Αθήνα: 22/10/2019

ΠΡΟΣ:
κ. Π. Θεοδωρικάκο, Υπουργό Εσωτερικών

ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ:
-Γραφείο Πρωθυπουργού της χώρας, κ. Κ. Μητσοτάκη
-κ. Γ. Γεραπετρίτη, Υπουργό Επικρατείας
-κ. Κ. Τσιάρα, Υπουργό Δικαιοσύνης
-κ. Χρήστο - Γεώργιο Σκέρτσο, Υφυπουργό στον Πρωθυπουργό για τον συντονισμό του κυβερνητικού έργου
- κ. Δ. Κράνη, Υφυπουργό Δικαιοσύνης
-κ. Θ. Λιβάνιο, Υφυπουργό Εσωτερικών
-κ. Π. Αλεξανδρή, Γενικό Γραμματέα Δικαιοσύνης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
-κ. Μ. Σταυριανουδάκη, Γενικό Γραμματέα Εσωτερικών και Οργάνωσης
-Οργανώσεις- Μέλη Ε.Σ.Α.μεΑ.

---

Διασφάλιση του δικαιώματος ψήφου σε όλα τα άτομα με αναπηρία

Κύριε Υπουργέ,
Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.) ενόψει της συζήτησης που λαμβάνει χώρα για τη νομοθέτηση της ψήφου των εκλογέων εκτός επικράτειας και της προγραμματισμένης συνάντησής της μαζί σας στις 23.10.2019, με την παρούσα επιστολή της επιθυμεί να θέσει υπόψη σας τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στις εκλογικές διαδικασίες και στην άσκηση του δικαιώματος ψήφου.

Όπως άλλωστε γνωρίζετε, η συμμετοχή στην πολιτική και δημόσια ζωή είναι καθοριστικής σημασίας για την προαγωγή των δικαιωμάτων και την εξέλιξη των ατόμων με αναπηρία. Μέσω της συμμετοχής τους μπορούν να ασκούν επιρροή στις αποφάσεις που επιδρούν άμεσα στη ζωή τους, όπως η επιλογή των πολιτικών εκπροσώπων, η μεταρρύθμιση ή η παρακολούθηση της εφαρμογής της νομοθεσίας, των πολιτικών και των πρακτικών που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τα δικαιώματά τους.
Το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία για ισότιμη συμμετοχή στην πολιτική και δημόσια ζωή διασφαλίζεται από:
-το άρθρο 15 του (αναθεωρημένου) Ευρωπαϊκού κοινωνικού χάρτη , το οποίο εγγυάται ρητά στα άτομα με αναπηρία «τη[ν] αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος στην ανεξαρτησία, την κοινωνική ένταξη και τη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή»,
-το Σύνταγμα της χώρας (βλ. την παρ. 1 του άρθρου 5, στην οποία αναφέρεται ότι «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας [...]» καθώς και την παρ. 6 του άρθρου 21, σύμφωνα με την οποία: «Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας»),
-το άρθρο 29 «Συμμετοχή στην πολιτική και δημόσια ζωή» της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, την οποία η χώρας μας κύρωσε με τον ν.4074/2012 και ως εκ τούτου οφείλει να εφαρμόσει σε εθνικό επίπεδο. Στο εν λόγω άρθρο αναφέρεται το εξής: «Τα Συμβαλλόμενα Κράτη εγγυώνται στα άτομα με αναπηρίες πολιτικά δικαιώματα και την ευκαιρία να τα απολαμβάνουν, σε ίση βάση με τους άλλους, και αναλαμβάνουν: α. Να διασφαλίζουν ότι τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να συμμετέχουν, αποτελεσματικά και πλήρως, στην πολιτική και δημόσια ζωή, σε ίση βάση με τους άλλους, άμεσα ή μέσω ελεύθερα εκλεγμένων αντιπροσώπων τους, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος και της ευκαιρίας, για τα άτομα με αναπηρίες, να ψηφίζουν και να εκλέγονται, μεταξύ άλλων: i. Διασφαλίζοντας ότι οι διαδικασίες ψηφοφορίας, οι εγκαταστάσεις και τα υλικά είναι κατάλληλες, προσβάσιμες και εύκολες στην κατανόηση και χρήση, ii. Προστατεύοντας το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να ψηφίζουν με μυστική ψηφοφορία σε εκλογές και δημόσια δημοψηφίσματα, χωρίς εκφοβισμό, και να θέτουν υποψηφιότητα στις εκλογές, να κατέχουν αποτελεσματικά αξιώματα και να ασκούν όλα τα δημόσια λειτουργήματα, σε όλα τα επίπεδα της κυβέρνησης, διευκολύνοντας τη χρήση των υποβοηθητικών και νέων τεχνολογιών, όπου αυτό απαιτείται, iii. Εγγυώμενα την ελεύθερη έκφραση της βούλησης των ατόμων με αναπηρίες, ως ψηφοφόρων και, για το σκοπό αυτό, όπου είναι απαραίτητο, μετά από αίτημα τους, να επιτρέπουν τη βοήθεια κατά την ψηφοφορία, από ένα πρόσωπο της επιλογής τους [...]».
