~~~~~~~~~~ [Στοιχεια εξωφυλλου του βιβλιου]. ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΜΕ ΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Ξενοφων Κοντιάδης Μαρια Μουσμουτη ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Αθηνα, 2014 ISBN: 978-618-5124-06-9 ~~~~~~~~~~ [Στοιχεια εσωφυλλου του βιβλιου]. Εκδοση: Εθνικη Συνομοσπονδια Ατομων με Αναπηρια (Ε.Σ.Α.με.Α) Κεντρικά γραφεια: Ελ. Βενιζελου 236, Τ.Κ. 163 41, Ηλιουπολη τηλ. 210.99.49.837, e-mail: esaea@otenet.gr, http://www.esamea.gr Σελιδοποιηση, Εκτυπωση, Αναπροσαρμογη, Ψηφιοποιηση: Team Work Communication Λ. Συγγρου 229, Τ.Κ. 171 21, Αθηνα, τηλ. 210.33.03.556-7, e-mail: info@twc.gr http://www.twc.gr Η παρουσα μελετη συγχρηματοδοτηθηκε απο την Ευρωπαικη Ενωση (Ευρωπαικο Κοινωνικο Ταμειο) και εθνικου πορους στο πλαισιο της πράξης «Μελετη Συμβατοτητας της Ελληνικης Νομοθεσιας με τη Διεθνη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια» που εντάσσεται στους Αξονες Προτεραιοτητας 01, 02, 03 «Αναβάθμιση των Δημοσιων Πολιτικων μεσω του εκσυγχρονισμου του ρυθμιστικου πλαισιου και των δομων της Δημοσιας Διοικησης» για τις 8 Περιφερειες Συγκλισης, τις 3 Περιφερειες Σταδιακης Εξοδου και τις 2 Περιφερειες Σταδιακης Εισοδου του Ε.Π. «Διοικητικη Μεταρρυθμιση 2007-2013» ~~~~~~~~~~ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ 1.1 Εισαγωγη - Γενικη επισκοπηση της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια 1.2 Η Συμβαση για τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια και το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΡΘΡΑ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ 2.1 Εισαγωγη 2.2 Γενικες αρχες – άρθρο 3 2.3 Γενικες υποχρεωσεις των κρατων μερων – άρθρο 4 2.4 Ευαισθητοποιηση – άρθρο 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΙΣΟΤΗΤΑ 3.1 Ισοτητα και μη διάκριση – Αρθρο 5 3.2 Ισοτητα ενωπιον του Νομου – Αρθρο 12 3.3 Προσβαση στη δικαιοσυνη – Αρθρο 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ 4.1 Προσβασιμοτητα - Αρθρο 9 4.2 Ανεξάρτητη διαβιωση και ενταξη στην κοινωνια – Αρθρο 19 4.3 Κινητικοτητα του ατομου – Αρθρο 20 4.4 Αποκατάσταση και επανάκτηση – Αρθρο 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗ ΖΩΗ, ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ 5.1 Η κατοχυρωση των δικαιωμάτων στη Ζωη, στην Ελευθερια, στην Ασφάλεια και στην Αξιοπρεπεια στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια – Αρθρα 10, 14, 15, 16 και 17 5.2 Καταστάσεις κινδυνου και εκτακτων ανθρωπιστικων αναγκων – Αρθρο 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 6.1 Εργασια και Απασχοληση – Αρθρο 27 6.2 Εκπαιδευση - Αρθρο 24 6.3 Υγεια – Αρθρο 25 6.4 Ανεκτο βιοτικο επιπεδο και κοινωνικη προστασια – Αρθρο 28 6.5 Συμμετοχη στην πολιτιστικη ζωη, την ψυχαγωγια, τον ελευθερο χρονο και τον αθλητισμο – Αρθρο 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ 7.1 Συμμετοχη στην πολιτικη και δημοσια ζωη – Αρθρο 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΑΤΟΜΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 8.1 Ελευθερη μετακινηση και ιθαγενεια – Αρθρο 18 8.2 Ελευθερια της εκφρασης και της γνωμης και προσβαση στην πληροφορια – Αρθρο 21 8.3 Σεβασμος της ιδιωτικης ζωης – Αρθρο 22 8.4 Σεβασμος της κατοικιας και της οικογενειας – Αρθρο 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΟΜΑΔΕΣ 9.1 Γυναικες με αναπηρια - Αρθρο 6 9.2 Παιδιά με αναπηριες – Αρθρο 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ 10.1 Στατιστικες και συγκεντρωση δεδομενων – Αρθρο 31 10.2 Διεθνης Συνεργασια – Αρθρο 32 10.3 Εθνικη εφαρμογη και παρακολουθηση – Αρθρο 33 10.4 Παρακολουθηση σε διεθνες επιπεδο – Αρθρα 34, 35, 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ~~~~~~~~~~ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Του Ιωάννη Βαρδακαστάνη, Προεδρου της Εθνικης Συνομοσπονδιας Ατομων με Αναπηρια και του Ευρωπαικου Φορουμ Ατομων με Αναπηρια Η Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια του ΟΗΕ σηματοδοτει τη μετάβαση απο την ιατρικη αντιληψη της αναπηριας στη δικαιωματικη προσεγγιση της. Η Συμβαση δεν δημιουργει νεα δικαιωματα αλλά επαναδιατυπωνει ατομικά και κοινωνικά δικαιωματα υπο την οπτικη του κοινωνικου μοντελου της αναπηριας. Αυτη η «αλλαγη παραδειγματος» εχει σημαντικες επιπτωσεις στην εννομη τάξη. H διάσταση της αναπηριας πρεπει πλεον να διαπνεει ολη τη νομοθεσια και ιδιαιτερα το στάδιο σχεδιασμου της νομοθεσιας, προκειμενου η τελευταια να μπορει θεσμοθετησει με δεσμευτικους κανονες ενα περιβάλλον, θεσμους και διαδικασιες που ειναι προσβάσιμα σε ολους. Ο παρων τομος αποτελει τη συνοψη των βασικοτερων σημειων του εργου «Μελετη Συμβατοτητας της Ελληνικης Νομοθεσιας με τη Διεθνη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια». Στοχος της μελετης ηταν η καταγραφη της υφιστάμενης νομοθετικης υλης για την αναπηρια (μεχρι και τον Ιανουάριο του 2012), η αποτυπωση της συμβατοτητας της νομοθεσιας με το γράμμα και το πνευμα της Συμβασης και τελος η διατυπωση τεκμηριωμενων προτάσεων για την αναδιάρθρωση της νομοθεσιας. Η συνοψη της μελετης επιτρεπει την εξαγωγη συμπερασμάτων σε τρια βασικά επιπεδα: Σε πρωτο επιπεδο, σχετικά με τη συμβατοτητα της ελληνικης νομοθεσιας με το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας. Σε δευτερο επιπεδο, σχετικά με τη συμβατοτητα της ελληνικης νομοθεσιας με τις γενικες αρχες που απορρεουν απο τη Συμβαση. Σε τριτο επιπεδο, σχετικά με τη συμβατοτητα της νομοθεσιας που διεπει επιμερους τομεις δημοσιας πολιτικης και βασικες τροποποιησεις που θα πρεπει να γινουν προκειμενου να διασφαλιστει η αρμονια με τις διατάξεις της Συμβασης. Για το αναπηρικο κινημα, το θεσμικο και νομικο πλαισιο εχουν καθοριστικη σημασια. Αρχικά, βασικος στοχος του αναπηρικου κινηματος ειναι η αποκρυστάλλωση των κατακτησεων του σε θεσμους και νομους, καθως η συμπεριληψη των δικαιωμάτων σε συμβάσεις και στη νομοθεσια ειναι βασικη συνθηκη για την ποιοτητα ζωης των ατομων με αναπηρια. Ωστοσο, απο μονη της, μια τετοια νομικη αναγνωριση δεν ειναι επαρκης. Το επομενο βημα στον αγωνα για μια κοινωνια ελευθερη απο εμποδια, ειναι η εφαρμογη της νομοθεσιας, καθοτι οι νομοθετικες διατάξεις διακηρυσσουν δικαιωματα αλλά δεν τα διασφαλιζουν αυτοματα. Η ισχυς ενος νομικου κειμενου εξαρτάται τοσο απο τη δυναμη των διακηρυξεων του οσο και απο την εφαρμογη του, ενω η εφαρμογη του εξαρτάται απο την πολιτικη πιεση την οποια το αναπηρικο κινημα και οι κοινωνικοι συμμαχοι του ειναι σε θεση να ασκησουν. Με δεδομενο οτι ο αγωνας για ισοτητα, συμμετοχη, άρση των διακρισεων, εμπεδωση των δικαιωμάτων ειναι διαρκης, ο αγωνας του αναπηρικου κινηματος συνεχιζεται για τη διαρκη διευρυνση των θεσμικων κατακτησεων. ~~~~~~~~~~ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το εργο «Μελετη Συμβατοτητας της Ελληνικης Νομοθεσιας με τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια» υλοποιηθηκε απο το Κεντρο Ευρωπαικου Συνταγματικου Δικαιου – Ιδρυμα Θεμιστοκλη & Δημητρη Τσάτσου (ΚΕΣΔ) για λογαριασμο της Εθνικης Συνομοσπονδιας Ατομων με Αναπηρια (ΕΣΑμεΑ). Στοχο του εργου αποτελουσε η καταγραφη της υφιστάμενης νομοθετικης υλης για την αναπηρια, η αποτυπωση της συμβατοτητας της νομοθεσιας με το γράμμα και το πνευμα της Συμβασης και τελος η διατυπωση τεκμηριωμενων προτάσεων για την ανάπλαση/αναδιάρθρωση της νομοθεσιας. Η παρουσα μελετη αποτελει συνοψη των βασικοτερων σημειων των παραδοτεων του εργου και εξετασε τις νομοθετικες εξελιξεις μεχρι και τον Ιανουάριο του 2012. Η μελετη διαρθρωνεται σε 11 Κεφάλαια. Το Κεφάλαιο 1 περιλαμβάνει την παρουσιαση και την ανάλυση βασικων στοιχειων της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Το Κεφάλαιο 2 αναφερεται στις γενικες αρχες και στα άρθρα οριζοντιας εφαρμογης. Το Κεφάλαιο 3 αναφερεται στις επιμερους πτυχες του δικαιωματος στην ισοτητα και ειδικοτερα στο δικαιωμα στην ισοτητα και στη μη διάκριση, στο δικαιωμα στην ισοτητα ενωπιον του νομου και στην ισοτητα στην προσβαση στη δικαιοσυνη. Το Κεφάλαιο 4 αναφερεται στα δικαιωματα αυτονομιας και συγκεκριμενα στο δικαιωμα στην προσβασιμοτητα, στο δικαιωμα στην ανεξάρτητη διαβιωση και ενταξη στην κοινωνια, στην κινητικοτητα του ατομου και στην αποκατάσταση και επανάκτηση. Το Κεφάλαιο 5 αναφερεται στα άρθρα που αποτυπωνουν δικαιωματα στη ζωη, στην ελευθερια, στην ασφάλεια και στην αξιοπρεπεια καθως και το δικαιωμα στην ασφάλεια σε καταστάσεις κινδυνου και εκτακτων ανθρωπιστικων αναγκων. Το Κεφάλαιο 6 αναφερεται στα κοινωνικά δικαιωματα και συγκεκριμενα το δικαιωμα στην εργασια και στην απασχοληση, στην εκπαιδευση, στην υγεια, σε ανεκτο βιοτικο επιπεδο και κοινωνικη προστασια, και στο δικαιωμα για συμμετοχη στην πολιτιστικη ζωη, την ψυχαγωγια, τον ελευθερο χρονο και τον αθλητισμο. Το Κεφάλαιο 7 αναφερεται στα δικαιωματα συμμετοχης και ειδικοτερα στο δικαιωμα για συμμετοχη στην πολιτικη και δημοσια ζωη. Το Κεφάλαιο 8 αναφερεται σε ατομικά δικαιωματα και συγκεκριμενα στην ελευθερη μετακινηση και ιθαγενεια, στην ελευθερια της εκφρασης και της γνωμης και στην προσβαση στην πληροφορια, στο σεβασμο της ιδιωτικης ζωης, στο σεβασμο της κατοικιας και της οικογενειας. Το Κεφάλαιο 9 περιλαμβάνει τα δικαιωματα που αναφερονται σε ευάλωτες ομάδες και συγκεκριμενα σε γυναικες και παιδιά με αναπηρια. Το Κεφάλαιο 10 αναφερεται στις υποχρεωσεις παρακολουθησης της Συμβασης και το Κεφάλαιο 11 περιλαμβάνει τα συμπεράσματα της μελετης. ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ 1.1 Εισαγωγη - Γενικη επισκοπηση της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια και το Προαιρετικο Πρωτοκολλο υιοθετηθηκαν το Δεκεμβριο 2006 και τεθηκαν σε εφαρμογη στις 3 Μαιου 2008. Η Συμβαση αποτελει το επιστεγασμα εντονων διεκδικησεων του αναπηρικου κινηματος κατά τις τελευταιες δεκαετιες και αποτελει σημειο αναφοράς στην ιστορια των διεθνων συμβάσεων ανθρωπινων δικαιωμάτων, καθως αποτυπωνει για πρωτη φορά με δεσμευτικο τροπο τη μετάβαση απο την προσεγγιση της αναπηριας υπο την οπτικη του ιατρικου μοντελου και της φιλανθρωπιας στην προσεγγιση των ατομων με αναπηρια ως υποκειμενων. Η Συμβαση αποτυπωνει κανονες που σηματοδοτουν τη μετάβαση απο κοινωνιες οργανωμενες με βάση τις ανάγκες συγκεκριμενων κοινωνικων ομάδων σε κοινωνιες ανοιχτες, οπου ολοι οι πολιτες εχουν ισα δικαιωματα και υποχρεωσεις και οπου το περιβάλλον δεν θετει περιορισμους και εμποδια. Η Συμβαση καλυπτει ολα τα πεδια της δημοσιας πολιτικης και το συνολο των θεμελιωδων δικαιωμάτων (αστικά, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά) διαθετοντας οριζοντιο χαρακτηρα. Η Συμβαση δεν κατοχυρωνει νεα δικαιωματα, αλλά αντιθετα αναδιατυπωνει ισχυοντα δικαιωματα και αποσαφηνιζει τον τροπο εφαρμογης τους υπο το πρισμα της αναπηριας. 1.1.1 Η ratio της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η ιστορια διακρισεων και περιθωριοποιησης που εχουν βιωσει και συνεχιζουν να βιωνουν τα άτομα με αναπηρια καθως και η ελλειψη ρητης κατοχυρωσης των δικαιωμάτων τους αποτελεσε τις βασικες κινητηριες δυνάμεις πισω απο τη Συμβαση [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 1]. Οπως αναφερεται στο Προοιμιο της Συμβασης «μια συνολικη και ενιαια διεθνης Συμβαση για την προαγωγη και προστασια των δικαιωμάτων και της αξιοπρεπειας των ατομων με αναπηριες θα συμβάλλει σημαντικά στην επανορθωση του εντονου κοινωνικου μειονεκτηματος των ατομων με αναπηριες και θα προάγει τη συμμετοχη τους στον τομεα της ατομικης , πολιτικης, οικονομικης, κοινωνικης και πολιτιστικης ζωης, με ισες ευκαιριες, τοσο στις αναπτυσσομενες οσο και στις αναπτυγμενες χωρες». Οπως προαναφερθηκε η Συμβαση αφορά την εφαρμογη υφιστάμενων δικαιωμάτων υπο την ειδικη οπτικη των ατομων με αναπηρια. Τα δικαιωματα αυτά διακρινονται σε δυο ομάδες α. δικαιωματα που αποτυπωνουν νεες εξελιξεις και νεα προτυπα σχετικά με ισχυοντα δικαιωματα, οπως το δικαιωμα σε ευλογες προσαρμογες, ειδικες εκφάνσεις του δικαιωματος στην ανεξάρτητη διαβιωση κ.λπ. και β. δικαιωματα που επαναδιατυπωνουν υπο το πρισμα της αναπηριας γενικά δικαιωματα οπως το δικαιωμα στη ζωη, η απαγορευση των βασανιστηριων κ.λπ. 1.1.2 Η νομικη φυση της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια στο πλαισιο του διεθνους και του ευρωπαικου δικαιου Η Συμβαση ειναι δεσμευτικη για τα κράτη που εχουν προσχωρησει σε αυτη βάσει της αρχης του διεθνους δικαιου pacta sunt servanda [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 2]. Τα κράτη δεσμευονται πληρως στην εφαρμογη της Συμβασης απο τη στιγμη της κυρωσης της, εκτος αν εχουν διατυπωσει ρητες επιφυλάξεις. Κράτη που εχουν υπογράψει τη Συμβαση και δεν την εχουν κυρωσει δεσμευονται να σεβονται το σκοπο της Συμβασης και δεν μπορουν να υιοθετουν νομοθεσια η οποια αντιβαινει το σκοπο της και προωθει η διαιωνιζει διακρισεις εναντι των ατομων με αναπηρια. Στη ΣΔΑΑ εχει προσχωρησει η Ευρωπαικη Ενωση και κράτη μελη της και αποτελει κατά τουτο μια μεικτη συμφωνια (mixed agreement). Η προσχωρηση της Ευρωπαικης Ενωσης στην ΣΔΑΑ την κατεστησε μερος του ευρωπαικου δικαιου που ειναι δεσμευτικο για τα κράτη μελη και τους ευρωπαικους θεσμους συμφωνα με το άρθρο 300 παρ. 7 ΣυνθΕΕ. 1.1.3 Δομη της Συμβασης και του Προαιρετικου Πρωτοκολλου Η δομη της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια παρουσιάζει σημαντικες ομοιοτητες με άλλες διεθνεις συμβάσεις αλλά και σημαντικες καινοτομιες. Με βάση τη θεματικη της διάρθρωση, η Συμβαση μπορει να χωριστει σε τρια διακριτά μερη: α. το προοιμιο και τα γενικά άρθρα τα οποια εχουν οριζοντια και γενικη εφαρμογη. Αυτά περιλαμβάνουν το σκοπο της Συμβασης (άρθρο 1), τους ορισμους και τις βασικες εννοιες που αναφερονται στο άρθρο 2 και τα άρθρα 3-9 που εχουν οριζοντια εφαρμογη σε ολο το κειμενο της συμβασης, β. ειδικά ουσιαστικά δικαιωματα που καλυπτουν ατομικά, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιωματα (άρθρα 10-30), γ. το συστημα παρακολουθησης και εφαρμογης της Συμβασης (άρθρα 31-40) με καινοτομες διατάξεις που αφορουν την ενεργητικη εμπλοκη και συνεργασια των οργανωσεων των ατομων με αναπηρια, τη δημιουργια εθνικων μηχανισμων παρακολουθησης καθως και τη δημιουργια νεων οργάνων παρακολουθησης, δ. τις τελικες διατάξεις (άρθρα 41-50). Το Προαιρετικο Πρωτοκολλο διαρθρωνεται σε 18 άρθρα και δινει αρμοδιοτητα στην Επιτροπη να εξετάζει ατομικες προσφυγες για παραβιάσεις της Συμβασης και επιτρεπει στα κράτη μελη να μετεχουν σε ενα μηχανισμο παραπονων (complaints mechanism) και διαδικασια εξετασης παραπονων (inquiry) υπο την εποπτεια της Επιτροπης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια που αποτελει το οργανο παρακολουθησης της εφαρμογης της Συμβασης. 1.2 Η Συμβαση για τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια και το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας Η μεγαλυτερη καινοτομια της ΣΔΑΑ ειναι το γεγονος οτι αποτυπωνει με νομικά δεσμευτικο τροπο μια αλλαγη παραδειγματος (paradigm shift): σηματοδοτει δηλαδη τη μετάβαση απο την ιατρικη αντιληψη της αναπηριας ως ατομικο/προσωπικο προβλημα του ατομου στη δικαιωματικη αντιληψη της, η οποια αναγνωριζει το άτομο με αναπηρια ως φορεα ισων δικαιωμάτων και εστιάζει στην ανάγκη αλλαγης του περιβάλλοντος, ωστε να ανταποκρινεται στις ανάγκες ολων των ατομων. Η αλλαγη παραδειγματος αποτυπωνεται μεσα απο τη ρητη υιοθετηση του κοινωνικου μοντελου της αναπηριας στο κειμενο της ΣΔΑΑ. Το σημειο ε του Προοιμιου αναφερει «οτι η αναπηρια ειναι μια εξελισσομενη εννοια και … προκυπτει απο την αλληλεπιδραση μεταξυ των εμποδιζομενων προσωπων και των περιβαλλοντικων εμποδιων και των εμποδιων συμπεριφοράς που παρεμποδιζει την πληρη και αποτελεσματικη συμμετοχη τους στην κοινωνια, σε ιση βάση με τους άλλους». Καθισταται συνεπως σαφες οτι η αναπηρια δεν προκυπτει απο το (εμποδιζομενο) προσωπο αλλά απο την αλληλεπιδραση του με περιβαλλοντικά εμποδια και εμποδια συμπεριφοράς. Η αναπηρια ειναι κοινωνικο προβλημα που απορρεει απο το γεγονος οτι οι διαφορετικες ανάγκες των ατομων με αναπηρια δεν λαμβάνονται υποψη κατά την οικοδομηση του φυσικου περιβάλλοντος, των θεσμων και της νομοθεσιας, θετοντας με τον τροπο αυτο εμποδια στη συμμετοχη. Αυτο ειναι εμφανες και στο εδ. β του άρθρου 1 της Συμβασης συμφωνα με το οποιο υποκειμενα δικαιωμάτων που κατοχυρωνονται στη ΣΔΑΑ ειναι τα άτομα με αναπηριες τα οποια περιλαμβάνουν «εκεινα που εχουν μακροχρονια σωματικά, διανοητικά, πνευματικά η αισθητηρια εμποδια, που, σε αλληλεπιδραση με διάφορα εμποδια, μπορουν να παρεμποδισουν την πληρη και αποτελεσματικη συμμετοχη τους στην κοινωνια, σε ιση βάση με τους άλλους». Το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας αναφερεται επισης στο σκοπο της Συμβασης που ειναι «να προάγει, προστατευσει και να διασφαλισει την πληρη και ιση απολαυση ολων των ανθρωπινων δικαιωμάτων και θεμελιωδων ελευθεριων, απο ολα τα άτομα με αναπηριες και να προάγει το σεβασμο της εγγενους αξιοπρεπειάς τους». Το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας εχει τις ριζες του στις Θεμελιωδεις Αρχες της Αναπηριας της Union of the Physically Impaired Against Segregation [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 3] οπου αναφεροταν οτι η κοινωνια ειναι αυτη που καθιστά τα άτομα ανάπηρα μεσα απο εμποδια που τα απομονωνουν και τα αποκλειουν απο τη συμμετοχη. Η αντιληψη αυτη άλλαξε ριζικά την αντιληψη για την αναπηρια στο βαθμο που μεταφερει το κεντρο βάρους απο τα (εμποδιζομενα) άτομα στον τροπο με τον οποιο η κοινωνια αντιδρά στο αντικειμενικο γεγονος της αναπηριας [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 4]. Για μακρο χρονικο διάστημα το ατομικο μοντελο της αναπηριας κυριαρχουσε στις πολιτικες για την αναπηρια και στην παροχη υπηρεσιων εκφραζομενο μεσα απο την ιατρικοποιηση της αντιληψης της αναπηριας που αντιμετωπιζε τα άτομα με αναπηρια ως άτομα που εχουν κάποιο προβλημα. Το κοινωνικο θεωρητικο μοντελο αναπηριας μεταφερει την εμφαση απο τα λειτουργικά εμποδια του ατομου στα εμποδια που υπάρχουν στο περιβάλλον η προκαλουνται απο την κουλτουρα και τη συμπεριφορά, αντιμετωπιζει συγκεκριμενα προβληματα στο πλαισιο του ευρυτερου περιβάλλοντος και οχι απομονωμενα απο αυτο (περιβάλλον που προκαλει αναπηρια) και δεν αρνειται την ενδεχομενη χρησιμοτητα ατομικων παρεμβάσεων στη ζωη των ατομων με αναπηρια στη βάση της ιατρικης, της εκπαιδευσης, της απασχολησης η της αποκατάστασης. Υπο την οπτικη του κοινωνικου μοντελου, η αποκλειστικη ενασχοληση και η υπερβολικη εμφαση στις εξατομικευμενες παρεμβάσεις παραμελει και αγνοει τις απαραιτητες αλλαγες στο περιβάλλον, παρά το γεγονος οτι τα οφελη τους ενδεχεται να ειναι μεγαλυτερα και ευρυτερα. Επισης, το κοινωνικο μοντελο επιχειρει να ανατρεψει το γεγονος οτι μεχρι προσφατα η φωνη των ατομων με αναπηρια εκφραζοταν μεσα απο οργανωσεις και φορεις στις οποιες κυριαρχουσαν επαγγελματιες η άτομα χωρις αναπηρια. Το κοινωνικο μοντελο δεν βασιζεται στην εμμεση αλλά στην άμεση συμμετοχη των ατομων με αναπηρια στην κοινωνικη ζωη και σε ολες τις αποφάσεις που τα αφορουν. Η κριτικη που εχει δεχθει το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας συνοψιζεται στις ακολουθες θεσεις: πρωτον, οτι το κοινωνικο μοντελο αγνοει η δεν μπορει να αντιμετωπισει επαρκως την πραγματικοτητα των λειτουργικων εμποδιων. Δευτερον, οτι το κοινωνικο μοντελο αγνοει τις προσωπικες εμπειριες των ατομων. Τριτον, οτι το κοινωνικο μοντελο αδυνατει να ενσωματωσει άλλες κοινωνικες διαφοροποιησεις οπως το φυλο, η εθνοτικη καταγωγη, ο σεξουαλικος προσανατολισμος κ.λπ. Τεταρτον, οτι δεν ειναι τα φυσικά και περιβαλλοντικά εμποδια που προκαλουν την αναπηρια αλλά η εννοια της ετεροτητας (otherness) και η αντιμετωπιση του ατομου με αναπηρια ως «άλλου». Τελος, οτι το κοινωνικο μοντελο ειναι ανεπαρκες ως κοινωνικη θεωρια της disablement. Ολα τα παραπάνω απηχουν διαφορετικες αντιληψεις αλλά και πολιτικες πεποιθησεις μεταξυ επιμερους μελων και θεωρητικων του αναπηρικου κινηματος, που σε πολλες περιπτωσεις θεωρουνται βεβιασμενες η ακομη και κακοβουλες. Ως απάντηση στα παραπάνω προβάλλεται η ανάγκη, περα απο προσωπικες αντιπαραθεσεις η θεωρητικες διαφωνιες σε εννοιες που ειναι σε εξελιξη, να ενισχυθει η δράση του αναπηρικου κινηματος στη γραμμη των βασικων κατευθυνσεων που προβλεπει το κοινωνικο μοντελο. 1.2.1 Υποχρεωσεις που απορρεουν απο την αλλαγη παραδειγματος Οπως αναφερθηκε η ΣΔΑΑ ενσωματωνει ρητά μια κοινωνικη αντιληψη της αναπηριας συμφωνα με την οποια κοινωνικά εμποδια και περιορισμοι λειτουργουν περιοριστικά η απαγορευτικά στην πληρη συμμετοχη και ενσωμάτων των ατομων με αναπηρια. Η ΣΔΑΑ απαιτει μια ολιστικη εφαρμογη των ανθρωπινων δικαιωμάτων. Η κοινωνικη προσεγγιση πρεπει να αντικατοπτριζεται συνολικά στις πολιτικες και στις κατευθυντηριες γραμμες του δικαιου στα εθνικά κράτη. Ειδικοτερα, το κοινωνικο μοντελο θα πρεπει να διεπει την προσεγγιση του ορισμου της αναπηριας σε οποιοδηποτε τομεα. Οι υποχρεωσεις που απορρεουν απο την αλλαγη παραδειγματος συνοψιζονται στις ακολουθες βασικες παραμετρους [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 5]: • Υπαρξη γενικων μετρων υλοποιησης τα οποια απηχουν τις ανισοτητες που αντιμετωπιζουν τα άτομα με αναπηρια • Εμφαση στην απομάκρυνση εμποδιων για την πληρη συμμετοχη των ΑμεΑ στην κοινωνια • Συμβατος ορισμος της αναπηριας, νομοθεσια και άλλα μετρα, προγράμματα και πολιτικες που αφορουν τα άτομα με αναπηρια, μετρα για την καταπολεμηση των διακρισεων στον ιδιωτικο τομεα; • Υπάρχουν μετρα για την προωθηση της ερευνας και της ανάπτυξης των αγαθων που ειναι σχεδιασμενα για ολους, υπηρεσιων και μηχανημάτων; • Υπάρχουν μετρα για την προωθηση της ερευνας και της ανάπτυξης και την προωθηση της διαθεσιμοτητας και χρησης νεων τεχνολογιων; • Υπάρχουν μετρα για την προωθηση της προσβάσιμης πληροφορησης στα άτομα με αναπηρια σχετικά με βοηθηματα κινητικοτητας και υποστηρικτικες τεχνολογιες καθως και άλλες μορφες υποστηριξης; • Υπάρχουν μετρα για την προωθηση της εκπαιδευσης των επαγγελματιων και του προσωπικου που εργάζεται με άτομα με αναπηρια στα δικαιωματα που κατοχυρωνονται στη ΣΔΑΑ; • Υπάρχουν μετρα ενημερωσης οπως ενημερωτικες εκστρατειες η προγράμματα στο πλαισιο του εκπαιδευτικου συστηματος; • Υπάρχουν προσπάθειες να ενθαρρυνουν τα μεσα μαζικης ενημερωσης να παρουσιάσουν τα άτομα με αναπηρια με τροπο συμβατο με τους σκοπους της ΣΔΑΑ; • Υπάρχουν προγράμματα ενημερωσης των ατομων με αναπηρια σχετικά με τα δικαιωματά τους; • Υπάρχουν πολιτικες και προγράμματα διεθνους συνεργασιας; ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΡΘΡΑ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ 2.1 Εισαγωγη Η ΣΔΑΑ περιλαμβάνει στα άρθρα 3-9 δικαιωματα γενικης εφαρμογης τα οποια διεπουν το συνολο της Συμβασης και εφαρμοζονται οριζοντια. Αυτά περιλαμβάνουν το άρθρο 2 που περιλαμβάνει ορισμους γυρω απο κυριες εννοιες που χρησιμοποιουνται στη Συμβαση, το άρθρο 3 που αφορά τις γενικες αρχες που διεπουν τη ΣΔΑΑ και το άρθρο 4 που αφορά τις γενικες υποχρεωσεις των συμβαλλομενων κρατων. Τα άρθρα αυτά παρεχουν συγκεκριμενες συστάσεις για την υλοποιηση της. Επιπλεον, περιλαμβάνει το άρθρο 5 που αφορά την ισοτητα μεταχειρισης καθως και τα άρθρα που αφορουν μορφες επικαλυπτομενων διακρισεων, δηλαδη το άρθρο 6 (γυναικες με αναπηρια) και το άρθρο 7 (παιδιά με αναπηρια). Με δεδομενο τον γενικο και οριζοντιο χαρακτηρα των συγκεκριμενων διατάξεων αυτες διαδραματιζουν ενα σημαντικο ρολο για την υλοποιηση ολων των υποχρεωσεων στη ΣΔΑΑ και περιλαμβάνουν γενικες υποχρεωσεις που θα πρεπει να πληρουνται επιπλεον των ειδικων υποχρεωσεων που περιλαμβάνονται στα επιμερους άρθρα. Αποτελουν συνεπως ενα κρισιμο τεστ συμβατοτητας τουλάχιστον σε επιπεδο αρχων και γενικων υποχρεωσεων. 