Αθήνα: 10/03/2017

ΠΡΟΣ:
κ. Φωτεινή Κούβελα, Γενική Γραμματέα Ισότητας των Φύλων

ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ:

---

Παρατηρήσεις της Ε.Σ.Α.μεΑ. επί του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2016-2020

Αξιότιμη κυρία,

Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.), τριτοβάθμιος κοινωνικός και συνδικαλιστικός φορέας των ατόμων με αναπηρία ή/και χρόνια πάθηση και των οικογενειών τους στη χώρα κι επίσημα αναγνωρισμένος Κοινωνικός Εταίρος της ελληνικής Πολιτείας σε ζητήματα αναπηρίας, με την παρούσα επιστολή της επιθυμεί να υποβάλει τις παρατηρήσεις της επί του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2016-2020.

Σύμφωνα με τη Eurostat (2015) οι γυναίκες με αναπηρία εγγίζουν το 11% του συνολικού πληθυσμού της χώρας και το 21,4% των γυναικών - δηλαδή, μία στις πέντε γυναίκες είναι γυναίκα με αναπηρία/χρόνια πάθηση. Τα ποσοστά αυτά εκτιμάται να αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου δεδομένων αφενός της θετικής συνάφειας ανάμεσα στην ηλικία και την ύπαρξη αναπηρίας/χρόνιας πάθησης και αφετέρου της δημογραφικής γήρανσης και του υψηλότερου προσδόκιμου ζωής των γυναικών. Είναι λοιπόν σαφές ότι η ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηρίας στο σύνολο των πολιτικών και πρακτικών του συνιστά εκ των ουκ άνευ προϋπόθεση προκειμένου η έμφυλη ισότητα που ευαγγελίζεται το Εθνικό Σχέδιο Δράσης να μην καταστεί κενή περιεχομένου για σημαντική μερίδα του πληθυσμού τα δικαιώματα του οποίου το Σχέδιο φιλοδοξεί να προωθήσει, και μάλιστα για ένα ιδιαίτερα ευάλωτο τμήμα του, το οποίο διατρέχει αυξημένο κίνδυνο αποκλεισμού.

Οι γυναίκες με αναπηρία/χρόνιες παθήσεις εξ ορισμού υπόκεινται σε διττό πεδίο διακρίσεων: ως άτομα με αναπηρία και ως γυναίκες. Δεδομένου μάλιστα ότι τόσο το φύλο όσο και η αναπηρία συνιστούν οριζόντια θέματα (cross-cutting issues) οι γυναίκες με αναπηρία αντιμετωπίζουν πολλαπλές διακρίσεις σε διαφορετικούς τομείς (π.χ. πρόσβαση στην εκπαίδευση, πρόσβαση στις οικονομικές ευκαιρίες, πρόσβαση στις κοινωνικές συναλλαγές κ.ο.κ). Το δικαίωμα των γυναικών με αναπηρία, ωστόσο, να απολαμβάνουν πλήρως όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα έχει θεσμικά αναγνωριστεί. Σε δέκα από τους δώδεκα καίριους τομείς εστίασης της Πλατφόρμας Δράσης του Πεκίνου (1995) γίνονται αναφορές στις γυναίκες με αναπηρία, ενώ η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (CRPD) περιλαμβάνει την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών στις γενικές της αρχές (Άρθρο 3) και με το Άρθρο 6 -άρθρο διατομεακού χαρακτήρα, άρρηκτα συνδεδεμένο με τα υπόλοιπα άρθρα που αναφέρονται σε συγκεκριμένα πεδία- δεσμεύει τα Συμβαλλόμενα Κράτη στη λήψη όλων τα κατάλληλων μέτρων που θα «διασφαλίζουν την πλήρη και ίση απόλαυση από τις γυναίκες και τα κορίτσια με αναπηρία όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών».

Η κύρωση της Σύμβασης και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου με τον ν. 4074/2012 καθιστά την εφαρμογή της νομική υποχρέωση της Πολιτείας.

Στο πλαίσιο αυτό η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία επιθυμεί να υποβάλει τις ακόλουθες παρατηρήσεις επί του ΕΣΔΙΦ (στο Παράρτημα παρατίθενται ενδεικτικές προτάσεις δράσεων ανά πεδίο πολιτικής).

Χαιρετίζουμε ως ιδιαίτερα θετική τη βαρύτητα που αποδίδει το ΕΣΔΙΦ στην κοινωνική ένταξη και ισότιμη μεταχείριση γυναικών που υφίστανται πολλαπλές διακρίσεις, η οποία αποτυπώνεται και στον ορισμό του πρώτου Άξονα Προτεραιότητας. Οφείλουμε ωστόσο να επισημάνουμε ότι στο πρώτο πεδίο πολιτικής η αναφορά στις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση φαίνεται να έχει τυπικό μάλλον παρά ουσιαστικό χαρακτήρα. Η αναπηρία/χρόνια πάθηση παρουσιάζεται μεν ως παράγοντας ευαλωτότητας στην «εισαγωγική/θεωρητική» ενότητα του εν λόγω πεδίου, όμως ούτε μία από τις προβλεπόμενες/στοχευμένες δράσεις δεν απευθύνεται στις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση. Στα περισσότερα δε από τα υπόλοιπα πεδία οι γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση απλώς αγνοούνται.