Αξίζει να επισημανθεί ότι το άρθρο 29 πρέπει να ερμηνεύεται πάντοτε σε συνδυασμό με τα άρθρα της Σύμβασης: α) 9 «Προβασιμότητα», το οποίο απαιτεί να καταστούν τα κτήρια, τα μέσα μαζικής μεταφοράς, τα συστήματα πληροφορίας και επικοινωνιών, οι υπηρεσίες που είναι ανοικτές ή παρέχονται στο κοινό κ.λπ.. προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρία και β) 12 «Ισότητα ενώπιον του νόμου», το οποίο αναγνωρίζει ότι «τα άτομα με αναπηρίες έχουν οπουδήποτε το δικαίωμα αναγνώρισης της προσωπικότητας τους στο νόμο» και «απολαύουν την ικανότητα για δικαιοπραξία σε ίση βάση με τους άλλους, σε όλες τις πτυχές της ζωής».

Επιπρόσθετα:
-στη σύσταση της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης που εγκρίθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2011 επιβεβαιώνεται εκ νέου ότι όλα τα άτομα με αναπηρία έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στον πολιτικό και δημόσιο βίο επί ίσοις όροις με τους άλλους, και επισημαίνεται ότι κατά την ψηφοφορία πρέπει τα ψηφοδέλτια και οι εγκαταστάσεις να είναι προσβάσιμα,
-στην αναθεωρημένη ερμηνευτική δήλωση της Επιτροπής της Βενετίας όσον αφορά στον Κώδικα καλής πρακτικής σε εκλογικά θέματα επισημαίνεται ότι ενδέχεται να προβλέπεται η στέρηση του δικαιώματος του εκλέγειν εάν αυτό βασίζεται σε νοητική δυσχέρεια, και υπό τον όρο ότι επιβάλλεται με ατομική απόφαση δικαστηρίου.
Παρά τις προαναφερθείσες θεσμικές επιταγές και απαιτήσεις, τα άτομα με αναπηρία στην πράξη δεν απολαμβάνουν το δικαίωμα της ισότιμης συμμετοχής στην πολιτική διαδικασία και στην ψήφο καθώς:
-Τα προεκλογικά προγράμματα των πολιτικών κομμάτων και το έντυπο εκλογικό υλικό δεν διατίθενται σε προσβάσιμες μορφές (π.χ. σε Braille ή μεγάλους χαρακτήρες, σε μορφές εύκολες για ανάγνωση -easy-to-read- κ.λπ.).
-Στις πολιτικές συζητήσεις και συνεντεύξεις εκπροσώπων των πολιτικών κομμάτων που λαμβάνουν χώρα στα τηλεοπτικά μέσα δεν προβλέπεται διερμηνεία στη νοηματική γλώσσα ή υποτιτλισμός, με αποτέλεσμα οι κωφοί και βαρήκοοι να μην μπορούν να ενημερωθούν ή να συμμετάσχουν σε αυτές. Επιπρόσθετα, δυσκολίες συμμετοχής αντιμετωπίζουν και τα άτομα με κινητική αναπηρία εξαιτίας προβλημάτων που συνδέονται με την προσβασιμότητα των κτιριακών εγκαταστάσεων των τηλεοπτικών (αλλά και ραδιοφωνικών) σταθμών.