2.2 Γενικες αρχες – άρθρο 3 Το άρθρο 3 της ΣΔΑΑ αποτυπωνει τις βασικες αρχες που κατευθυνουν την ερμηνεια ολοκληρης της Συμβασης. Αποτελουν την «ηθικη πυξιδα» για την ερμηνεια της ΣΔΑΑ [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 6] και οριοθετουν τα βασικά κριτηρια για την εκτιμηση της συμβατοτητας του θεσμικου πλαισιου των κρατων που εχουν προσχωρησει στη ΣΔΑΑ. Αποτελει καινοτομια της Συμβασης η υπαρξη διάταξης η οποια αποτυπωνει γενικες αρχες με σκοπο να περιοριστει η αμφισημια στην ερμηνεια των διατάξεων. Συνεπως, οι γενικες αυτες αρχες αποσκοπουν να υποβοηθησουν την ερμηνεια των ουσιαστικων υποχρεωσεων των κρατων μερων που κατοχυρωνονται στη Συμβαση. Οι γενικες αρχες περιλαμβάνουν: • το σεβασμο της εγγενους αξιοπρεπειας, της ατομικης αυτονομιας, της ελευθεριας επιλογων και της ανεξαρτησιας Οι οροι «εγγενης αξιοπρεπεια» και «ατομικη αυτονομια» δεν εξειδικευονται στο πλαισιο της ΣΔΑΑ αλλά αποτελουν βασικη παραδοχη της αντιληψης, οτι τα άτομα με αναπηρια διαθετουν ιδια δικαιωματα με ολους τους άλλους. • τη μη διάκριση Η αρχη της μη διάκρισης επιβάλλει στα κράτη αφενος τη διασφάλιση της ισοτητας των ατομων με αναπηρια και την υποχρεωση απαγορευσης κάθε διάκρισης στη βάση της αναπηριας. Συμφωνα με τη θεωρια, η επιτευξη de facto ισοτητας ενδεχομενως να απαιτει τη ληψη συγκεκριμενων θετικων μετρων προκειμενου να αντιμετωπισει τις συνθηκες που προκαλουν ανισοτητα. Η αρχη της μη διάκρισης αντιμετωπιζεται περαιτερω στο άρθρο 5 ως ειδικοτερη υποχρεωση και ενσωματωνει μια προσεγγιση ουσιαστικης –και οχι απλά τυπικης ισοτητας. • την πληρη και αποτελεσματικη συμμετοχη και ενταξη στην κοινωνια Η συμμετοχη και ενταξη αποτελουν βασικη παράμετρο της κοινωνικης προσεγγισης της αναπηριας αλλά και της αυτονομιας, ως δυνατοτητας του ατομου να λαμβάνει αποφάσεις που αφορουν τη ζωη του. Αποτελει γενικη εννοια που εκτεινεται περα απο την πολιτικη συμμετοχη και αναπτυσσεται ειδικοτερα στο άρθρο 29 ΣΔΑΑ. • το σεβασμο της διαφοράς και την αποδοχη των ατομων με αναπηριες ως μερους της ανθρωπινης ποικιλομορφιας και της ανθρωποτητας Η αρχη αυτη δεν οριοθετειται στη ΣΔΑΑ. Αποτελει ωστοσο μερος της εννοιας της ανθρωπινης αξιοπρεπειας, η οποια κατοχυρωνεται σε ολες τις διεθνεις συμβάσεις ανθρωπινων δικαιωμάτων, και αναγνωριζει το δικαιωμα του ατομου να ειναι ενεργο υποκειμενο δικαιωμάτων. Υπογραμμιζει επισης μια βασικη εκφραση του κοινωνικου μοντελου της αναπηριας που αναγνωριζει ολα τα άτομα ως ισοτιμα ανεξάρτητα απο το γεγονος της αναπηριας η μη. • την ισοτητα ευκαιριων Η ισοτητα ευκαιριων συμπληρωνει την εννοια της μη διάκρισης και σηματοδοτει την υποχρεωση οχι απλά της παροχης τυπικης ισοτητας αλλά της ουσιαστικης εξισωσης των ευκαιριων που διαθετουν τα άτομα με αναπηρια στο πλαισιο της κοινωνιας. Επι βάλλει επισης τη μεταβολη των κοινωνικων συστημάτων και του περιβάλλοντος ωστε να επιτρεπουν τις ισες ευκαιριες. • την προσβασιμοτητα Η αρχη της προσβασιμοτητας αποτελει κεντρικη παραδοχη της κοινωνικης αντιληψης της αναπηριας και επιβάλλει την απομάκρυνση ολων των εμποδιων (φυσικων, τεχνολογικων, οικονομικων, κοινωνικων, πληροφοριακων και επικοινωνιακων) που απορρεουν απο τις διακρισεις στον δημοσιο και ιδιωτικο τομεα. Η αρχη της προσβασιμοτητας αναπτυσσεται ειδικοτερα στο άρθρο 9 της ΣΔΑΑ. • την ισοτητα μεταξυ ανδρων και γυναικων Η ισοτητα των φυλων αποτελει επισης γενικη αρχη που διεπει τη συμβαση. • το σεβασμο των εξελισσομενων ικανοτητων των παιδιων με αναπηριες και το σεβασμο του δικαιωματος των παιδιων με αναπηριες να διατηρησουν την ταυτοτητά τους Η αρχη αυτη αφορά τα παιδιά με αναπηρια και αναφερεται στην ερμηνεια και εφαρμογη των δικαιωμάτων της Συμβασης με τροπο που να αναγνωριζει και να επιτρεπει την ανάπτυξη και της ανεξαρτησια των παιδικων με αναπηρια στην πορεια τους προς την ενηλικιωση. 2.3 Γενικες υποχρεωσεις των κρατων μερων – άρθρο 4 Το άρθρο 4 αποτυπωνει τις γενικες υποχρεωσεις των συμβαλλομενων κρατων για την εφαρμογη της ΣΔΑΑ στις εθνικες εννομες τάξεις. #Ληψη απαραιτητων μετρων για την πληρη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια (Αρθρο 4&1) Η παράγραφος 1 του άρθρου 4 απαιτει απο τα κράτη μελη να λάβουν ολα τα απαραιτητα μετρα για την πληρη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια χωρις διακρισεις. Επιβάλλει συνεπως τοσο υποχρεωσεις συμπεριφοράς (obligations of conduct) οσο και υποχρεωσεις αποτελεσμάτων (obligations of result). Οι υποχρεωσεις συμπεριφοράς επιβάλλουν συγκεκριμενες συμπεριφορες, ενεργητικες η παθητικες που ο φερων την υποχρεωση πρεπει να ακολουθει η απο τις οποιες πρεπει να απεχει. Αντιστοιχα οι υποχρεωσεις αποτελεσμάτων αφορουν υποχρεωσεις για την επιτευξη συγκεκριμενου αποτελεσματος, ειδικά σε σχεση με οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιωματα, και επιβάλλει αποτελεσματα τα οποια ο φερων την υποχρεωση πρεπει να επιτυχει η απο τα οποια πρεπει να απεχει [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 7]. Ειδικοτερα τα κράτη μελη πρεπει: • να λάβουν μετρα, νομοθετικά η άλλα, • να τροποποιησουν νομοθετικά η άλλα μετρα που συνιστουν διακρισεις η ειναι αντιθετα στην ΣΔΑΑ. Αυτο προυποθετει τη διενεργεια επισκοπησης για τον εντοπισμο και την αξιολογηση του βαθμου της συμβατοτητας της ισχυουσας νομοθεσιας με την ΣΔΑΑ καθως και των υφιστάμενων πρακτικων και εθιμων. Η υποχρεωση των κρατων δεν περιοριζεται στην νομοθεσια αλλά εκτεινεται και στην εφαρμογη της στην πράξη. Τα κράτη μερη εχουν την υποχρεωση να προστατευουν αλλά και να προάγουν τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια σε ολα τα προγράμματα και τις πολιτικες. Αυτο συνεπάγεται αφενος μια επιπλεον υποχρεωση αξιολογησης της συμβατοτητας των υφιστάμενων πολιτικων και την προαγωγη μιας ενταξιακης προσεγγισης. Η συγκεκριμενη διάταξη επιβάλλει ωστοσο και την εκ των προτερων και εκ των υστερων οριζοντια διάχυση των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια σε ολες τις πολιτικες (mainstreaming) [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 8]. Η υποχρεωση αυτη εκτεινεται ιδιως κατά τη διαμορφωση νεων πολιτικων η νομοθεσιας οπου θα πρεπει να διασφαλιζεται η ληψη υποψη της οπτικης της αναπηριας. • να απεχουν απο πράξεις η πρακτικες που ειναι ασυμβατες με τη ΣΔΑΑ, • να διασφαλιζουν οτι οι δημοσιες αρχες και φορεις ενεργουν συμφωνα με την παρουσα Συμβαση. Οι συγκεκριμενες υποχρεωσεις αφορουν στην υλοποιηση των πολιτικων και της νομοθεσιας δηλαδη στην εφαρμογη τους στην πράξη απο ολα τα κρατικά η μη οργανα που ασκουν δημοσια εξουσια η εφαρμοζουν εθνικες πολιτικες η νομοθεσια. να λάβουν μετρα προκειμενου να εξαλειφθουν οι διακρισεις βάσει της αναπηριας. Το άρθρο 4 εκτεινεται περα απο την παραδοσιακη υποχρεωση των κρατων να υλοποιησουν τις υποχρεωσεις τους μεσα απο νομοθετικά η άλλα μετρα και απαριθμει επιπλεον μεθοδους που περιλαμβάνουν την ερευνα και την ανάπτυξη καθολικά σχεδιασμενων αγαθων και υπηρεσιων, τη χρηση νεων τεχνολογιων και την πληροφορηση σχετικά με τα παραπάνω. Η υποχρεωση επαρκους εκπαιδευσης και παροχης πληροφορησης στους επαγγελματιες σχετικά με τη ΣΔΑΑ και τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια αποτελει βασικη προυποθεση της αποτελεσματικης εφαρμογης της. #Σταδιακη εφαρμογη των δικαιωμάτων (Αρθρο 4&2) Το άρθρο 4 παρ. 2 της ΣΔΑΑ αφορά τη σταδιακη εφαρμογη των δικαιωμάτων (progressive implementation of rights). Συμφωνα με τη θεωρια των ανθρωπινων δικαιωμάτων τα αστικά και πολιτικά δικαιωματα ειναι άμεσης εφαρμογης ενω τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιωματα ειναι αντικειμενο σταδιακης εφαρμογης καθως για την εφαρμογη τους απαιτουνται οικονομικοι και άλλοι ποροι, αλλά και επιμερους μεσοπροθεσμες και μακροπροθεσμες ενεργειες. Η σταδιακη εφαρμογη δεν επηρεάζει ολα τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιωματα. Επιμερους δικαιωματα μπορει να περιλαμβάνουν στοιχεια τοσο άμεσης εφαρμογης οσο και σταδιακης εφαρμογης. #Ενεργος συμμετοχη στη διαβουλευση (Αρθρο 4&3) Η παρ. 3 του άρθρου 4 αφορά την ενεργο συμμετοχη και διαβουλευση με τα άτομα με αναπηριες κατά τη διαδικασια διαμορφωσης αλλά και εφαρμογης της νομοθεσιας και των πολιτικων, καθως και σε διαδικασιες ληψης αποφάσεων που τα αφορουν ζητηματα σχετικά με τα άτομα με αναπηριες. Η διάταξη προβλεπει την ενεργητικη εμπλοκη των ατομων με αναπηριες μεσω των αντιπροσωπευτικων οργανωσεων τους. Αφορά ολες τις οργανωσεις που λειτουργουν αντιπροσωπευτικά και δεν αφορά την επιλογη απο κυβερνητικους φορεις ορισμενων φορεων αποκλειοντας άλλους. #Υψηλοτερο επιπεδο προστασιας (Αρθρο 4&4) Η παρ. 4 του άρθρου 4 αποσαφηνιζει οτι η ΣΔΑΑ δεν θιγει διατάξεις που παρεχουν υψηλοτερο επιπεδο προστασιας στα άτομα με αναπηρια, ενω τα κράτη μερη δεν μπορουν να επικαλεστουν το γεγονος οτι συγκεκριμενα δικαιωματα δεν περιλαμβάνονται στη Συμβαση προκειμενου να εισαγάγουν παρεκκλισεις απο την εφαρμογη τους. Η διάταξη αυτη επιτρεπει την παροχη υψηλοτερου επιπεδου προστασιας, χωρις ωστοσο με τον τροπο αυτο να διατηρουνται διατάξεις που στη λογικη τους ειναι αντιθετες με τη ΣΔΑΑ. Συνεπως, αποτελει μερος του ρολου των αντιπροσωπευτικων οργανωσεων των ατομων με αναπηρια να αξιολογησουν αν οι διατάξεις αυτες προωθουν στην πράξη την διασφάλιση υψηλου επιπεδου προστασιας των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια. 2.4 Ευαισθητοποιηση – άρθρο 8 Η ενημερωση και ευαισθητοποιηση της κοινωνιας για τα θεματα των ατομων με αναπηρια, αλλά και η αποτελεσματικη ενημερωση των ιδιων των ατομων με αναπηρια ειναι στοιχεια απαραιτητα προκειμενου τα δικαιωματα που θεσπιζει η Συμβαση να γινουν κατανοητά και σεβαστά και να εξαλειφθει κάθε ειδους διάκριση σε βάρος των ατομων με αναπηρια. Οπως προβλεπεται απο το άρθρο 8, τα Συμβαλλομενα Κράτη εχουν την υποχρεωση να σχεδιάσουν, να οργανωσουν και να υλοποιησουν πολιτικες και δράσεις ευαισθητοποιησης προκειμενου να προωθησουν θετικη εικονα για τα άτομα με αναπηριες και να καταπολεμησουν αντιληψεις και στερεοτυπα που οδηγουν στον αποκλεισμο τους απο σημαντικες πτυχες της ζωης. Οι εκστρατειες και δράσεις ενημερωσης πρεπει να διασφαλιζουν πως ολοι οι εμπλεκομενοι, συμπεριλαμβανομενων και των ατομων με αναπηρια θα λαμβάνουν επαρκη και ουσιαστικη πληροφορηση για το περιεχομενο και την ουσια της Συμβασης. Το στοιχειο ειναι απαραιτητο προκειμενου να επιτευχθει η αποτελεσματικη εφαρμογη της [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 9]. Στην Ελλάδα, δεν καταγράφονται οργανωμενες δράσεις ενημερωσης για τα θεματα των ατομων με αναπηρια. Δράσεις ενημερωσης που κατά καιρους λαμβάνουν χωρα ειτε εχουν μεμονωμενο χαρακτηρα –με τη διοργάνωση, για παράδειγμα, ειδικων εκδηλωσεων με αφορμη την παγκοσμια ημερα για την αναπηρια στις 3 Δεκεμβριου- ειτε εναποκεινται στην ιδιωτικη πρωτοβουλια και στην πρωτοβουλια μη κυβερνητικων οργανωσεων και φορεων αντιπροσωπευτικων των ατομων με αναπηρια. ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΙΣΟΤΗΤΑ 3.1 Ισοτητα και μη διάκριση – Αρθρο 5 3.1.1 Η κατοχυρωση της ισοτητας και της μη διάκρισης στη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το άρθρο 5 της Συμβασης απαριθμει μια σειρά υποχρεωσεων των κρατων μερων για τη διασφάλιση της αρχης της ισοτητας και την καταπολεμηση των διακρισεων σε βάρος των ατομων με αναπηρια. Οι υποχρεωσεις αυτες εχουν οριζοντια εφαρμογη σε ολες τις διατάξεις της Συμβασης και αναγιγνωσκονται μαζι με τις γενικες αρχες του άρθρου 3 που αναφερονται σε τρεις επιμερους εκφάνσεις της ισοτητας: τη μη διάκριση (non-discrimination), την ισοτητα ευκαιριων (equality of opportunity) και την ισοτητα των φυλων. Η παράγραφος 1 κατοχυρωνει μια γενικη εκφανση της ισοτητας, ενω η παράγραφος 2 αφορά ειδικοτερα την απαγορευση των διακρισεων και υποχρεωνει τα συμβαλλομενα κράτη να λάβουν ολα τα απαραιτητα μετρα προκειμενου να απαγορευουν τις διακρισεις λογω της αναπηριας και να παρεχουν την απαραιτητη νομικη προστασια στα άτομα με αναπηριες κατά των διακρισεων για οποιονδηποτε λογο. Η απαγορευση αυτη αφορά τις διακρισεις γενικως, χωρις ειδικη αναφορά σε ειδος διακρισεων η σε συγκεκριμενους τομεις της ζωης. Συνεπως, καλυπτονται διακρισεις κάθε μορφης, χωρις διαφοροποιηση σε άμεσες, εμμεσες, διαρθρωτικες, πολλαπλες η άλλες μορφες τους. Επισης, καλυπτονται και οι «συνδεδεμενες διακρισεις» (discrimination by association) [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 10], δηλαδη διακρισεις λογω της αναπηριας που αφορουν οχι μονο τα ιδια τα άτομα με αναπηρια, αλλά, και τα άτομα που εργάζονται, ζουν με αυτά η τα άτομα που μπορει να αποκτησουν κάποια αναπηρια στο μελλον, η αντιμετωπισαν ανάλογο θεμα στο παρελθον [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 11]. Λογω της γενικης διατυπωσης της διάταξης αποκλειεται οποιοδηποτε ειδος διάκρισης, δεν επιτρεπονται εξαιρεσεις και περιορισμοι, ενω το επιπεδο προστασιας θα πρεπει να ειναι το ιδιο για το συνολο των πιθανων διακρισεων βάσει αναπηριας. [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 12] Επιπλεον, η διάταξη αναφερεται στην προστασια απο τις διακρισεις «για οποιαδηποτε λογο» χωρις να τις συνδεει ειδικοτερα με συγκεκριμενους τομεις οπως η απασχοληση κ.λπ. Συνεπως, οι διακρισεις λογω αναπηριας απαγορευονται σε ολους τους τομεις της ζωης. [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 13] Η απαγορευση των διακρισεων λογω αναπηριας εστιάζει στο αποτελεσμα των ενεργειων και οχι στην προθεση. Συνεπως, οποιαδηποτε ενεργεια εχει ως αποτελεσμα διάκριση σε βάρος ατομου με αναπηρια ειναι καταδικαστεα ανεξάρτητα απο το γεγονος αν ο δράστης το επραξε εκουσια η ακουσια. Η εξάλειψη των διακρισεων και η προαγωγη της ισοτητας προυποθετει την παροχη ευλογων προσαρμογων (παρ. 3), ενω (παρ. 4) τα συγκεκριμενα μετρα ευλογης προσαρμογης δεν θεωρουνται διακρισεις. Συμφωνα με το άρθρο 2 της Συμβασης η «ευλογη προσαρμογη» αναφερεται στις «απαραιτητες και κατάλληλες τροποποιησεις και ρυθμισεις, οι οποιες δεν επιβάλλουν ενα δυσανάλογο η αδικαιολογητο βάρος, οπου απαιτειται σε μια συγκεκριμενη περιπτωση, προκειμενου να διασφαλιστουν, για τα άτομα με αναπηριες, η απολαυση η η άσκηση, σε ιση βάση με τους άλλους, ολων των ανθρωπινων δικαιωμάτων και θεμελιωδων ελευθεριων». Η συνδεση της εννοιας των διακρισεων με αυτη των ευλογων προσαρμογων καθιστά σαφες οτι απαιτουνται εξατομικευμενα μετρα προκειμενου να αντιμετωπιστουν οι συστημικες διακρισεις εναντι των ατομων με αναπηρια. Ωστοσο η εννοια των ευλογων προσαρμογων ειναι εξαιρετικά ασαφης και ρευστη [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 14] και για το λογο αυτο συνισταται η κατοχυρωση της εννοιας στην εθνικη νομοθεσια με τροπο που να επιτρεπει ευελιξια. Παρά την ευρυτητα της εννοιας, η ουσια των ευλογων προσαρμογων αφορά στην απομάκρυνση των εμποδιων και στη ληψη μετρων προκειμενου να απομακρυνθει ο,τι εμποδιζει η δυσχεραινει την ενταξη και τη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια. Επιπλεον, στο βαθμο που η υποχρεωση παροχης ευλογων προσαρμογων αποτελει «οριζοντια» υποχρεωση αφορά ενα μεγάλο αριθμο φορεων σε ολο το φάσμα της δημοσιας ζωης (εκπαιδευση, απασχοληση, υγεια κ.λπ.) και των δικαιωμάτων που καλυπτονται απο τη Συμβαση. Η υποχρεωση ευλογων προσαρμογων αποτελει υποχρεωση άμεσης (και οχι σταδιακης) εφαρμογης. [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 15] Η ληψη μετρων για την επιτευξη «πραγματικης ισοτητας των ατομων με αναπηριες» ειναι απαραιτητη, δηλαδη η υιοθετηση θετικων μετρων για να διευκολυνουν την ουσιαστικη (και οχι μονο την τυπικη) ισοτητα. Τα θετικά μετρα που λαμβάνονται δεν θεωρουνται διακρισεις. 3.1.2 Το δικαιωμα στην ισοτητα και η καταπολεμηση των διακρισεων στην ελληνικη εννομη τάξη Η ισοτητα ενωπιον του νομου κατοχυρωνεται πάγια στα ελληνικά Συντάγματα. Το άρθρο 4 του Συντάγματος καθιερωνει την αρχη της ισοτητας, οριζοντας ρητως πως «ολοι οι Ελληνες ειναι ισοι ενωπιον του νομου» (παρ.1) και «οι Ελληνες και οι Ελληνιδες εχουν ισα δικαιωματα και υποχρεωσεις» (παρ. 2). Ο θεμελιωδης αυτος κανονας αφορά το συνολο των πολιτων, συνεπως και τα άτομα με αναπηριες και συμπληρωνεται απο τη διάταξη του άρθρου 21 παρ. 6 του Συντάγματος συμφωνα με το οποιο τα άτομα με αναπηρια «εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της χωρας». Συνεπως, το Συνταγμα, παρεχει στο νομοθετη το δικαιωμα να θεσπιζει θετικά μετρα για την προστασια των ατομων με αναπηρια. Περα απο τις συνταγματικες διατάξεις, ειδικη νομοθεσια για την απαγορευση των διακρισεων διαμορφωθηκε σε στενη συνάρτηση με τις Ευρωπαικες Οδηγιες στα θεματα αυτά. Ο Νομος 3304/2005 (ΦΕΚ 16/Α) «Εφαρμογη της αρχης της ισης μεταχειρισης ανεξαρτητως φυλετικης η εθνοτικης καταγωγης, θρησκευτικων η άλλων πεποιθησεων, αναπηριας, ηλικιας η γενετησιου προσανατολισμου» ενσωμάτωσε στην ελληνικη εννομη τάξη τις Οδηγιες 2000/43/ΕΚ «περι εφαρμογης της αρχης της ισης μεταχειρισης προσωπων ασχετως φυλετικης η εθνοτικης τους καταγωγης» και 2000/78/ΕΚ «για τη διαμορφωση γενικου πλαισιου για την ιση μεταχειριση στην απασχοληση και την εργασια». Ο νομος εθεσε το γενικο πλαισιο για την καταπολεμηση των διακρισεων και τη διασφάλιση της αρχης της ισης μεταχειρισης για μια σειρά απο λογους στους οποιους περιλαμβάνεται και η αναπηρια. Συγκεκριμενα, η αρχη της ισης μεταχειρισης διασφαλιζεται με την απαγορευση των άμεσων και εμμεσων διακρισεων, της παρενοχλησης και της εντολης για την εφαρμογη διακριτικης μεταχειρισης για οποιονδηποτε απο τους απαγορευμενους λογους, δηλαδη και για την αναπηρια (άρθρο 2). Αμεση διάκριση συντρεχει οταν ενα προσωπο –λογω αναπηριας- υφισταται μεταχειριση λιγοτερο ευνοικη απο αυτη της οποιας τυγχάνει, ετυχε η θα τυγχανε άλλο προσωπο σε ανάλογη κατάσταση. Εμμεση διάκριση συντρεχει οταν μια φαινομενικά ουδετερη διάταξη, κριτηριο η πρακτικη μπορει να θεσει προσωπα ορισμενης αναπηριας –στη συγκεκριμενη περιπτωση που εξετάζεται- σε μειονεκτικη θεση συγκριτικά με άλλα προσωπα (άρθρο 7). Οι διατάξεις εφαρμοζονται στο δημοσιο και στον ιδιωτικο τομεα αναφορικά με προσβαση στην εργασια και απασχοληση, σε ολα τα ειδη επαγγελματικου προσανατολισμου και κατάρτισης, ορους και συνθηκες εργασιας. Για την τηρηση της αρχης της ισης μεταχειρισης εναντι ατομων με αναπηρια, ο εργοδοτης υποχρεωνεται στη ληψη ολων των ενδεδειγμενων κατά περιπτωση μετρων, προκειμενου τα άτομα με αναπηρια να εχουν δυνατοτητα προσβασης σε θεση εργασιας, να την ασκουν και να εξελισσονται, καθως και δυνατοτητα συμμετοχης στην επαγγελματικη κατάρτιση, εφοσον τα μετρα αυτά δεν συνεπάγονται δυσανάλογη επιβάρυνση για τον εργοδοτη. Δεν θεωρειται δυσανάλογη η επιβάρυνση, οταν αντισταθμιζεται απο μετρα προστασιας που λαμβάνονται στο πλαισιο άσκησης της πολιτικης υπερ των ατομων με αναπηρια (Αρθρο 10). Με τη διάταξη αυτη επιβάλλεται η υποχρεωση ευλογων προσαρμογων. Οι ευλογες προσαρμογες αλλά και η ληψη η η διατηρηση ειδικων μετρων με σκοπο την προληψη η την αντιστάθμιση μειονεκτημάτων δεν συνιστουν ανεπιτρεπτες διακρισεις (Αρθρο 12 παρ. 1). Επισης, ειδικά για τα άτομα με αναπηρια δεν συνιστά διάκριση η θεσπιση η η διατηρηση διατάξεων που αφορουν στην προστασια της υγειας και της ασφάλειας στο χωρο εργασιας η μετρων που αποβλεπουν στη δημιουργια η τη διατηρηση προυποθεσεων η διευκολυνσεων για τη διαφυλαξη η την ενθάρρυνση της ενταξης τους στην απασχοληση και την εργασια (Αρθρο 12 παρ. 2). Εξαιρεση (Αρθρο 9) απο την απαγορευση των διακρισεων λογω αναπηριας επιτρεπεται στις περιπτωσεις των επαγγελματικων απαιτησεων, οπου δηλαδη η ιδια η φυση της εργασιας απαιτει (ουσιαστικά και καθοριστικά) χαρακτηριστικά τα οποια δεν διαθετουν τα άτομα με αναπηρια (η ενδεχομενως και λογω φυλου κ.λπ.). Δεν συνιστά ανεπιτρεπτη διάκριση η διαφορετικη μεταχειριση που βασιζεται σε χαρακτηριστικο σχετικο με την αναπηρια οταν αυτο, λογω της φυσης των συγκεκριμενων επαγγελματικων δραστηριοτητων η του πλαισιου εντος του οποιου αυτες ασκουνται, αποτελει ουσιαστικη και καθοριστικη επαγγελματικη προυποθεση και εφοσον ο οικειος σκοπος ειναι θεμιτος και η προυποθεση ανάλογη. Για την προστασια των ατομων που υφιστανται διακρισεις λογω αναπηριας παρεχεται δικαστικη προστασια αλλά και προστασια με βάση τον Κωδικα Διοικητικης Διαδικασιας (Αρθρο 14 παρ. 1). Η αποδειξη των διακρισεων διευκολυνεται απο την αντιστροφη του βάρους της αποδειξης, εφοσον ο βλαπτομενος προβάλλει οτι δεν τηρηθηκε η αρχη της ισης μεταχειρισης και αποδεικνυει πραγματικά γεγονοτα απο τα οποια μπορει να συναχθει άμεση η εμμεση διάκριση. Επιπλεον, για την παροχη υποστηριξης στα άτομα που υφιστανται διακρισεις προκειμενου να διεκδικησουν δικαστικά το δικαιωμά τους στην ιση μεταχειριση, παρεχεται η δυνατοτητα παράστασης (locus standi) σε νομικά προσωπα τα οποια εχουν σκοπο τη διασφάλιση της τηρησης της αρχης της ισης μεταχειρισης τα οποια μπορουν να αντιπροσωπευουν τον βλαπτομενο ενωπιον των δικαστηριων και να τον εκπροσωπουν ενωπιον διοικητικης αρχης η διοικητικου οργάνου, με προηγουμενη εγγραφη συναινεση (Αρθρο 13 παρ. 3 ). Ο νομος (Αρθρο 19) οριζει τρεις φορεις αρμοδιους για την προωθηση της αρχης της ισης μεταχειρισης. Οταν αυτη παραβιάζεται απο δημοσιες υπηρεσιες, φορεας ισης μεταχειρισης οριζεται ο Συνηγορος του Πολιτη. Σε περιπτωσεις που παραβιάζεται απο φυσικά η νομικά προσωπα, φορεας ισης μεταχειρισης οριζεται η Επιτροπη Ισης Μεταχειρισης που συνισταται στο Υπουργειο Δικαιοσυνης ενω για παραβιάσεις στον τομεα της απασχολησης και της Εργασιας φορεας ισης μεταχειρισης οριζεται το Σωμα Επιθεωρησης Εργασιας (Σ.