Οι γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση δε συνιστούν μία ομοιογενή ομάδα. Πέρα από τον τύπο και τον βαθμό της αναπηρίας, δύνανται να διαφοροποιούνται μέσω της αλληλεπίδρασης πολλαπλών λόγων διάκρισης (εθνική ή εθνοτική καταγωγή, ηλικία, θρησκευτικές ή ιδεολογικές πεποιθήσεις, οικονομική κατάσταση, κ.ά.). Η ομοιογενοποίηση των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση αποτελεί παράγοντα διάκρισης. Είναι σημαντικό το ΕΣΔΙΦ να ενθαρρύνει την αναγνώριση των διαφορετικών ιδιοτήτων που μπορεί να συνθέτουν την ταυτότητα των γυναικών με αναπηρία (γυναίκες πρόσφυγες με αναπηρία, μετανάστριες με αναπηρία, φυλακισμένες με αναπηρία κ.ο.κ.)

Οι γυναίκες, ενστερνιζόμενες το κοινωνικό συμβόλαιο του φύλου, είναι εκείνες που αναλαμβάνουν την ευθύνη παροχής φροντίδας στα μέλη της οικογένειας με αναπηρία/χρόνια πάθηση (τέκνα, συντρόφους, αδέλφια, γονείς), γεγονός που συνδέεται με την αυξημένη πιθανότητα να βιώσουν διάκριση λόγω σχέσης. Ειδικότερα, οι μητέρες ατόμων με αναπηρία συνιστούν μια ομάδα γυναικών που καλείται να διαχειριστεί πολλαπλές προκλήσεις σε πολλαπλά επίπεδα· παρ' όλα αυτά είναι «αόρατες» στο ΕΣΔΙΦ. Η Ε.Σ.Α.μεΑ. ζητά οι ιδιαίτερες συνθήκες που αντιμετωπίζουν μητέρες ατόμων με αναπηρία να ληφθούν υπόψη κατά τη στοχοθεσία και τον σχεδιασμό δράσεων σε όλα τα πεδία της πολιτικής (π.χ. οι μητέρες ατόμων με αναπηρία ως θύματα έμφυλης βίας, ενίσχυση της συμμετοχής των μητέρων ατόμων με αναπηρία στην αγορά εργασίας, κ.ο.κ.). Στο σημείο αυτό κρίνουμε σκόπιμο να διευκρινιστεί ότι ως μητέρες ατόμων με αναπηρία νοούνται τόσο οι βιολογικές/θετές όσο και οι ανάδοχες μητέρες και οι όποιες σχετικές αναφορές μας περιλαμβάνουν και αυτές.

Η προώθηση της έμφυλης ισότητας των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και των μητέρων ατόμων με αναπηρία απαιτεί την εφαρμογή στρατηγικής «διπλής κατεύθυνσης», δηλ. την οριζόντια ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηρίας στις πολιτικές του φύλου και την ανάπτυξη στοχευμένων πρωτοβουλιών για τις γυναίκες που δύναται να υποστούν διάκριση (άμεση, έμμεση, λόγω σχέσης) λόγω αναπηρίας. Το ΕΣΔΙΦ περιλαμβάνει -αποσπασματικά και σε συγκεκριμένα πεδία πολιτικής- κάποιες στοχευμένες δράσεις για τις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση, στοιχείο που επιβεβαιώνει την έλλειψη της οριζόντιας ένταξης της διάστασης της αναπηρίας (disability mainstreaming). Είναι χαρακτηριστικό ότι πεδία καίριας σημασίας για την κοινωνική ένταξη των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση, στα οποία μάλιστα διαπιστώνεται η περιορισμένη συμμετοχή των γυναικών με αναπηρία, όπως είναι η αγορά εργασίας και η εκπαίδευση, παρουσιάζονται ως «ουδέτερα σε σχέση με την αναπηρία» ("disability neutral").

Στο πλαίσιο της οριζόντιας ενσωμάτωσης της διάστασης της αναπηρίας η Ε.Σ.Α.μεΑ. επισημαίνει τη σημασία της προσβασιμότητας στις γυναίκες με αναπηρία σε διατομεακό επίπεδο. Η προσβασιμότητα στα άτομα με αναπηρία είναι ένα ιδιαίτερα σύνθετο ζήτημα: αφορά το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, το ηλεκτρονικό περιβάλλον, την πληροφόρηση και την επικοινωνία, τις παρεχόμενες υπηρεσίες και τα αγαθά, ενώ εξειδικεύεται ανάλογα με το είδος και τον βαθμό της αναπηρίας. Η αναφορά στη διασφάλιση της προσβασιμότητας στις γυναίκες με αναπηρία σε κάποιες δράσεις των πεδίων πολιτικής «Έμφυλη βία» και «Υγεία» συνιστά θετικό βήμα. Απαιτείται ωστόσο συστηματική, ολοκληρωμένη προσέγγιση.
Στην ίδια κατεύθυνση (οριζόντια) εντάσσεται η συμπερίληψη της μεταβλητής της αναπηρίας/χρόνιας πάθησης στη συλλογή και ανάλυση των στατιστικών και ερευνητικών δεδομένων που αφορούν την έμφυλη ισότητα, η εκπόνηση δεικτών που αναφέρονται στις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση και τις μητέρες ατόμων με αναπηρία, η αξιολόγηση των εκάστοτε δράσεων και ως προς την αποτελεσματικότητά τους για τις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση και τις μητέρες ατόμων με αναπηρία. Στο πλαίσιο αυτό μπορούν να αξιοποιηθούν οι μαρτυρίες των ίδιων των γυναικών καθώς και η συμπερίληψη των πολλαπλών διακρίσεων λόγω φύλου και αναπηρίας στα ερευνητικά αντικείμενα των σπουδών φύλου.