-Τα εκλογικά κέντρα είναι συνήθως μη προσβάσιμα στα άτομα με κινητική αναπηρία, ιδίως δε στους χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων. Επιπρόσθετα, το εκλογικό υλικό που διατίθεται σε αυτά είναι μόνο σε συμβατικές μορφές, δεν υπάρχουν διερμηνείς νοηματικής γλώσσας και δεν διασφαλίζεται το απόρρητο της ψήφου. Πολύ συχνά οι χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων ασκούν το δικαίωμα ψήφου στον δρόμο, στο προαύλιο του εκλογικού κέντρου-σχολείου, στο αυτοκίνητο κ.λπ. Οι τυφλοί και τα άτομα με προβλήματα όρασης δεν επιτρέπεται να λάβουν βοήθεια από τα πρόσωπα που έχουν επιλέξει, ήτοι τους συνοδούς τους, ενώ οι κωφοί και βαρήκοοι πρέπει να μαντέψουν ποια είναι η σωστή κάλπη, ειδικά σε περιπτώσεις ταυτόχρονων και πολλαπλών εκλογικών διαδικασιών καθώς δεν υπάρχει η ανάλογη καθοδηγητική σήμανση.
-Τα άτομα με αναπηρία που έχουν υποβληθεί σε καθεστώς πλήρους στερητικής δικαστικής συμπαράστασης, είτε ζουν σε ιδρύματα είτε σε δομές ανοιχτής φροντίδας είτε στην οικογένεια, χάνουν αυτομάτως το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι . Επιπρόσθετα, τα άτομα με βαριά κινητική αναπηρία που δεν έχουν απωλέσει τη δικαιοπρακτική τους ικανότητα και ζουν σε ιδρύματα, δεν μπορούν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα διότι αφενός δεν υπάρχει πρόνοια για τη μεταφορά τους σε προβάσιμα εκλογικά κέντρα/τμήματα, αφετέρου δεν επιτρέπεται να ψηφίσουν εντός του ιδρύματος καθώς η κάλπη δεν επιτρέπεται να μετακινηθεί εκτός εκλογικού τμήματος.
Πέραν των προαναφερθέντων νομικών και τεχνικών εμποδίων, στις εκλογές του 2019 αναδείχθηκαν και άλλα δύο προβλήματα. Το πρώτο σχετίζεται με τη ψήφιση του ν. 4604/2019, ο οποίος για πρώτη φορά έδωσε στα άτομα που έχουν συμπληρώσει το 17ο έτος της ηλικίας τους το δικαίωμα να ψηφίσουν. Αυτό το νέο μέτρο ανέδειξε ένα μεγάλο «κενό», καθώς ένα άτομο με νοητική ή ψυχική αναπηρία μπορεί να ψηφίσει όταν είναι 17 ετών αλλά δεν μπορεί όταν είναι 18 ετών και έχει υποβληθεί σε καθεστώς πλήρους στερητικής δικαστικής συμπαράστασης. Επιπρόσθετα, το δεύτερο πρόβλημα αφορούσε τους δικαστικούς αντιπροσώπους, καθώς υπήρξαν αρκετές καταγγελίες ότι πολλοί εξ' αυτών δεν επέτρεψαν σε ενήλικες με νοητική αναπηρία να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα επειδή έκριναν ότι θα έπρεπε να έχουν υποβληθεί σε καθεστώς πλήρους στερητικής δικαστικής συμπαράστασης.
Η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες στις Τελικές Παρατηρήσεις και Συστάσεις της στην αρχική έκθεση της Ελλάδας, οι οποίες δημοσιοποιήθηκαν στις 24.09.2019, καταρχάς «[...] ανησυχεί για το ότι τα άτομα με νοητικές ή ψυχοκοινωνικές αναπηρίες που τελούν υπό δικαστική συμπαράσταση στερούνται του δικαιώματός τους να ψηφίζουν. Ανησυχεί, επίσης, και για την έλλειψη προσβασιμότητας στις εκλογικές διαδικασίες, τις εγκαταστάσεις και το εκλογικό υλικό» (παρ. 42) και προτείνει στη χώρα μας «[...]να αναμορφώσει το σχετικό εκλογικό πλαίσιο, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών νόμων, κανονιστικών διατάξεων και υποστηρικτικών μηχανισμών, προκειμένου να διασφαλίσει ότι τα άτομα με αναπηρία μπορούν να συμμετέχουν αποτελεσματικά και πλήρως στην πολιτική και δημόσια ζωή, και να εξασκούν το δικαίωμά τους να ψηφίζουν, διασφαλίζοντας, μεταξύ άλλων, την απρόσκοπτη φυσική προσβασιμότητα στην ψηφοφορία, το απόρρητο της ψήφου και τη διαθεσιμότητα εκλογικού υλικού και πληροφόρησης σε προσβάσιμες μορφές, σύμφωνα και με το γενικό σχόλιο Αρ. 2 (2014) για την προσβασιμότητα» (παρ.43).