ΕΠ.Ε). Επιπλεον, (Αρθρο 18) η Οικονομικη και Κοινωνικη Επιτροπη του ν. 2232/ 1994 (ΦΕΚ 140/Α) συντάσσει ετησια εκθεση για την εφαρμογη του νομου για την καταπολεμηση των διακρισεων. 3.1.3 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 5 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Οι διακρισεις δεν ειναι άγνωστες για τα άτομα με αναπηρια στην ελληνικη πραγματικοτητα. Συμφωνα με τα αποτελεσματα ερευνας της ΕΣΑμεΑ που διενεργηθηκε το 2005 [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 16], το 30,4% των συμμετεχοντων (σε δειγμα 1.386 ατομων με αναπηριες) αναφερθηκε σε μη ικανοποιητικη αντιμετωπιση απο την τοπικη κοινωνια και το 7,4% για καθολου ικανοποιητικη αντιμετωπιση, ενω η πλειοψηφια, το 59,5% δηλωσε ικανοποιημενη απο την αντιμετωπιση που λαμβάνει. Επιπλεον, το 10,5% δηλωσε οτι αντιμετωπιζεται με μεγάλη προκατάληψη απο την τοπικη κοινωνια, το 26,3% με μετρια προκατάληψη και το 59,2% υποστηριξε πως δεν αισθάνεται οτι αντιμετωπιζεται με προκατάληψη. Αντιστοιχα, το 66% υποστηριξε πως δεν αντιμετωπιζεται με οικτο, ενω το 23,5% εκανε λογο για μετριου βαθμου οικτο και το 7% υποστηριξε οτι αισθάνεται εντονο οικτο. Επιπλεον, αρκετά σημαντικο ποσοστο αισθάνεται απορριψη απο την τοπικη κοινωνια,(16,2%) και το 7,1% σε εντονο βαθμο. Σχετικά με την αντιμετωπιση τους απο τους φορεις, το 83,5% των συμμετεχοντων στην ερευνα υποστηριξαν πως ειναι ικανοποιημενοι μετρια ως καθολου απο την αντιμετωπιση τους απο το κράτος, ενω το 45,2% υποστηριξαν πως δεν ειναι καθολου ικανοποιημενοι απο τις δημοσιες υποδομες και το 30,6% μετρια ικανοποιημενοι. Συμφωνα με ερευνα του Ευρωβαρομετρου για τις διακρισεις το 2009, το 63% των Ελληνων [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 17] πιστευει πως οι διακρισεις ειναι διαδεδομενο φαινομενο βάσει αναπηριας, αν και μολις το 3% των ερωτηθεντων υποστηριξαν οτι εχουν γινει προσωπικά «μάρτυρες» διακρισεων λογω αναπηριας. Ωστοσο, για το συνολο των πιθανων αιτιων διάκρισης το 63% των Ελληνων ανεφερε πως δεν γνωριζει τα δικαιωματά του, ενω το 60% θεωρει πως δεν γινεται αρκετη προσπάθεια στη χωρα για την καταπολεμηση των διακρισεων. Συνεπως: Στην ελληνικη εννομη τάξη η προστασια κατά των διακρισεων συνισταται αφενος σε μια γενικη και παγιωμενη συνταγματικη διάταξη και αφετερου σε ενα σχετικά νεοπαγες νομοθετικο πλαισιο το οποιο ενσωματωνει στο ελληνικο δικαιο κοινοτικης προελευσης διατάξεις. Υφισταται συνεπως ενα προστατευτικο νομοθετικο πλαισιο, το οποιο ειναι μερικά συμβατο με τα προβλεπομενα στο άρθρο 5 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Το νομοθετικο πλαισιο περιλαμβάνει ρητη απαγορευση των διακρισεων λογω αναπηριας με ειδικη αναφορά στην άμεση και εμμεση διάκριση, στην παρενοχληση και στην εντολη διάκρισης. Δεν περιλαμβάνει τις συνδεδεμενες διακρισεις και τις πολλαπλες διακρισεις. • Το νομοθετικο πλαισιο απαγορευει και άλλους λογους διάκρισης περαν της αναπηριας (εθνοτικη καταγωγη, ηλικια, σεξουαλικο προσανατολισμο, θρησκεια κ.λπ.). Δεν περιλαμβάνει ωστοσο ρητη κατοχυρωση η προβλεψη για την απαγορευση των πολλαπλων η σωρευτικων διακρισεων, που καλυπτονται απο τη γενικη διατυπωση της ΣΔΑΑ για ρητη απαγορευση ολων των μορφων των διακρισεων οι οποιες άλλωστε ειναι αρκετά συνηθισμενες στα άτομα με αναπηρια. Η ελλειψη διατάξεων για τα άτομα με αναπηρια που υφιστανται πολλαπλη διάκριση αποτελει σημαντικοτατο ελλειμμα του νομου συμφωνα με την Ετησια Εκθεση του 2009 της Ο.Κ.Ε. Σχετικη διαπιστωση και προταση εχει διατυπωσει και η Επιτροπη για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου. Συμφωνα με αυτη, με βάση την ουσια των διατάξεων των Οδηγιων που ενσωματωνονται με το νομο 3304/2005 στο ελληνικο δικαιο, εστω και αν δεν αναφερεται ρητως, μπορει να συναχθει απαγορευση και των πολλαπλων διακρισεων σε βάρος ατομων των ευάλωτων ομάδων που προστατευονται απο τις διατάξεις. • Η ελληνικη νομοθεσια για την καταπολεμηση των διακρισεων εφαρμοζεται αποκλειστικά στον τομεα της απασχολησης και οχι σε ολους τους τομεις της ζωης αφηνοντας συνεπως εκτος της παρεχομενης προστασιας ενα μεγάλο ευρος τομεων μεγάλης σημασιας οπως η εκπαιδευση, η κοινωνικη προστασια κ.λπ. Επιπλεον, οι ρητες εξαιρεσεις του νομου ειδικά σε ο,τι αφορά τον τομεα της κοινωνικης ασφάλισης και προνοιας αποκλειει απο το πεδιο εφαρμογης του νομου ενα πεδιο με ιδιαιτερη σημασια για τα άτομα με αναπηρια • Η ελληνικη νομοθεσια βασιζεται αποκλειστικά στην προστασια μεσω του νομου και των φορεων προωθησης της ισης μεταχειρισης και δεν προβλεπει, ουτε εχουν ληφθει στο πλαισιο άλλων νομοθετικων διατάξεων, διοικητικες δράσεις η άλλα μετρα για την προωθηση της ισης μεταχειρισης. • Η ελληνικη νομοθεσια προβλεπει την υποχρεωση παροχης ευλογων προσαρμογων ως μερος της υποχρεωσης ισης μεταχειρισης εναντι των ατομων με αναπηρια. Η υποχρεωση αυτη ειναι γενικη και αρκετά ασαφης στο βαθμο που αναφερεται σε ενδεδειγμενα κατά περιπτωση μετρα … εφοσον δεν συνεπάγονται δυσανάλογη επιβάρυνση για τον εργοδοτη. Και η εννοια των μετρων αλλά και η εννοια της δυσανάλογης επιβάρυνσης παραμενουν ασαφεις και δεν εχουν ερμηνευτει νομολογιακά προκειμενου να αποσαφηνιστει το κανονιστικο τους περιεχομενο. Χωρις ωστοσο περαιτερω εξειδικευση σχετικά με το τι μπορει να αποτελει μετρο ευλογης προσαρμογης, και με δεδομενο το γενικο ελλειμμα εφαρμογης της ελληνικης νομοθεσιας ειναι εξαιρετικά πιθανο οι διατάξεις αυτες να μην εφαρμοζονται επαρκως στην πράξη. Με τον τροπο αυτο, ενω διασφαλιζεται η νομικη συμβατοτητα με τις προβλεψεις της Συμβασης, ενδεχεται να υφισταται ουσιαστικη ασυμβατοτητα που προκυπτει απο την μη εφαρμογη η την ελλιπη εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη. • Η ελληνικη νομοθεσια προβλεπει τοσο σε συνταγματικο επιπεδο οσο και σε νομοθετικο επιπεδο ρητά τη δυνατοτητα και την υποχρεωση υιοθετησης θετικων μετρων. • Ουσιαστικη απαιτηση της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια προκειμενου να διασφαλιστει η προστασια απο τις διακρισεις ειναι η παροχη ισης και αποτελεσματικης νομικης προστασιας. Στην ελληνικη νομοθεσια προβλεπεται ρητά τοσο η διαδικασια προσφυγης στη δικαιοσυνη με αντιστροφη μάλιστα του βάρους της αποδειξης οσο και η προσφυγη σε εξωδικαστικά μεσα (φορεις ισης μεταχειρισης) και η παροχη δυνατοτητας σε τριτους φορεις να εκπροσωπουν άτομα που υφιστανται διακρισεις. Η Συμβαση ωστοσο δεν απαιτει μονο την υπαρξη νομικης προστασιας αλλά απαιτει την αποτελεσματικη νομικη προστασια. Η αναφορά στην αποτελεσματικη νομικη προστασια μας προτρεπει να στραφουμε στην εφαρμογη των συγκεκριμενων διατάξεων στην πράξη προκειμενου να διαπιστωθει αν και σε ποιο βαθμο προσφερεται στα άτομα με αναπηρια αποτελεσματικη προστασια. Στο ερωτημα αυτο τα στοιχεια ειναι μάλλον απογοητευτικά. Συγκεκριμενα: • Ο αριθμος των αναφορων απο πολιτες για διακρισεις λογω αναπηριας ειναι ιδιαιτερα μικρος (αν και με αυξητικες τάσεις), συμφωνα με τα στοιχεια του Συνηγορου του Πολιτη. Η Επιτροπη Ισης Μεταχειρισης εχει να επιδειξει απο την ημερα της ιδρυσης της μηδαμινο εργο, ενω στο Σωμα Επιθεωρησης Εργασιας δεν καταγράφονται σχετικες καταγγελιες. Συμφωνα με την ΟΚΕ, αυτο δειχνει την υπαρξη πλημμελους ενημερωσης των πολιτων αναφορικά με τα δικαιωματά τους και την προβλεπομενη, απο το νομο, διαδικασια άσκησης τους. Αποδεικνυει ωστοσο και την ελλειψη, απο την πλευρά των φορεων ισης μεταχειρισης, οποιασδηποτε δράσης ενημερωσης, ευαισθητοποιησης σχετικά με τις αρμοδιοτητες τους και τις δυνατοτητες καταπολεμησης των διακρισεων. Εν τελει ομως καταληγει σε μια άνιση προστασια απο τις διακρισεις στους επιμερους τομεις που καλυπτουν οι τρεις φορεις. • Καταγράφεται μια μονο δικαστικη αποφαση (ασφαλιστικων μετρων) που αφορά διακρισεις λογω αναπηριας. Συνεπως, τα εμποδια που καταγράφονται στην υποβολη παραπονων φαινεται οτι ισχυουν και σε ο,τι αφορά ευρυτερα την προσβαση στη δικαιοσυνη. • Η απαιτηση του νομου για ρητη συναινεση των ατομων που υφιστανται διακρισεις μεσω συμβολαιογραφικου η ιδιωτικου εγγράφου με θεωρηση του γνησιου της υπογραφης για τη δυνατοτητα εκπροσωπησης τους απο νομικά προσωπα ενωπιον των δικαστηριων και οποιασδηποτε διοικητικης αρχης η διοικητικου οργάνου αποτελει στην πράξη αποτρεπτικο παράγοντα για την άσκηση παραπονων απο την πλευρά των ατομων που υφιστανται διακρισεις καθως επικρατει ο φοβος του στιγματισμου. Με βάση την παραπάνω ανάλυση προκυπτουν οι ακολουθες προτάσεις αλλαγων προκειμενου η ελληνικη νομοθεσια να ειναι πληρως συμβατη με το άρθρο 5 της Συμβασης: • Ο νομος 3304/2005 πρεπει να τροποποιηθει ωστε να κατοχυρωσει ρητά την απαγορευση των πολλαπλων διακρισεων και τις συνδεδεμενες διακρισεις, να διευρυνει το πεδιο εφαρμογης περα απο την απασχοληση, να αποσαφηνιστει η εννοια της ευλογης προσαρμογης, να κατοχυρωθει νομοθετικά η υποχρεωση τουλάχιστον των δημοσιων φορεων να αναλαμβάνουν δράσεις η μετρα για την προωθηση της ισης μεταχειρισης και να καταργηθει η απαιτηση για ρητη συναινεση των ατομων που υφιστανται διακρισεις μεσω συμβολαιογραφικου η ιδιωτικου εγγράφου με θεωρηση του γνησιου της υπογραφης για τη δυνατοτητα εκπροσωπησης του απο νομικά προσωπα ενωπιον των δικαστηριων και οποιασδηποτε διοικητικης αρχης η διοικητικου οργάνου. • Να εφαρμοστει η υποχρεωση, συμφωνα και με τις διατάξεις της Οδηγιας 78/2000/ΕΚ, για ενημερωση, ευαισθητοποιηση και διευκολυνση των ενδιαφερομενων για την προστασια τους απο τις διακρισεις μεσα απο ευληπτες πληροφοριες, οδηγους, εστιασμενες εκδηλωσεις κ.λπ. • Να τεθουν σε εφαρμογη μετρα για την αυξηση της αποτελεσματικοτητας των φορεων ισης μεταχειρισης, οπως η ενοποιηση τους σε ενα φορεα που θα μπορουσε να ειναι ο Συνηγορος του Πολιτη που ειναι ο πλεον αποτελεσματικος εκ των τριων. • Να μελετηθουν εστιασμενα και εμπειρικά τα ειδικά εμποδια που υφιστανται τα άτομα με αναπηρια για την υποβολη αναφορων και την προσφυγη στη δικαιοσυνη ευρυτερα προκειμενου να εντοπιστουν ειδικά και εστιασμενα μετρα για την άρση των εμποδιων αυτων. 3.2 Ισοτητα ενωπιον του Νομου – Αρθρο 12 3.2.1 Το δικαιωμα στην ισοτητα ενωπιον του νομου οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το άρθρο 12 αποτελει τη «ραχοκοκαλιά» της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Οπως επισημαινει το Γραφειο της Υπατης Αρμοστειας του ΟΗΕ για τα Ανθρωπινα Δικαιωματα, το άρθρο 12 εχει κεντρικο ρολο στη δομη της Συμβασης και καθοριστικη σημασια για την εφαρμογη πολλων άλλων δικαιωμάτων που καταγράφονται σε αυτη [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 18], αποτελει ενα θεμελιωδες άρθρο το οποιο αγγιζει θεμελιακά ζητηματα των νομικων συστημάτων. Το άρθρο 12 ακολουθει μια επαγωγικη λογικη. Αρχικά, κατοχυρωνεται το (γενικο) δικαιωμα αναγνωρισης της προσωπικοτητας των ατομων με αναπηρια στο νομο (παρ. 1). Στη συνεχεια κατοχυρωνεται το δικαιωμα δικαιοπρακτικης ικανοτητας των ατομων με αναπηρια σε ολες τις πτυχες της ζωης (παρ. 2), η υποχρεωση παροχης υποστηριξης για την άσκηση του δικαιωματος δικαιοπραξιας (παρ. 3), και η διασφάλιση κατάλληλων και αποτελεσματικων εγγυησεων για το σκοπο αυτο (παρ. 4). Τελος, κατοχυρωνεται η υποχρεωση ληψης μετρων για τη διασφάλιση του ισου δικαιωματος των ατομων με αναπηρια σε ειδικες ενεργειες οπως η κληρονομιά, η διαχειριση οικονομικων υποθεσεων κ.λπ. Με το άρθρο 12 της Συμβασης, τα άτομα με αναπηριες αναγνωριζονται ως οντοτητες απεναντι στο νομο, ως άτομα με ικανοτητα δικαιου, συμπεριλαμβανομενης και της δικαιοπρακτικης τους ικανοτητας σε ιση βάση με τους υπολοιπους. Η Συμβαση απαιτει απο τα Κράτη να παρεχουν στα άτομα με αναπηριες τη δυνατοτητα προσβασης σε μηχανισμους στηριξης που ειναι απαραιτητοι, προκειμενου να μπορεσουν να ασκησουν αποτελεσματικά τη δικαιοπρακτικη τους ικανοτητα, καθως και να διασφαλισουν την υπαρξη κατάλληλων και αποτελεσματικων εγγυησεων προκειμενου η παρεχομενη υποστηριξη να μην καταστρατηγει την ουσιαστικη άσκηση του δικαιωματος απο το ιδιο το άτομο. Το δικαιωμα της ισοτιμης αναγνωρισης ενωπιον του νομου αποτελειται απο δυο συνιστωσες [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 19]: την αναγνωριση της νομικης προσωπικοτητάς τους, με την εννοια πως ειναι υποκειμενα ολων των δικαιωμάτων και την αναγνωριση της δικαιοπρακτικης τους ικανοτητας, με την εννοια πως μπορουν πραγματικά να ασκουν τα νομικά δικαιωματά τους και τις υποχρεωσεις τους βάσει του νομου. Με το συστημα υποστηριζομενης ληψης αποφάσεων, η υποθεση ειναι πάντα υπερ του ατομου με αναπηρια, που σε κάθε περιπτωση θα ειναι εκεινο που θα επηρεαστει απο την αποφαση [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 20]. Το άτομο με αναπηρια ειναι εκεινο που πρεπει να λαμβάνει τις αποφάσεις, ενω το άτομο που θα παρεχει υποστηριξη εχει το ρολο να εξηγησει, οποτε ειναι απαραιτητο, τα οποια ζητηματα και να ερμηνευσει τις ενδειξεις των προτιμησεων του. Ακομη και στην περιπτωση που ενα άτομο λογω της αναπηριας του απαιτει πληρη υποστηριξη, το άτομο που θα την παρεχει θα πρεπει διασφαλισει οτι τελικά ο υποστηριζομενος ασκει τη δικαιοπρακτικη του ικανοτητα στον μεγιστο δυνατο βαθμο, και σε κάθε περιπτωση συμφωνα με τις πραγματικες επιθυμιες του. Αυτο διαφοροποιει ουσιαστικά την υποστηριζομενη ληψη αποφάσεων απο την υποκατάσταση στη ληψη αποφάσεων, κατά την οποια, ανεξάρτητα απο την περισταση και την αποφαση που πρεπει να ληφθει, αυτη λαμβάνεται εξ ολοκληρου απο τριτο προσωπο που εχει την εξουσιοδοτηση –συνηθως βάσει δικαστικων αποφάσεων- να ενεργει εκπροσωπωντας το άτομο με αναπηρια, χωρις να χρειαστει να αποδειξει στην ουσια οτι οι αποφάσεις που λαμβάνει εξ ονοματος του ειναι πάντα προς το μεγαλυτερο συμφερον του η συμφωνες με τις πραγματικες επιθυμιες του. Επιπλεον, το άρθρο 12 της Συμβασης και, συγκεκριμενα, η παράγραφος 5 αναγνωριζει και προστατευει και το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια να εχουν τον ελεγχο των οικονομικων και περιουσιακων δεδομενων τους. 3.2.2 Το δικαιωμα στην ισοτητα ενωπιον του νομου στην ελληνικη εννομη τάξη Το ελληνικο Συνταγμα στο άρθρο 4 παρ. 1 καθοριζει πως ολοι οι Ελληνες ειναι ισοι ενωπιον του Νομου. Με το άρθρο αυτο κατοχυρωνεται η «νομικη ισοτητα», η ισοτητα των δικαιωμάτων και των υποχρεωσεων, η αρχη της ισης μεταχειρισης των πολιτων απο το Κράτος. Το άρθρο 2 παρ. 1 εγγυάται το σεβασμο και την προστασια της ανθρωπινης αξιοπρεπειας ως πρωταρχικης αξιας που διεπει την ελληνικη πολιτεια. Η αξια του ανθρωπου, την οποια το Κράτος εχει την υποχρεωση να σεβεται και να προστατευει, συνεπάγεται την αναγνωριση του απο το δικαιο ως «υποκειμενο δικαιου», ως φορεα δικαιωμάτων και υποχρεωσεων και η κατοχυρωση της ειναι απαραβιαστη. Επιπλεον, το άρθρο 5 παρ. 1 εγγυάται την ελευθερη ανάπτυξη της προσωπικοτητας του συνολου των πολιτων οριζοντας οτι «καθενας εχει δικαιωμα να αναπτυσσει ελευθερα την προσωπικοτητά του και να συμμετεχει στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της Χωρας, εφοσον δεν προσβάλλει τα δικαιωματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Συνταγμα η τα χρηστά ηθη». Στο ελληνικο δικαιο η ικανοτητα δικαιου και η ικανοτητα άσκησης δικαιου προστατευονται τοσο στο ιδιωτικο οσο και στο δημοσιο δικαιο. Στο δημοσιο δικαιο η ικανοτητα του προσωπου να ειναι υποκειμενο δικαιωμάτων (ικανοτητα ατομικου δικαιωματος) διακρινεται απο την ικανοτητα άσκησης ατομικου δικαιωματος, δηλαδη την ικανοτητα του ατομου να ασκει την ικανοτητά του αυτοτελως χωρις τη συμπαράσταση άλλου. Στο ιδιωτικο δικαιο, υποκειμενα δικαιου ειναι τα φυσικά προσωπα και τα νομικά προσωπα. Την ικανοτητα δικαιου την αποκτά κάθε άνθρωπος με την γεννηση του, ανεξάρτητα απο το φυλο, την πνευματικη η σωματικη ικανοτητα του, την ευφυια η άλλα κριτηρια. Αντιστοιχα, η ικανοτητα δικαιοπραξιας ειναι η ικανοτητα του προσωπου να δηλωσει αυτοδυναμα τη βουληση του προκειμενου να επελθουν νομικά αποτελεσματα, δηλαδη προκειμενου να προβει σε συνταξη δικαιοπραξιας. #Δικαιοπραξιες Προκειμενου ενα άτομο να αποκτησει δικαιοπρακτικη ικανοτητα, συμφωνα με τον Αστικο Κωδικα, πρεπει να συμπληρωσει το 18ο ετος της ηλικιας του (127 ΑΚ). Ανικανοι προς δικαιοπραξια ειναι οσοι βρισκονται σε δικαστικη συμπαράσταση (128 ΑΚ), ενω περιορισμενη ικανοτητα για δικαιοπραξια εχουν α. οσοι βρισκονται σε μερικη στερητικη δικαστικη συμπαράσταση β. οσοι βρισκονται σε επικουρικη δικαστικη συμπαράσταση (129 ΑΚ). Τα προσωπα με περιορισμενη ικανοτητα δικαιοπραξιας ειναι ικανά να επιχειρησουν δικαιοπραξια μονο στις περιπτωσεις που οριζει ο νομος η μονο με τους ορους που θετει ο νομος. Αντιθετα με το Συνταγμα οπου γινεται ειδικη και εκτεταμενη αναφορά στην αξια και στην αξιοπρεπεια του ανθρωπου, στον ισχυοντα Αστικο Κωδικα το βασικο αγαθο που επιχειρειται να διασφαλιστει ειναι η ασφάλεια των δικαιοπραξιων. Απο αυτο απορρεουν και οι περιορισμοι του δικαιωματος δικαιοπραξιας ιδιως των ατομων με αναπηρια, καθως θεωρειται επισφαλες η ακομη και επικινδυνο για την ασφάλεια των συναλλαγων. #Δικαστικη Συμπαράσταση Η δικαστικη συμπαράσταση ρυθμιζεται στον Αστικο Κωδικα (άρθρα 1666-1688). Εισηχθη στο ελληνικο δικαιο με το Νομο 2447/1996 που μεταρρυθμισε το οικογενειακο δικαιο και αντικατεστησε τους θεσμους της δικαστικης και νομιμης απαγορευσης και της δικαστικης αντιληψης που ισχυαν ως τοτε. Η δικαστικη συμπαράσταση αφορά ενηλικα άτομα. Με τη δικαστικη συμπαράσταση, το άτομο που υποβάλλεται σε αυτη χάνει ολικά η μερικά τη δικαιοπρακτικη του ικανοτητα, ενω οριζεται τριτο προσωπο το οποιο ειτε λειτουργει ως αντιπροσωπος του η του οποιου η συναινεση απαιτειται για να ασκησει τη δικαιοπρακτικη του ικανοτητα. Οι λογοι υποβολης σε δικαστικη συμπαράσταση αφορουν και α. άτομα που λογω ψυχικης η διανοητικης διαταραχης η σωματικης αναπηριας αδυνατουν συνολικά η εν μερει να φροντιζουν μονα τους για τις υποθεσεις τους … Η δικαστικη συμπαράσταση μπορει να ειναι εκουσια η ακουσια (1667 ΑΚ ). Για άτομα με σωματικη αναπηρια, το δικαστηριο αποφασιζει μονο υστερα απο αιτηση του ιδιου. Δικαστικη αποφαση απαιτειται και για την άρση της δικαστικης συμπαράστασης (1685 ΑΚ). Ολες οι πράξεις του συμπαραστάτη πρεπει να αποβλεπουν στο συμφερον του συμπαραστατουμενου, ενω το δικαστηριο, πριν απο κάθε αποφαση του, οφειλει να αναζητά και να συνεκτιμά τη γνωμη του (1684 ΑΚ). Προβλεπεται επισης και ο θεσμος του προσωρινου δικαστικου συμπαραστάτη. Το δικαστηριο διαθετει σημαντικη ελευθερια να αποφασιζει για το καθεστως στο οποιο θα υποβληθει ο συμπαραστατουμενος, ενω πρεπει να λαμβάνει υποψη και συνεκτιμά την εκθεση της αρμοδιας κοινωνικης υπηρεσιας που (θα επρεπε να) εχει συσταθει σε κάθε Πρωτοδικειο σχετικά με την αναγκαιοτητα του μετρου και την καταλληλοτητα του προσωπου που προκειται να διοριστει δικαστικος συμπαραστάτης η του σωματειου η του ιδρυματος, στα οποια προκειται να ανατεθει η δικαστικη συμπαράσταση (1674 ΑΚ). Η δικαστικη συμπαράσταση εχει διαβαθμισεις. Μπορει να ειναι στερητικη η επικουρικη, ολικη η μερικη, ανάλογα με το αν το άτομο το οποιο αφορά χάνει πληρως η μερικά το δικαιωμά του να αποφασιζει υποκαθιστουμενο απο τριτο προσωπο η αν το άτομο συναποφασιζει με τριτο προσωπο για συγκεκριμενα θεματα. Το άτομο με αναπηρια μπορει να στερηθει οχι μονο τη δικαιοπρακτικη του ικανοτητα αλλά και την επιμελεια του προσωπου του, η οποια αφορά αποφάσεις σχετικά με τον τοπο και τις συνθηκες διαμονης, τη διατροφη, την ενδυση, τις καθημερινες αποφάσεις κ.λπ. Ειδικες εγγυησεις, με τη συγκροτηση «εποπτικου συμβουλιου» εισάγονται για τις περιπτωσεις στερητικης δικαστικης συμπαράστασης (1679 ΑΚ). #Κληρονομικο δικαιο Συμφωνα με το άρθρο 1719 ΑΚ ειναι ανικανοι να συντάσσουν διαθηκη οσοι βρισκονται σε δικαστικη συμπαράσταση με πληρη στερηση της δικαιοπρακτικης τους ικανοτητας η με ρητη στερηση της ικανοτητας να συντάσσουν διαθηκη καθως και οσοι κατά το χρονο της συνταξης της διαθηκης δεν εχουν συνειδηση των πράξεων τους η βρισκονται σε ψυχικη η διανοητικη διαταραχη που περιοριζει αποφασιστικά τη λειτουργια της βουλησης τους. #Οικογενειακο δικαιο - Γάμος Ο γάμος αποτελει δικαιοπραξια, «συμφωνια» μεταξυ των μελλονυμφων που πρεπει να εχουν συμπληρωσει το 18ο ετος της ηλικιας τους. Τα άτομα που εχουν στερηθει τη δικαιοπρακτικη τους ικανοτητα δεν μπορουν να συνάψουν γάμο. #Ποινικος κωδικας Ατομα με αναπηρια που στερουνται ικανοτητας για καταλογισμο συμφωνα με τον Ποινικο Κωδικα ειναι: κωφάλαλοι εγκληματιες, άτομα με διατάραξη πνευματικων λειτουργιων η συνειδησης. Ελαττωμενη ικανοτητα για καταλογισμο εχουν άτομα με διατάραξη των πνευματικων λειτουργιων η διατάραξη της συνειδησης των οποιων δεν εχει εκλειψει αλλά μειωθηκε ομως σημαντικά η ικανοτητα για καταλογισμο. Οταν η κατάσταση των ατομων που εχουν ελαττωμενη ικανοτητα για καταλογισμο επιβάλλει ιδιαιτερη μεταχειριση η μεριμνα, οι στερητικες της ελευθεριας ποινες που τους επιβάλλονται εκτελουνται σε ιδιαιτερα ψυχιατρικά καταστηματα η παραρτηματα των φυλακων (37 ΠΚ). Αν κάποιος, λογω νοσηρης διατάραξης των πνευματικων λειτουργιων του η κωφαλαλιας, απαλλάχθηκε απο την ποινη η τη διωξη για κακουργημα η πλημμελημα, για το οποιο ο νομος απειλει ποινη ανωτερη απο εξι μηνες, το δικαστηριο διατάσσει τη φυλαξη του σε δημοσιο θεραπευτικο κατάστημα εφοσον κρινει οτι ειναι επικινδυνος για τη δημοσια ασφάλεια. 