Στο πεδίο πολιτικής «Έμφυλη Βία» απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στην αναγκαστική άμβλωση και την αναγκαστική στείρωση, παρόλο που οι πράξεις αυτές αναγνωρίζονται ως μορφές έμφυλης βίας στο Άρθρο 39 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης (2011). Οι γυναίκες και τα κορίτσια με αναπηρία, και ιδιαίτερα εκείνες με νοητική ή ψυχική αναπηρία, έχουν υπάρξει τα κατεξοχήν θύματα των συγκεκριμένων μορφών βίας οι οποίες καταστρατηγούν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως είναι το δικαίωμα στην ακεραιότητα του σώματος, στη δημιουργία οικογένειας, στην πληροφόρηση πάνω στον οικογενειακό προγραμματισμό και την αναπαραγωγή. Η Ε.Σ.Α.μεΑ. ζητά η αναγκαστική άμβλωση και στείρωση να ληφθούν υπόψη στον σχεδιασμό των πολιτικών για την έμφυλη βία και να εκπονηθούν δράσεις για την πρόληψή τους και την υποστήριξη των θυμάτων.

Το ΕΣΔΙΦ δεν περιλαμβάνει στόχους που ίσως φαίνονται δευτερευούσης σημασίας ή σε ικανοποιητικό επίπεδο «επιτευχθέντες» για τις γυναίκες του «γενικού πληθυσμού» αναφέρονται όμως σε κεντρικά ζητήματα, τα οποία αποτελούν πεδίο διακρίσεων για τις γυναίκες με αναπηρία και τις μητέρες των ατόμων με αναπηρία. Ενδεικτικά, τέτοια πεδία συνιστούν: η ενθάρρυνση της μητρότητας των γυναικών με αναπηρία, η διασφάλιση των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών με αναπηρία/χρόνια πάθηση, η πρόσβαση των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση στη δικαιοσύνη, η ανεξάρτητη διαβίωση των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση.

Αξιότιμη κυρία,

Το «Τίποτα για εμάς χωρίς εμάς» συνιστά σύνθημα, τρόπο σκέψης και δράσης, που διακρίνει τόσο το αναπηρικό όσο και το γυναικείο κίνημα. Δεν μπορούμε, όμως, παρά να διαπιστώσουμε ότι στην εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2014-2020, το σύνθημα αυτό είχε περιορισμένη εφαρμογή. Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.) συνιστά την τριτοβάθμια οργάνωση που εκπροσωπεί άτομα -γυναίκες και άντρες- με αναπηρία/χρόνια πάθηση οποιασδήποτε μορφής (σωματική, ψυχική, νοητική, αισθητηριακή). Ωστόσο, δε ζητήθηκε η συνεργασία/εμπειρογνωμοσύνη μας κατά την πρώτη φάση σύνταξης των επί μέρους κειμένων εργασίας, ενώ η Πρόσκλησή μας για συμμετοχή στο Καινοτόμο Εργαστήριο, περιοριζόταν στον Άξονα Προτεραιότητας «Υγεία», γεγονός που, όπως επισημάναμε και στην υπ' αριθ. πρωτ. 1859/12.12.2016 επιστολή μας, αποτυπώνει μια στερεοτυπική αντίληψη για την αναπηρία - αντίληψη που συνδέεται με το ιατρικό μοντέλο για την αναπηρία το οποίο έχει τόσο σε επιστημονικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο ξεπεραστεί. Η Ε.Σ.Α.μεΑ. ανταποκρίθηκε σε όποια πρόσκληση της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων αναφορικά με το το ΕΣΔΙΦ, οφείλουμε ωστόσο να υπογραμμίσουμε ότι οι προσκλήσεις αυτές τόσο ως προς το χρονικό διάστημα κατά το οποίο διατυπώθηκαν όσο και ως προς το εύρος τους ήταν ανεπαρκείς· δεν παρείχαν το περιθώριο για ουσιαστική συνεργασία. Οι συνέπειες του γεγονότος αυτού είναι εμφανείς στις γενικές μας παρατηρήσεις επί του ΕΣΔΙΦ.

Συνιστά κοινή διαπίστωση ότι η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση οδηγεί σε αντιστροφή της ιεράρχησης αξιών δίνοντας προτεραιότητα στους δημοσιονομικούς στόχους σε βάρος των θεμελιωδών κοινωνικών αξιών, οδηγώντας σε αποδόμηση του κοινωνικού κράτους και υποβάθμιση της προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Δεδομένου ότι οι γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση και οι μητέρες ατόμων με αναπηρία είναι μεταξύ των ατόμων που βιώνουν πιο έντονα τις συνέπειες αυτές, η διεκδίκηση της έμφυλης ισότητας και από αυτές τις ομάδες δεν αποτελεί πολυτέλεια αλλά επιτακτική ανάγκη. Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία υποβάλει τις παρατηρήσεις της για το ΕΣΔΙΦ, πέραν αυτού, όμως, επαναλαμβάνουμε το αίτημά μας για τον ορισμό θεσμικής συνάντησης μαζί σας, προκειμένου να διερευνήσουμε το πλαίσιο της περαιτέρω συνεργασίας μας. Πιστεύοντας ότι μπορούμε να θεμελιώσουμε μια ουσιαστική συνεργασία που θα συμβάλει στην ένταξη της διάστασης της αναπηρίας στις πολιτικές για το φύλο αλλά και της διάστασης του φύλου στις πολιτικές για την αναπηρία, παραμένουμε στη διάθεσή σας για περαιτέρω επικοινωνία.