Πιο συγκεκριμένα, στο Γενικό Σχόλιο (αρ. 2) της Επιτροπής για το άρθρο 9 αναφέρεται ότι τα άτομα με αναπηρία δεν μπορούν να ασκήσουν τα δικαιώματα που τους εγγυάται το άρθρο 29 «εάν τα κράτη μέλη δεν διασφαλίσουν ότι οι διαδικασίες, οι εγκαταστάσεις και το υλικό της ψηφοφορίας είναι κατάλληλα, ευπρόσιτα και εύκολα κατανοητά [...] Σε διαφορετική περίπτωση, τα άτομα με αναπηρία στερούνται του δικαιώματός τους να συμμετέχουν ισότιμα στην πολιτική διαδικασία» (παρ.43). Επιπρόσθετα, στο Γενικό Σχόλιό της (αρ.1) για το άρθρο 12, η Επιτροπή επισημαίνει ότι «για να επιτευχθεί η ισότιμη αναγνώριση της δικαιοπρακτικής ικανότητας σε όλες τις πτυχές της ζωής, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί η νομική ικανότητα των ατόμων με αναπηρίες στη δημόσια και πολιτική ζωή (άρθρο 29). Αυτό σημαίνει ότι η ικανότητα λήψης αποφάσεων ενός ατόμου δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για τον τυχόν αποκλεισμό των ατόμων με αναπηρία από την άσκηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος ψήφου [...]» (παρ.48).
Λαμβάνοντας υπόψη ότι σύμφωνα με:
-την παρ. 1α) και 1β) του άρθρου 4 «Γενικές Υποχρεώσεις» της Σύμβασης, τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναλαμβάνουν: «Να υιοθετούν όλα τα κατάλληλα νομοθετικά, διοικητικά και άλλα μέτρα, για την εφαρμογή των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται με την παρούσα Σύμβαση», καθώς και «Να λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων και των νομοθετικών, προκειμένου να τροποποιήσουν ή να καταργήσουν τους ισχύοντες νόμους, κανονισμούς, έθιμα και πρακτικές που συνιστούν διακρίσεις κατά των ατόμων με αναπηρίες»,
-την παρ. 1 του άρθρου 61 «Γενικές Υποχρεώσεις» του ν.4488/2017, «1. Κάθε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου υποχρεούται να διασφαλίζει την ισότιμη άσκηση των δικαιωμάτων των ΑμεΑ στο πεδίο των αρμοδιοτήτων ή δραστηριοτήτων του, λαμβάνοντας κάθε πρόσφορο μέτρο και απέχοντας από οποιαδήποτε ενέργεια ή πρακτική που ενδέχεται να θίγει την άσκηση των δικαιωμάτων των ΑμεΑ.
Ιδίως υποχρεούται: α) να αφαιρεί υφιστάμενα εμπόδια κάθε είδους, β) να τηρεί τις αρχές καθολικού σχεδιασμού σε κάθε τομέα της αρμοδιότητάς του ή της δραστηριοποίησής του, προκειμένου να διασφαλίζει για τα ΑμεΑ την προσβασιμότητα των υποδομών, των υπηρεσιών ή των αγαθών που προσφέρει, γ) να παρέχει, όπου απαιτείται σε συγκεκριμένη περίπτωση, εύλογες προσαρμογές υπό τη μορφή εξατομικευμένων και κατάλληλων τροποποιήσεων, ρυθμίσεων και ενδεδειγμένων μέτρων, χωρίς την επιβολή δυσανάλογου ή αδικαιολόγητου βάρους, δ) να απέχει από πρακτικές, κριτήρια, συνήθειες και συμπεριφορές που συνεπάγονται διακρίσεις σε βάρος των ΑμεΑ, ε) να προάγει με θετικά μέτρα την ισότιμη συμμετοχή και άσκηση των δικαιωμάτων των ΑμεΑ στον τομέα της αρμοδιότητας ή δραστηριότητάς του»,
καθώς και τις καλές πρακτικές που περιλαμβάνονται στην Ενημερωτική Έκθεση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής «Τα πραγματικά δικαιώματα ψήφου στις ευρωεκλογές των ατόμων με αναπηρίες» (SOC/554 – υιοθέτηση από την ολομέλεια 20.03.2019) , μερικές εκ των οποίων παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί,
ΠΙΝΑΚΑΣ
-Σε 11 κράτη μέλη (Αυστρία, Κροατία, Δανία, Φινλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία, Κάτω Χώρες, Σλοβακία, Ισπανία και Σουηδία) , το άτομο δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να στερηθεί του δικαιώματος του εκλέγειν.