3.2.3 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με τα άρθρο 12 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Στην ελληνικη εννομη τάξη η ισοτητα ολων ενωπιον του νομου και η εγγενης αξιοπρεπεια του ατομου κατοχυρωνονται σε συνταγματικο επιπεδο ως πρωταρχικες αξιες που διεπουν την ελληνικη πολιτεια. Σε νομοθετικο επιπεδο διασφαλιζεται η διάκριση μεταξυ ικανοτητας δικαιου και δικαιοπρακτικης ικανοτητας. Στα σημεια αυτά, η ελληνικη νομοθεσια φαινεται επι της αρχης συμβατη με το άρθρο 12 παρ.1 και παρ. 2 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Η δικαιοπρακτικη ικανοτητα καλυπτει ολους τους τομεις της ζωης εκτος απο τις περιπτωσεις περιορισμενης ικανοτητας η ανικανοτητας που ρυθμιζονται ειδικά. Στην ελληνικη νομοθεσια καταγράφονται οι περιπτωσεις στις οποιες για ορισμενα άτομα θεωρειται a priori οτι συντρεχει λογος ανικανοτητας η περιορισμενης ικανοτητας για δικαιοπραξιες. Οι περιπτωσεις αυτες περιλαμβάνουν ρητη αναφορά σε σωματικη αναπηρια η ψυχικη διαταραχη. Το γεγονος αυτο φαινεται ασυμβατο με τις διατάξεις του άρθρου 12 ενω επιπλεον φαινεται να αποτελει άμεση διάκριση στη βάση της αναπηριας. Η αποφαση λαμβάνεται απο δικαστηριο, το οποιο αποφασιζει συχνά οχι τοσο για τη διαπιστωση της ικανοτητας αλλά για τη διαπιστωση του βαθμου ανικανοτητας. Η ανικανοτητα η η περιορισμενη ικανοτητα δικαιοπραξιας ειναι ως ενα βαθμο μια προειλημμενη κοινωνικη (και δικαιικη) αποφαση σχετικά με τις ικανοτητες των ατομων που εχουν συγκεκριμενα χαρακτηριστικά και οχι μια αντικειμενικη αξιολογηση των πραγματικων τους ικανοτητων. Επισης δεν ειναι μια αξιολογηση που εκτεινεται σε ολα τα μελη της κοινωνιας, τα οποια μπορει σε διάφορες φάσεις της ζωης τους να ειναι περισσοτερο η λιγοτερο ικανά, αλλά πρωτιστως σε άτομα τα οποια εχουν συγκεκριμενα χαρακτηριστικά και δη κάποιες μορφες αναπηριας (σωματικη και ψυχικη). Σε μεγάλο βαθμο τετοιου ειδους αξιολογησεις και δεσμευτικες γενικευσεις σχετικά με τις ικανοτητες ατομων με αναπηρια βασιζονται σε προκαταληψεις και στερεοτυπα και στην αντιληψη που διαθετουν οι «άλλοι» (και η κοινωνια) για τις ικανοτητες τους. Τετοιες προειλημμενες αποφάσεις σχετικά με την ικανοτητα ατομων να λαμβάνουν αποφάσεις και να δικαιοπρακτουν και ιδιως οταν αυτες σχετιζονται με συγκεκριμενες εκφάνσεις της αναπηριας τους ειναι επι της αρχης ασυμβατες με το σκοπο της Συμβασης και το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας το οποιο προάγει την αξιοπρεπεια του ατομου και την απολαυση ολων των δικαιωμάτων σε ιση βάση με τους άλλους. Επιμερους αιτιολογιες που αφορουν την ασφάλεια των συναλλαγων κ.λπ. θα πρεπει να διασφαλιστουν με τροπο ωστε να μην θιγονται οι υπερτερες συνταγματικες αξιες της ισοτητας και της ανθρωπινης αξιοπρεπειας. Η δικαιικη αυτη αντιληψη, οταν συνδυαστει με το γεγονος οτι στην Ελλάδα το μοντελο της πυρηνικης οικογενειας εξακολουθει να ειναι ιδιαιτερως ισχυρο καταληγει σε μια πραγματικοτητα που ειναι ιδιαιτερα περιοριστικη για τα άτομα με αναπηρια. Οπως προκυπτει απο μελετη του Οργανισμου Θεμελιωδων Δικαιωμάτων για τα Δικαιωματα των ατομων με νοητικη υστερηση και των ατομων με προβληματα ψυχικης υγειας η οποια ελαβε χωρα και στην Ελλάδα, η αντιληψη της οικογενειας η του στενου περιβάλλοντος οτι τα άτομα με αναπηρια δεν ειναι σε θεση να λάβουν αποφάσεις (ανεξάρτητα απο το αν διαθετουν η οχι δικαιοπρακτικη ικανοτητα) εχει σαν αποτελεσμα να λαμβάνουν αυτοι ολες τις «σοβαρες» αποφάσεις, αφηνοντας στα ιδια τα άτομα με αναπηρια το δικαιωμα να αποφασιζουν μονο για καθημερινά πράγματα και χωρις πάντα να τα συμβουλευονται προκειμενου να διαπιστωσουν τη βουληση η τις επιθυμιες τους. Το γεγονος αυτο εκφράζει μια ευρυτερη προστατευτικη, πατερναλιστικη αντιληψη και δεν αντικατοπτριζει απαραιτητα την πραγματικη ικανοτητα κάθε ατομου με αναπηρια να λαμβάνει αποφάσεις, αλλά την αντιληψη των άλλων οτι δεν ειναι σε θεση να λάβει αποφάσεις. Η εκτεταμενη αυτη πραγματικοτητα καθιστά το ρολο των νομικων κανονων και των επιλογων που αποτυπωνονται σε αυτους, ιδιαιτερα σημαντικη για τη διασφάλιση των συνταγματικά κατοχυρωμενων αξιων και την αντιμετωπιση και αλλαγη των υφιστάμενων στερεοτυπων στην κατευθυνση μιας κοινωνιας η οποια ειναι ανοικτη και προσβάσιμη σε ολους χωρις διακρισεις. #Νομικη ικανοτητα σε ιση βάση με τους άλλους Συστημα υποστηριξης στα άτομα με αναπηρια, προκειμενου να ασκησουν την ικανοτητά τους για δικαιοπραξια δεν εχει αναπτυχθει στην Ελλάδα. Στην ελληνικη εννομη τάξη προβλεπεται ο θεσμος της δικαστικης συμπαράστασης. Ο θεσμος της επικουρικης δικαστικης συμπαράστασης, οπου δηλαδη το άτομο με αναπηρια διατηρει την ικανοτητα δικαιοπραξιας η την ασκει απο κοινου με τον συμπαραστάτη του, θα μπορουσε να θεωρηθει μια μορφη υποστηριζομενης ληψης αποφάσεων, υπο την προυποθεση οτι ανταποκρινεται σε πραγματικη ανάγκη του επικουρουμενου ατομου και παρεχεται ως υποστηριξη και οχι υποκατάσταση. Πολλες φορες ωστοσο, η λειτουργια των θεσμων αυτων στην πράξη λειτουργει με περιοριστικους ορους για το συμπαραστατουμενο. Στοιχεια για το τι συμβαινει στην πράξη δεν υπάρχουν αποτυπωμενα, καθως δεν εχουν δημοσιοποιηθει ανάλογες περιπτωσεις καταγγελιων ατομων που υποβληθηκαν σε καθεστως δικαστικης συμπαράστασης χωρις να ειναι απαραιτητο η χωρις να το θελουν. Ωστοσο, συμφωνα με κάποιες αναφορες [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 21], ο θεσμος της δικαστικης συμπαράστασης στην Ελλάδα δεν μπορεσε να λειτουργησει με τον τροπο που τον εμπνευστηκε ο νομοθετης, καθως οι προβλεπομενες απο το νομο κοινωνικες υπηρεσιες δεν συγκροτηθηκαν, ενω ο θεσμος δεν εχει τυχει της δεουσας αντιμετωπισης απο την ελληνικη κοινωνια και το κοινωνικο στιγμα που χαρακτηριζει τα άτομα με αναπηρια (κυριως με νοητικη υστερηση και προβληματα ψυχικης υγειας) εξακολουθει να τα θετει «εκτος κοινης θεας». Στο πλαισιο μελετης για την ισοτητα ενωπιον του Νομου, το Κεντρο Ευρωπαικου Συνταγματικου Δικαιου συνελεξε στοιχεια , απο 4 μεγάλα Πρωτοδικεια της χωρας (Αθηνων, Θεσσαλονικης, Πειραιά και Πάτρας) σχετικά με τις αποφάσεις δικαστικης συμπαράστασης που εκδοθηκαν την πενταετια 2007-2011. Απο τα στοιχεια αυτά προκυπτει: • Η εφαρμογη του θεσμου της δικαστικης συμπαράστασης αφορά, στην συντριπτικη πλειοψηφια των περιπτωσεων, την πληρη στερητικη δικαστικη συμπαράσταση, δηλαδη την πληρη αφαιρεση της δικαιοπρακτικης ικανοτητας του ατομου και τη μεταβιβαση του σε τριτο άτομο (97,15% των αποφάσεων στην Αθηνα, 92,61% στην Πάτρα). • Ο θεσμος της μερικης δικαστικης συμπαράστασης βρισκει εξαιρετικά περιορισμενη εφαρμογη (1,26% των αποφάσεων στην Αθηνα, 3,87% στην Πάτρα). • Ο θεσμος της επικουρικης δικαστικης συμπαράστασης βρισκει εξαιρετικά περιορισμενη εφαρμογη (1,15% των σχετικων αποφάσεων στην Αθηνα). Χαρακτηριστικο επισης ειναι οτι ειναι ελάχιστες οι περιπτωσεις οπου το αιτημα για δικαστικη συμπαράσταση απορριπτεται, καθως και οι περιπτωσεις που αφορά το διορισμο προσωρινου (και οχι μονιμου) δικαστικου συμπαραστάτη. Απο τα στοιχεια προκυπτει οτι η «εικονα» της εφαρμογης του θεσμου της δικαστικης συμπαράστασης αφορά στη συντριπτικη πλειοψηφια των περιπτωσεων την πληρη υποκατάσταση στη ληψη αποφάσεων. Η διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια κατά την υποστηριζομενη ληψη αποφάσεων κατοχυρωνεται στο νομο μεσω της υποχρεωσης ολων των εμπλεκομενων στο θεσμο της δικαστικης συμπαράστασης να προβαινουν σε πράξεις που να αποβλεπουν στο συμφερον του συμπαραστατουμενου, ενω υπάρχει υποχρεωση για την επιδιωξη προσωπικης επικοινωνιας και τη συνεκτιμηση της γνωμης του συμπαραστατουμενου πριν απο κάθε ενεργεια η αποφαση. Η υπαρξη των συγκεκριμενων διατάξεων ειναι σημαντικη και αποτελει μια βάση για περαιτερω βελτιωση, δεν φαινεται ομως να ειναι απολυτως συμβατη με τις διατάξεις της Συμβασης για τον ακολουθο λογο: η ληψη αποφάσεων δεν ξεκινά απο την θεληση και τη γνωμη του συμπαραστατουμενου. Αντιθετα, οι σχετικες διατάξεις επιβάλλουν την επικοινωνια και την καταγραφη της γνωμης του συμπαραστατουμενου απο το συμπαραστάτη ως διαδικαστικη προυποθεση κατά τη διαδικασια ληψης αποφασης απο αυτον. Επιπλεον, ο συμπαραστάτης λαμβάνει τη γνωμη του συμπαραστατουμενου για να την συνεκτιμησει και οχι γιατι αυτη φαινεται να αποτελει, με οποιοδηποτε τροπο, δεσμευτικη κατευθυνση για τη δικη του αποφαση. Οι ισχυουσες διατάξεις απηχουν την αντιληψη οτι ο συμπαραστάτης αποφασιζει για λογαριασμο του συμπαραστατουμενου, ενω ο συμπαραστατουμενος απλά ενημερωνεται η παρεχει τη γνωμη του. Στις διατάξεις δεν οριζεται με σαφηνεια οτι σημειο αφετηριας αποτελει η βουληση και η γνωμη του συμπαραστατουμενου και οχι του συμπαραστάτη και οτι υποχρεωση του συμπαραστάτη ειναι να υλοποιησει, στο βαθμο που ειναι δυνατο, τη βουληση του συμπαραστατουμενου η να του παράσχει την απαραιτητη πληροφορηση και υποστηριξη προκειμενου να μπορεσει, στο βαθμο του εφικτου, να διαγνωσει τη βουληση του. Η παραπάνω διαδικασια απεχει συνεπως σημαντικά απο την απαιτηση της συμβασης να σεβονται τη θεληση και τις προτιμησεις του ατομου. Διασφάλιση οτι η υποστηριζομενη ληψη αποφάσεων δεν υποκειται σε συγκρουση συμφεροντων, σε αθεμιτη επιρροη και οτι ειναι αναλογικη με την ανάγκη του ατομου για υποστηριξη και οσο το δυνατον λιγοτερο περιοριστικη Οπως εχει ηδη αναφερθει, ο θεσμος της δικαστικης συμπαράστασης οπως κατοχυρωνεται στην ελληνικη εννομη τάξη αφηνει μεγάλο βαθμο ελευθεριας στο δικαστηριο, ως ανεξάρτητο οργανο, να αποφασισει σχετικά με τη μορφη της συμπαράστασης, το προσωπο του δικαστικου συμπαραστάτη κ.λπ. Στην αποφαση αυτη το δικαστηριο υποχρεουται να λάβει υποψη την εκφρασμενη βουληση αυτου που θα υποβληθει στη δικαστικη συμπαράσταση και να αποκλειει συγκεκριμενα προσωπα λογω ενδεχομενης αντιθεσης συμφεροντων ανάμεσα στον πάσχοντα και στον υποψηφιο να διοριστει. Επιπλεον, ο νομος αποκλειει απο την ιδιοτητα του δικαστικου συμπαραστάτη συγκεκριμενα προσωπα που συνδεονται με σχεσεις εξάρτησης η με στενο δεσμο με το συμπαραστατουμενο. Επισης, και η προβλεπομενη εκθεση της κοινωνικης υπηρεσιας σχετικά με την αναγκαιοτητα του μετρου και την καταλληλοτητα του προσωπου που προκειται να διοριστει δικαστικος συμπαραστάτης η του σωματειου η του ιδρυματος, στα οποια προκειται να ανατεθει η δικαστικη συμπαράσταση (1674 ΑΚ) αποσκοπει να αποτρεψει περιστατικά συγκρουσης συμφεροντων και επιρροης. Οι εγγυησεις αυτες θα μπορουσαν να ειναι σαφεστερες. Ο αναλογικος χαρακτηρας της υποστηριζομενης ληψης αποφάσεων σε σχεση με τις ανάγκες του ατομου για υποστηριξη και ο οσο το δυνατον λιγοτερο περιοριστικος χαρακτηρας της αντιμετωπιζεται στην ελληνικη εννομη τάξη κυριως μεσω της διαβάθμισης της δικαστικης συμπαράστασης σε πληρη και επικουρικη και ολικη και μερικη η και σε συνδυασμο των δυο. Η διαβάθμιση αυτη επιτρεπει ως ενα βαθμο στο δικαστη να προσαρμοζει το θεσμο στις ανάγκες και στις εξατομικευμενες συνθηκες του ατομου και να τον καταστησει αναλογικο με τις ανάγκες του αλλά και να καθορισει τις αποφάσεις που το άτομο μπορει να λαμβάνει μονο του η απο κοινου με το δικαστικο συμπαραστάτη του. Αποκτηση, κατοχη και διάθεση περιουσιας σε ισοτιμη βάση, στερηση περιουσιας, προστασια κληρονομικων δικαιωμάτων. Σε ο,τι αφορά τη διάθεση της περιουσιας των ατομων με αναπηρια η ελληνικη εννομη τάξη περιλαμβάνει διατάξεις που ρυθμιζουν διαδικαστικά θεματα που αφορουν τη συνταξη διαθηκης απο άτομα με συγκεκριμενες αναπηριες (κωφοι, άλαλοι, κωφάλαλοι). Απο τις διατάξεις αυτες δεν περιοριζεται επι της ουσιας το δικαιωμα των ατομων να διαθετουν την περιουσια τους, απλά τηρουνται διατυπωσεις που αποσκοπουν να διασφαλισουν οτι εχουν λάβει πραγματικη γνωση του περιεχομενου της διαθηκης. Διαφορετικη ειναι η περιπτωση οσων βρισκονται σε δικαστικη συμπαράσταση με πληρη στερηση της δικαιοπρακτικης τους ικανοτητας η με ρητη στερηση της ικανοτητας να συντάσσουν διαθηκη καθως και οσοι κατά το χρονο της συνταξης της διαθηκης δεν εχουν συνειδηση των πράξεων τους η βρισκονται σε ψυχικη η διανοητικη διαταραχη καθως αυτοι θεωρουνται ανικανοι για τη συνταξη διαθηκης. Ανικανα άτομα που ειναι σε καθεστως πληρους στερησης της δικαιοπρακτικης ικανοτητας δεν μπορουν να επιχειρουν δικαιοπραξιες και να διαθετουν περιουσιακά τους στοιχεια χωρις το συμπαραστάτη τους Το ελληνικο κληρονομικο δικαιο δεν θετει περιορισμους στη δυνατοτητα των ατομων με αναπηρια να κληρονομουν περιουσιακά στοιχεια. #Ισοτιμη προσβαση σε πιστωσεις Δεν καταγράφονται οροι και προυποθεσεις για τη χορηγηση πιστωσεων που να αποτελουν διάκριση στη βάση της αναπηριας; #Διαχειριση οικονομικων υποθεσεων σε ισοτιμη βάση Ειδικοτερα στο θεμα της διαχειρισης οικονομικων υποθεσεων, δεν υπάρχει ειδικη προβλεψη, διαδικασιες η εγγυησεις στην ελληνικη νομοθεσια που να διασφαλιζουν την αποτροπη καταχρησεων, την ελλειψη συγκρουσης συμφεροντων. Η διαχειριση οικονομικων θεμάτων δεν διαφοροποιειται ουσιωδως απο τα λοιπά θεματα που αφορουν το άτομο με αναπηρια που τιθεται σε καθεστως δικαστικης συμπαράστασης. Συνεπως, στο σημειο αυτο η ελληνικη νομοθεσια αναθετει στο δικαστηριο την αποφαση σχετικά με τη διαχειριση των οικονομικων θεμάτων χωρις ειδικη μνεια η εγγυησεις.Στην πράξη ωστοσο, σε πολλες περιπτωσεις ειτε ο δικαστικος συμπαραστάτης ειτε το οικογενειακο περιβάλλον αναλαμβάνει, τυπικά η ακομη και άτυπα, τη διαχειριση των οικονομικων θεμάτων του ατομου με αναπηρια ειτε αυτο αφορά περιουσιακά στοιχεια ειτε αφορά συντάξεις, επιδοματα κ.λπ. Επικρατει μια προαντιληψη η και προκατάληψη οτι το άτομο με αναπηρια δεν ειναι σε θεση να αποφασιζει για οικονομικά ζητηματα και το ελεγχο αναλαμβάνει το περιβάλλον υποκαθιστωντας τη βουληση του ατομου. Παρομοιες πρακτικες καταγράφηκαν και στην εμπειρικη ερευνα με τιτλο «Θεμελιωδη δικαιωματα των ατομων με νοητικη υστερηση και προβληματα ψυχικης υγειας» οπου μεγάλο μερος των συμμετεχοντων στην εμπειρικη ερευνα αναφερθηκε στο γεγονος οτι η διαχειριση των οικονομικων υποθεσεων γινεται για λογαριασμο τους απο το οικογενειακο περιβάλλον, αφηνοντας τους απλά στις περισσοτερες περιπτωσεις κάποιο μικρο χαρτζιλικι. Η διαπιστωση αυτη αφορά πρωτιστως τα άτομα με νοητικη υστερηση και δευτερευοντως τα άτομα με ψυχοκοινωνικη αναπηρια. Παραδειγματα κατάχρησης εχουν καταγραφει και στην πράξη. Οπως επισημαινεται στην Εκθεση Πεπραγμενων του Σωματος Επιθεωρητων Υπηρεσιων Υγειας και Προνοιας για το 2008 διαπιστωθηκαν σημαντικά προβληματα στις δομες των Μονάδων Ψυχικης Υγειας και Κοινωνικης Αποκατάστασης Ασθενων, οπου διενεργηθηκαν ελεγχοι και μερος αυτων αφορά και τη δικαιοπρακτικη ικανοτητα των ατομων με αναπηρια, αλλά και το δικαιωμα να διαχειριζονται και να διαθετουν την περιουσια τους. Οπως καταγράφεται, τις συντάξεις η τα επιδοματα που στην πλειοψηφια τους λαμβάνουν οι ενοικοι των δομων, τα εισπράττουν οι κοινωνικοι λειτουργοι. Στην πλειοψηφια των περιπτωσεων οι δικαιουχοι κατεχουν βιβλιάρια καταθεσεων πιστωτικων ιδρυμάτων, ωστοσο, στις περισσοτερες δομες, εμφανιζονται ως συνδικαιουχοι σε αυτά οι κοινωνικοι λειτουργοι και σε κάποιες περιπτωσεις υπάλληλοι των κεντρικων γραφειων των μονάδων ψυχικης υγειας, χωρις να ειναι βεβαιο πως υπηρξε η ρητη συναινεση των ψυχικά ασθενων γι’ αυτο. Τα χρηματα που ανηκουν στους χρηστες των υπηρεσιων παρακρατουνται για την κάλυψη των λειτουργικων αναγκων των δομων και δεν κατατιθενται στους τραπεζικους λογαριασμους των δικαιουχων, ουτε τα χρηματα που πλεονάζουν μετά τα εξοδα κάλυψης των αναγκων. Οπως διαπιστωθηκε, ωστοσο, μετά τον ελεγχο, και καταγράφηκε στην εκθεση του 2008, μονάδες ψυχικης υγειας «δανειστηκαν» τα χρηματα των χρηστων των υπηρεσιων των δομων, δραστηριοτητα για την οποια, η αρμοδια υπηρεσια του Υπουργειου Υγειας και Κοινωνικης Αλληλεγγυης ηταν ενημερωμενη, οπως αναφερει το Σωμα Επιθεωρητων Υπηρεσιων Υγειας. Δεν καταγράφονται εγγυησεις για την αποτροπη της κατάχρησης στις περιπτωσεις υποστηριζομενης οικονομικης διαχειρισης. 3.2.4 Κατευθυνσεις αλλαγων Οπως αναφερθηκε, το άρθρο 12 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια, αποτελει τη ραχοκοκαλιά της, δηλαδη ενα κεντρικο δικαιωμα στο οποιο βασιζεται η αλλαγη παραδειγματος, η αναγνωριση στην πράξη της αυτονομιας των ατομων με αναπηρια αλλά και η υλοποιηση των λοιπων δικαιωμάτων τους. Απο την άλλη πλευρά ωστοσο τα θεματα που ρυθμιζονται στο άρθρο 12 αποτελουν θεμελιωδη ζητηματα σε ολες τις εννομες τάξεις και η μετάβαση σε μια νεα αντιληψη τους απαιτει χρονο, μελετη και επαρκη και σωστο προγραμματισμο ωστε να δρομολογηθουν οι μεταρρυθμισεις με τον καλυτερο δυνατο τροπο και να μπορεσουν να εφαρμοστουν αποτελεσματικά. Αυτο συνεπάγεται οτι το παρον άρθρο ειναι –τουλάχιστον εν μερει- αντικειμενο σταδιακης προσαρμογης και υλοποιησης. Σε ο,τι αφορά την ελληνικη εννομη τάξη η μεταρρυθμιση της δεκαετιας του 1990 που σηματοδοτησε τη μετάβαση στο συστημα της δικαστικης συμπαράστασης κρινεται πλεον οτι απαιτει εκσυγχρονισμο προκειμενου να ειναι σε πληρη αρμονια με τις διατάξεις τους άρθρου 12 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Ωστοσο, ιδιως η επικουρικη δικαστικη συμπαράσταση μπορει να αποτελεσει τη βάση για τη μετάβαση σε ενα συστημα υποστηριζομενης ληψης αποφάσεων που θα ειναι πληρως συμβατο με τις διατάξεις της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. 3.3 Προσβαση στη δικαιοσυνη – Αρθρο 13 3.3.1 Το δικαιωμα προσβασης στη δικαιοσυνη οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το άρθρο 13 της Συμβασης διασφαλιζει το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια να εχουν προσβαση στη δικαιοσυνη σε ιση βάση με ολους. Για να μπορει η προσβαση στη δικαιοσυνη να ειναι αποτελεσματικη για τα άτομα με αναπηρια, απαιτουνται μια σειρά απο προσαρμογες και διευκολυνσεις. Η εφαρμογη του άρθρου 13 απαιτει απο τα συμβαλλομενα κράτη να λάβουν διάφορα μετρα, προκειμενου οι επιταγες του να καταστουν πληρως εφαρμοσιμες. Καταρχάς, απαιτει τη διασφάλιση της δυνατοτητας φυσικης προσβασης στις κτιριακες υποδομες (δικαστηρια, αστυνομικά τμηματα, κρατητηρια, φυλακες κ.λπ.), υποχρεωση που απορρεει και απο το άρθρο 9 της Συμβασης που αφορά την προσβασιμοτητα. Επισης, απαιτειται η παροχη υπηρεσιων και μεσων προκειμενου να ειναι δυνατη η επικοινωνια και η παροχη πληροφοριων κατά τη διάρκεια των διαδικασιων, οπως η δυνατοτητα διερμηνειας στη νοηματικη γλωσσα, επικοινωνιας με γραφη Μπράιγ, χρηση βελτιωμενων και εναλλακτικων τροπων, μεσων και μορφων επικοινωνιας η και παροχη ευλογων προσαρμογων, ανάλογα με τις ειδικες ανάγκες που μπορει να εχουν τα άτομα με αναπηρια. Η συγκεκριμενη προβλεψη βρισκεται σε άμεση συνάρτηση με το άρθρο 21 της Συμβασης που προστατευει και την προσβαση στην πληροφορια. 3.3.2 Το δικαιωμα προσβασης στη δικαιοσυνη στην ελληνικη εννομη τάξη Η δικαστικη προστασια ειναι δικαιωμα κατοχυρωμενο στο Ελληνικο Συνταγμα. Συμφωνα με το άρθρο 20 παρ.1 «καθενας εχει δικαιωμα στην παροχη εννομης προστασιας απο τα δικαστηρια και μπορει να αναπτυξει σε αυτά τις αποψεις του για τα δικαιωματα η συμφεροντά του, οπως νομος οριζει». Στο Συνταγμα κατοχυρωνεται, ακομη, το δικαιωμα αναφοράς προς τις αρχες, δικαιωμα αντιστοιχο με το δικαιωμα της δικαστικης προστασιας απεναντι στη διοικηση (άρθρο 10). #Πολιτικη δικαιοσυνη Ο Κωδικας Πολιτικης Δικονομιας ρυθμιζει τη διαδικασια ενωπιον των πολιτικων δικαστηριων της χωρας. Περιλαμβάνει διατάξεις που αφορουν άμεσα η εμμεσα και τα άτομα με αναπηρια και το δικαιωμά τους να μετεχουν στη διαδικασια ενωπιον των πολιτικων δικαστηριων. Συμφωνα με το Αρθρο 63 του ΚΠολΔικ οι διάδικοι στην πολιτικη δικη πρεπει να διαθετουν ικανοτητα για δικαιοπραξια, με μοναδικη εξαιρεση τη διαδικασια των ασφαλιστικων μετρων. Ειδικη διαδικαστικη προβλεψη υπάρχει για διάδικους η μάρτυρες που ειναι κωφοι, άλαλοι η κωφάλαλοι. #Ποινικη δικαιοσυνη Διατάξεις που αφορουν άμεσα η εμμεσα τα άτομα με αναπηρια, στις ποινικες διαδικασιες, περιλαμβάνονται στον Κωδικα Ποινικης Δικονομιας. Οταν ο κατηγορουμενος βρισκεται σε κατάσταση διατάραξης των πνευματικων του λειτουργιων, το δικαστηριο, αν δεν προκειται να εκδωσει αθωωτικη αποφαση, διατάσσει την αναστολη της διαδικασιας. Αν ο κατηγορουμενος τελει σε προσωρινη κράτηση, το δικαστηριο διατάσσει ταυτοχρονα και την τοποθετηση του σε δικαστικο ψυχιατρειο και σε περιπτωση που δεν υπάρχει τετοιο, σε άλλο ψυχιατρειο, κατά προτιμηση δημοσιο. Για τη βεβαιωση της ψυχικης κατάστασης του κατηγορουμενου διατάσσεται προηγουμενως πραγματογνωμοσυνη. Ειδικά για την ψυχιατρικη πραγματογνωμοσυνη (200 Κ.Ποιν.Δικ.) που αφορά τη διανοητικη υγεια του κατηγορουμενου μπορει ο ανακριτης με συμφωνη γνωμη του εισαγγελεα και συμφωνη γνωμοδοτηση των πραγματογνωμονων, εστω και με πλειοψηφια και αφου ακουσει το συνηγορο, να διατάξει την εισαγωγη του κατηγορουμενου σε δημοσιο ψυχιατρειο για παρατηρηση. Αν η ανάγκη ψυχιατρικης παρακολουθησης προεκυψε στο ακροατηριο, τα παραπάνω τα διατάσσει το δικαστηριο ανεκκλητως, αναβάλλοντας τη συζητηση ως το τελος της ψυχιατρικης πραγματογνωμοσυνης. Η διάρκεια της παραμονης στο ψυχιατρειο δεν μπορει να υπερβει τους εξι μηνες. Οποιος διενεργει ανάκριση η και το δικαστηριο μπορει να μην εξετάσει κάποιον μάρτυρα που ειναι παράφρονας η βλάκας η βρισκεται προφανως σε τετοια διανοητικη κατάσταση, ωστε να μην ειναι σε θεση να παραστησει τα γεγονοτα οπως εχουν συμβει (210 Κ.Ποιν.Δικ.). Ακομη, προβλεπει ειδικες διαδικασιες εξετασης μαρτυρων κωφων η αλάλων (227 Κ.Ποιν.Δικ.). #Διοικητικη Δικαιοσυνη Η συμμετοχη στη διοικητικη δικη ατομων με αναπηρια προβλεπεται στον Κωδικα Διοικητικης Δικονομιας. Οι αναφορες ειναι περιορισμενες και αποσπασματικες, ενω δεν προβλεπονται συγκεκριμενα μετρα. Για διαδικους κωφους η άλαλους η κωφάλαλους, οριζεται πως η συνεννοηση μαζι τους γινεται εγγράφως (137β Κ.Διοικ.Δικ.) Δεν μπορουν να εξεταστουν ως μάρτυρες οσοι, οταν συνεβη το προς αποδειξη πραγματικο γεγονος, δεν ειχαν το λογικο η το αισθητηριο για να το αντιληφθουν (183 Κ.Διοικ.Δικ.). #Εξωδικαστικά μεσα επιλυσης διαφορων Το ελληνικο θεσμικο πλαισιο προβλεπει τη δυνατοτητα υποβολης παραπονων σε αρχες άλλες απο τα δικαστηρια ειδικά σε θεματα που αφορουν διακρισεις σε συγκεκριμενους τομεις. Συγκεκριμενα, η δυνατοτητα υποβολης καταγγελιων για διακρισεων λογω αναπηριας προβλεπεται ενωπιον του Συνηγορου του Πολιτη, του Σωματος Επιθεωρητων Εργασιας και της Αρχης Ισης μεταχειρισης του Υπουργειου Δικαιοσυνης. #Ειδικες διατάξεις για την προστασια των δικαιωμάτων των ατομων με προβληματα ψυχικης υγειας και την προσβαση στη δικαιοσυνη Με το Νομο 2716/1999 συνιστάται Ειδικη Επιτροπη Ελεγχου Προστασιας των Δικαιωμάτων των Ατομων με Ψυχικες Διαταραχες (Αρθρο 2 παρ.2). Η Ειδικη Επιτροπη εποπτευει και ελεγχει την προστασια των δικαιωμάτων των ατομων με ψυχικες διαταραχες, οπως το δικαιωμα για αξιοπρεπεις συνθηκες διαβιωσης στις Μονάδες Ψυχικης Υγειας, το δικαιωμα για εξειδικευμενη ατομικη θεραπεια, το δικαιωμα να αμφισβητει ο ασθενης στο δικαστηριο την ακουσια νοσηλεια, να συνομιλει κατ’ ιδιαν με δικηγορο, να εχει προσβαση στα δεδομενα των αρχειων που τον αφορουν, το δικαιωμα να προστατευει την περιουσια του, το δικαιωμα της κοινωνικης του επανενταξης. Ακομη προβλεπεται η συνεργασια των Δικηγορικων Συλλογων του τοπου κατοικιας η διαμονης των ατομων με ψυχικες διαταραχες για εθελοντικη δικηγορικη αρωγη σε θεματα προστασιας των δικαιωμάτων τους. Τελος, ο νομος 3226/2004 θεσπιζει το δικαιωμα της νομικης βοηθειας για τους πολιτες χαμηλου εισοδηματος, στους οποιους παρεχεται νομικη συνδρομη για την εκπροσωπηση τους στα δικαστηρια σε περιπτωση που δεν το καταφερουν με ιδια μεσα. Τα κριτηρια που θετει ο νομος για τον καθορισμο των ατομων που δικαιουνται τη νομικη βοηθεια εχουν σχεση αποκλειστικά με το εισοδημα και την ιθαγενεια. 