Με εκτίμηση

Ο Πρόεδρος

Ι. Βαρδακαστάνης
Ο Γεν. Γραμματέας

Ι. Λυμβαίος

---

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΑΝΑ ΠΕΔΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΙΣΟΤΙΜΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΠΟΥ ΥΦΙΣΤΑΝΤΑΙ ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Σε αυτό το πεδίο πολιτικής προτείνεται μια σειρά σημαντικών δράσεων που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ενεργειών (εκπαίδευση/επιμόρφωση επαγγελματιών, ερευνητικές/αναλυτικές δράσεις, νομοθετικές παρεμβάσεις, ρυθμίσεις διοικητικού χαρακτήρα, δράσεις ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης, προγράμματα για την ενδυνάμωση των γυναικών κ.ο.κ.). Διακρίνονται επίσης «δέσμες ενεργειών» που απευθύνονται σε συγκεκριμένες ομάδες και ειδικότερα σε γυναίκες πρόσφυγες/αιτούσες άσυλο, μετανάστριες, γυναίκες Ρομά, ηλικιωμένες, κρατούμενες κι αποφυλακισμένες. Η διάσταση της αναπηρίας είναι αόρατη, παρόλο που οι προαναφερθέντες πληθυσμοί δεν είναι «απαλλαγμένοι» από την αναπηρία/χρόνια πάθηση - αντίθετα αντιμετωπίζουν αυξημένες πιθανότητες να έχουν σημαντικές βλάβες (σωματικές, ψυχικές, νοητικές, αισθητηριακές) και ως αποτέλεσμα των ιδιαίτερων συνθηκών που βιώνουν. Είναι λοιπόν απαραίτητο να ληφθεί συστηματικά μέριμνα ώστε όλες οι προτεινόμενες δράσεις να μην παραγνωρίζουν τις ανάγκες των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και των μητέρων ατόμων με αναπηρία.
Παρατίθενται ενδεικτικά παραδείγματα:
Α) Ενσωμάτωσης της διάστασης της αναπηρίας σε ήδη προτεινόμενες δράσεις
- Ενσωμάτωση της μεταβλητής της αναπηρίας/χρόνιας πάθησης στις διενεργούμενες έρευνες (π.χ. ανάγκες κρατούμενων και αποφυλακισμένων γυναικών (Στόχος 1)
- Συμπερίληψη του θέματος της αναπηρίας/χρόνιας πάθησης και του τρόπου που αυτή διαπλέκεται με τις πολιτισμικές καταβολές, τα ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας στην επιμόρφωση και κατάρτιση του προσωπικού των Υπηρεσιών Ασύλου και Πρώτης Υποδοχής, των διερμηνέων, των διοικητών των Κέντρων Φιλοξενίας που ασχολείται με την παροχή υπηρεσιών σε γυναίκες πρόσφυγες (Στόχος 1)
- Επιμόρφωση και κατάρτιση νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού, προσωπικού κοινωνικών υπηρεσιών νοσοκομείων για την προώθηση της ίσης μεταχείρισης και του σεβασμού των δικαιωμάτων των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση. Ιδιαίτερη μέριμνα θα ληφθεί για τις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση θύματα βίας, trafficking κ.λπ., τις γυναίκες με αναπηρία που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες (π.χ. Ρομά, μετανάστριες) (Στόχος 1)
- Συμπερίληψη της θεματικής της αναπηρίας και των τρόπων με τον οποίο εντάσσεται στη διαχείριση των επιμέρους θεματικών (άσυλο και διεθνής προστασία, υποθέσεις θυμάτων έμφυλης βίας) α) στην επιμόρφωση και κατάρτιση των υπαλλήλων ΓΓΙΦ, στελεχών συμβουλευτικών κέντρων, ξενώνων φιλοξενίας και γραμμής 15900 και β) στο υλικό που θα παρασχεθεί στα στελέχη αυτά (Στόχος 2)
- Συμπερίληψη των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και των μητέρων ατόμων με αναπηρία στα προγράμματα κατάρτισης -απόκτησης επαγγελματικών δεξιοτήτων - ενδυνάμωσης/ενίσχυσης της γυναικείας επιχειρηματικότητας (Στόχος 3)
Β) Στοχευμένων δράσεων για τις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση και τις μητέρες ατόμων με αναπηρία
- Διερεύνηση, καταγραφή και επεξεργασία των αναγκών των μητέρων ατόμων με αναπηρία μέσω μελέτης αποτίμησης με την οπτική του φύλου των προγραμμάτων «Εναρμόνισης Οικογενειακής - Επαγγελματικής Ζωής» (ΚΔΑΠ, ΚΔΑΠμεΑ, βρεφονηπιακοί σταθμοί και βρεφονηπιακοί σταθμοί ολοκληρωμένης φροντίδας, παιδικοί σταθμοί)
- Επιμόρφωση και κατάρτιση επαγγελματιών σε θέματα αναπηρίας (Στόχος 1)
- Δημιουργία δικτύου μεντόρων γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση, μητέρων ατόμων με αναπηρία, οι οποίες θα παρέχουν στις προστατευόμενές τους γνώσεις, συμβουλές και υποστήριξη ώστε να τις διευκολύνουν στην πλήρη κοινωνική τους ένταξη
- Ανάπτυξη προγραμμάτων εθελοντισμού από γυναίκες και νέες με αναπηρία/χρόνια πάθηση (π.χ. παροχή συντροφιάς/βοήθειας σε ηλικιωμένους/ες)
- Ανάπτυξη προγραμμάτων που θα συμβάλλουν στην άρση του αποκλεισμού και τη διατήρηση της ψυχικής υγείας (πρόληψη άνοιας, Alzheimer) των ηλικιωμένων γυναικών μέσω της δημιουργίας πλαισίου συναναστροφής με άτομα/παιδιά με αναπηρία
- Διεξαγωγή σεμιναρίων που θα απευθύνονται στους/στις γονείς/κηδεμόνες κοριτσιών με αναπηρία με στόχο α) την ενίσχυσή τους ώστε να αποδεχτούν το δικαίωμα των γυναικών με αναπηρία για πλήρη και ίση απόλαυση των αναπαραγωγικών/σεξουαλικών δικαιωμάτων και β) την υποστήριξή τους στη διαχείριση θεμάτων σεξουαλικής αγωγής των κοριτσιών με αναπηρία
- Στοχευμένες δράσεις ενημέρωσης των γυναικών με αναπηρία για την τεκνοθεσία και την αναδοχή
ΕΜΦΥΛΗ ΒΙΑ

