ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ

Το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.), εφεξής «Παρατηρητήριο», με αντικείμενο την επιστημονική καταγραφή, τη μελέτη και την έρευνα σε θέματα αναπηρίας, στοχεύει στο να καθιερωθεί ως βασική πηγή πληροφόρησης για τις εξελίξεις στο πεδίο της αναπηρίας. Συγκεντρώνοντας και αναλύοντας δεδομένα και πληροφόρηση από εγχώριες και διεθνείς πηγές, το Παρατηρητήριο θα συμβάλλει στην παρακολούθηση, στην προστασία και στην προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους.

Το 4ο κατά σειρά δελτίο του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας, έχει ως αντικείμενο την «Πολιτιστική και κοινωνική Συμμετοχή». Πέραν της βαρύνουσας σημασίας που αποδίδουμε σε αυτές τις διαστάσεις της συμμετοχής, ως καθοριστικές παραμέτρους της πλήρους ένταξης στην κοινωνία, υπήρξε έναυσμα ως προς την επιλογή του θέματος, η ανακήρυξη του 2018 ως «Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Στόχος αυτής της πρωτοβουλίας όπως αναφέρεται στην απόφαση του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου είναι και «η προώθηση λύσεων που θα καταστήσουν την πολιτιστική κληρονομιά προσιτή σε όλους (...) λαμβανομένων υπόψη των ανθρώπων με αναπηρίες». Θέλοντας λοιπόν η Ε.Σ.Α.μεΑ. να συμβάλλει σε αυτή την κοινή ευρωπαϊκή προσπάθεια αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος του τελευταίου για το 2018 δελτίου στατιστικής πληροφόρησης του Παρατηρητηρίου, στους δείκτες πολιτιστικής συμμετοχής. Λόγω αυτής της στόχευσης, το παρόν δελτίο δεν περιορίζεται μόνο στα εθνικά στατιστικά δεδομένα αλλά περιλαμβάνει συγκριτικά στοιχεία για τις χώρες της Ε.Ε.
Η στατιστική διερεύνηση αυτής της θεματικής βασίζεται στην ανάλυση βασικών παραμέτρων που αποτυπώνουν τη συμμετοχή των ατόμων στο πολιτιστικό και κοινωνικό πεδίο. Εδώ προσεγγίζουμε τη συμμετοχή μέσω των δεικτών της ειδικής ενότητας (Ad-Hoc Module) της «Έρευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών», που διενεργήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή το 2015. Οι δείκτες που παρουσιάζονται αφορούν τη συμμετοχή σε: πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, εθελοντικές κοινωνικές δραστηριότητες, πολιτικές δράσεις και σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Περιλαμβάνονται επίσης δείκτες που αφορούν τις σχέσεις με συγγενείς και φίλους και το αίσθημα εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης στο κοινωνικό περιβάλλον.
Σε ατομικό επίπεδο, η συμμετοχή στη κοινωνική και πολιτιστική ζωή αποτελεί παράγοντα ατομικής ευημερίας και προσωπικής ικανοποίησης. Η διατήρηση και η ποιότητα των κοινωνικών δεσμών αποτελεί βασικό δείκτη κοινωνικής ένταξης και σύμφωνα με πληθώρα ερευνητικών δεδομένων συντελεί καθοριστικά στην υγεία των ατόμων. Σήμερα, η ενίσχυση των επιπέδων κοινωνικής συμμετοχής αποτελεί ειδικό στόχο των πολιτικών υγείας σε ευρωπαϊκό επίπεδο , καθώς έχει αποδειχθεί ότι η αύξησή της μειώνει τη θνησιμότητα, αυξάνει τους υποκειμενικούς και αντικειμενικούς δείκτες υγείας των πολιτών και λειτουργεί ως πρόληψη για παθήσεις και αναπηρίες, δεδομένης της δημογραφικής γήρανσης του πληθυσμού .