3.3.3 Η προσβαση στη δικαιοσυνη στην πράξη και η συμβατοτητά της με τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η προσβαση στην πολιτικη δικαιοσυνη και η συμμετοχη σε δικη με την ιδιοτητα του διαδικου συνδεεται με την ικανοτητα δικαιοπραξιας του ατομου. Αυτο συνεπάγεται οτι σε ορισμενες περιπτωσεις άτομα που βρισκονται σε πληρη δικαστικη συμπαράσταση η μερικη συμπαράσταση και οπου ο συμπαραστάτης τους δεν συμφωνει για την άσκηση δικαστικης ενεργειας, αυτά στερουνται πληρως το συνταγματικο τους δικαιωμα. Οι Κωδικες Πολιτικης, Ποινικης και Διοικητικης Δικονομιας προβλεπουν ορισμενες διευκολυνσεις για τη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια στις δικαστικες διαδικασιες. Οι διευκολυνσεις αφορουν αποκλειστικά κωφους, άλαλους και κωφάλαλους και αφορουν τον τροπο επικοινωνιας με το δικαστηριο και τις αρχες. Οι διευκολυνσεις αυτες αφενος ειναι αποσπασματικες καθως αφορουν συγκεκριμενες και οχι ολες τις μορφες αναπηριας, δευτερον, ειναι απαρχαιωμενες και αναποτελεσματικες, τριτον ειναι ελλιπεις καθως δεν αντιμετωπιζουν εμποδια άλλα απο την επικοινωνια που ενδεχομενως να αντιμετωπιζουν τα άτομα με αναπηρια στη συμμετοχη τους στη δικη. Δεν υπάρχει επισης προβλεψη σχετικά με εναλλακτικους τροπους επικοινωνιας στο πλαισιο του δικαστικου συστηματος, περα απο τις συγκεκριμενες κατηγοριες που αναφερθηκαν (κωφοι, άλαλοι, κωφάλαλοι), ουτε ρητη προβλεψη για την παροχη των απαιτουμενων διευκολυνσεων ανάλογα με το ειδος και το βαθμο της αναπηριας του κάθε ατομου. Τα παραπάνω δεν διασφαλιζουν την απροσκοπτη προσβαση στη δικαιοσυνη που απαιτει το άρθρο 13 της Συμβασης και την ιση συμμετοχη σε ολες τις διαδικασιες. Η διευκολυνση της προσβασης στη δικαιοσυνη μεσω της νομικης βοηθειας (που δεν αποκλειει άτομα με αναπηρια, αλλά τα κριτηρια ειναι καθαρά εισοδηματικά) εχει νομοθετικη προβλεψη αλλά περιορισμενη εφαρμογη. Η προβλεψη για παροχη εθελοντικης δικηγορικης αρωγης σε θεματα προστασιας δικαιωμάτων ατομων με προβληματα ψυχικης υγειας ουδεποτε εχει ενεργοποιηθει. Η Ειδικη Επιτροπη Ελεγχου Προστασιας των Δικαιωμάτων των Ατομων με Ψυχικες Διαταραχες ξεκινησε τη λειτουργια της το 2000, ωστοσο συνεταξε μολις τρεις εκθεσεις, καλυπτοντας τις περιοδους απο 4/ 2000 ως 11/2004, 9/2005 ως 9/2007 και 10/2008 ως 9/2009. Τον Μάιο του 2009 τα μελη της Επιτροπης υπεβαλαν τις παραιτησεις τους και ο διορισμος νεων μελων σημειωσε σημαντικοτατη καθυστερηση, καθως εγινε το Σεπτεμβριο του 2011. Οπως αναφερεται στην εκθεση της επιτροπης, το 2008 κατατεθηκαν μολις 15 καταγγελιες ασθενων η συγγενων τους και στο συνολο τους της χειριστηκαν οι Επιτροπες Προάσπισης των Δικαιωμάτων του Πολιτη που συστάθηκαν σε 38 Νοσοκομεια της χωρας. Η Επιτροπη εξεφρασε την άποψη πως η ενημερωση του κοινου για την υπαρξη ανάλογων επιτροπων στα νοσοκομεια ειναι μηδαμινη και για το λογο αυτο τα παράπονα η οι καταγγελιες που διατυπωθηκαν ειναι ελάχιστες. 3.3.4 Κατευθυνσεις αλλαγων • Οι διατάξεις που αφορουν τη συμμετοχη διαδικων στην πολιτικη δικη θα πρεπει να αναθεωρηθουν σε αρμονια με τη νομοθεσια για την υποστηριζομενη ληψη αποφάσεων και το άρθρο 12 της Συμβασης, και σε κάθε περιπτωση με τροπο που να μην στερει απο το άτομο το δικαιωμά του στην προσβαση στη δικαιοσυνη. Η αξιοποιηση ανεξάρτητων υπηρεσιων συνηγοριας στην κατευθυνση αυτη θα πρεπει να αποτελεσει μια βασικη παράμετρο της διασφάλισης της προσβασης αυτης. • Προτεινεται εισαγωγη στους Κωδικες Πολιτικης, Ποινικης και Διοικητικης Δικονομιας α) γενικης υποχρεωσης της δικαιοσυνης για την παροχη των κατάλληλων διευκολυνσεων και β) γενικη κατοχυρωση εναλλακτικων τροπων επικοινωνιας στο πλαισιο του δικαστικου συστηματος. • Στην ποινικη δικαιοσυνη οι περιπτωσεις ψυχιατρικης πραγματογνωμοσυνης θα πρεπει να αναθεωρηθουν σε συνάρτηση με το σκοπο και την εννοια της αναπηριας οπως οριζεται στο άρθρο 1 της Συμβασης. • Οι διατάξεις που αφορουν την εξαιρεση μαρτυρων στην ποινικη δικη θα πρεπει να καταργηθουν ως προσβλητικες για την αξιοπρεπεια των ατομων και αντιθετες στη Συμβαση. Επισης ορολογια οπως βλάκας, φρενοβλαβης κ.λπ. θα πρεπει να απαλειφθει. • Θα πρεπει να εισαχθει γενικη διάταξη που να προβλεπει την υποχρεωση ευλογων προσαρμογων για άτομα με αναπηρια στη διάρκεια της ποινικης δικης. • Τα εμποδια προσβασης των ατομων με αναπηρια στη δικαιοσυνη θα πρεπει να καταγραφουν λεπτομερως προκειμενου να εντοπιστουν οι απαραιτητες ενεργειες για την αφαιρεση τους, ενω η νομοθεσια θα πρεπει να αναθεωρηθει σε αρμονια με το σκοπο και τις ειδικες διατάξεις της Συμβασης. • Προτεινεται επισης η συσταση και λειτουργια ανεξάρτητων υπηρεσιων παροχης νομικης συνηγοριας σε ΑμεΑ για τη διασφάλιση της προσβασης τους στη δικαιοσυνη. • Οι άμεσα η εμμεσα εμπλεκομενοι στη διαδικασια απονομης της δικαιοσυνης (δικαστικοι λειτουργοι, εισαγγελεις, αστυνομια, δικηγοροι κ.λπ.) δεν λαμβάνουν ουδεμια κατάρτιση και εκπαιδευση σε θεματα αναπηριας, προκειμενου να ειναι σε θεση να επικοινωνουν αλλά και να χειριζονται δικαστικες διαδικασιες στις οποιες εμπλεκονται άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας. Προτεινεται να αναθεωρηθουν τα προγράμματα σπουδων της Σχολης Δικαστων, της Σχολης Αστυνομιας κ.λπ. προκειμενου να εισαχθουν επιλεγμενες ενοτητες που σχετιζονται με την αναπηρια. Παράλληλα, προτεινεται ο σχεδιασμος και η υλοποιηση εστιασμενων προγραμμάτων κατάρτισης και δια βιου μάθησης για λειτουργους που υπηρετουν ηδη. ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ 4.1 Προσβασιμοτητα - Αρθρο 9 4.1.1 Το δικαιωμα στην προσβασιμοτητα οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το δικαιωμα στην προσβασιμοτητα αποτελει εναν απο τους κεντρικους άξονες του κοινωνικου μοντελου της αναπηριας, συμφωνα με το οποιο «η αναπηρια προκυπτει απο την αλληλεπιδραση μεταξυ των εμποδιζομενων προσωπων, των περιβαλλοντικων εμποδιων και των εμποδιων συμπεριφοράς». Η αναπηρια ειναι το αποτελεσμα της αλληλεπιδρασης των τριων αυτων παραγοντων που παρακωλυουν την «πληρη και αποτελεσματικη συμμετοχη (των ατομων με αναπηρια) στην κοινωνια, σε ιση βάση με τους άλλους» (Προοιμιο, στοιχειο ε). Υπο την εννοια αυτη, η πληρης προσβασιμοτητα στο φυσικο, οικονομικο, κοινωνικο, οικονομικο και πολιτιστικο περιβάλλον αποτελει απαραιτητη και αναγκαια προυποθεση για την πληρη απολαυση των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια (Προοιμιο, στοιχειο φ). Στο βαθμο που η ιση απολαυση των δικαιωμάτων ειναι ο δεδηλωμενος σκοπος της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια (Αρθρο 1), το δικαιωμα στην προσβασιμοτητα αποτελει μια απο τις γενικες αρχες που διατρεχουν οριζοντια τη Συμβαση (Αρθρο 3 στοιχειο στ) και κατεχει ιδιαιτερα σημαντικη θεση στο οικοδομημά της. Η σημασια της προσβασιμοτητας και ο οριζοντιος χαρακτηρας της προκυπτει σαφως και απο το γράμμα και το πνευμα της Συμβασης, καθως, περα απο το άρθρο 9 που φερει τον τιτλο προσβασιμοτητα, αποτελει μια απο τις οκτω γενικες αρχες που διεπουν τη Συμβαση (άρθρο 3), ενω άμεση η εμμεση αναφορά σε αυτη γινεται και σε μια σειρά άλλων διατάξεων (4 - γενικες υποχρεωσεις, 14 - ελευθερια και ασφάλεια του ατομου, 19 – ανεξάρτητη διαβιωση και ενταξη στην κοινωνια, 21 – ελευθερια της εκφρασης και της γνωμης και προσβαση στην πληροφορια, 24 – εκπαιδευση, 25 – υγεια, 27 – εργασια και απασχοληση, 29 – συμμετοχη στην πολιτικη και δημοσια ζωη, 30 – συμμετοχη στην πολιτιστικη ζωη, την αναψυχη, τον ελευθερο χρονο και τον αθλητισμο). Το ειδικο δικαιωμα στην προσβασιμοτητα, οπως κατοχυρωνεται στο άρθρο 9 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια αποσκοπει στην απομάκρυνση ολων των εμποδιων που περιοριζουν, δυσχεραινουν η καθιστουν απαγορευτικη την ανεξάρτητη ζωη και τη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια σε ολες τις πτυχες της και θεσπιζει την υποχρεωση των συμβαλλομενων κρατων να λαμβάνουν ολα τα απαραιτητα μετρα για το σκοπο αυτο. Η προσβασιμοτητα εχει συνεπως μια διττη μορφη: αφενος κατοχυρωνει το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια να εχουν απροσκοπτη προσβαση στο ευρυτερο περιβάλλον και αφετερου επιβάλλει στα κράτη μελη την υποχρεωση να απομακρυνουν ολα τα εμποδια αλλά και να προάγουν θετικά την πληρη προσβασιμοτητα. Το προσωπικο πεδιο εφαρμογης του άρθρου 9 αφορά ολα τα άτομα με αναπηριες, δηλαδη τα άτομα που εχουν μακροχρονια σωματικά, διανοητικά, πνευματικά η αισθητηρια εμποδια (Αρθρο 1 παρ. 2 ). Αυτο συνεπάγεται οτι θα πρεπει να απομακρυνθουν τα εμποδια που αφορουν ολες τις μορφες αναπηριας. Επιπλεον, το δικαιωμα αφορά το δημοσιο και τον ιδιωτικο τομεα στο βαθμο που οι εγκαταστάσεις η οι υπηρεσιες που προσφερονται ειναι ανοιχτες η παρεχονται στο ευρυ κοινο, τις κατοικιες, το αστικο περιβάλλον οσο και τις αγροτικες περιοχες (Αρθρο 9 παρ. 1). Το κανονιστικο περιεχομενο του άρθρου 9 παρ. 1 συνισταται στην υποχρεωση των κρατων μελων να λαμβάνουν κατάλληλα μετρα τοσο για τον προσδιορισμο οσο και για την εξάλειψη των εμποδιων και κωλυμάτων προσβασιμοτητας. Η ιση προσβαση των ατομων με αναπηρια αφορά α. το φυσικο περιβάλλον β. τα μεσα μεταφοράς γ. την πληροφορια και τις επικοινωνιες και δ. άλλες εγκαταστάσεις η υπηρεσιες που ειναι ανοικτες και παρεχονται στο ευρυ κοινο (Αρθρο 9 παρ. 1 εδ. 1 ). 4.1.2 Το δικαιωμα στην προσβασιμοτητα στην ελληνικη εννομη τάξη #Η εννοια και τα χαρακτηριστικά της προσβασιμοτητας Οι κανονες που θετει το άρθρο 9 της Συμβασης για την προσβασιμοτητα, αφορουν σε ολους τους τομεις της κοινωνικης ζωης, καλυπτουν κάθε ειδους αναπηρια και ειναι απαραιτητοι προκειμενου να εξασφαλιστει η ανεξαρτησια των ΑμεΑ και η πληρης συμμετοχη τους σε κάθε πτυχη της ζωης. Η εννοια της προσβασιμοτητας δεν αποτυπωνεται με συγκεκριμενο ορισμο στην ελληνικη εννομη τάξη. Συμφωνα με Εκθεση της ΕΣΑμεΑ [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 22], «με τον ορο προσβασιμοτητα νοειται το χαρακτηριστικο του περιβάλλοντος, που επιτρεπει σε ολα τα μελη της κοινωνιας χωρις διακρισεις φυλου, ηλικιας και λοιπων χαρακτηριστικων (σωματικη διάπλαση, δυναμη, αντιληψη κ.λπ.) να μπορουν αυτονομα, με ασφάλεια και με άνεση να προσεγγισουν και να χρησιμοποιησουν τις προσφερομενες υποδομες, υπηρεσιες και αγαθά. Η προσβασιμοτητα, εκτος απο τη διάσταση της φυσικης προσβασης (μπορει ενα άτομο να πάει εκει που θελει;), περικλειει και τη διάσταση της λειτουργικοτητας (μπορει να χρησιμοποιησει την υπηρεσια η το αγαθο που θελει;), της επικοινωνιας (μπορει να επικοινωνησει και να πληροφορηθει οπως ολοι;) και σχετιζεται άμεσα με την αυτονομια και την ασφάλεια, οι οποιες εντελει ειναι οι καθοριστικες παράμετροι που διασφαλιζουν σε κάθε άτομο την ελευθερια επιλογων σε κάθε στιγμη της ζωης του». Περα απο το περιεχομενο της, η εννοια της προσβασιμοτητας εχει το χαρακτηριστικο οτι διαφοροποιειται ανάλογα με το ειδος και το βαθμο της αναπηριας. Ετσι, οι ανομοιογενεις ανάγκες των ατομων με διαφορετικες μορφες αναπηριας [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 23], π.χ. εμφανεις η αφανεις, σοβαρες η ελαφρες, μονιμες η προσωρινες ανάγκες, ο συνδυασμος περισσοτερων αναγκων (κινησης, ορασης, ακοης, ομιλιας, αντιληψης, ψυχικες/ γνωστικες κ.λπ.) διαφοροποιουν αντιστοιχα και τις δυσκολιες προσβασιμοτητας που αυτά αντιμετωπιζουν. Ενδεικτικά: • η προσβασιμοτητα των ατομων κινητικες αναπηριες παρακωλυεται κυριως απο φυσικά, αρχιτεκτονικά και τεχνολογικά εμποδια, • η προσβασιμοτητα των ατομων με προβληματα ορασης αφορά ειδικοτερα την ενημερωση και την επικοινωνια, τη χρηση συσκευων, εξοπλισμων και βοηθημάτων, • η προσβασιμοτητα των ατομων με προβληματα ακοης αφορά ειδικοτερα την ενημερωση και επικοινωνια, αλλά και τη χρηση συσκευων, εξοπλισμων και βοηθημάτων αν δεν διαθετουν οπτικη ειδοποιηση η δονηση, • η προσβασιμοτητα για άτομα με προβληματα αντιληψης αφορά κυριως δυσκολιε ς που οφειλονται κυριως σε φυσικά, αρχιτεκτονικά και τεχνολογικά εμποδια, οπως η ασαφης και περιπλοκη σημανση σε χωρους με πολυπλοκη διαρρυθμιση κ.λπ., • η προσβασιμοτητα των ατομων με ψυχικες η νοητικες αναπηριες συχνά απαιτει εξειδικευμενους τροπους εξυπηρετησης, Τα εμποδια συμπεριφοράς, αλλά και πολιτικων / διαδικασιων, επηρεάζουν -οπως ειναι κατανοητο- τα άτομα με αναπηρια ολων των κατηγοριων. Το γεγονος αυτο εντεινει τον πολυδιάστατο χαρακτηρα της εννοιας της προσβασιμοτητας και το ρυθμιστικο περιεχομενο που θα πρεπει να αναζητηθει στην ελληνικη εννομη τάξη. #Η προσβασιμοτητα στην εννομη τάξη Η εννοια της προσβασιμοτητας συναντάται για πρωτη φορά στην ελληνικη εννομη τάξη με το Νομο 2430/1999 (ΦΕΚ 156/Α/10-07-1996) που κυρωσε τους Προτυπους Κανονες του ΟΗΕ και ειδικοτερα τον Κανονα 5 που αφορά την προσβασιμοτητα. Περαιτερω, σε υπερνομοθετικο επιπεδο δεν υπάρχει ρητη αναφορά στο δικαιωμα στην προσβασιμοτητα. Εμμεση αναφορά μπορει να συναχθει απο το άρθρο 21 παρ. 6 του Συντάγματος το οποιο οριζει οτι «τα άτομα με αναπηρια εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη και πολιτικη ζωη της χωρας». Στο βαθμο που η προσβασιμοτητα του φυσικου κοινωνικου και οικονομικου περιβάλλοντος ειναι προυποθεση για την αυτονομια αλλά και την ενεργητικη συμμετοχη τους, οποιαδηποτε κατάσταση, γεγονος η πραγματικοτητα την παρακωλυει, μπορει να θεωρηθει οτι παραβιάζει το συνταγματικά κατοχυρωμενο δικαιωμα. Αυτο ισχυει και για την ελλειψη προσβασιμοτητας σε υποδομες και υπηρεσιες, στο φυσικο περιβάλλον, στα μεσα μεταφοράς, στην πληροφορια, στις επικοινωνιες. Ειδικη προβλεψη υπάρχει σε ο,τι αφορά την προσβαση στην κοινωνια της πληροφοριας. Στο άρθρο 5 Α παρ. 2 του Συντάγματος προβλεπει οτι «η διευκολυνση της προσβασης στις πληροφοριες που διακινουνται ηλεκτρονικά, καθως και της παραγωγης, ανταλλαγης και διάδοσης τους αποτελει υποχρεωση του Κράτους». Σε νομοθετικο επιπεδο, μια πληθωρα διάσπαρτων, κατακερματισμενων και ασυντονιστων διατάξεων εχει αναπτυχθει τις δυο τελευταιες δεκαετιες αντιμετωπιζοντας εκ των υστερων και μεμονωμενα ορισμενες πτυχες της προσβασιμοτητας. 4.1.2.1 Προσβασιμοτητα στο φυσικο περιβάλλον Ο νεος Γενικος Οικοδομικος Κανονισμος (νομος 4067/2012) ρυθμιζει τα θεματα προσβασιμοτητας στο φυσικο και δομημενο περιβάλλον και περιλαμβάνει ρητη αναφορά σε ορους και προυποθεσεις φυσικης προσβασιμοτητας που πρεπει να τηρουνται σε ολα τα νεοδμητα δημοσια κτιρια καθως και κτιρια που εχουν χρηση συνάθροισης κοινου, προσωρινης διαμονης, εκπαιδευσης, υγειας και κοινωνικης προνοιας, δικαιοσυνης και σωφρονισμου, γραφειων και εμποριου, βιομηχανιας και βιοτεχνιας, σε χωρους στάθμευσης αυτοκινητων και πρατηρια καυσιμων, αλλά και υποχρεωση διενεργειας των απαραιτητων διαμορφωσεων σε ηδη υφιστάμενα κτιρια, ωστε οι λειτουργικοι τους χωροι να ειναι προσπελάσιμοι απο άτομα με αναπηρια η εμποδιζομενα άτομα. Επιπλεον, προσβάσιμοι πρεπει να ειναι ολοι οι κοινοχρηστοι χωροι, πλατειες, πεζοδρομια κ.λπ. Στα κτιρια με χρηση κατοικιας πρεπει να εξασφαλιζεται η αυτονομη και ασφαλης οριζοντια και κατακορυφη προσπελαση απο άτομα με αναπηρια και εμποδιζομενα άτομα σε ολους τους εξωτερικους και εσωτερικους κοινοχρηστους χωρους, καθως και συνθηκες ευκολης μετατρεψιμοτητας των κατοικιων σε κατοικιες μελλοντικων χρηστων με αναπηρια, χωρις να θιγεται ο φερων οργανισμος του κτιριου. Γινεται ρητη αναφορά στις οδηγιες «Σχεδιάζοντας για ολους», οι οποιες πρεπει να τηρουνται προκειμενου να εκδιδονται άδειες οικοδομησης σε ολα τα νεα κτιρια. Επισης στον Κωδικα Βασικης Πολεοδομικης Νομοθεσιας (ΦΕΚ 580/Δ/27-07-1999), στα άρθρα 246, 260,346, 357, 359, 362, 364, 367, 369, 372, 375, 444 θεσμοθετουνται προδιαγραφες για κατασκευες στα κτιρια για την εξυπηρετηση των ατομων με αναπηρια. Διάσπαρτες και αποσπασματικες ειναι οι διατάξεις που προβλεπουν διευκολυνσεις για τα άτομα με αναπηρια στις συναλλαγες τους με το δημοσιο τομεα. Με το άρθρο 12, παρ. 10 του Νομου 3230/2004 (ΦΕΚ 44/11-02-2004) οριζεται πως οι δημοσιες υπηρεσιες, τα ΝΠΔΔ και οι ΟΤΑ υποχρεουνται να λαμβάνουν ολα τα αναγκαια μετρα για την εξασφάλιση της προσβασιμοτητας και των λοιπων διευκολυνσεων για άτομα με αναπηριες στους χωρους λειτουργιας τους. Προβλεπεται η συσταση μονάδων σε επιπεδο τμηματος η γραφειου για την προωθηση και παρακολουθηση ενεργειων για τη συμμορφωση με τη διάταξη. Με εγκυκλιους [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 24] το Υπουργειο Εσωτερικων ρυθμισε θεματα προσβασιμοτητας στις δημοσιες υπηρεσιες και τους Οργανισμους Τοπικης Αυτοδιοικησης. #Υγεια - Ιατρικες εγκαταστάσεις Μετρα για την προσβασιμοτητα των κτιριων υγειας και προνοιας εχουν ληφθει για τη διευκολυνση της χρησης τους απο αναπηρους και άτομα μειωμενης κινητικοτητας. ενω καταγράφεται μια σειρά ρυθμισεων που αφορουν στην προσβασιμοτητα ειδικων ιατρικων εγκαταστάσεων οπως οι μονάδες χρονιας αιμοκάθαρσης εκτος νοσοκομειων και κλινικων, κεντρων Ημερησιας Φροντιδας Ηλικιωμενων, Κεντρων Δημιουργικης Απασχολησης Παιδιων με Αναπηρια (ΚΔΑΠ-ΜΕΑ), Στεγων Αυτονομης Διαβιωσης Ατομων με Ειδικες Ανάγκες κ.λπ. #Ιδιωτικοι χωροι ανοικτοι στο ευρυ κοινο Καταγράφονται διάσπαρτες διατάξεις σχετικά με ιδιωτικους χωρους που ειναι ανοικτοι στο ευρυ κοινο. Κυριως αφορουν την προσβασιμοτητα ατομων με κινητικη αναπηρια και οχι άλλες μορφες αναπηριας. #Χωροι εργασιας Το Π.Δ.16/1996, με το οποιο ενσωματωνεται στην ελληνικη νομοθεσια η ευρωπαικη οδηγια για την ασφάλεια και υγεια των εργαζομενων στους χωρους εργασιας, καθοριζονται οι ελάχιστες προδιαγραφες που πρεπει να πληρουν οι καινουργιοι χωροι εργασιας και οι υφιστάμενοι με τις απαραιτητες μετατροπες. Επιπλεον, στο άρθρο 10 του Νομου 3304/2005 προβλεπεται υποχρεωση των εργοδοτων να προβαινουν στη ληψη ενδεδειγμενων κατά περιπτωση μετρων ευλογων προσαρμογων, για τα άτομα με αναπηρια. #Δημοσιες συμβάσεις Στο ΠΔ 60/2007 προβλεπεται πως (άρθρο 14) συμβάσεις μπορουν να ανατιθενται κατά αποκλειστικοτητα, στο πλαισιο προγραμμάτων προστατευμενων θεσεων εργασιας, οταν η πλειοψηφια των εργαζομενων ειναι άτομα με ειδικες ανάγκες, ενω, συμφωνα με το άρθρο 53, που αφορά τις τεχνικες προδιαγραφες, αυτες πρεπει να οριζονται, οταν ειναι δυνατον, ωστε να εξασφαλιζουν την προσβασιμοτητα ατομων με ειδικες ανάγκες. 4.1.2.2 Μεσα μεταφοράς Ευρωπαικοι Κανονισμοι, που δεσμευουν και την Ελλάδα, θεσπιζουν τα βασικά δικαιωματα των ατομων με αναπηρια στον τομεα των μεταφορων και τις αντιστοιχες υποχρεωσεις των παροχων ανάλογων υπηρεσιων (αερομεταφορες, σιδηροδρομικες μεταφορες, λεωφορεια και πουλμαν, θαλάσσιες μεταφορες)). 4.1.2.3 Πληροφορια και επικοινωνιες Η προσβασιμοτητα στην πληροφορια και στις επικοινωνιες αφορά τον τροπο παρουσιασης της ωστε να προσβάσιμος σε άτομα με αναπηρια. Τα τελευταια χρονια σημαντικες πρωτοβουλιες αφορουν την προσβαση στις δημοσιες ιστοσελιδες για τις οποιες εχουν αναπτυχθει διεθνεις κατευθυντηριες γραμμες [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 25] και οδηγιες προσβασιμοτητας περιεχομενου του παγκοσμιου ιστου. Οι οδηγιες αυτες εχουν θεσπιστει απο την πρωτοβουλια Web Accessibility Initiative (WAI) του διεθνους οργανισμου World Wide Web Consortium (W3C), σκοπο της οποιας αποτελει η ανάπτυξη οδηγιων και προδιαγραφων προσβασιμοτητας για διαδικτυακους τοπους και εργαλεια ανάπτυξης περιεχομενου WEB προκειμενου να διευκολυνεται η προσβαση των ΑμεΑ στο διαδικτυο. Η πρωτη αναφορά στην προσβασιμοτητα της πληροφοριας περιλαμβάνεται στο Νομο 2430/1996 με τον οποιο υιοθετουνται οι κανονες ισων ευκαιριων για τα άτομα με ειδικες ανάγκες οι οποιοι εγκριθηκαν το 1993 απο τη Γενικη Συνελευση των Ηνωμενων, Εθνων, στην 47η Ολομελειά της (άρθρο 3). Συμφωνα με τον Κανονα 5 παρ. 10 «Τα Κράτη πρεπει να φροντισουν ωστε η νεα ηλεκτρονικη πληροφορια και τα συστηματα υπηρεσιων που προσφερονται στο κοινο, να ειναι ειτε απο την αρχη προσβάσιμα ειτε να προσαρμοζονται, ωστε να εχουν προσβαση σε αυτά και τα άτομα με Αναπηρια». Με το Νομο 3431/2006 περιλαμβάνονται ειδικά μετρα για τελικους χρηστες που ειναι άτομα με ειδικες ανάγκες, αναφορικά με την προσβαση και την οικονομικη προσιτοτητα σε τηλεφωνικες υπηρεσιες (άρθρο 51).Στο άρθρο 6 παρ. 6 του Νομου 3861/2010 καθισταται υποχρεωτικη η ληψη προνοιας κατά το σχεδιασμο και τη συντηρηση κρατικων δικτυακων τοπων ωστε να διασφαλιζεται η προσβαση των ατομων με αναπηρια στο περιεχομενο των ιστοσελιδων, οπου γινεται η ανάρτηση των νομων και πράξεων που προβλεπονται στον παροντα νομο. Τελος, στο Νομο 3979/2011 για την ηλεκτρονικη διακυβερνηση, οριζεται ρητά η γενικη υποχρεωση των φορεων του δημοσιου τομεα για παροχη προσβάσιμης πληροφορησης στα άτομα με αναπηριες αλλά και η υποχρεωση σχεδιασμου της επικοινωνιας και της πληροφορησης με τροπο ωστε να λαμβάνουν υποψη τις ανάγκες των ατομων με αναπηρια. 4.1.2.4 Προτυπα και κατευθυντηριες γραμμες Η ελληνικη νομοθεσια δεν περιλαμβάνει δεσμευτικά προτυπα σχετικά με την προσβασιμοτητα. Το Γραφειο Μελετων για τα ΑμεΑ του ΥΠΕΚΑ εχει συντάξει οδηγιες σχεδιασμου για την αυτονομη διακινηση και διαβιωση ΑμεΑ. Η εφαρμογη των οδηγιων δεν ειναι δεσμευτικη. 