Η ευαλωτότητα και η απομόνωση στην οποία συχνά ζουν -είτε στο οικογενειακό πλαίσιο ή στην κοινότητα, είτε σε ιδρύματα κλειστής διαβίωσης- θέτουν τις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση σε υψηλότερο κίνδυνο να υποστούν έμφυλη βία. Η εξάρτηση από το άτομο που τις κακοποιεί, οι δυσκολίες στην επικοινωνία, η αμφισβήτηση της αξιοπιστίας τους ως μάρτυρες, τα αρνητικά στερεότυπα αναφορικά με τις αντιληπτικές τους ικανότητες ή την ηθική τους, η ευθύνη εξαρτώμενων από αυτές ατόμων με αναπηρία, συνιστούν κάποιους από τους παράγοντες που καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολο για τις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση και τις μητέρες ατόμων με αναπηρία να δημοσιοποιήσουν την κακοποίηση που υφίστανται, να ξεφύγουν από τον κύκλο της βίας. Ερευνητικά δεδομένα φανερώνουν ότι τα ποσοστά των γυναικών έχουν υποστεί βία είναι υψηλότερα για τις γυναίκες με πρόβλημα υγείας ή αναπηρία - και αυτό ισχύει για όλες τις μορφές βίας (2014) . Χαρακτηριστικά, η Werthmann (2013) στην έκθεσή της αναφέρει ότι «οι γυναίκες με αναπηρία αντιμετωπίζουν 1,5 έως 10 φορές περισσότερες πιθανότητες να υπάρξουν θύματα κακοποίησης ».
Δύο μορφές βίας στις οποίες οι γυναίκες και τα κορίτσια με αναπηρία, και ιδιαίτερα με νοητική ή ψυχική ή βαριά αισθητηριακή αναπηρία (τυφλοκωφές είναι δυσανάλογα εκτεθειμένες είναι η αναγκαστική στείρωση και η αναγκαστική άμβλωση· μορφές βίας άμεσα συνδεδεμένες με τις επικρατούσες στερεοτυπικές αντιλήψεις για τις γυναίκες με αναπηρία.. Έκθεση του Human Right Watch (2011) επιβεβαιώνει ότι την εφαρμογή της αναγκαστικής στείρωσης ως μέσου ευγονικής, πρόληψης εγκυμοσύνης κ.ά.
Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία, αναγνωρίζει ως ιδιαίτερα θετική την ύπαρξη στοχευμένων δράσεων για τις γυναίκες με αναπηρία. Προχωρώντας, ωστόσο, περαιτέρω επισημαίνει την ανάγκη α) να υπάρξει ολιστική προσέγγιση (ενδυνάμωση γυναικών, ενημέρωση επαγγελματιών, ευαισθητοποίηση κοινής γνώμης, παροχή υποστήριξης κ.ά.) για την πρόληψη και αντιμετώπιση των προαναφερθεισών μορφών βίας, β) να αναγνωριστούν οι μητέρες ατόμων με αναπηρία μεταξύ των ομάδων για τις οποίες χρειάζεται να ληφθεί ειδική μέριμνα, γ) να συγκεκριμενοποιηθούν περαιτέρω οι δράσεις που απευθύνονται στις γυναίκες με αναπηρία.