-Ο ιστότοπος της εκλογικής αρχής της Σουηδίας (Valmyndigheten) παρέχει πλήρη ενημέρωση των ψηφοφόρων όχι μόνο στη σουηδική γλώσσα, αλλά και σε άλλες 30 γλώσσες, στη νοηματική, καθώς και σε μορφή easy to read.
-Στη Σουηδία και στη Γερμανία, διατίθεται «ομιλούσα» διαδικτυακή πύλη για την ενημέρωση των τυφλών και των ατόμων με προβλήματα όρασης, καθώς και για όσους αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ανάγνωση κειμένου (όπως είναι τα άτομα με δυσλεξία).
-Στη Γερμανία, οι τυφλοί και οι μερικώς βλέποντες μπορούν να παραγγείλουν πρότυπα ψηφοδελτίων από την οργάνωσή τους, η οποία υποχρεούται διά νόμου να χρηματοδοτείται από το δημόσιο προκείμενου να τα εκδίδει και να τα διανέμει. Το πρότυπο αποστέλλεται μαζί με CD, με το οποίο παρέχονται οδηγίες για το πρότυπο και επίσημες πληροφορίες για τις εκλογές.
-Στη Σλοβενία, πριν από κάθε εκλογική αναμέτρηση, τα αρμόδια υπουργεία αποστέλλουν ειδοποίηση σε νοσοκομεία και ιδρύματα μακροχρόνιας κοινωνικής φροντίδας, αναφέροντας με ποιον τρόπο οι τρόφιμοί τους μπορούν να ασκήσουν τα εκλογικά τους δικαιώματα·
-Στη Λιθουανία, στον ιστότοπο της Κεντρικής Εκλογικής Επιτροπής διατίθεται ηλεκτρονικός χάρτης με σημειωμένα τα εκλογικά κέντρα που είναι προσβάσιμα στα άτομα με κινητική αναπηρία.
-Στη Γερμανία, η εκλογική ειδοποίηση που αποστέλλεται σε όλους τους ψηφοφόρους πρέπει να περιέχει πληροφορίες σχετικές με το εάν είναι προσβάσιμο ή όχι το εκλογικό κέντρο, καθώς και τον τηλεφωνικό αριθμό της γραμμής εξυπηρέτησης από την οποία μπορούν να ληφθούν πληροφορίες σχετικές με τα προσβάσιμα εκλογικά κέντρα.
-Στην Πολωνία, οι ιστότοποι των τοπικών αρχών περιλαμβάνουν πληροφορίες για τα άτομα με αναπηρία αναφορικά με τη δυνατότητα μεταφοράς στα εκλογικά κέντρα.
-Στις Κάτω Χώρες, είναι δυνατή η ψηφοφορία σε ελεύθερα επιλεγμένο εκλογικό κέντρο.
-Στη Γερμανία, κάθε ψηφοφόρος μπορεί να υποβάλει αίτηση για την έκδοση μιας εκλογικής κάρτας (Wahlschein) έως τις 6 μ.μ. της προτελευταίας ημέρας πριν από την ημέρα των εκλογών, και με αυτήν την εκλογική κάρτα ένα άτομο μπορεί να ψηφίσει σε οποιοδήποτε εκλογικό κέντρο στη δική του διοικητική περιφέρεια ή στην πόλη του.
-Στην Αυστρία, πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένα προσβάσιμο στα άτομα με αναπηρία εκλογικό κέντρο για κάθε δήμο και ένα σε κάθε προάστιο της Βιέννης.
-Συμβαίνει συχνά ο ψηφοφόρος με αναπηρία να θέλει να συνοδεύεται στο εκλογικό κέντρο από κάποιο άτομο της επιλογής του, το οποίο να μπορεί να βοηθήσει σε ορισμένες τουλάχιστον δραστηριότητες που συνδέονται με την ψηφοφορία, όπως το να λάβει τα ψηφοδέλτια, να σημειώσει ή να εισαγάγει την επιλογή στο ψηφοδέλτιο και να ρίξει το ψηφοδέλτιο στην κάλπη. Στα περισσότερα κράτη μέλη, η βοήθεια αυτή επιτρέπεται και οι κανόνες στον τομέα αυτό είναι πολύ ευέλικτοι.
-Στο Βέλγιο, ο ψηφοφόρος μπορεί να χρησιμοποιήσει θάλαμο ψηφοφορίας ειδικά προσαρμοσμένο στις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία, τοποθετημένο σε προσιτή περιοχή, ακόμη και αν βρίσκεται έξω από το εκλογικό κέντρο.
-Δέκα κράτη μέλη προσφέρουν σε ορισμένες κατηγορίες ψηφοφόρων τη δυνατότητα να ψηφίσουν εκ των προτέρων με την εμφάνισή τους αυτοπροσώπως σε καθορισμένο εκλογικό κέντρο, συνήθως στις εγκαταστάσεις των τοπικών αρχών. Αυτά τα εκλογικά κέντρα βρίσκονται σε χώρους προσαρμοσμένους στις ανάγκες των ατόμων με περιορισμένη κινητικότητα.
-Στη Λιθουανία, τα φυλλάδια που εκδίδει η Κεντρική Εκλογική Επιτροπή με γραπτές πληροφορίες για τον τρόπο ψηφοφορίας, είναι διαθέσιμα και σε μορφή Braille.
-Στη Μάλτα, βάσει νόμου προβλέπεται όλα τα εκλογικά κέντρα να διαθέτουν υποχρεωτικά συσκευές αναπαραγωγής ήχου και πίνακα σε γραφή Braille, όπου αναγράφονται οι υποψήφιοι και τα κόμματα που περιέχει το ψηφοδέλτιο.
-Στην Ισπανία, το Λουξεμβούργο και τη Γερμανία όλοι οι πολίτες μπορούν να ψηφίζουν ταχυδρομικώς. Στην Αυστρία, την Ιρλανδία, την Πολωνία, τη Σλοβενία και τη Σουηδία αυτή η μορφή ψηφοφορίας επιτρέπεται για ορισμένες ομάδες ατόμων που δεν μπορούν να μεταβούν στο εκλογικό κέντρο την ημέρα των εκλογών, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία.
-Στη Σλοβακία, τη Φινλανδία και την Εσθονία επιτρέπεται σε όσους παρέχουν μόνιμη φροντίδα σε ψηφοφόρους με αναπηρία να ψηφίζουν ταυτόχρονα στην ίδια κάλπη.
-Όλοι οι πολίτες της Εσθονίας μπορούν να ψηφίζουν ηλεκτρονικά.
-Επτά χώρες παρέχουν «κλειστά εκλογικά κέντρα» σε άτομα που διαβιούν σε ιδρύματα κλειστής περίθαλψης, τα οποία είναι ανοικτά την ημέρα των εκλογών και συνήθως λειτουργούν τις ίδιες ώρες με τα εκλογικά κέντρα του γενικού πληθυσμού.

η Ε.Σ.Α.μεΑ. προτείνει, όπως άλλωστε αναφέρεται και στο σχέδιο «Εθνικού Προγράμματος για την εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες» που εκπόνησε και υπέβαλε στον Πρωθυπουργό της χώρας και το Υπουργικό Συμβούλιο στις 16.07.2019, τα εξής:

-την άμεση κατάργηση όλων των νομικών διατάξεων που αφαιρούν συλλήβδην από τα άτομα με αναπηρία το δικαίωμα ψήφου,
-τη διασφάλιση της πρόσβασης όλων των ατόμων με αναπηρία στα εκλογικά κέντρα, στις εκλογικές διαδικασίες (συμπεριλαμβανομένης της ψηφοφορίας) και στο εκλογικό υλικό,
-την τροποποίηση του Εκλογικού Κώδικα προκειμένου να προβλέπει ρητά εναλλακτικούς τρόπους άσκησης του δικαιώματος ψήφου για τα άτομα με αναπηρία.

Κύριε Υπουργέ,
Με δεδομένο ότι η ανεμπόδιστη και ισότιμη άσκηση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών όλων των πολιτών χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς αποτελεί βασική προϋπόθεση της ισότιμης συμμετοχής των ατόμων µε αναπηρία στην πολιτική και δημόσια ζωή και θεμελιώδη λίθο ενός δημοκρατικού κράτους, ελπίζουμε στη θετική ανταπόκρισή σας.