4.1.3 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 9 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Συμφωνα με το γράμμα και το πνευμα της Συμβασης, η προσβασιμοτητα αφορά το δικαιωμα κάθε ατομου ειτε εχει αναπηρια ειτε οχι να εχει χωρις εμποδια προσβαση σε δημοσιες η ιδιωτικες εγκαταστάσεις, υπηρεσιες, μεταφορες, πληροφοριες. Αυτο συνεπάγεται οτι: α. οι παρεμβάσεις στο δομημενο περιβάλλον η η δημιουργια εγκαταστάσεων, υπηρεσιων, μεταφορων, πληροφοριων πρεπει να σχεδιάζονται λαμβάνοντας υποψη τις ανάγκες ολων των πολιτων, δηλαδη και αυτων που εχουν κάποιας μορφης αναπηρια β. οτι προκειμενου να απομακρυνθουν εμποδια που περιοριζουν η αποκλειουν την προσβασιμοτητα αυτο θα πρεπει να γινει για το συνολο των εγκαταστάσεων, υπηρεσιων, μεταφορων, πληροφοριων καθως και για το συνολο των ειδων αναπηριας, προκειμενου να μπορει να διασφαλιστει η ανεξάρτητη διαβιωση και οτι γ. προκειμενου να διασφαλιζεται ουσιαστικά το δικαιωμα στην προσβασιμοτητα, τα άτομα με αναπηρια θα πρεπει στην πράξη να μπορουν να εχουν προσβαση σε ολες τις δομες και υπηρεσιες στις οποιες εχουν προσβαση οι πολιτες χωρις αναπηρια. Σε επιπεδο σχεδιασμου, η ελληνικη νομοθεσια απεχει σημαντικά απο το να διασφαλιζει το δικαιωμα στην απροσκοπτη προσβαση σε εγκαταστάσεις, υπηρεσιες, μεταφορες, πληροφοριες. Σε πρωτο επιπεδο, ειναι εμφανες οτι τα νομοθετικά κειμενα που θετουν τις προδιαγραφες για το δομημενο περιβάλλον δεν εχουν σχεδιαστει λαμβάνοντας υποψη τις ανάγκες των ατομων με αναπηριες, πολλω δε μάλλον των ατομων με διαφορετικες μορφες αναπηριας. Και αυτο αποτελει μια πρωτη, βασικη ομως, αποκλιση απο τη ratio της Συμβασης που αφορά ενα προσβάσιμο σε ολους περιβάλλον. Με δεδομενη την παραπάνω διαπιστωση, οι ανάγκες προσβασιμοτητας των ατομων με αναπηρια, αντιμετωπιστηκαν εκ των υστερων, με μεμονωμενες και αποσπασματικες παρεμβάσεις, που αποσκοπουσαν να προσαρμοσουν το φυσικο κυριως περιβάλλον η τις μεταφορες στις ανάγκες, κυριως των ατομων με κινητικες αναπηριες. Οι παρεμβάσεις αυτες, δεν εχουν ουτε οριζοντιο χαρακτηρα (δηλαδη δεν αφορουν σε ολα τα κτιρια η σε ολες τις μορφες αναπηριας) ουτε καθολικο χαρακτηρα (δεν αφορουν για παράδειγμα στο συνολο των λεωφορειων η των σταθμων τραινων η μετρο), αλλά αντιθετα περιοριζονται σε συγκεκριμενες κατηγοριες κτιριων και συγκεκριμενες μορφες αναπηριας. Στο σημειο αυτο εντοπιζεται ενα δευτερο επιπεδο αποκλισης απο τις διατάξεις της Συμβασης, το οποιο αφορά το μη οριζοντιο χαρακτηρα και επιλεκτικο χαρακτηρα των ισχυουσων νομοθετικων διατάξεων που αφορουν τη διασφάλιση της προσβασιμοτητας για τα άτομα με αναπηρια. Ενα τριτο επιπεδο αποκλισεων αφορά την εφαρμογη των νομοθετικων προβλεψεων στην πράξη. Ακομη και οι προδιαγραφες που εχουν νομοθετηθει δεν εφαρμοζονται στην πράξη, οδηγωντας σε μια επιλεκτικη και αποσπασματικη, εν τελει, διασφάλιση του δικαιωματος στην προσβασιμοτητα. Στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο δεν υπάρχει κατοχυρωση ενος γενικου δικαιωματος στην προσβασιμοτητα. Η διατυπωση του άρθρου 21 παρ. 6 του Συντάγματος, που αφορά ειδικά τα άτομα με αναπηριες, αναφερεται στην «αυτονομια», εννοια σημαντικά ευρυτερη απο την προσβασιμοτητα και καλυπτει σημαντικο αριθμο πτυχων της ζωης. Η εννοια της προσβασιμοτητας, ενω μπορει να υποστηριχθει οτι περιλαμβάνεται στην εννοια της αυτονομιας, μεχρι στιγμης δεν εχει συνδεθει ερμηνευτικά με την εν λογω συνταγματικη διάταξη. Η ελλειψη ρητης οριοθετησης και κατοχυρωσης της εννοιας της προσβασιμοτητας καθιστά δυσχερη τη συνολικη αντιληψη του ορου. Επιπλεον, οι ισχυουσες διατάξεις κατά κυριο λογο στοχευουν στην εκ των υστερων αφαιρεση εμποδιων και δευτερευοντως στο σχεδιασμο η στην οριοθετηση κανονων που θα διασφαλιζουν την προσβασιμοτητα στο μελλον. Η πληθωρα των κατακερματισμενων διατάξεων που αφορά την προσβασιμοτητα των ατομων με αναπηρια ειναι αποσπασματικη και ως προς την προσεγγιση της στην αναπηρια: συγκεκριμενα, σε αρκετες περιπτωσεις η αναφορά στην αναπηρια αφορά σχεδον αποκλειστικά την κινητικη αναπηρια και σε κάθε περιπτωση δεν φαινεται να λαμβάνει υποψη με ομοιομορφο τροπο τις ανάγκες ολων των ατομων με αναπηρια, ανεξάρτητα με το ειδος η το βαθμο της αναπηριας τους. Οι οδηγιες που αφορουν ενα νεο μοντελο σχεδιασμου οπου θα λαμβάνονται υποψη οι ανάγκες των ατομων με αναπηρια δεν ειναι νομικά δεσμευτικες. Σε ο,τι αφορά την προσβασιμοτητα στο φυσικο περιβάλλον, οι τροποποιησεις του Γενικου Οικοδομικου Κανονισμου και ο μεγάλος αριθμος υπουργικων αποφάσεων που τον συνοδευουν καλυπτουν σε αρκετά μεγάλο βαθμο την απαιτηση της συμβασης για (νομοθετικη) προβλεψη μετρων που να διασφαλιζουν ιση προσβαση στο φυσικο περιβάλλον και ιδιως των κτιριων δημοσιας χρησης η κτιριων που ειναι ανοικτά στο κοινο. Η προβλεψη αυτη ωστοσο στις περισσοτερες περιπτωσεις αφορά προσβασιμοτητα για άτομα με κινητικη αναπηρια και οχι απαραιτητα άλλες μορφες αναπηριας. Ειδικοτερα σε ο,τι αφορά την προσβαση στο φυσικο περιβάλλον: • οι νομοθετικες προβλεψεις σε ισχυ αφορουν κατά κυριο λογο το δομημενο φυσικο περιβάλλον και ειδικες εγκαταστάσεις, • οι νομοθετικες προβλεψεις επιβάλλουν προδιαγραφες προσβασιμοτητας σε νεα κτιρια, δηλαδη αυτά που κατασκευάζονται μετά το 2000, • απο τις νομοθετικες προβλεψεις καλυπτονται οι ακολουθες κατηγοριες κτιριων: υπηρεσιων του δημοσιου, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ του ευρυτερου δημοσιου τομεα, κοινωφελων οργανισμων, ΟΤΑ, η κτιρια που εχουν χρηση χωρων συνάθροισης κοινου, εκπαιδευσης, υγειας και κοινωνικης προνοιας, γραφειων και εμποριου και χωροι στάθμευσης σε αυτά. Η αποσπασματικη ωστοσο ρυθμιση των επιβαλλομενων προδιαγραφων σε επιμερους κατηγοριες κτηριων (η απουσια δηλαδη γενικων ρυθμισεων) και ο μη εξαντλητικος τους χαρακτηρας δεν οδηγει με ασφάλεια στο συμπερασμα οτι δεν παραμενουν αρρυθμιστες επιμερους ειδικες κατηγοριες κτιριων. Αρρυθμιστη παραμενει η περιπτωση των κτιριων σωφρονισμου, • οι νομοθετικες προβλεψεις επιβάλλουν προσαρμογες στα υφιστάμενα (προ της ψηφισης του νομοθετικου πλαισιου) κτιρια, των κατηγοριων που προαναφερθηκαν, καθως και σε κτιρια τραπεζων, προκειμενου να καταστουν προσβάσιμα για τα άτομα με αναπηρια, • η πλειοψηφια των ρυθμισεων (για εγκαταστάσεις, μεταφορες, υπηρεσιες) αφορά άτομα με κινητικες αναπηριες και δευτερευοντως άτομα με προβληματα ορασης η ακοης. Σε γενικες γραμμες οι προβλεψεις της ελληνικης νομοθεσιας σχετικά με την προσβασιμοτητα του φυσικου περιβάλλοντος καλυπτουν αν οχι πληρως σε αρκετά βασικά σημεια, τουλάχιστον σε ο,τι αφορά τους δημοσιους και κοινοχρηστους χωρους, τις βασικες απαιτησεις της Συμβασης. Νομοθετικες ρυθμισεις που θετουν προδιαγραφες προσβασιμοτητας για το δημοσιο τομεα, αλλά και των ιδιωτικο, στο πλαισιο που εχει εγκαταστάσεις και παρεχει υπηρεσιες ανοιχτες στο κοινο, υπάρχουν. Η κάλυψη των δημοσιων χωρων ειναι εκτενεστερη αυτων του ιδιωτικου καλυπτονται ωστοσο κάποιες εγκαταστάσεις και υπηρεσιες που παρεχουν υπηρεσιες ανοιχτες στο κοινο (τραπεζικο τομεα). Καλυπτονται επισης οι νεες εγκαταστάσεις. Το ουσιαστικο ελλειμμα ωστοσο καταγράφεται ωστοσο πρωτιστως σε επιπεδο εφαρμογης της ισχυουσας νομοθεσιας. Οπως προκυπτει απο τις εκθεσεις και τα πορισματα αρμοδιων αρχων (Σωμα Επιθεωρητων - Ελεγκτων Δημοσιας Διοικησης, Συνηγορος του Πολιτη) πολλες απο τις διατάξεις αυτες στην πράξη δεν εφαρμοζονται, ενω δεν υφισταται φορεας που να ασκει συστηματικη παρακολουθηση της εφαρμογης τους. Στοιχεια που συγκεντρωθηκαν σχετικά με την εφαρμογη της νομοθεσιας αναδεικνυουν ανάγλυφα το προβλημα αυτο. Συμφωνα με στοιχεια του Σωματος Επιθεωρητων – Ελεγκτων Δημοσιας Διοικησης απο ελεγχους που διενηργησε μεσω ερωτηματολογιων και επιτοπιας ερευνας σε κτιρια δημοσιων υπηρεσιων, τα ποσοστά προσβασιμοτητας ειναι εξαιρετικά χαμηλά. Παρουσιάζουν επισης διαχρονικοτητα. Σε Εκθεση του 2007, μετά απο επιθεωρηση και ελεγχο στο νομο Λαρισης, σε 40 κτιρια που στεγάζουν δημοσιες υπηρεσιες (ενδεικτικά, Περιφερεια, Δημο, Νομαρχιακη Αυτοδιοικηση διευθυνση Υγειας-Προνοιας, ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, Νοσοκομεια, Κεντρα Υγειας, ΕΚΑΒ), διαπιστωθηκαν σημαντικες ελλειψεις. Συγκεκριμενα, οπως αναφερεται στα συμπεράσματα της εκθεσης, εκτος ελάχιστων εξαιρεσεων, τα κτιρια που στεγάζουν δημοσιες υπηρεσιες δεν εξασφαλιζουν το συνολο των βασικων προδιαγραφων προσβασιμοτητας στα ΑμεΑ. Ανάλογες διαπιστωσεις καταγράφηκαν και σε ελεγχους εγιναν το 2009 στην Πελοποννησο και, συγκεκριμενα, στην Καλαμάτα, στη Σπάρτη, στην Τριπολη και στο Ναυπλιο. Σημαντικά προβληματα στο θεμα της προσβασιμοτητας διαπιστωνονται και σε παλαιοτερη Εκθεση Επιθεωρησης-Ερευνας του Σωματος Επιθεωρητων – Ελεγκτων Δημοσιας Διοικησης, σε Υπηρεσιες Υπουργειων, Περιφερειων, Νομαρχιακων Αυτοδιοικησεων, Δημων και σε ΝΠΔΔ που παρεχουν υπηρεσιες προνοιας και κοινωνικης ασφάλισης, που διενεργηθηκε το 2003. Με το ισχυον νομοθετικο πλαισιο μπορει να επιβάλλεται η υποχρεωση τροποποιησεων και προσαρμογων σε υφιστάμενα κτιρια προκειμενου να ειναι απολυτως προσβάσιμα απο άτομα, ωστοσο, το γεγονος πως δεν επιβάλλονται συγκεκριμενα χρονοδιαγράμματα η συγκεκριμενες ποινες σε περιπτωση μη συμμορφωσης εχει ως αποτελεσμα, στην πράξη, να μην ακολουθουνται πάντα οι επιταγες του νομου. Σημαντικά προβληματα καταγράφονται επισης και στη χρηση κοινοχρηστων χωρων. Σε Πορισμα του Συνηγορου του Πολιτη με θεμα «Η παρακωλυση της άσκησης του δικαιωματος στην κοινη χρηση των πεζοδρομιων» (Δεκεμβριος 2006) [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 26], διαπιστωνονται σημαντικά προβληματα στη χρηση των πεζοδρομιων. Στον τομεα των μεταφορων, η υπαρξη δεσμευτικης νομοθεσιας της Ευρωπαικης Ενωσης σχετικά με τις αερομεταφορες, τις χερσαιες μεταφορες, τους σιδηροδρομους κ.λπ. την οποια εχει ενσωματωσει η υποχρεουται να ενσωματωσει η ελληνικη νομοθεσια, καταγράφει ενα νομοθετικο καθεστως περισσοτερο δομημενο χωρις ωστοσο να αποκλειονται οι αντιφάσεις, οι αλληλοεπικαλυψεις, τα κενά και το ελλειμμα εφαρμογης των προβλεπομενων προδιαγραφων. Και στο σημειο αυτο, η νομοθεσια καλυπτει σε αρκετά σημεια την υποχρεωση να ειναι τα δημοσια μεσα μεταφοράς προσβάσιμα, χωρις ωστοσο να μπορει κανεις με ασφάλεια να καταληξει οτι δεν υπάρχουν περιπτωσεις που παραμενουν αρρυθμιστες. Και στον τομεα αυτο, η νομοθεσια μεριμνά πρωτιστως για την προσβασιμοτητα ατομων με κινητικη η σωματικη αναπηρια και οχι για άλλες μορφες αναπηριας. Το σημαντικοτερο ωστοσο προβλημα σε σχεση με τη νομοθεσια που αφορά την προσβασιμοτητα στις μεταφορες αποτελει το γεγονος οτι α. υστερει σημαντικά η εφαρμογη της στην πράξη και οτι β. η εφαρμογη ειναι επιλεκτικη δηλαδη δεν εφαρμοζεται σε ολα τα λεωφορεια, σε ολους τους σταθμους, σε ολους τους συρμους. #Πληροφορια – επικοινωνιες Σε ο,τι αφορά την προσβαση των ατομων με αναπηρια στην πληροφορια και στις επικοινωνιες, καταγράφονται εντονοτερα προβληματα συμβατοτητας με τις απαιτησεις της Συμβασης. Η νομοθεσια σε ισχυ αναφερεται α. σε «ειδικά μετρα» για άτομα με αναπηρια β. στο σχεδιασμο και στη συντηρηση κρατικων δικτυακων τοπων και στο προσβάσιμο περιεχομενο ιστοσελιδων και γ. στη γενικη υποχρεωση των φορεων του δημοσιου τομεα για παροχη προσβάσιμης πληροφορησης στα άτομα με αναπηριες και σχεδιασμου της επικοινωνιας και της πληροφορησης με τροπο ωστε να λαμβάνουν υποψη τις ανάγκες των ατομων με αναπηρια. Οι δυο τελευταιες νομοθετικες διατάξεις ειναι σχετικά προσφατες (2010 και 2011) και δεν φαινεται να εχουν ακομη εφαρμοστει. Σε κάθε περιπτωση πάντως δημοσια πληροφορια (νομοι, Υπουργικες αποφάσεις, εντυπα, αιτησεις κ.λπ.) δεν ειναι διαθεσιμα σε με τροπο προσβάσιμο σε άτομα με αναπηρια, ενω δεν υφισταται νομοθετημενος θεσμος βοηθειας για την εξυπηρετηση ατομων με αναπηρια στις συναλλαγες τους με το δημοσιο τομεα. Επιπλεον, οι υφιστάμενες διατάξεις αναφερονται σε «διευκολυνσεις» των ατομων με αναπηρια και δεν θετουν κανονες που να αφαιρουν τα «εμποδια» και να καθιστουν την προσβαση στην πληροφορια και στις επικοινωνιες εφικτη. Αντιθετα, οι «διευκολυνσεις» αποσκοπουν στην διευκολυνση μεμονωμενων ατομων, χωρις ομως να αντιμετωπιζεται το ζητημα της προσβασιμοτητας στο συνολο του. Επιπλεον, η νεοτερη νομοθεσια θετει κανονες γενικης φυσης που δεν εχουν εφαρμοστει. Επομενως, η εφαρμογη στην πράξη της νομοθεσιας και η παρακολουθηση της παραμενουν ενα εξισου σημαντικο προβλημα. Στην Ελλάδα η προσβασιμοτητα των ηλεκτρονικων υπολογιστων και του διαδικτυου στα άτομα με αναπηρια αξιολογειται σχετικά χαμηλά και, σε κάθε περιπτωση, σημαντικά χαμηλοτερα απο άλλες χωρες της Ευρωπαικης Ενωσης. Συμφωνα με τα αποτελεσματα ποσοτικης ερευνας που διεξηχθη το 2008, το 71,3% των ατομων με αναπηρια δε χρησιμοποιει ηλεκτρονικο υπολογιστη. Το ιδιαιτερα υψηλο αυτο ποσοστο ειναι ακομα υψηλοτερο σε πολλες περιοχες της ελληνικης υπαιθρου. [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 27] Σε Μελετη απο το Παρατηρητηριο για την Κοινωνια της Πληροφοριας [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 28] με τιτλο «Εκτιμηση Ψηφιακου Χάσματος για ΑμεΑ, μετανάστες και άτομα 3ης ηλικιας στην Ελλάδα: Αποτελεσματα, συμπεράσματα και προτάσεις» διαπιστωνονται σημαντικά προβληματα στην πράξη. Κατάρτιση για θεματα προσβασιμοτητας των ατομων με αναπηρια σε ολους τους εμπλεκομενους (αρχιτεκτονες, μελετητες, μηχανικους, φορεις υλοποιησης διεθνων αναπτυξιακων προγραμμάτων κ.λπ.) Το άρθρο 9 της Συμβασης απαιτει απο τα κράτη μερη τη ληψη μετρων κατάρτισης για τους άμεσα ενδιαφερομενους. Συναφης προβλεψη δεν υπάρχει ουτε σε επιπεδο νομοθετικης η άλλης διάταξης. Καταγράφονται επιμερους πρωτοβουλιες -οπως για παράδειγμα ενημερωση για θε ματα αναπηριας προς τους νεους οδηγουν λεωφορειων απο τον ΟΑΣΑ- αλλά δεν υπάρχει γενικος σχεδιασμος και συστηματικη προσεγγιση στη διάδοση των σχετικων θεμάτων. #Υποχρεωτικες προυποθεσεις προσβασιμοτητας για κτιρια που προοριζονται για χρηση κατοικιας Το ελληνικο νομοθετικο πλαισιο παρουσιάζει σημαντικες ελλειψεις σε αυτον το τομεα, καθως οι ρυθμισεις που ισχυουν ειναι αυτες του Γενικου Οικοδομικου Κανονισμου οι οποιες επιβάλλουν υποχρεωσεις προσβασιμοτητας σε «νεα» κτιρια που εχουν χρηση κατοικιας, στα οποια ειναι υποχρεωτικος ο ανελκυστηρας. Ωστοσο, δεν υπάρχει η παραμικρη ρυθμιση για υφιστάμενα προ του νομοθετικου πλαισιου κτιρια ουτε για τον εσωτερικο χωρο των κατοικιων. Προβλεψη γινεται στις Οδηγιες Σχεδιασμου Γραφειου Μελετων για ΑμεΑ του ΥΠΕΚΑ «Σχεδιάζοντας για ολους», οι οποιες ωστοσο, δεν εχουν δεσμευτικο χαρακτηρα. #Εθνικο σχεδιο προσβασιμοτητας για εξάλειψη εμποδιων σε ευλογο χρονικο πλαισιο Δεν εχει εκπονηθει απο το ελληνικο κράτος εθνικο σχεδιο προσβασιμοτητας ενω δεν υπάρχει ουτε συστηματικη αποτυπωση των εμποδιων προσβασιμοτητας, ωστε να μπορει με ευλογο τροπο να σχεδιαστει η να δρομολογηθει η αφαιρεση τους. Μεμονωμενες προσπάθειες καταγράφονται στο πλαισιο επιμερους πρωτοβουλιων και προγραμμάτων, οπως για παράδειγμα, στο «Προγραμμα Προσβασιμοτητας στους δημους», που ολοκληρωθηκε το 2010 απο το Υπουργειο Εσωτερικων. Και τετοιες πρωτοβουλιες δεν αντιμετωπιζουν την προσβασιμοτητα συνολικά αλλά εξαντλουνται στη φυσικη προσβασιμοτητα. Ενω δεν καταγράφεται συνολικος σχεδιασμος για θεματα προσβασιμοτητας καταγράφεται ως ενδιαφερουσα πρακτικη οριζοντιας ενσωμάτωσης της διάστασης της αναπηριας σε ολες τις πολιτικες η υποχρεωτικη ληψη υποψη κριτηριων προσβασιμοτητας σε ολα τα επιχειρησιακά προγράμματα του Εθνικου Στρατηγικου Πλαισιου Αναφοράς. Με δεδομενο το γεγονος οτι το ΕΣΠΑ αποτελει το χρηματοδοτικο βραχιονα των βασικων αλλαγων που προωθουνται στη χωρα μας, η εισαγωγη παρομοιων οριζοντιων προβλεψεων κρινεται ιδιαιτερα σημαντικη για τη διασφάλιση, τουλάχιστον εκ των προτερων, κάποιων βασικων προδιαγραφων προσβασιμοτητας. Σημανση στα δημοσια κτιρια διαθεσιμη σε γραφη Μπράιγ, σε μορφες ευκολες να τις διαβάσει και να τις κατανοησει κάποιος, διαθεσιμη «ζωντανη βοηθεια» και ενδιάμεσοι προκειμενου να διευκολυνεται η οδηγων, αναγνωστων, διερμηνεων νοηματικης γλωσσας) Οι ρυθμισεις που αφορουν την (ουσιαστικη) προσβασιμοτητα των ατομων με αναπηρια στις υπηρεσιες που παρεχονται στο δημοσιο τομεα δεν ρυθμιζεται με τον ιδιο εξαντλητικο τροπο που ρυθμιζεται η προσβασιμοτητα στο φυσικο περιβάλλον. Στο σημειο αυτο η ελληνικη νομοθεσια δεν ειναι πληρως συμβατη με τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια καθως περα απο επιμερους «εξυπηρετησεις» που προβλεπονται π.χ. οτι το φάκελο του ατομου με αναπηρια μεταφερει ο υπάλληλος και οχι ο εξυπηρετουμενος δεν δημιουργουνται οι προυποθεσεις για ιση και αυτονομη προσβαση σε αυτες. Δεν κατοχυρωνεται ρητά η υποχρεωση της διοικησης να διαθετει ειδικη σημανση η να επικοινωνει σε άλλες γλωσσες οπως η νοηματικη, η γραφη Μπράιγ, η ευανάγνωστη και κατανοητη γραφη η μεσω «ζωντανης» βοηθειας. Τα παραπάνω σημεια, που αφορουν εν τελει την ουσιαστικη δυνατοτητα των ατομων με αναπηρια να εχουν προσβαση στις παρεχομενες υπηρεσιες δεν διασφαλιζονται νομοθετικά. Το ισχυον νομοθετικο πλαισιο προβλεπει, σε γενικο πλαισιο, την υποχρεωση των δημοσιων φορεων να λαμβάνουν αναγκαια μετρα προκειμενου να εξασφαλιζεται η προσβασιμοτητα των ατομων με αναπηρια μεσω των απαραιτητων διευκολυνσεων. Οι σχετικες διατάξεις εχουν ερμηνευθει μεσω εγκυκλιων και αφορουν κυριως την εξυπηρετηση κατά προτεραιοτητα των ατομων με αναπηρια και για την παροχη διευκολυνσεων για τα ΑμεΑ στις δημοσιες υπηρεσιες, την υπαρξη ειδικων εντυπων με κατάλληλη μεγεθυνση του κειμενου για άτομα με προβληματα μερικης ορασης. Ωστοσο, δεν υπάρχει ανάλογη προβλεψη για ειδικοτερες ανάγκες, πχ διερμηνεα νοηματικης, ζωντανη βοηθεια. Επισης δεν κατοχυρωνεται ρητά η υποχρεωση της διοικησης να καθιστά διαθεσιμο ενημερωτικο υλικο η πληροφοριες η νομους που αφορουν ολους τους πολιτες σε γραφη Μπράιγ, σε ευκολα κατανοητη γλωσσα κ.λπ. Αναγκαια βοηθεια για την προσβαση στην πληροφορια, μετρα που να διασφαλιζουν οτι τα άτομα με αναπηρια εχουν προσβαση σε νεες τεχνολογιες και συστηματα πληροφοριων και επικοινωνιων, συμπεριλαμβανομενου του διαδικτυου, συστημάτων κινητης τηλεφωνιας κ.ά. Προσφατη ελληνικη νομοθεσια κατοχυρωνει τη γενικη υποχρεωση να ειναι προσβάσιμες οι δημοσιες ιστοσελιδες και το περιεχομενο τους. Ωστοσο δεν παραπεμπει ευθεως για το σκοπο αυτο στις διεθνεις προδιαγραφες προσβασιμοτητες η σε συγκεκριμενες προδιαγραφες προσβασιμοτητας, με αποτελεσμα η απαιτηση αυτη συχνά να παραμενει κενο γράμμα. Επιπλεον, οι συγκεκριμενες διατάξεις πάσχουν στην εφαρμογη τους στην πράξη, οπως αποδεικνυεται απο σχετικες μελετες και τα στοιχεια. Η νομοθεσια περι δημοσιων συμβάσεων (αγορά υπηρεσιων η προιοντων απο τις δημοσιες Αρχες μεσω δημοσιων προσφορων) ανάλογη προκειμενου να προωθει τη συμμορφωση με τα προτυπα προσβασιμοτητας, καθιστωντας τα υποχρεωτικη προυποθεση; Συμφωνα με το ισχυον νομοθετικο πλαισιο για το «συντονισμο των διαδικασιων συναψης δημοσιων συμβάσεων εργων, προμηθειων και υπηρεσιων», οι τεχνικες προδιαγραφες πρεπει να οριζονται, οταν ειναι δυνατον, ετσι ωστε να εξασφαλιζουν την προσβασιμοτητα ατομων με αναπηρια. #Εκτακτες ανάγκες Στο ελληνικο νομοθετικο πλαισιο παρατηρειται ελλειψη ρυθμισεων για άτομα με αναπηριες σε περιπτωσεις καταστροφων και εκτακτων αναγκων. Δεν προβλεπονται επισης μετρα για ασφαλη εκκενωση κτιριων απο ΑμεΑ σε περιπτωσεις εκτακτων αναγκων (στο άρθρο 18 του Νομου 1568/195 που ισχυει δεν γινεται αναφορά σε προδιαγραφες και προβλεψεις ειδικά για άτομα με αναπηριες), ενω υπάρχει ελλειψη ρυθμισεων και για προσβαση στην πληροφορηση και στην ενημερωση ατομων με αναπηρια σε περιπτωσεις εκτακτης ανάγκης. 4.1.4 Κατευθυνσεις αλλαγων Στην Ελλάδα ειναι σε ισχυ μια πληθωρα ρυθμισεων που αφορουν την εξάλειψη εμποδιων προσβασιμοτητας. Ωστοσο αυτο δεν σημαινει οτι δεν υφιστανται εμποδια προσβασιμοτητας. Αντιθετα, οι αποψεις των ιδιων των ατομων με αναπηρια σχετικά με τις διευκολυνσεις προσβασης που παρεχονται αποτυπωθηκαν σε ερευνα της ΕΣΑμεΑ το 2005 [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 29] σε αντιπροσωπευτικο δειγμα 1.386 ατομων με ολες τις μορφες αναπηριας σε ολη την Ελλάδα, καταγράφεται μια σημαντικη δυσαρεσκεια των πολιτων με αναπηρια σχετικά με την προσβασιμοτητα βασικων υπηρεσιων. Συγκεκριμενα: • για τις δημοσιες υποδομες για την κινηση στην πολη, το 13% των ερωτηθεντων δηλωσαν πολυ ικανοποιημενοι, το 30,6% μετρια ικανοποιημενοι και το 45,2% καθολου ικανοποιημενοι, • για την προσβαση στις δημοσιες και δημοτικες υπηρεσιες, το 13,2% δηλωσαν πολυ ικανοποιημενοι, το 35,4% μετρια ικανοποιημενοι και το 39,5% καθολου ικανοποιημενοι, • για τις διευκολυνσεις για την προσβαση στο σχολειο το 18,8% δηλωσαν πολυ ικανοποιημενοι απο αυτες, το 33,8% μετρια ικανοποιημενοι και το 30% καθολου ικανοποιημενοι, • για τις υποδομες διευκολυνσης της προσβασης στην εργασια, το 16,2% δηλωσαν πολυ ικανοποιημενοι, το 27,8% μετρια ικανοποιημενοι και το 37,2% καθολου ικανοποιημενοι, • για τις διευκολυνσεις στα μεσα μαζικης μεταφοράς το 16,1% δηλωσαν πολυ ικανοποιημενοι, το 32,3% μετρια ικανοποιημενοι και το 39,5% καθολου ικανοποιημενοι, • για τους χωρους πολιτισμου και ψυχαγωγιας, το 17,6% δηλωσαν πολυ ικανοποιημενοι, το 36,8% μετρια ικανοποιημενοι και το 32% καθολου ικανοποιημενοι, • για την προσβαση στην πληροφορηση το 12,2% δηλωσαν πολυ ικανοποιημενοι, το 38,4% μετρια ικανοποιημενοι και το 34,1% καθολου ικανοποιημενοι. Οπως αναφερεται στην εν λογω ερευνα «τα άτομα με αναπηρια αντιμετωπιζουν μεγάλα προβληματα κατά την κινηση τους μεσα στις πολεις, στα μεσα μαζικης μεταφοράς, στις δημοσιες και δημοτικες υπηρεσιες, στους χωρους εργασιας, στο σχολειο και στην προσβαση στους χωρους πολιτισμου και ψυχαγωγιας. Τα ανωτερω προβληματα πρεπει να αντιμετωπιστουν για την διαμορφωση ενος κοινωνικου και πολιτιστικου περιβάλλοντος στο οποιο θα μπορουν να ζουν ολοι οι πολιτες χωρις διακρισεις και αποκλεισμους. Η ευθυνη γι’ αυτο ανηκει πρωτιστως στους δημοσιους φορεις, αλλά και τους φορεις του ιδιωτικου τομεα, πολυ περισσοτερο που σε αρκετες περιπτωσεις οι αναγκαιες παρεμβάσεις επιδοτουνται απο εθνικά η κοινοτικά προγράμματα». Τοσο σε νομοθετικο οσο και σε πραγματικο επιπεδο, τα άτομα με αναπηρια υφιστανται σημαντικες διακρισεις σε ο,τι αφορά το δικαιωμά τους στην προσβασιμοτητα. Τα εμποδια η οι ελλειψεις που καταγράφονται δεν μπορουν να αρθουν μονο με δημιουργια νεων διατάξεων η τροποποιηση η κατάργηση νομοθετικων διατάξεων αλλά απαιτουν και μια συντονισμενη προσπάθεια συστηματοποιησης της σχετικης νομοθεσιας και παρακολουθησης της εφαρμογης της. Η συστηματοποιηση της νομοθεσιας αποτελει ενα προβλημα προσβασιμοτητας αφ’ εαυτου στο βαθμο που οι ισχυουσες διατάξεις ειναι ασαφεις και δυσκολα προσβάσιμες. Η παρακολουθηση της εφαρμογης της νομοθεσιας αποτελει την ουσιαστικη προυποθεση για τη διασφάλιση της προσβασιμοτητας στην πράξη. Καταγράφονται οι ακολουθες κατευθυνσεις αλλαγων που προτεινεται να λάβουν χωρα προκειμενου να διασφαλιστει η συμβατοτητα της ελληνικης νομοθεσιας με το άρθρο 9 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια: • νομοθετικη κατοχυρωση της εννοιας της προσβασιμοτητας και της υποχρεωσης της διοικησης να τη διασφαλιζει σε ο,τι αφορά τους δημοσιους χωρους, την επικοινωνια με τη δημοσια διοικηση, την προσβαση σε δημοσια πληροφορια και επικοινωνια. Οι σχετικες διατάξεις θα μπορουσαν να εισαχθουν στον κωδικα διοικητικης διαδικασιας, • συστηματοποιηση της νομοθεσιας που αποτυπωνει τις προδιαγραφες προσβασιμοτητας ειδικά για ιατρικες εγκαταστάσεις, σχολεια, εργασιακους χωρους, • ρητη κατοχυρωση της υποχρεωσης της διοικησης να επικοινωνει στη νοηματικη γλωσσα, με γραφη Μπράιγ, με ζωντανους ενδιάμεσους και να παρεχει ενημερωτικο υλικο και βασικη πληροφορια σε προσβάσιμες μορφες, • αναθεωρηση και συστηματοποιηση της νομοθεσιας που αφορά τη φυσικη προσβασιμοτητα με ουσιαστικη αναθεωρηση του ΓΟΚ και ενσωμάτωση των οδηγιων «Σχεδιάζοντας για ολους» ως υποχρεωτικη παράμετρο τους, • επεκταση των υποχρεωσεων προσβασιμοτητας και στις κατοικιες, • διασφάλιση του δικαιωματος των ατομων με αναπηρια να διαμαρτυρονται για ελλειψη προσβασιμοτητας, καθως και δημιουργια ενος ελεγκτικου μηχανισμου που θα διενεργει συστηματικους ελεγχους με χρηση της μεθοδολογιας που εχει αναπτυχθει, • ορισμο φορεα/ελεγκτικου μηχανισμου με αρμοδιοτητα τη συστηματικη παρακολουθηση της τηρησης ολων των πτυχων προσβασιμοτητας και την υποδοχη καταγγελιων και παραπονων απο πολιτες με αναπηρια σχετικά με προβληματα προσβασιμοτητας, • συστηματοποιηση της νομοθεσιας που αφορά την προσβασιμοτητα των μεσων μεταφοράς και παρακολουθηση της εφαρμογης της, • εξειδικευση των διατάξεων που αφορουν στην προσβασιμοτητα της πληροφοριας και των επικοινωνιων και παρακολουθηση της εφαρμογης της νομοθεσιας, • δημιουργια προσβάσιμου ενημερωτικου υλικου και πληροφοριων σε ολους τους φορεις της δημοσιας διοικησης, • εισαγωγη νομοθετικων ρυθμισεων (στη νομοθεσια για την πολιτικη προστασια και στα σχετικά σχεδια δράσης – Ξενοκράτης) για τα άτομα με αναπηρια σχετικά με τις υπηρεσιες εκτάκτου ανάγκης, • δημιουργια πλάνου προσβασιμοτητας οπου θα πραγματοποιειται συστηματικη καταγραφη των εμποδιων σε ολες τις μορφες προσβασιμοτητας και μετρα απομάκρυνσης τους η αντιμετωπισης τους. 4.2 Ανεξάρτητη διαβιωση και ενταξη στην κοινωνια – Αρθρο 19 4.2.1 Το δικαιωμα στην ανεξάρτητη διαβιωση και ενταξη στην κοινωνια οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Τα άτομα με αναπηριες εχουν το δικαιωμα να ζουν στην κοινωνια με ισους ορους και να εχουν ισες επιλογες με ολους τους υπολοιπους ανθρωπους, οπως οριζεται ρητως στη Συμβαση. Προκειμενου το δικαιωμα αυτο να μπορουν να το απολαμβάνουν πληρως, τα κράτη ειναι υποχρεωμενα να λαμβάνουν ολα τα απαραιτητα μετρα για να παρεχουν ολες τις απαραιτητες διευκολυνσεις προς αυτη την κατευθυνση. Συμφωνα με τη διατυπωση του άρθρου 19, κρισιμα στοιχεια του δικαιωματος στην ανεξάρτητη διαβιωση οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση ειναι α. η δυνατοτητα επιλογης του τροπου διαβιωσης, δηλαδη αν επιτρεπεται νομοθετικά αλλά και αν υφισταται στην πράξη η δυνατοτητα των ατομων με αναπηρια να επιλεγουν ελευθερα τον τοπο και τις συνθηκες διαβιωσης τους β. η διαθεσιμοτητα των υπηρεσιων που ειναι απαραιτητες για την υποστηριξη της ανεξάρτητης διαβιωσης αλλά και η πραγματικη προσβαση σε αυτες γ. η διαθεσιμοτητα προσωπικης βοηθειας ως εξατομικευμενης υποστηριξης που επιτρεπει την ουσιαστικη εφαρμογη του δικαιωματος ανεξάρτητης διαβιωσης και τελος δ. η δυνατοτητα ισης προσβασης στις κοινοτικες υπηρεσιες που απευθυνονται στο συνολο του πληθυσμου. 4.2.2 Το δικαιωμα στην ανεξάρτητη διαβιωση και στην ενταξη στην κοινωνια στην Ελληνικη εννομη τάξη Στο Συνταγμα, στο άρθρο 25 παρ.1 εδαφ.1, οριζεται ρητά πως «τα δικαιωματα του ανθρωπου ως ατομου και ως μελος του κοινωνικου συνολου και η αρχη του κοινωνικου κράτους δικαιου τελουν υπο την εγγυηση του κράτος». Αυτο αφορά το συνολο των μελων της κοινωνιας, συνεπως και τα άτομα με αναπηρια, για τα οποια το άρθρο 21 παρ. 6 οριζει ειδικά πως «εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της χωρας». Στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο, οι εννοιες, οι υποδομες και οι μεταρρυθμισεις που συνδεονται με την ανεξάρτητη διαβιωση συνδεονται σε μεγάλο βαθμο με την ψυχιατρικη μεταρρυθμιση που ξεκινησε στη χωρα μας τη δεκαετια του 90. Στο πλαισιο της προσπάθειας αυτης, στοχος της οποιας ηταν η ανάπτυξη ενος συστηματος κοινοτικων υπηρεσιων ψυχικης υγειας και η μετάβαση απο την ασυλικη ψυχιατρικη σε ιδρυματα κλειστου τυπου στην κοινωνικη-κοινοτικη ψυχιατρικη ξεκινησε η διαδικασια «κλεισιματος» των ψυχιατρικων νοσοκομειων και δημιουργιας διαφορετικων δομων στην κοινοτητα κυριως για τα άτομα με ψυχικη αναπηρια και τα άτομα με νοητικη υστερηση (που διεμεναν σε ιδρυματα). Αντιστοιχες δράσεις αναπτυχθηκαν τη δεκαετια του 2000 και στο πλαισιο του Εθνικου Συστηματος Υγειας και Κοινωνικης Αλληλεγγυης, για τα άτομα με αναπηρια ευρυτερα. #Ανεξάρτητη διαβιωση στο πλαισιο της ψυχιατρικης μεταρρυθμισης Με τον ορο «Ψυχιατρικη Μεταρρυθμιση» νοουνται οι παρεμβάσεις που επιτρεπουν στον ψυχικά ασθενη να παραμεινει ενεργος πολιτης μεσα στην κοινοτητα, μεσα στο οικογενειακο του περιβάλλον, με αυτονομια, οικονομικη δράση και κοινωνικη ενταξη. Η εφαρμογη της Ψυχιατρικης Μεταρρυθμισης ξεκινησε στην Ελλάδα βασισμενη στο νομο για το Εθνικο Συστημα Υγειας (Ν.1397/83), στο πλαισιο του Κανονισμου 815/84. Ο νομος του 1983 διευρυνθηκε με το Ν. 2071/92 και παγιωθηκε με το Ν. 2716/99 «Ανάπτυξη και Εκσυγχρονισμος των Υπηρεσιων Υγειας και άλλες διατάξεις». Κεντρικος άξονας του νομου ηταν η αποιδρυματοποιηση και η κοινωνικο-οικονομικη (επαν)ενταξη των ψυχικά ασθενων στην κοινοτητα με τη δημιουργια κατάλληλων δομων και υπηρεσιων στην κοινοτητα και την ενεργοποιηση καταρτισμενου προσωπικου να την υποστηριζει. Το προγραμμα Ψυχαργως υλοποιηθηκε σε τρεις αλλεπάλληλες φάσεις: Η Φάση Α (2000–2001) περιλάμβανε σειρά πρωτοβουλιων αποιδρυματοποιησης και τη δημιουργια κοινοτικων δομων σε 31 πολεις σε ολες την Ελλάδα. Η Φάση B (2002–2009) εστιασε στην ανάπτυξη δομων προβλεψης, διάγνωσης, θεραπειας και ψυχοκοινωνικης αποκατάστασης και κοινωνικης ενσωμάτωσης για ενηλικες, παιδιά και εφηβους. Η Τριτη φάση (2007–2013) προβλεπει την κατοχυρωση της μεταρρυθμισης για την ανταποκριση στις ανάγκες για υπηρεσιες ψυχικης υγειας και τη διασφάλιση ισης προσβασης στις υπηρεσιες, την καταπολεμηση του αποκλεισμου και την προωθηση της κοινωνικης ενταξης. Το πλεγμα υπηρεσιων, δομων και προγραμμάτων στην κοινοτητα που δημιουργηθηκαν στο το πλαισιο της ψυχιατρικης μεταρρυθμισης (Νομος 2716/1999 (ΦΕΚ 96/Α)) περιλαμβάνει: • Κεντρα Εξειδικευμενης Περιθαλψης, που μπορει να ειναι Κεντρα Ημερας, Νοσοκομεια Ημερας και Κεντρα Παρεμβασης στην κριση για Ενηλικες, Παιδιά η Εφηβους • Μονάδες και Προγράμματα Ψυχοκοινωνικης Αποκατάστασης. • Ειδικά Κεντρα Κοινωνικης Επανενταξης • Κοινωνικοι Συνεταιρισμοι Περιορισμενης Ευθυνης (Κοι.Σ.Π.Ε) • Υπηρεσιες νοσηλειας η ειδικης φροντιδας ψυχικης υγειας κατ’ οικον απο τα νοσοκομεια (του Ν.Δ. 2592/1953 και του Ν. 1397/1983), τα Πανεπιστημιακά Ψυχιατρικά Νοσοκομεια η απο τις Μονάδες Ψυχικες Υγειας • Κινητες Μονάδες Ψυχικης Υγειας. #Ανεξάρτητη διαβιωση και άτομα με αναπηρια Στην ελληνικη νομοθεσια, περα απο τις δομες που δημιουργηθηκαν στο πλαισιο της ψυχιατρικης μεταρρυθμισης προβλεπονται και μια σειρά δομων με στοχο την αποκατάσταση και την κοινωνικη επανενταξη ατομων με κινητικες, αισθητηριακες αναπηριες και νοητικη υστερηση. Με το Νομο 3106/2003 τα Περιφερειακά Συστηματα Υγειας απεκτησαν την ευθυνη για την παροχη υπηρεσιων κοινωνικης στηριξης σε τοπικο επιπεδο καθως και για την εκτελεση μετρων αποιδρυματοποιησης, αποκατάστασης και κοινωνικης ενταξης των ατομων με αναπηριες. Στο Νομο 3329/2005 (ΦΕΚ 81/Α/04-04-2005) «Περιφερειακη Συγκροτηση του Εθνικου Συστηματος Υγειας και Κοινωνικης Αλληλεγγυης» οριζεται το δικαιωμα οργάνωσης και λειτουργιας υπηρεσιων με σκοπο την αποκατάσταση και επανενταξη ατομων με αναπηριες, οπως προστατευομενα διαμερισματα, ξενωνες, οικοτροφεια, προστατευομενα εργαστηρια και εργαστηρια επαγγελματικης κατάρτισης και επανενταξης, ενω οι οροι, οι προυποθεσεις, η διαδικασια, ο τροπος οργάνωσης των αναφερομενων υπηρεσιων οριζονται με υπουργικες αποφάσεις (άρθρο 21). Περα απο τις δομες ανεξάρτητης διαβιωσης προβλεπεται επισης η λειτουργια επιπλεον δομων που παρεχουν υπηρεσιες σε άτομα με αναπηριες κυριως με σκοπο την ενταξη τους στη ζωη στην κοινοτητα, οπως ενδεικτικά: Προστατευομενα Παραγωγικά Εργαστηρια, Κεντρα Δημιουργικης Απασχολησης Παιδιων με Αναπηρια (ΚΔΑΠ-ΜΕΑ), Δικτυο Κεντρων Στηριξης Ατομων με Αναπηρια, άλλες υπηρεσιες οπως τα ΚΑΦΚΑ και τα ΚΕΚΥΚΑΜΕΑ τα οποια ειχαν λειτουργησει μετά το 1998 εχουν πλεον καταργηθει και ενταχθει στο Εθνικο Συστημα Υγειας ως Κεντρα Φυσικης και Ιατρικης Αποκατάστασης (ν.4025/2011). #Υπηρεσιες υποστηριξης για την αυτονομη διαβιωση Υπηρεσιες υποστηριξης που να συνδεονται άμεσα με την ανεξάρτητη διαβιωση και την υποστηριξη των ατομων με αναπηρια σε αυτη δεν προβλεπονται στην ελληνικη νομοθεσια. Καταγράφεται ωστοσο μια πληθωρα βοηθημάτων και υπηρεσιων που περιλάμβαναν μεταξυ των σκοπων τους την παροχη υποστηριξης και σε άτομα με αναπηρια, οπως το προγραμμα «Βοηθεια στο σπιτι» που αποσκοπουσε στην παροχη υποστηρικτικων υπηρεσιων ολοκληρωμενης φροντιδας σε ηλικιωμενα, μοναχικά και άτομα με αναπηρια, που χρηζουν φροντιδας κατ’ οικον, μεσω κινητων μονάδων, η τα τοπικά γραφεια παροχης κοινωνικων υποστηρικτικων υπηρεσιων σε άτομα ευπαθων ομάδων που πληττονται η κινδυνευουν περισσοτερο απο τον αποκλεισμο που ιδρυσε το Υπουργειο Υγειας σε συνεργασια με την Τοπικη Αυτοδιοικηση, στο πλαισιο του Επιχειρησιακου Προγράμματος «Υγεια Προνοια» (Μετρο 3.1 Προληψη του κοινωνικου αποκλεισμου). #Επιδοματα – Παροχες Η πλεον παραδοσιακη μορφη βοηθειας που παρεχεται στην ελληνικη εννομη τάξη στα άτομα με αναπηριες ειναι τα επιδοματα και παροχες. #Αλλες παροχες Αλλες παροχες που παρουσιάζουν συνάφεια με τη διαβιωση των ατομων με αναπηρια ειναι ενδεικτικά: Επιδομα καυσιμων, καταβολη αντιτιμου βενζινης και ελαιολιπαντικων, επιδομα αεροθεραπειας, κοινωνικο οικιακο τιμολογιο ΔΕΗ, κάρτες μετακινησης. #Βοηθηματα Σε γενικες γραμμες, παρεχονται ενισχυσεις σε άτομα με αναπηρια για την αγορά απαραιτητων τεχνικων βοηθημάτων, που στοχο εχουν και να ενισχυσουν την ανεξαρτησια τους, οπως προθεσεις άκρων, αναπηρικά αμαξιδια, ορθοπεδικά βοηθηματα, ορθοστάτες, ειδικά μπαστουνια η καθισματα, ακουστικά βαρηκοιας, αναπνευστικες συσκευες κ.λπ. 4.2.3 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 19 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια και κατευθυνσεις αλλαγων Η μεταρρυθμιση των υπηρεσιων ψυχικης υγειας, μεσω του προγράμματος «Ψυχαργως» εχει οδηγησει στο κλεισιμο ορισμενων ιδρυμάτων κλειστου τυπου. Η πρωτη φάση του προγράμματος (2000-2001) περιελαβε μια σειρά πρωτοβουλιων αποιδρυματοποιησης και την καθιερωση κοινοτικων υπηρεσιων σε 31 πολεις της Ελλάδας. Η δευτερη φάση (2002-2009) περιελαβε μεριμνα για την ανάπτυξη σε ολη τη χωρα κοινοτικων δομων, που παρεχουν υπηρεσιες ψυχικης υγειας με σκοπο την προληψη, διάγνωση, θεραπεια και ψυχοκοινωνικη αποκατάσταση και κοινωνικη επανενταξη για ενηλικες, παιδιά και εφηβους. Για τη χρονικη περιοδο 2007-2013, μεσω Περιφερειακων Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, χρηματοδοτουνται προγράμματα για τη δημιουργια δομων και την ανάπτυξη υπηρεσιων για την προωθηση της κοινωνικης ενσωμάτωσης ειδικων κοινωνικων ομάδων στο συνολο των περιφερειων της χωρας, τα οποια αφορουν: υποδομες ανοιχτης φροντιδας κοινωνικων ομάδων, οπως ξενωνες και προστατευμενα διαμερισματα χρονιων ψυχικά ασθενων, καθως και υλικοτεχνικη υποστηριξη αυτων, υποδομες ημιαυτονομης διαβιωσης και κοινοτικων η διαδημοτικων δικτυων υποστηριξης και φιλοξενιας για άτομα με βαριες κινητικες αναπηριες, ηλικιωμενους άτομα με Αλτσχάιμερ κ.λπ., υποδομες και εξοπλισμο Ιατροπαιδαγωγικων κεντρων για την ψυχικη υγεια, επεκταση η και δημιουργια υποδομων βραχειας φιλοξενιας οικογενειων που συνοδευουν άτομα που νοσηλευονται, στεγες Υποστηριζομενης Διαβιωσης για άτομα με αναπηρια (ΣΥΔ ΑΜΕΑ), τα οποια αδυνατουν να στηριξουν οι οικογενειες τους. Αποτελεσμα της διαδικασιας ψυχιατρικης μεταρρυθμισης ειναι η δημιουργια ενος δικτυου απο κοινοτικες δομες, οικοτροφεια, ξενωνες, προστατευομενα διαμερισματα και κεντρα ημερας –στην πλειοψηφια τους απο ιδιωτικους φορεις– που παρεχουν διαμονη η προγράμματα επαγγελματικης κατάρτισης σε άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας, κατά κυριο λογο και, σε μικροτερο βαθμο, σε άτομα με νοητικη υστερηση. Συμφωνα με την εκθεση αξιολογησης του προγράμματος «Ψυχαργως» που δημοσιευτηκε το 2009 [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 30], ο στοχος για τη δημιουργια δομων αποιδρυματοποιησης εκπληρωθηκε κατά 100,7% (μεχρι 31-05-09), ενω αναφορικά με τους δεικτες που αφορουν την αποιδρυματοποιηση και τη μειωση των ασθενων που ζουν σε ψυχιατρικά νοσοκομεια, ο στοχος καλυφθηκε κατά 112%. Μεχρι και το συγκεκριμενο χρονικο διάστημα, καταργηθηκαν οι ασυλικες κλινικες σε πεντε ψυχιατρικά νοσοκομεια και συρρικνωθηκαν δραστικά στα υπολοιπα. Σε λειτουργια τεθηκαν, το συγκεκριμενο χρονικο διάστημα, 118 δομες (το συνολο των δομων που δημιουργηθηκαν ξεπερνά τις 400), συνδεδεμενες με συγκεκριμενο, κατά περιπτωση, ψυχιατρικο νοσοκομειο απο το οποιο και προερχονται οι ενοικοι - ασθενεις της κάθε δομης η γενικο Νοσοκομειο του Τομεα Ψυχικης Υγειας στον οποιο ανηκουν. Τα στοιχεια αυτά καταγράφουν ωστοσο αποκλειστικά την επιτευξη αριθμητικων δεικτων και αποτελεσμάτων σε σχεση με τους επιχειρησιακους στοχους που ειχαν τεθει και δεν αφορουν η δεν εχουν καμια συσχετιση με την κάλυψη πραγματικων αναγκων ουτε παρεχουν στοιχεια σχετικά με την ποιοτητα των παρεχομενων υπηρεσιων. Στην εκθεση καταγράφονται μια σειρά προβλημάτων στη διαδικασια εφαρμογης του προγράμματος που περιλάμβαναν μεταξυ άλλων την πολυπλοκοτητα των διαδικασιων, τις χρονοβορες απαιτησεις, τις καθυστερησεις στην εκταμιευση των απαιτουμενων κονδυλιων, αλλά και τις καθυστερησεις στην προσληψη του απαραιτητου εξειδικευμενου προσωπικου και οι οποιες δημιουργησαν αρκετά προβληματα στην υλοποιηση του σχεδιου. Επιπλεον, γινεται λογος για αρνητικη επιδραση των τοπικων κοινωνιων, προβολη σημαντικων αντιδράσεων, λογω της υπαρξης του στιγματος, που ειχε ως αποτελεσμα τη δυσκολια εξευρεσης κατάλληλων κτιριων προς ενοικιαση για τη στεγαση δομων αποασυλοποιησης. Παρά το θετικο βημα της δημιουργιας δομων διαβιωσης στην κοινοτητα, ειναι αμφιβολο αν αυτο διασφαλιζει πληρως το δικαιωση στην ανεξάρτητη διαβιωση οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση. Οπως αναφερεται στην Ευρωπαικη Μελετη «Αποιδρυματοποιηση και διαβιωση στην κοινοτητα – τα αποτελεσματα και το κοστος» [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 31], παρά το γεγονος οτι το ελληνικο σχεδιο για την ψυχιατρικη μεταρρυθμιση εχει καταφερει σημαντικες βελτιωσεις στο συστημα υπηρεσιων ψυχικης υγειας απετυχε να επηρεάσει ουσιαστικά την κατάσταση για τα άτομα με νοητικη υστερηση και σωματικες αναπηριες που διαβιουν σε ιδρυματα. Οπως καταγράφεται, στην Ελλάδα εξακολουθει να λειτουργει ενα εκτεταμενο δικτυο ιδρυμάτων κλειστου τυπου, δημοσιων και ιδιωτικων που δημιουργουνται κυριως απο μη κυβερνητικες οργανωσεις και λειτουργουν σε διάφορες περιοχες της χωρας, πολλά απο τα οποια με πολυ άσχημες συνθηκες. Ειδικά για τα ιδιωτικά κεντρα, αναφερεται πως σε πολλες περιπτωσεις λειτουργουν με ορους μη νομιμους ενω τοσο το ευρος οσο και η ποιοτητα των υπηρεσιων διαφερουν σημαντικά. Σε ο,τι αφορά τη λειτουργια των δομων ανεξάρτητης διαβιωσης καταγράφονται στην πράξη αρκετά προβληματα που αφορουν τοσο στην κάλυψη των δομων οσο και στη λειτουργια τους. Σχετικά με τις στεγες υποστηριζομενης διαβιωσης και ανάλογες δομες που λειτουργουν στην Ελλάδα αυτες καλυπτουν, κυριως, τις ανάγκες ατομων που στο παρελθον ειχαν νοσηλευτει σε ψυχιατρικά ιδρυματα. Ετσι, στην πράξη, οι δομες καλυπτουν κυριως άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας, ενω για τις υπολοιπες κατηγοριες αναπηριας που χρηζουν ανάλογης στηριξης, τα ποσοστά κάλυψης των αναγκων ειναι εξαιρετικά χαμηλά η και μηδαμινά. Σε ο,τι αφορά τη δυνατοτητα επιλογης του ατομου με αναπηρια του τροπου αυτονομης διαβιωσης του στην κοινοτητα, το ελληνικο θεσμικο πλαισιο περιγράφει ιδιαιτερα συνοπτικά τις σχετικες διαδικασιες. Στο θεσμικο πλαισιο, ο ενδιαφερομενος να ενταχθει στο προγραμμα κάποιας εκ των προαναφερομενων δομων, πρεπει να καταθεσει σχετικη αιτηση, ενω παράλληλα, κατατιθεται και εκθεση κοινωνικης ερευνας, σχετικά με τον ενδιαφερομενο προς ενταξη καθως και πληρες ιστορικο του ιδιου του ατομου, αναφορικά με την αναπηρια του αλλά και το οικογενειακο του περιβάλλον. Στην πράξη ωστοσο η ενταξη σε συγκεκριμενη δομη στην ουσια σχετιζεται με την εφαρμογη του προγράμματος ιδρυματοποιησης στο συγκεκριμενο νοσοκομειο και τη συνεργασια με κοινοτικες δομες που ειχε το συγκεκριμενο ιδρυμα. Επομενως, η δυνατοτητα επιλογης δεν φαινεται να υπάρχει στην πράξη καθως η μετάβαση των ασθενων απο τα νοσοκομεια στις συνεργαζομενες δομες ηταν σχεδον αυτοματη. Πληρες δικαιωμα επιλογης μπορει να θεωρησει κανεις οτι υπάρχει μονο σε περιπτωσεις κεντρων με κερδοσκοπικο χαρακτηρα οπου το άτομο επιλεγει τη δομη στην οποια θελει να απευθυνθει. Επομενως, η δυνατοτητα επιλογης αφενος δεν κατοχυρωνεται ρητά στο θεσμικο πλαισιο αλλά και δεν φαινεται να ισχυει στην πράξη. Επιπλεον, στο θεσμικο πλαισιο, δεν προβλεπει ρητά διαδικασια οικειοθελους η ακουσιας απομάκρυνσης απο τις δομες διαβιωσης στην κοινοτητα στον οποιων το προγραμμα η ενταξη δεν εχει χρονικο περιορισμο, οπως τα Οικοτροφεια. Προβληματα καταγράφονται και στη λειτουργια των δομων διαβιωσης στην κοινοτητα. Στις Ετησιες Εκθεσεις Πεπραγμενων του Σωματος Επιθεωρητων Υπηρεσιων Υγειας και Προνοιας (ΣΕΥΥΠ) καταγράφονται, καταρχάς, σημαντικά προβληματα στις δομες των Μονάδων Ψυχικης Υγειας και Κοινωνικης Αποκατάστασης Ασθενων, οπου διενεργηθηκαν ελεγχοι και καταπάτηση του δικαιωματος ανεξάρτητης διαβιωσης και ενταξης στην κοινωνια, αν και σκοπος των συγκεκριμενων μονάδων ειναι η αποσυλοποιηση και κοινωνικη επανενταξη ψυχικά ασθενων, με την εξοδο τους απο τα δημοσια ψυχιατρεια, καθως και η προληψη και ενισχυση της κοινωνικης αλληλεγγυης με αποδεκτες χρονιους ψυχικά ασθενεις. Στις εκθεσεις που εχουν δοθει στη δημοσιοτητα, καταγράφονται λειτουργικά προβληματα, παρατυπιες, ελλειψεις στον τομεα της ασφάλειας και της προσβασης των ατομων με αναπηρια σε μονάδες και κεντρα κοινωνικης αποκατάστασης ΑμεΑ, που λειτουργουν σε διάφορες περιοχες της Ελλάδας, μετά απο ελεγχους που εγιναν. Ειδικοτερα, οπως καταγράφεται στην Εκθεση του 2008, οι φιλοξενουμενοι στις δομες και τα διαμερισματα των μονάδων ψυχικης υγειας, σχεδον στο συνολο τους λαμβάνουν συντάξεις η επιδοματα. Τα χρηματα τα εισπράττουν οι κοινωνικοι λειτουργοι, ενω στην πλειοψηφια των περιπτωσεων οι δικαιουχοι κατεχουν βιβλιάρια καταθεσεων πιστωτικων ιδρυμάτων, ωστοσο, στις περισσοτερες δομες, εμφανιζονται ως συνδικαιουχοι σε αυτά οι κοινωνικοι λειτουργοι και σε κάποιες περιπτωσεις υπάλληλοι των κεντρικων γραφειων των μονάδων ψυχικης υγειας, χωρις να ειναι βεβαιο πως υπηρξε η ρητη συναινεση των ψυχικά ασθενων γι’ αυτο. Τα χρηματα που ανηκουν στους χρηστες των υπηρεσιων παρακρατουνται για την κάλυψη των λειτουργικων αναγκων των δομων και δεν κατατιθενται στους τραπεζικους λογαριασμους των δικαιουχων, ουτε τα χρηματα που πλεονάζουν μετά τα εξοδα κάλυψης των αναγκων. Οπως διαπιστωθηκε, ωστοσο, μετά τον ελεγχο, και καταγράφηκε στην εκθεση του 2008, μονάδες ψυχικης υγειας «δανειστηκαν» τα χρηματα των χρηστων των υπηρεσιων των δομων, δραστηριοτητα για την οποια, η αρμοδια υπηρεσια του Υπουργειου Υγειας και Κοινωνικης Αλληλεγγυης ηταν ενημερωμενη, οπως αναφερει το Σωμα Επιθεωρητων. Το συνολικο ποσο που οφειλαν οι Μονάδες Ψυχικης Υγειας στους φιλοξενουμενους ασθενεις ανηλθε σε 374.006,06€ το οποιο ηταν καταγεγραμμενο στα βιβλια τους, στην στηλη των εσοδων ως «χρηματικη διευκολυνση» απο τους φιλοξενουμενους ασθενεις. Παράλληλα, διαπιστωθηκαν και σημαντικες παρατυπιες διοικητικης και οικονομικης φυσεως. Σε ο,τι αφορά την ανεξάρτητη διαβιωση για άτομα με αναπηρια (και οχι ψυχικη αναπηρια), τα προβληματα διαφοροποιουνται σημαντικά. Οπως καταγράφεται στη μελετη της ΕΣΑμεΑ, με θεμα «Ατομα με βαριες αναπηριες και πολλαπλες ανάγκες εξάρτησης: οι αποκλεισμενοι ανάμεσα στους αποκλεισμενους» [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 32] ο αριθμος των κεντρων εκπαιδευσης και διαβιωσης για τα άτομα με βαριες αναπηριες και πολλαπλες ανάγκες εξάρτησης ειναι εξαιρετικά μικρος. Ως αποτελεσμα, μεγάλος αριθμος ατομων ζει με τους γονεις τους (για οσο διάστημα τουλάχιστον αυτοι ειναι εν ζωη) και αντιμετωπιζουν οδυνηρες καταστάσεις αποκλεισμου. Δημοσια σχολεια η κεντρα ημερας για τα παιδιά με βαριες αναπηριες και πολλαπλες ανάγκες εξάρτησης δεν υπάρχουν και, συνεπως, οι γονεις αναγκάζονται ειτε να τα στειλουν σε ιδιωτικά, καταβάλλοντας σημαντικο αντιτιμο, ειτε σε περιπτωση που δεν εχουν την οικονομικη δυνατοτητα η ζουν στην επαρχια οπου δεν υπάρχουν ανάλογα κεντρα κρατουν τα παιδιά τους στο σπιτι. Το γεγονος αυτο φερεται να εχει αρνητικες επιπτωσεις στη συμπεριφορά του ατομου με αναπηρια (επιθετικοτητα, αυτοκαταστροφικοτητα, καταστροφικοτητα). Περα ωστοσο απο τα προβληματα που καταγράφονται στην πράξη σε σχεση με την υπαρξη δομων ανεξάρτητης διαβιωσης και την επαρκη κάλυψη των αναγκων ολων των ατομων με αναπηρια, προβληματα καταγράφονται και σε ο,τι αφορά την παροχη των απαραιτητων υποστηρικτικων υπηρεσιων που θα επιτρεψουν την ουσιαστικη υλοποιηση του δικαιωματος στην ανεξάρτητη διαβιωση. Συμφωνα με την ετησια εκθεση του Ακαδημαικου Δικτυου Ευρωπαιων Εμπειρογνωμονων για την Αναπηρια (ANED) για την Ελλάδα, που αφορά την εφαρμογη πολιτικων για την στηριξη της ανεξάρτητης διαβιωσης των ατομων με αναπηρια [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 33], το θεμα της εξατομικευμενης βοηθειας και της επιλογης απο το ιδιο το άτομο με αναπηρια του ειδους και του βαθμου της βοηθειας που του παρεχεται, δεν υφισταται στην ελληνικη κοινωνικη πολιτικη. Συγκεκριμενα, στην εκθεση αναφερεται οτι αν και αναγνωριζεται το δικαιωμα των ατομων με αναπηριες στην ανεξάρτητη διαβιωση και στη συμμετοχη στην κοινωνικη ζωη δεν τους παρεχεται η απαραιτητη υποστηριξη προκειμενου να τους επιτραπει να οργανωνουν και να ελεγχουν τη ζωη τους συμφωνα με τις επιθυμιες τους. Δεν παρεχονται συστηματα