Ενδεικτικές προσθήκες/προσαρμογές των προτεινόμενων δράσεων (ανά στόχο) είναι οι εξής:

Στόχος 1: Εφαρμογή και αναθεώρηση της νομοθεσίας
- Η πρόταση για Τροποποίηση του ΠΚ 310 παρατίθεται σε σχέση με τους ακρωτηριασμούς γεννητικών οργάνων. Να διασφαλιστεί ότι δε θα παραγνωριστούν οι αναγκαστικές αμβλώσεις και αναγκαστικές στειρώσεις, οι οποίες συνιστούν επίσης μορφές έμφυλης βίας σύμφωνα με το Άρθρο 39 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης)
Στόχος 2: Ολιστική και πολύ-τομεακή υποστήριξη των γυναικών θυμάτων βίας ή/και πολλαπλών διακρίσεων (π.χ. μετανάστριες, πρόσφυγες, Ρομά, κλπ.)
- Ενδεικτικές δράσεις που εξειδικεύουν την προτεινόμενη δράση «Ενίσχυση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τις γυναίκες με αναπηρία θύματα έμφυλης βίας) διασφαλίζοντας την πρόσβαση των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και των μητέρων ατόμων με αναπηρία στις υπηρεσίες που παρέχονται από τις Δομές μέσω της:
 διασφάλισης της φυσικής προσβασιμότητας και της ηλεκτρονικής προσβασιμότητας των συμβουλευτικών κέντρων και δομών φιλοξενίας
 διασφάλιση παροχής υπηρεσιών «ζωντανής βοήθειας» για τις γυναίκες με αναπηρία που το έχουν ανάγκη (π.χ. διερμηνεία σε νοηματική, συνοδεία κ.ά.)
 απόδοση του απόδοση του ενημερωτικού υλικού σε μορφή προσβάσιμη για τις γυναίκες με αναπηρία (ενδεικτικά αναφέρεται η μορφή κειμένου για όλους /εςγια τις γυναίκες με νοητική υστέρηση)
 εκπαίδευση των στελεχών των Δομών σε θέματα αναπηρίας και συναλλαγής με γυναίκες με αναπηρία
 Ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηρίας στη μεθοδολογία υποστήριξης των γυναικών θυμάτων βίας
- Πολλαπλή υποστήριξη των γυναικών-θυμάτων εξαναγκαστικής άμβλωσης και εξαναγκαστικής στείρωσης
Στόχος 3: Ευαισθητοποίηση του ευρύτερου πληθυσμού, επιμόρφωση επαγγελματιών και ανάπτυξη δικτύωσης
- Ανάρτηση υλικού σε μορφή κειμένου για όλους/ες στην ιστοσελίδα www.womensos.gr
- Διεξαγωγή εκπαιδευτικών σεμιναρίων των επαγγελματιών στα πεδία της υγείας πρόνοιας και της δικαιοσύνης στο θέμα της εξαναγκαστικής άμβλωσης και εξαναγκαστικής στείρωσης. Ιδιαίτερη εκπαιδευτική ενότητα θα αφιερωθεί στις γυναίκες με αναπηρία -και δη με νοητική αναπηρία- ως θύματα των συγκεκριμένων μορφών βίας
- Ενημέρωση των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της καταπολέμησης της έμφυλης βίας για το θέμα της βίας κατά των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση
Στόχος 4: Παρακολούθηση του φαινομένου της βίας κατά των γυναικών και αξιολόγηση του Δικτύου
- Εκπόνηση ερευνών για να καταγραφούν στοιχεία σχετικά με τη βία κατά των μητέρων ατόμων με αναπηρία
- Έρευνες και μελέτες για τη βία και κακοποίηση σε βάρος γυναικών που διαβιούν σε ιδρύματα κλειστής διαβίωσης
ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ

Στατιστικά στοιχεία καταδεικνύουν η ύπαρξη αναπηρίας/χρόνιας πάθησης δεν αναιρεί την έμφυλη διάσταση της απασχόλησης· απλώς συνιστά έναν επιπρόσθετο ιδιαίτερα επιβαρυντικό παράγοντα που πολλαπλασιάζει τα εμπόδια για την ισότιμη ένταξη των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση στην αγορά εργασίας (ANED, 2015) . Το γεγονός αυτό καθιστά απαραίτητη την ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηρίας/χρόνιας πάθησης στο σύνολο των πολιτικών και των πρακτικών που προτείνονται στο πλαίσιο του ΕΣΔΙΦ καθώς και η ανάπτυξη στοχευμένων δράσεων. Ως ενδεικτικά παραδείγματα αναφέρονται:
- η εφαρμογή εύλογων προσαρμογών που συνιστούν απαραίτητη προϋπόθεση για την πρόσβαση των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση σε θέσεις εργασίας και την επαγγελματική τους εξέλιξη (κοινή σε όλους τους στόχους)
- ανάπτυξη προγραμμάτων ενδυνάμωσης των γυναικών με αναπηρία ή/και χρόνιες παθήσεις και των μητέρων ατόμων με αναπηρία για την ανάπτυξη επιχειρήσεων στον τομέα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας
- παροχή αυξημένων κινήτρων και λήψη μέτρων για την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και των μητέρων ατόμων με αναπηρία σε προγράμματα ανάπτυξης δεξιοτήτων, εκπαίδευσης κ.ο.κ. (π.χ. εκπόνηση δείκτη συμμετοχής γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και ορισμός ελάχιστης τιμής-στόχου, παροχή δυνατότητας απασχόλησης παιδιών με αναπηρία, ώστε να καταστεί δυνατή η συμμετοχή των μητέρων στις εκάστοτε δραστηριότητες)
Το ΕΣΔΙΦ αναγνωρίζει τη σημασία της εναρμόνισης της οικογενειακής-επαγγελματικής ζωής και προτείνει ένα πολυτομεακό πλέγμα δράσεων αναφορικά με το συγκεκριμένο πεδίο. Η Ε.Σ.Α.μεΑ. θεωρεί ότι το θέμα των εργαζόμενων έχουν την ευθύνη φροντίδας μελών της οικογένειας με αναπηρία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης του ζητήματος της εναρμόνισης οικογενειακής-επαγγελματικής ζωής. Πρόκειται για μια ομάδα που περιλαμβάνει τους γονείς ατόμων με αναπηρία αλλά και τα άτομα που φροντίζουν σε τακτική βάση άρρωστους/ες, ανάπηρους/ες ή ηλικιωμένους/ες συγγενείς ή/και φίλους/ες που είναι μεγαλύτεροι/ες από 15 ετών και χρήζουν φροντίδας.
Δεδομένης της έμφυλης διάστασης της παροχής φροντίδας δεν προκαλεί έκπληξη η «κυριαρχία» των γυναικών (μητέρες, σύντροφοι, αδερφές, θυγατέρες)στο πεδίο της άτυπης φροντίδας. Ως εκ τούτου, η Συνομοσπονδία επισημαίνει την ανάγκη τα σχεδιαζόμενα μέτρα να έχουν διττό στόχο: α) την ενίσχυση των μητέρων ατόμων με αναπηρία και γενικότερα κάθε εργαζόμενου/ης που έχει καλείται να συνδυάσει τις επαγγελματικές υποχρεώσεις με την άτυπη παροχή φροντίδας σε άτομο με αναπηρία και β) την άμβλυνση/εξάλειψη της στερεοτυπικής ανάληψης της ευθύνης για άτυπη παροχή φροντίδας από τις γυναίκες και την ενίσχυση της συμμετοχής των ανδρών στο πεδίο αυτό.
Ενδεικτικές προτεινόμενες δράσεις
- Παροχή επαρκών υπηρεσιών φύλαξης/απασχόλησης παιδιών με αναπηρία, προκειμένου να ενισχυθεί η συμμετοχή των γονέων ατόμων με αναπηρία στην αγορά εργασίας
- Παροχή υπηρεσιών φροντίδας σε άτομα με αναπηρία προκειμένου να ενισχυθεί η δυνατότητα των ατόμων που έχουν την άτυπη φροντίδα αυτών να συμμετέχουν στην αγορά εργασίας
- Πρόταση για τη βελτίωση της νομοθεσίας για την άδεια μητρότητας στις περιπτώσεις των μητέρων με αναπηρία και των μητέρων ατόμων με αναπηρία
- Πρόταση για τη βελτίωση της νομοθεσίας για την άδεια ανατροφής στις περιπτώσεις των γονέων με αναπηρία, των γονέων/κηδεμόνων ατόμων με αναπηρία και των ανάδοχων γονέων ατόμων με αναπηρία
- Επέκταση της εφαρμογής των ισχυουσών ρυθμίσεων (άδεια ανατροφής, γονική άδεια) για τους/τις γονείς/κηδεμόνες ατόμων με αναπηρία και στους/στις αναδόχους γονείς ατόμων με αναπηρία
- Χορήγηση της ειδικής άδειας στους/στις γονείς/κηδεμόνες/ανάδοχους γονείς ατόμων με κάθε μορφής βαριά αναπηρία
- Πρόταση για θέσπιση άδειας φροντιστή/τριας (carer leave) για τους/τις εργαζόμενους/ες που έχουν την ευθύνη φροντίδας ατόμων με αναπηρία
- Συμπερίληψη θεματικής αναφορικά με αφορά τους/τις εργαζόμενους/ες με ευθύνη παροχής σε φροντίδας σε μέλη της οικογένειας με αναπηρία/χρόνια πάθηση στην εκπαίδευση των εργοδοτών/τριών