Οι δείκτες που παρουσιάζονται, συνδέονται στενά -σύμφωνα με την Eurostat - με το επίπεδο των συνθηκών διαβίωσης των ατόμων, καθώς το πολιτιστικό και το κοινωνικό κεφάλαιο, συντελούν μαζί με το οικονομικό κεφάλαιο των ατόμων στη ποιότητα της ζωής τους. Είναι γνωστό ότι το πολιτιστικό κεφάλαιο αποτελεί παράγοντα επιτυχίας τόσο στην εκπαιδευτική όσο και στην επαγγελματική σταδιοδρομία. Επιπροσθέτως, το κοινωνικό κεφάλαιο που συσσωρεύεται κυρίως μέσω της συμμετοχής των ατόμων σε τυπικά και άτυπα κοινωνικά δίκτυα αποτελεί και αυτό βασικό παράγοντα οικονομικής και επαγγελματικής προόδου. Η σχέση του πολιτιστικού και κοινωνικού κεφαλαίου με το οικονομικό κεφάλαιο αποδεικνύεται στενή και πολύπλευρη. Αυτές οι προσεγγίσεις επιβεβαιώνονται εμπειρικά από τη στατιστική ανάλυση, καθώς οι μεταβλητές της κοινωνικής και πολιτιστικής συμμετοχής σχετίζονται σημαντικά με κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των ατόμων, και ειδικότερα με το εκπαιδευτικό επίπεδο, το εισόδημα και το επάγγελμα.
Σε επίπεδο κρατών, η συμμετοχή στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή διαμορφώνει καταλυτικά τη ποιότητα των δημοκρατικών καθεστώτων, αποτελώντας παράγοντα κοινωνικής συνοχής και δημοκρατικής σταθερότητας . Όταν οι άνθρωποι μετέχουν στον πολιτισμό αναπτύσσουν κριτική σκέψη, γίνονται ανοιχτοί και περισσότερο ανεκτικοί απέναντι στις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες . Η συμμετοχή στον πολιτισμό ενισχύει επίσης τα επίπεδα της δραστηριότητας των ατόμων ως ενεργών πολιτών, καθώς, μέσω του πολιτισμού, οι πολίτες γίνονται φορείς κοινών αξιών και ιδεών, που εδραιώνουν το αίσθημα του ανήκειν και συγκροτούν τη συλλογική ταυτότητα.
Η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά έχει βρεθεί ότι συνδέεται με το γενικό επίπεδο ανάπτυξης των κρατών. Ως προς αυτό, διαθέσιμα ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Οι διαφορές στη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, φαίνεται ότι συνδέονται με τα μεγέθη της οικονομίας, το επίπεδο των οικονομικών ανισοτήτων, τη ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης , τις πολιτικές κοινωνικής προστασίας, την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς, τη πολιτική σταθερότητα και τα επίπεδα της διαφθοράς. Έρευνες υποστηρίζουν ότι στα εύρωστα οικονομικά κράτη και στα κράτη με μακρά δημοκρατική παράδοση και χαμηλά επίπεδα διαφθοράς η κοινωνία των πολιτών είναι περισσότερο ανεπτυγμένη , σε σύγκριση με κράτη όπως η Ελλάδα όπου διαπιστώνεται ασθενική ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών .
Παράλληλα, τα δεδομένα επιβεβαιώνουν στην περίπτωση της Ελλάδας τουλάχιστον, το ρόλο που διαδραματίζουν τα συγγενικά και φιλικά δίκτυα στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, δεδομένης της μικρής ανάπτυξης της κοινωνίας των πολιτών καθώς και των ανεπαρκών κρατικών δομών και πολιτικών κοινωνικής προστασίας.
Υπό το πρίσμα των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, οι δείκτες κοινωνικής και πολιτιστικής συμμετοχής αποκτούν πρόσθετη σημασία καθώς συνδέονται με κρίσιμες παραμέτρους της ένταξης στην κοινωνία, μιας κοινωνικής ομάδας που αντιμετωπίζει πολλαπλάσιο κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού. Ως εκ τούτου, αυτά τα κριτήρια συμμετοχής αποτελούν δείκτες παρακολούθησης: α) της εφαρμογής των απαιτήσεων/επιταγών του άρθρου 21, παρ. 6 του Συντάγματος της χώρας, σύμφωνα με το οποίο: «Τα άτομα με αναπηρία έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν (...) τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας», β) της εφαρμογής των γενικών αρχών της Σύμβασης, και ειδικότερα του δικαιώματος για πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή και ένταξη στην κοινωνία και γ) των ειδικών άρθρων που κατοχυρώνουν τα δικαιώματα συμμετοχής στην πολιτιστική και πολιτική ζωή.

Λοιπά σχετικά αρχεία: