Πράξη: «Ενδυνάμωση της Συλλογικής Έκφρασης και της Συνηγορίας των Ατόμων με Ψυχική Αναπηρία»

Ε.Π. «ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ»

Άξονας Προτεραιότητας: ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙ-ΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΥΓΕΙΑΣ, ΚΑΙ ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ

με τη συγχρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους

Οι βασικοί πυλώνες στη σύγχρονη προσέγγιση της ψυχικής υγείας είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κοινοτική ένταξη: Η ισότητα, η μη διάκριση, η αξιοπρέπεια, η ιδιωτική ζωή, η ατομική αυτονομία, το δικαίωμα στην ενημέρωση και τη συμμετοχή μαζί με την η κοινοτική ένταξη πρέπει να διαπνέουν τις πολιτικές για την ψυχική υγεία. Πρόκειται για σταθερές διεκδικήσεις των ατόμων με ψυχική αναπηρία, που προωθούνται μέσα από την συλλογική έκφραση και τη συνηγορία.

Η οπτική αυτή αποτυπώνεται και στη διεθνή «Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία», η οποία υιοθετήθηκε το 2006 από τη Γεν. Συνέλευση του ΟΗΕ και κυρώθηκε από την Ελλάδα το 2012 με το νόμο 4074. Η Σύμβαση αυτή αποτελεί σταθμό τόσο στην ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσο και στην πορεία του αναπηρικού κινήματος ενώ αφορά άμεσα και τα άτομα με ψυχική αναπηρία. Πρόκειται για δεσμευτικό κείμενο με ιδιαίτερο θεσμικό βάρος ενώ βασικές είναι οι διατάξεις των άρθρων 12, για την ισότητα ενώπιον του νόμου και 13, για την πρόσβαση των ΑμεΑ στη δικαιοσύνη.

Ως βασική συνιστώσα ενός πλαισίου ψυχικής υγείας, με σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προβάλλει η επιταγή της αυτονομίας του ανθρώπου, του ασθενούς, του ατόμου με αναπηρία. Η θέση αυτή αναλύεται σε δύο επιμέρους πτυχές:

• Ελαχιστοποίηση των περιοριστικών μέτρων, στο μέτρο του απολύτως αναγκαίου. 
• Υποβοήθηση στην λήψη των αποφάσεων, από το ίδιο το άτομο με αναπηρία.

Σ’ αυτές τις βάσεις δομείται το πρόγραμμα (Πράξη) «Ενδυνάμωση της Συλλογικής Έκφρασης και της Συνηγορίας των Ατόμων με Ψυχική Αναπηρία» που υλοποιεί η ΕΣΑμεΑ, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού». Στο πλαίσιο της πράξης αυτής περιλαμβάνονται δράσεις ενδυνάμωσης και υποστήριξης του κινήματος των ατόμων με ψυχική αναπηρία. Η ενδυνάμωση των ατόμων με ψυχική αναπηρία συνδέεται με την ενίσχυση της αυτονομίας και της συλλογικότητας.

Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου, το πρόγραμμα περιλαμβάνει τρία (3) βασικά βήματα:

1ο βήμα: Συλλογή πληροφοριών

• Εκπόνηση μελέτης για τα νέα δεδομένα που επιφέρει η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία στο χώρο της ψυχικής αναπηρίας. 
• Διεξαγωγή έρευνας για συλλογή στοιχείων από άλλες χώρες όσον αφορά το κίνημα της αυτοσυνηγορίας.
• Καθιέρωση τακτικής αμφίδρομης πληροφόρησης μεταξύ ΕΣΑμεΑ και σωματείων ατόμων με ψυχική αναπηρία και των οικογενειών τους.

2ο βήμα: Πρόσκληση συμμετοχής ατόμων με ψυχική αναπηρία και των οικογενειών τους

• Διοργάνωση συναντήσεων σε περιφερειακό επίπεδο και δημόσιων εκδηλώσεων για την αύξηση της συνειδητοποίησης.
• Παρεμβάσεις δημοσιότητας σε ΜΜΕ. 
• Έκδοση και διανομή εντύπων.

3ο βήμα: Εκπαίδευση

• Εκπόνηση εκπαιδευτικών εγχειριδίων, για τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχική αναπηρία. 
• Επιμόρφωση εκπαιδευτών, από Έλληνες και ξένους ειδικούς.
• Διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων με σκοπό να κατανοηθούν σε βάθος και να γίνουν κτήμα όλων το κίνημα αυτοσυνηγορίας ατόμων με ψυχική αναπηρία αλλά και η νέα Διεθνής Σύμβαση.

 

Το πρόγραμμα άρχισε να υλοποιείται το 2011 και, κατόπιν σχετικής παράτασης, ολοκληρώνεται μέσα στο 2014. Για την υλοποίηση του προγράμματος η ΕΣΑμεΑ συνεργάστηκε με τις τοπικές οργανώσεις ΑμεΑ καθώς και με τους ΣΟΨΥ. Το πρόγραμμα δομείται σε έξι (6) υποέργα. Ειδικότερα:

 

Ενδυνάμωση του Κινήματος της Αυτο-Συνηγορίας και Διαβούλευση με τις Οργανώσεις των Ατόμων με Ψυχική Αναπηρία και των Οικογενειών τους για την ικανότητα δικαιοπραξίας. (Υποέργο 1)

Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο αυτό διοργανώθηκαν 20 συναντήσεις των 50 περίπου ατόμων με ψυχική αναπηρία, σε όλες τις Περιφέρειες της χώρας. Οι συναντήσεις είχαν ως σκοπό να φέρουν πιο κοντά και να ενθαρρύνουν την ενεργή παρουσία και συμμετοχή των ατόμων με ψυχική αναπηρία. Μαζί με τις συναντήσεις έγιναν επαφές με τα στελέχη του αναπηρικού κινήματος και επαγγελματίες ψυχικής υγείας σε τοπικό επίπεδο. Τέτοιες συναντήσεις έγιναν στην Αλεξανδρούπολη, την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, το Ρέθυμνο, την Κοζάνη, την Χίο, την Άμφισσα, την Πάτρα, την Άρτα, τη Χαλκίδα, την Τρίπολη, το Βόλο και αλλού. Παράλληλα έγιναν παρεμβάσεις σε τοπικά ΜΜΕ.

Η εμπειρία από τις συναντήσεις αυτές υπήρξε πολύτιμη και ιδιαίτερα καρποφόρα καθώς έφερε σε στενότερη επαφή τα άτομα με ψυχική αναπηρία με το συγκεκριμένο πρόγραμμα, την υπόθεση των δικαιωμάτων του και τις δράσεις αυτοεκπροσώπησης που θα ακολουθούσαν. Όμως και για τους γονείς – φροντιστές ή τους επαγγελματίες ψυχικής αποτέλεσε έναυσμα αναστοχασμού και ενθάρρυνσης στην ανάληψη πρωτο-βουλιών ενδυνάμωσης των ατόμων με ψυχική αναπηρία.

 

Εκπαίδευση σε Θέματα Αυτο-Συνηγορίας και σε Θέματα Αλλαγών που επιφέρει στο χώρο της Ψυχικής Αναπηρίας η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. (Υποέργο 2)

Υλοποιήθηκαν 30 σεμινάρια εκπαίδευσης με διάρκεια 50 ώρες και 20 συμμετέχοντες έκαστο, τα οποία καλύπτουν θεματικά:

• την προσέγγιση της ψυχικής αναπηρίας υπό το πρίσμα των δικαιωμάτων του ανθρώπου και ιδίως τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ
• ειδικότερα ζητήματα, όπως την ακούσια νοσηλεία, την προστασία- διεκδίκηση των δικαιωμάτων, τη δικαστική συμπαράσταση κ.λπ.,
• την αυτοσυνηγορία σε σχέση με το άτομο, την οικογένειά, τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, την Πολιτεία και την κοινωνία εν γένει,

Για τις ανάγκες των σεμιναρίων:

• Εκπονήθηκαν εγχειρίδια εκπαίδευσης για τους εκπαιδευόμενους και τους εκπαιδευτές (υλικό πληροφόρησης, τεκμηρίωσης και περαιτέρω χρήσης). 
• Οι εκπαιδευτές παρακολούθησαν ειδικό επιμορφωτικό σεμινάριο που έγινε στην Αθήνα πριν την έναρξη των σεμιναρίων. Στην εκπαίδευση εκπαιδευτών συμμετείχαν ως εκπαιδευτές εκτός από ειδικούς επιστήμονες, και άτομα με ψυχική αναπηρία (χρήστες), από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Η υλοποίηση αυτών των εκπαιδευτικών σεμιναρίων έδωσε την ευκαιρία στα ίδια τα άτομα με ψυχική αναπηρία να γνωρίσουν τις δυνατότητες που διαθέτουν, μέσω της συλλογικής οργάνωσης και της έκφρασης.

 

Μελέτη για το άρθρο 12 «Ισότητα ενώπιον του νόμου» και το άρθρο 13 «Πρόσβαση στη Δικαιοσύνη» της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (Υποέργο 3)

Η έννοια της υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων (supported decision-making) είναι νέα και συνεπάγεται ότι το άτομο με ψυχική αναπηρία δεν υποκαθίσταται αλλά υποστηρίζεται στη λήψη αποφάσεων, από αυτό το ίδιο.