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΜΕ
Κοινό χαρακτηριστικό των επιμέρους αξόνων που συνθέτουν το συγκεκριμένο πεδίο πολιτικής συνιστά ότι αποτελούν «προνομιακό» πεδίο, βασικά «εργαλεία» για την προώθηση της ουσιαστικής κοινωνικής ένταξης των γυναικών που αντιμετωπίζουν πολλαπλή διάκριση - τόσο μέσω της ενδυνάμωσης και της καλλιέργειας δεξιοτήτων των ίδιων των γυναικών, τόσο μέσω της άρσης των στερεοτυπικών αντιλήψεων που συχνά και οι ίδιες και η κοινή γνώμη μοιράζονται. Είναι λοιπόν προεξαρχούσης σημασίας να διασφαλιστεί α) η συνειδητή συμπερίληψη των γυναικών και κοριτσιών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και των μητέρων ατόμων με αναπηρία ως ομάδα-στόχου στο σύνολο των δράσεων, β) η συμπερίληψη της άρσης των στερεοτυπικών αντιλήψεων για την αναπηρία/χρόνια πάθηση ως στόχο θα επιτευχθεί μέσω της ανάπτυξης δράσεων σε όλα τα προαναφερθέντα πεδία.
Ενδεικτικές στοχευμένες δράσεις που μπορούν να ενταχθούν στο συγκεκριμένο πολιτικό πεδίο είναι οι εξής:
Στόχος 1: Προώθηση της ισότητας των φύλων, στην τυπική εκπαίδευση, την επιστήμη &
- Παροχή επαρκών υπηρεσιών φύλαξης/απασχόλησης παιδιών με αναπηρία, προκειμένου να ενισχυθεί η συμμετοχή των μητέρων ατόμων με αναπηρία στην τυπική και άτυπη εκπαίδευση (Στόχοι 1, 2 & 5)
- Ένταξη θεματικού κύκλου «Περιεκτικής Σεξουαλικής Εκπαίδευσης» σε δομές της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης καθώς και σε δομές απασχόλησης νέων με αναπηρία (Στόχοι 1 & 2)
- Διεξαγωγή στοχευμένων ενημερωτικών εκστρατειών για την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση στη μη τυπική εκπαίδευση (Στόχος 2)
- Διεξαγωγή προγραμμάτων εκπαίδευσης/ενδυνάμωσης γονέων/κηδεμόνων ατόμων με αναπηρία (Στόχος 2)
- Διερεύνηση των αναπαραστάσεων των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και των μητέρων ατόμων με αναπηρία στα ΜΜΕ (Στόχος 3)
- Ανάπτυξη και προβολή υλικού που αμφισβητεί τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για τις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση και τις μητέρες ατόμων με αναπηρία μέσω των ΜΜΕ (π.χ. ντοκιμαντέρ, αφιερώματα στο ραδιόφωνο ή στον Τύπο) (Στόχος 3)
- Ανάδειξη γυναικών δημιουργών με αναπηρία/χρόνια πάθηση που διακρίθηκαν στο πολιτιστικό πεδίο (π.χ. Helen Keller, Frida Kahlo) (Στόχοι 3 & 4)
- Ανάδειξη γυναικών που διακρίθηκαν στον χώρο του αθλητισμού (Στόχος 5).
ΥΓΕΙΑ
Έχοντας ήδη υποβάλει προτάσεις κατά στη συμμετοχή μας στο Καινοτόμο Εργαστήριο, τόσο αναφορικά με την οριζόντια ένταξη της διάστασης της αναπηρίας στο σύνολο των δράσεων όσο και με στοχευμένες δράσεις, δεν κρίνουμε σκόπιμη την παράθεση παραδειγμάτων δράσεων για το πεδίο αυτό.
ΙΣΟΡΡΟΠΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΕ ΔΟΜΕΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ, ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ
Οι περιορισμένοι οικονομικοί πόροι, η δυσκολία εναρμόνισης επαγγελματικής-οικογενειακής/προσωπικής ζωής, οι στερεοτυπικές αντιλήψεις για τους ρόλους των φύλων, η ελλιπής δικτύωση έχουν καταγραφεί ως παράγοντες που συμβάλλουν στην περιορισμένη συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Πρόκειται για παράγοντες η ισχύς των οποίων δεν είναι μικρότερη για τις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση και τις μητέρες ατόμων με αναπηρία· αντίθετα η πολλαπλασιαστική δράση του φύλου και της ύπαρξης αναπηρίας/χρόνιας πάθησης ως παραγόντων διάκρισης και τα αυξημένα εμπόδια που αντιμετωπίζουν καθιστούν την επίδρασή τους πιο έντονη για τις γυναίκες με αναπηρία/χρόνια πάθηση και τις μητέρες ατόμων με αναπηρία. Πέραν της διασφάλισης της οριζόντιας διάχυσης της διάστασης της αναπηρίας στις προτεινόμενες δράσεις (π.χ. διασφάλιση της συμμόρφωσης της υφιστάμενης ηλεκτρονικής εφαρμογής http://posostosi.isotita.gr καθώς και του Ηλεκτρονικού Καταλόγου και της Βάσης Δεδομένων που θα δημιουργηθούν με τα διεθνή πρότυπα προσβασιμότητας στα άτομα με αναπηρία) ενδεικτικές στοχευμένες δράσεις είναι οι εξής:
- Διερεύνηση καλών πρακτικών προώθησης των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και των μητέρων ατόμων με αναπηρία σε θέσεις λήψης αποφάσεων (Στόχος 1)
- Σχεδιασμός ολοκληρωμένης παρέμβασης για την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και των μητέρων ατόμων με αναπηρία στο πολιτικό πεδίο (Στόχος 1)
- Προβολή γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση έχουν θεσμικό ρόλο στην πολιτική ζωή σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο (Στόχος 2)
- Διεξαγωγή στοχευμένων εκστρατειών ευαισθητοποίησης των γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και των μητέρων ατόμων με αναπηρία με στόχο την αύξηση της συμμετοχής τους στις εκλογικές διαδικασίες (Στόχος 3)
- Συνεργασία με τις οργανώσεις ατόμων με αναπηρία για την ανάπτυξη προγραμμάτων κατάρτισης και ενδυνάμωσης γυναικών με αναπηρία/χρόνια πάθηση και μητέρων ατόμων με αναπηρία με στόχο την ενεργό συμμετοχή τους στα κέντρα λήψης αποφάσεων (Στόχος 4)