Η μελέτη κινήθηκε στους ακόλουθους άξονες:

• Επανεξέταση της υφιστάμενης νομοθεσίας για την απάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των ατόμων με αναπηρία και ειδικότερα των ατόμων με ψυχική ανα-πηρία. 
• Ανάπτυξη ενός συστήματος υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων και καταγραφής προσώπων που θα παρέχουν υποστήριξη.
• Δημιουργία ενός συστήματος για την πρόληψη και την επίλυση των συγκρούσεων ανάμεσα σε αυτούς που παρέχουν υποστήριξη και στα άτομα με αναπηρία που τη λαμβάνουν. 
• Διερεύνηση μέτρων / εγγυήσεων ώστε να διασφαλίζεται αλλά και να προστατεύεται η ικανότητα δικαιοπραξίας. 
• Ενσωμάτωση καλών πρακτικών και νομοθετικών πρωτοβουλιών άλλων χωρών που σχετίζονται με το σύστημα υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων.

 

Δημοσιότητα και διάδοση των αποτελεσμάτων της πράξης (Υποέργο 4)

Για την επίτευξη του στόχου της δημοσιότητας και διάδοσης των αποτελεσμάτων της πράξης προβλέπονται ή έχουν ήδη υλοποιηθεί οι ακόλουθες δράσεις:

• Έκδοση τριών ενημερωτικών εντύπων: για την «Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με αναπηρίες και Άτομα με Ψυχική Αναπηρία», «Τίποτα για μας χωρίς εμάς! Αυτό-Συνηγορία & Ψυχική Αναπηρία» και «Δικαιώματα των ατόμων με Ψυχική Αναπηρία μαζί με τους Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας».
• Στο πλαίσιο των 20 περιφερειακών συναντήσεων γινόταν παρεμβάσεις σε τοπικά ΜΜΕ.
• Πανελλαδική Διάσκεψη των ατόμων με ψυχική αναπηρία με αντικείμενο την ανάπτυξη-επέκταση ενεργών τοπικών οργανώσεων χρηστών, την προαγωγή της δικτύωσης και συνεργασίας και την ωρίμανση των απαιτούμενων ενεργειών για τη δημιουργία ομοσπονδίας των οργανώσεων των χρηστών.
• Διοργάνωση ενός Εθνικού Συνεδρίου με βασικούς στόχους: την αναβάθμιση του δημόσιου διαλόγου για την ψυχική αναπηρία, την παρουσίαση της έρευνας, την παρουσίαση της μελέτης, και, τέλος, την παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού που παράχθηκε.

 

Έρευνα για την ανάπτυξη και το ρόλο του κινήματος της (Αυτο-)Συνηγορίας σε άλλες χώρες. (Υποέργο 5)

Διεξήχθη έρευνα για το ρόλο του κινήματος της αυτό-Συνηγορίας σε χώρες στις οποίες έχει αναπτυχθεί δυναμικά όπως ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδά αλλά και σε χώρες της Ευρώπης. Κύρια θέματα της έρευνας:

• Η υφιστάμενη κατάσταση της αυτοσυνηγορίας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο (θεσμικό πλαίσιο, οργανώσεις, δράσεις, πόροι, αντιπροσωπευτικότητα, δομές). 
• Οι έννοιες της αυτοσυνηγορίας και της υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων καθώς και η ανάπτυξή τους.
• Οι εναλλακτικές μορφές λήψης αποφάσεων. 
• Παραδείγματα επιτυχών παρεμβάσεων στην αυτό-συνηγορία αλλά και τα τυ-χόν προβλήματα που έχουν εμφανιστεί και οι τρόποι αντιμετώπισής τους. 

 

Εξωτερική Αξιολόγηση (Υποέργο 6)

Στόχος της εξωτερικής αξιολόγησης είναι η συστηματική ανάλυση, παρακολούθηση και αποτίμηση των επιμέρους συνιστωσών του έργου. Η αξιολόγηση υλοποιείται από εξωτερικούς εμπειρογνώμονες, για να είναι όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικά τα τελικά αποτελέσματα. Τα πεδία, τα οποία αξιολογούνται είναι:

• Ο Σχεδιασμός του έργου (σκοπός, περιγραφή υποέργων, χρονοδιάγραμμα, προσδοκώμενα αποτελέσματα κ.λπ.)
• Η Υλοποίηση του έργου (τήρηση σχεδιασμού, ανθρώπινο δυναμικό, υποδομές κ.λπ.)

Η εξωτερική αξιολόγηση θα περιλάβει αποτελέσματα – συμπεράσματα και ερμη-νεία αυτών, με προτάσεις καλή πρακτικής και κατάδειξη αδυναμιών, ενώ θα αναφέρε-ται και στις επιπτώσεις του έργου στην ομάδα στόχο.