προσωπικης υποστηριξης, που περιλαμβάνουν το δικαιωμα επιλογης και ελεγχου για το ποιος παρεχει την υποστηριξη, που παρεχεται αυτη η υποστηριξη και ποτε παρεχεται η υποστηριξη. Δεν υπάρχει σχετικη προβλεψη στην ελληνικη νομοθεσια με κατευθυνση την ανεξάρτητη διαβιωση και, κατά συνεπεια, δεν υπάρχει προβλεψη η σχεδιασμος για την παροχη βοηθειας προσαρμοσμενης στις ιδιαιτερες ανάγκες του κάθε ατομου η την παροχη ενισχυσης για τη στηριξη καθημερινων δραστηριοτητων στο πλαισιο της κοινοτητας. Οπως τονιζεται, το ισχυον συστημα αξιολογησης και παροχων βασιζεται κυριως στο μοντελο ιατρικης αντιληψης των αναγκων και οχι στις πραγματικες ανάγκες υποστηριξης και πιθανης εξατομικευμενης βοηθειας. Η βασικη υποστηριξη που παρεχεται στην Ελλάδα ειναι εμμεση και αφορά οικονομικες ενισχυσεις και επιδοματα, τα οποια τα άτομα με αναπηρια η οι οικογενειες τους αξιοποιουν για να καλυψουν τις ανάγκες διαβιωσης τους. Ωστοσο, συμφωνα με την προαναφερομενη εκθεση, τα συγκεκριμενα μετρα δεν ειναι επαρκη ουτε ορθολογικά, ενω βασιζονται σε μια κατηγοριακη λογικη η οποια εχει σαν αποτελεσμα οριζοντιες ανισοτητες ανάμεσα στα άτομα με αναπηρια. Επιπλεον, τα επιδοματα βασιζονται σε ποσοστά αναπηριας, προκειμενου να διασφαλιστει η χορηγηση τους και χορηγουνται με βάση τη διάγνωση για την αναπηρια και το ειδος της και δεν λαμβάνεται σε καμια περιπτωση υποψη η εξειδικευμενη ανάγκη που μπορει να εχει κάθε άτομο, ενω το υψος τους ειναι κοινο για το συνολο των ατομων που βρισκονται στην ιδια κατηγορια. Το ποσο που διδεται δεν ειναι ικανο προκειμενου ενα άτομο, για παράδειγμα, τετραπληγικο, να προσλάβει προσωπικο βοηθο, προκειμενου να λειτουργει οσο πιο ανεξάρτητα γινεται στο κοινωνικο πλαισιο. Στην πραγματικοτητα, τα επιδοματα αναπηριας που παρεχονται απο το ελληνικο κράτος αποτελουν το μοναδικο εισοδημα των ατομων με αναπηρια και ειναι, σαφες, πως δεν επαρκουν για να καλυψουν τις ανάγκες τους. Υπηρεσιες που παρεχονται στο σπιτι η στην κοινοτητα και χρηματοδοτουνται μεσω κοινοτικων προγραμμάτων και του ΕΣΠΑ 2007-2013, οπως το προγραμμα «Βοηθεια στο σπιτι» αντιμετωπιζουν σημαντικά προβληματα οικονομικης φυσεως. Επισης τα προγράμματα αυτά παρεχουν κάποιες υπηρεσιες υποστηριξης και σε άτομα με αναπηρια, χωρις ωστοσο να μπορουν να θεωρηθουν οτι αποτελουν αποτελεσματικες υπηρεσιες προσωπικης υποστηριξης για την αυτονομη διαβιωση των ατομων με αναπηρια στην κοινοτητα. Ορισμενες απο αυτες τις δράσεις ωστοσο θα μπορουσαν να θεωρηθουν βάση για την ανάπτυξη η επεκταση των υπηρεσιων αυτων. Περα απο τα οικονομικά προβληματα που αντιμετωπιζουν οι παραπάνω παρεμβάσεις καταγράφονται και επιπλεον δυσλειτουργιες στην πράξη. Πολλες φορες, οι αποκλισεις ανάμεσα στις πραγματικες ανάγκες που καλουνται να καλυψουν επιμερους δράσεις και στη λογικη που διεπει τα επιμερους προγράμματα στα οποια αυτες εντάσσονται εχουν σαν αποτελεσμα να δημιουργουνται επιπροσθετες προυποθεσεις αλλά και μεγαλυτερος κινδυνος αποκλεισμου για τους ωφελουμενους-άτομα με αναπηρια. Περα απο τις περιορισμενες η ανεπαρκεις δομες και υποδομες για την δυνατοτητα άσκηση τους δικαιωματος στην αυτονομη διαβιωση, στην πράξη καταγράφεται και μια πληθωρα άλλων προβλημάτων, κοινωνικης κυριως φυσης. Η αντιδραση της κοινωνιας και η υπαρξη στιγματος ειναι στοιχεια που καταδεικνυονται και στο Πορισμα Αναφοράς του Συνηγορου του Πολιτη με θεμα «Εξωση αποθεραπευμενων ψυχικά ασθενων απο προστατευμενο διαμερισμα» [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 34], στο οποιο η Αρχη τοποθετηθηκε σχετικά με το θεμα της εφαρμογης των προγραμμάτων αποασυλοποιησης που προβλεφθηκαν με το Νομο 2716/1999, μετά απο αναφορά και αιτημα ελεγχου που ελαβε απο βουλευτη για σχετικη αποφαση του Μονομελους Πρωτοδικειου Αθηνων (υπ’αριθμ. 716/2004). Αιτια για την κατάθεση της αναφοράς ηταν αποφαση του Μονομελους Πρωτοδικειου Αθηνων, οπου προσεφυγαν συνιδιοκτητες διαμερισμάτων πολυκατοικιας, στην οποια το Δρομοκαιτειο Θεραπευτηριο εκμισθωσε διαμερισμα για την τη φιλοξενια πεντε ασθενων. Οι προσφευγοντες ζητησαν και πετυχαν την εξωση των πεντε ατομων, επικαλουμενοι ορο του Κανονισμου της πολυκατοικιας που απαγορευε τη χρηση του διαμερισματος ως κλινικη. Οπως αναφερεται στο Πορισμα της Αρχης, «ο στιγματισμος των ψυχικά ασθενων στηριζεται σε μια σειρά προκαταληψεων, οι οποιες κατά ενα μερος δικαιολογουνταν την εποχη που δεν υπηρχαν αποτελεσματικες θεραπειες για τις ψυχωσεις. Οι προκαταληψεις, που βοηθησαν στη δημιουργια του στιγματος, στηριζονται στην πεποιθηση οτι ο ψυχικά ασθενης ειναι ανιατος, επικινδυνος για το περιβάλλον και ανευθυνος για τις πράξεις του». Οπως εκρινε, το επιχειρημα που προβαλαν οι ιδιοκτητες των διαμερισμάτων οτι η εγκατάσταση και μονο στην πολυκατοικια πεντε αποθεραπευθεντων ψυχικά ασθενων διαταράσσει την ησυχια τους και, ειδικοτερα, την ψυχικη τους ηρεμια «δεν συνδεεται με προσδιοριζομενες κοινωνικά αποδοκιμαστεες η παράνομες συμπεριφορες. Επομενως, η αυξημενη ανησυχια, τα αρνητικά στερεοτυπα και οι παραστάσεις φοβου γυρω απο τη λειτουργια αυτων των Ξενωνων και των Προστατευμενων Διαμερισμάτων, επιτάσσουν την συστηματικη αγωγη της κοινοτητας με τη διάδοση εγκυρων πληροφοριων για την ψυχιατρικη νοσο καθως και την ουσιαστικη συνεργασια με τις τοπικες αρχες και τους φορεις της τοπικης κοινωνιας». Τα προστατευομενα διαμερισματα, ως μεθοδος αποασυλοποιησης προβλεπεται απο διατάξεις νομου που θεσπιστηκαν χάριν του δημοσιου συμφεροντος και για λογους κοινωνικης πολιτικης. Για το αν η χρηση του διαμερισματος εμπιπτει στην εννοια της «κλινικης» ο Συνηγορος εξεφρασε την εκτιμηση πως, το γεγονος οτι τα άτομα που διαμενουν εκει χρηζουν περιοδικης ειδικης παρακολουθησης και φαρμακευτικης αγωγης δεν καθιστά το διαμερισμα κλινικη η παράρτημα ψυχιατρειου, ουτε ο χωρος προσιδιάζει σε κάτι τετοιο, ουτε τα άτομα που διαμενουν θεωρουνται, πλεον, ασθενεις και παρουσιάζουν επικινδυνοτητα. Συμφωνα με ρητη αναφορά στο Πορισμα, η συγκεκριμενη δικαστικη αποφαση ειναι μεμονωμενη, καθως παρατιθεται σειρά άλλων δικαστικων αποφάσεων, επι ανάλογων περιπτωσεων, με διαφορετικη κριση (Ενδεικτικά, Αποφάσεις 338/2004 Μον.Πρ.Καρδιτσας, 408/2000 Μον.Πρ.Μεσολογγιου, 23315/2002 Μον.Πρ.Θεσσαλονικης, 578/2001 Μον.Πρ.Πατρων, 373/1993 Ειρηνοδικειου Χαλανδριου, 44/2001 Μον.Πρ. Αλεξανδρουπολης.). #Δυνατοτητα διαβιωσης στην κοινοτητα Σε ο,τι αφορά τη δυνατοτητα ανεξάρτητης διαβιωσης στην κοινοτητα, υπάρχει σχετικο θεσμικο πλαισιο στην ελληνικη εννομη τάξη, το οποιο προβλεπει τη λειτουργια μιας σειρά υπηρεσιων στην κοινοτητα για τη διευκολυνση της ανεξάρτητης διαβιωσης. Η υπαρξη νομοθεσιας αποτελει τη βάση για την υλοποιηση του δικαιωματος στην ανεξάρτητη διαβιωση, και μια θετικη εξελιξη των τελευταιων δεκαετιων, χωρις ωστοσο να διασφαλιζει την πληρη συμβατοτητα με τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Αποκλισεις καταγράφονται τοσο στις σχετικες διατάξεις οσο και στην εφαρμογη τους στην πράξη. Αρχικά, καταγράφονται ανεπαρκεις δομες και υποδομες που να επιτρεπουν την υλοποιηση του δικαιωματος των ατομων με αναπηρια στην ανεξάρτητη διαβιωση. Οι δομες που εχουν δημιουργηθει δεν επαρκουν (αριθμητικά) για να καλυψουν τις υφιστάμενες ανάγκες. Οι δομες δεν κατανεμονται επισης με ορθολογικο τροπο στην ελληνικη επικράτεια. Επιπλεον, οι δομες αυτες αφορουν πρωτιστως σε ορισμενες ομάδες ατομων με αναπηρια (κυριως ψυχικά ασθενεις και άτομα με νοητικη υστερηση) και οχι σε ολα τα άτομα με αναπηρια οπως ρητά αναφερεται στην παρ. 1 του άρθρου 19 της Συμβασης. Ακομη και για τις ομάδες για τις οποιες εχουν δημιουργηθει δομες διαβιωσης στην κοινοτητα, αυτες απευθυνονται μονο σε άτομα που νοσηλευονταν. Περαιτερω, καταγράφεται σημαντικη ελλειψη στοιχειων σε ο,τι αφορά την τεκμηριωση του αριθμου των ατομων που ασκουν το δικαιωμά τους στην ανεξάρτητη διαβιωση, ενω οι εκθεσεις ανεξάρτητων φορεων και οργανισμων η σωμάτων επιθεωρησης αναδεικνυουν σημαντικες διαφοροποιησεις τοσο στη φυση οσο και στην ποιοτητα των υπηρεσιων που παρεχονται στις δομες ανεξάρτητης διαβιωσης. Ως αποτελεσμα, το ισχυον καθεστως που ρυθμιζει το δικαιωμα της ανεξάρτητης διαβιωσης για ολα τα άτομα με αναπηρια φαινεται να εχει περιορισμενη κάλυψη αλλά και να διεπεται απο οριζοντιες και κάθετες ανισοτητες τοσο στη νομοθετικη του κατοχυρωση οσο και στην εφαρμογη του στην πράξη. #Δικαιωμα επιλογης Σε δευτερο επιπεδο, καταγράφεται αποκλιση απο τις διατάξεις της Συμβασης σε ο,τι αφορά το δικαιωμα που διαθετει το άτομο με αναπηρια να επιλεξει τον τοπο και τον τροπο διαβιωσης του. Στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο η ενταξη ατομου σε μονάδα αυτονομης διαβιωσης προυποθετει αιτηση απο την πλευρά του. Το γεγονος αυτο δεν συνεπάγεται ωστοσο και την ελευθερη επιλογη της συγκεκριμενης μονάδας η δομης. Στο βαθμο που η δημιουργια μονάδων ανεξάρτητης διαβιωσης συνδεθηκε στενά με τη διαδικασια αποιδρυματοποιησης και το κλεισιμο συγκεκριμενων ψυχιατρικων μονάδων, οι νοσηλευομενοι «ασθενεις», κατευθυνθηκαν στις νεοσυστατες μονάδες σε συνεργασια του προσωπικου του νοσοκομειου και των επαγγελματιων που απασχολουνταν σε αυτες. Η διαδικασια επιλογης απο την πλευρά του ασθενους δεν ρυθμιζεται με σαφηνεια στο νομοθετικο πλαισιο, η πράξη ωστοσο, οπως περιγράφηκε απο επαγγελματιες, δεν φαινεται να διασφαλιζει την ελευθερη επιλογη του ατομου με αναπηρια. Συνεπως, το δικαιωμα επιλογης δεν κατοχυρωνεται επαρκως στη νομοθεσια και δεν υφισταται στην πράξη. Στο βαθμο που αποτελει βασικη προυποθεση για την υλοποιηση του δικαιωματος στην αυτονομη διαβιωση στην κοινοτητα, το θεσμικο πλαισιο θα πρεπει να ενισχυθει με εγγυησεις στην κατευθυνση αυτη. #Υποστηρικτικες υπηρεσιες για τη διαβιωση στην κοινοτητα Συστατικο στοιχειο του δικαιωματος στην ανεξάρτητη διαβιωση αποτελει επισης η διαθεσιμοτητα των απαραιτητων υποστηρικτικων υπηρεσιων στο σπιτι, σε καταστηματα και άλλες κοινωνικες υπηρεσιες υποστηριξης, συμπεριλαμβανομενης και της προσωπικης βοηθειας. Η εξατομικευμενη βοηθεια και επιλογη απο το ιδιο το άτομο με αναπηρια του ειδους και του βαθμου της βοηθειας που του παρεχεται, δεν κατοχυρωνεται στην ελληνικη νομοθεσια. Η παροχη υποστηρικτικων υπηρεσιων στο σπιτι η στην κοινοτητα πραγματοποιειται μεσω προγραμμάτων (κατά κυριο λογο το προγραμμα Βοηθεια στο Σπιτι και το Δικτυο Κοινωνικων Υποστηρικτικων Υπηρεσιων) και δεν καλυπτει το συνολο των ατομων με αναπηρια. Συνεπως, ενω αποτελει μια σαφη προοδο δεν κατοχυρωνεται με τροπο που να μπορει ουσιαστικά και αποτελεσματικά να συμβάλει στην άσκηση του δικαιωματος των ατομων με αναπηρια στην ανεξάρτητη διαβιωση. Επιπλεον, η ελληνικη νομοθεσια δεν προβλεπει τα συστηματα προσωπικης υποστηριξης, πολλω δε μάλλον επιλογης των προσωπων που παρεχουν την υποστηριξη αυτη. Ο ρολος αυτος αναλαμβάνεται συνηθως απο την οικογενεια η επαγγελματιες και οχι απαραιτητα πάντα με τροπο που να συμβάλλει στην αυτονομια και στην ελευθερια επιλογης του ατομου με αναπηρια. Η ελληνικη νομοθεσια θα πρεπει επομενως να προβλεψει ρητά ενα συστημα προσωπικης υποστηριξης ειδικά σε θεματα ανεξάρτητης διαβιωσης στην κοινοτητα. Η εμπειρια απο παρεμβάσεις που εχουν λειτουργησει θετικά και εχουν επιφερει θετικά αποτελεσματα μπορει να αξιοποιηθει ως βάση σχεδιασμου των σχετικων υπηρεσιων. Στο ισχυον θεσμικο πλαισιο, η βασικη υποστηριξη που παρεχεται στα άτομα με αναπηρια αφορά οικονομικες ενισχυσεις και επιδοματα, τα οποια διεπονται απο κατηγοριακη και προνοιακη λογικη και στηριζονται στενά στην ιατρικη διάγνωση και στη διαπιστωση ποσοστων αναπηριας. Στην πραγματικοτητα, τα επιδοματα αναπηριας που παρεχονται απο το ελληνικο κράτος συχνά αποτελουν το μοναδικο εισοδημα των ατομων με αναπηρια και στις περισσοτερες περιπτωσεις δεν επαρκουν για να καλυψουν τις ανάγκες τους. Τα επιδοματα αυτά θα πρεπει ωστοσο σταδιακά να μετεξελιχθουν απο «βοηθεια» προνοιακης λογικης σε διαφορετικες μορφες υπηρεσιων και προσωπικης υποστηριξης στα άτομα με αναπηρια, προκειμενου να ειναι συμβατά με το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας και τη ratio της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Λοιπες υπηρεσιες, οπως στεγαστικη υποστηριξη κ.λπ. κρινεται οτι αποτελουν καλη βάση για την υλοποιηση του δικαιωματος στην ανεξάρτητη διαβιωση και θα πρεπει να διευρυνθουν Βρισκουν περιορισμενη εφαρμογη και αυστηρες προυποθεσεις που επισης συνδεονται με την αναπηρια, τη διάγνωση της καθως και λοιπες προυποθεσεις. #Προσβαση στις υπηρεσιες στην κοινοτητα Τελος, το άρθρο 19 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια προβλεπει την δυνατοτητα προσβασης σε ιση βάση στις κοινοτικες υπηρεσιες για το συνολο του πληθυσμου. Η υποχρεωση αυτη, σε θεωρητικο επιπεδο, καλυπτεται απο τις ισχυουσες συνταγματικες και νομοθετικες προβλεψεις. Στην πράξη ωστοσο, καταγράφονται σημαντικες αποκλισεις σε ο,τι αφορά την ισοτιμη προσβαση στις υπηρεσιες που αφορουν το συνολο του πληθυσμου καθως παραμενει σειρά εμποδιων προσβασιμοτητας αλλά και στιγματισμου. Επιπλεον, λογω της οικονομικης κρισης καταγράφεται μια σημαντικη συρρικνωση των παρεχομενων υπηρεσιων και μια τάση συγχωνευσης υπηρεσιων που στοχευαν στα άτομα με αναπηρια με υπηρεσιες ιατρικης φυσεως. 4.3 Κινητικοτητα του ατομου – Αρθρο 20 4.3.1 Το δικαιωμα στην κινητικοτητα οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Συμφωνα με το άρθρο 20, τα Συμβαλλομενα Κράτη πρεπει να λαμβάνουν αποτελεσματικά μετρα προκειμενου να διασφαλιζεται η κινητικοτητα των ατομων με αναπηρια, με τη μεγιστη δυνατη ανεξαρτησια. Η Συμβαση αναγνωριζει την ατομικη κινητικοτητα ως δικαιωμα των ατομων με αναπηρια και παρεχει οδηγιες για το πως η άσκηση του συγκεκριμενου δικαιωματος μπορει να καταστει εφικτη και να μην παραβιάζεται [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 35]. Για να συμβει αυτο, θα πρεπει να διασφαλιζεται οτι ολα τα άτομα με αναπηριες θα πρεπει να εχουν προσβαση σε υποβοηθητικες συσκευες, τεχνολογιες η άλλες παροχες, ανάλογα με την περιπτωση τους, στο χρονο που θα επιλεξουν και, επιπλεον, να μπορουν να ανταποκριθουν οικονομικως. Επιπλεον, θα πρεπει να διασφαλιζεται πως θα παρεχεται στα άτομα με αναπηρια –και σε εκεινους που εχουν αναλάβει τη φροντιδα τους- ολη η απαραιτητη εκπαιδευση προκειμενου να μπορουν να χρησιμοποιουν τους υποστηρικτικους μηχανισμους με ορθο και τον καλυτερο δυνατο τροπο. Οι διατάξεις του άρθρου 20 βρισκονται σε συνάφεια και με τις διατάξεις του άρθρου 26, που αφορουν την αποκατάσταση και την επανάκτηση. 4.3.2 Το δικαιωμα στην κινητικοτητα για τα άτομα με αναπηρια στην ελληνικη εννομη τάξη, η εφαρμογη της νομοθεσιας και η συμβατοτητά της με το άρθρο 20 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η ελληνικη εννομη τάξη δεν κατοχυρωνει ρητά το δικαιωμα της κινητικοτητας των ατομων με αναπηρια. Σε ισχυ ειναι ρυθμισει διάσπαρτες, το θεμα δεν εχει αντιμετωπιστει σφαιρικά και ουσιαστικά και δεν υπάρχει ενα αλληλενδετο πλεγμα ρυθμισεων, προσανατολισμενο στις πραγματικες ανάγκες των ατομων με αναπηρια. Εμμεση αναφορά μπορει να συναχθει απο το άρθρο 21 παρ. 6 του Συντάγματος το οποιο οριζει οτι «τα άτομα με αναπηρια εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη και πολιτικη ζωη της χωρας». Στο βαθμο που η προσβασιμοτητα του περιβάλλοντος και η δυνατοτητα κινητικοτητας σε αυτο ειναι προυποθεση για την αυτονομια, αλλά και την ενεργητικη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια στην κοινωνικη και πολιτικη ζωη της χωρας, οποιαδηποτε γεγονοτα η καταστάσεις που δημιουργουν εμποδια εμποδιζουν την απολαυση των συγκεκριμενων δικαιωμάτων. Αυτο ισχυει για τη μη δυνατοτητα κινητικοτητας στο φυσικο και δομημενο περιβάλλον, στις υποδομες, στα μεσα μεταφοράς. Προκειμενου να γινεται σεβαστο το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια να εξασφαλιζουν τη μεγιστη δυνατη κινητικοτητα, απαιτειται η παροχη συγκεκριμενων διευκολυνσεων και βοηθημάτων. Πρωτιστως ομως απαιτειται η εξασφάλιση ενος φυσικου και δομημενου περιβάλλοντος που δεν θα θετει εμποδια και ενος συστηματος μεταφορων, προσαρμοσμενου στις απαιτησεις των ατομων με αναπηρια. Το θεσμικο πλαισιο που αφορά τους συγκεκριμενους τομεις αναπτυχθηκε εκτενως σε σχεση με το άρθρο 9 της Συμβασης και οπως διαπιστωθηκε υπάρχουν σημαντικά πρακτικά προβληματα που θετουν φραγμους και εμποδια στην προσβασιμοτητα των ατομων με αναπηρια και στη δυνατοτητα κινητικοτητάς τους. Επιπλεον, το θεσμικο πλαισιο που διευκολυνει την κινητικοτητα ατομων με αναπηρια περιλαμβάνει μια σειρά επιμερους ρυθμισεων και παροχων για τα άτομα με αναπηρια, υπο συγκεκριμενες προυποθεσεις. Συγκεκριμενα: Οχηματα με ατελεια, δελτιο στάθμευσης, ειδικη θεση στάθμευσης, κάρτες μετακινησης, τελη διοδιων, κυκλοφορια στο δακτυλιο, ΕΔΧ για μεταφορά αναπηρων. Μεσω του συστηματος υγειας και του ασφαλιστικου συστηματος, άτομα με αναπηρια δικαιουνται την παροχη συγκεκριμενων ποσων για τη χορηγηση βοηθημάτων και συσκευων που προάγουν την κινητικοτητά τους. Ωστοσο, λογω και της οικονομικης κρισης οι παροχες περικοπτονται συνεχως. Η παροχη συνεχους βοηθειας και ποσο, μάλλον, προσωπικης βοηθειας στα άτομα με την αναπηρια δεν προβλεπεται απο το ελληνικο θεσμικο πλαισιο. Ειδικά προγράμματα κατάρτισης σε σχεση με τις δεξιοτητες κινητικοτητας, για τα άτομα με αναπηρια, καθως και για το εξειδικευμενο προσωπικο που συνεργάζεται με αυτά, δεν εχουν σχεδιαστει και δεν παρεχονται, τουλάχιστον συστηματικά και οργανωμενα, με συνεχεια και συνεπεια. Τετοιου ειδους προγράμματα μπορει να εχουν σαν βάση την ιδιωτικη πρωτοβουλια, η να παρεχονται απο ιδιωτικους φορεις με το ανάλογο, προφανως, κοστος. 4.3.3 Κατευθυνσεις αλλαγων Το ισχυον θεσμικο πλαισιο διεπεται απο μια στενη αντιληψη της κινητικοτητας και διασφαλιζει ορισμενες μονο πτυχες της, χωρις αυτες να ειναι απαραιτητα οι πλεον χρησιμες η οι πλεον σημαντικες για τα άτομα με αναπηρια. Οπως αναφερθηκε η κινητικοτητα αποτελει βασικη προυποθεση για την ανεξαρτησια, την αυτονομια και τη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια στην κοινωνικη και οικονομικη ζωη και πρεπει να εχει και την αντιστοιχη θεσμικη κατοχυρωση. Συνεπως, στο πλαισιο του εξορθολογισμου των παροχων που επιχειρει ο Ενιαιος Κανονισμος Παροχων Υγειας κρινεται σκοπιμη η διατηρηση των βοηθημάτων κινητικοτητας που εχουν ουσιαστικη σημασια και συμβολη στη διασφάλιση της ανεξαρτησιας των ατομων με αναπηρια, λαμβάνοντας υποψη και νεες μορφες υποστηριξης. 4.4 Αποκατάσταση και επανάκτηση – Αρθρο 26 4.4.1 Το δικαιωμα σε αποκατάσταση και επανάκτηση οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η αποκατάσταση και η επανάκτηση αποτελουν βασικά και καθοριστικης σημασιας στάδια, προκειμενου τα άτομα με αναπηρια να μπορουν να ζησουν ανεξάρτητα στην κοινοτητα (άρθρο 19 ΣΔΑΑ) και να εχουν πληρη κινητικοτητα (Αρθρο 20 ΣΔΑΑ). Η αποκατάσταση (habilitation) περιλαμβάνει την εκμάθηση δεξιοτητων που θα δωσουν τη δυνατοτητα σε ενα άτομο με αναπηρια να λειτουργει στην κοινοτητα. Ανάλογα προγράμματα εχουν κυριως στοχο άτομα που γεννηθηκαν με κάποια αναπηρια. Η επανάκτηση (rehabilitation) σημαινει την επαναφορά ικανοτητων και δυνατοτητων για κυριως ενηλικα άτομα που απεκτησαν αναπηρια σε κάποια φάση της ζωης τους και πρεπει, μετά απο αυτο, να επαναπροσαρμοστουν στις απαιτησεις της κοινοτητας. Συνηθως ειναι διαδικασιες συγκεκριμενης χρονικης διάρκειας, προσαρμοσμενες στις ιδιαιτερες απαιτησεις και ανάγκες του κάθε ατομου και διαφερουν ανάλογα με το ειδος και το βαθμο της αναπηριας. Περιλαμβάνουν τον καθορισμο στοχων που πρεπει να επιτευχθουν με τη συντονισμενη υποστηριξη εξειδικευμενων για κάθε περιπτωση επαγγελματιων και πιθανως και με τη συμμετοχη μελων της οικογενειας η ατομων απο το στενο του περιβάλλον [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 36]. 4.4.2 Το δικαιωμα σε αποκατάσταση και επανάκτηση στην ελληνικη εννομη τάξη, η εφαρμογη της νομοθεσιας και η συμβατοτητά της με το άρθρο 26 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το ελληνικο Συνταγμα, μετά και την αναθεωρηση του 2001, εχει συμπεριλάβει ειδικες αναφορες στην κοινωνικη προστασια των ατομων με αναπηρια. Οπως οριζεται στο άρθρο 21 παρ. 2 οι ανάπηροι πολεμου η ειρηνικης περιοδου και τα άτομα που πάσχουν απο ανιατη σωματικη η πνευματικη νοσο, μεταξυ άλλων κατηγοριων ευπαθων ομάδων, εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν ειδικη φροντιδα απο το Κράτος και ο κοινος νομοθετης καλειται να συγκεκριμενοποιησει τις προυποθεσεις και τις τεχνικες της εν λογω προνοιακης προστασιας. Οπως οριζεται στο άρθρο 21 παρ. 3 «Το Κράτος μεριμνά για την υγεια των πολιτων και παιρνει ειδικά μετρα για την προστασια της νεοτητας, του γηρατος, της αναπηριας και για την περιθαλψη των απορων», ενω το άρθρο 21 στην παράγραφο 6, που προστεθηκε με την τελευταια συνταγματικη αναθεωρηση αναφερει πως «Τα άτομα με αναπηριες εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της Χωρας». Οι παράγραφοι 3 και 6 του άρθρου 21 ουσιαστικά διευρυνουν τους αποδεκτες της συνταγματικης εντολης στο συνολο των ατομων που πάσχουν απο αναπηρια. Η αποκατάσταση της υγειας των πολιτων συμπεριλαμβάνεται στις υποχρεωσεις του κράτους. Με το νεο Ενιαιο Κανονισμο Παροχων Υγειας, του Εθνικου Οργανισμου Παροχων Υπηρεσιων Υγειας (ΕΟΠΥΥ) ρυθμιζεται η προσβαση του πληθυσμου των δικαιουχων των παροχων απο ασφαλιστικά ταμεια, σε ενιαιο συστημα παροχης υπηρεσιων υγειας. Οι παροχες των ασφαλιστικων ταμειων, που καθοριζονται μεσω του ενιαιου κανονισμου, προβλεπουν την αποκατάσταση σε νοσοκομεια, αλλά και σε κεντρα αποθεραπειας-αποκατάστασης κλειστης νοσηλειας η ημερησιας νοσηλειας, ενω προβλεπουν την παροχη υπηρεσιων ημερησιας φροντιδας και παραμονης σε Κεντρα Διημερευσης − Ημερησιας Φροντιδας για άτομα με ειδικες ανάγκες. Ακομη, περιλαμβάνονται παροχες για κάλυψη αναγκων για φυσικοθεραπειες, λογοθεραπειες, εργοθεραπειες, ψυχοθεραπειες. Τα Θεραπευτηρια Χρονιων Παθησεων μετασχηματιστηκαν και μετονομάστηκαν σε Ιδρυματα Κλειστης Φροντιδας και παρεχουν υπηρεσιες ειδικοτερα σε άτομα με συγγενεις διαταραχες η βλάβες μονιμες η προσωρινες του μυικου, νευρικου, κυκλοφορικου, ερειστικου, αναπνευστικου συστηματος καθως και σε άτομα με νοητικη υστερηση. Στοχος τους ειναι η προληψη της αναπηριας η η μειωσης της. Με το Νομο 4025/2011 τα 24 ΚΕΚΥΚΑΜΕΑ καταργουνται, οπως και τα Κεντρα Αποθεραπειας – Φυσικης και Κοινωνικης Αποκατάστασης (ΚΑΦΚΑ) και εντάσσονται στο ΕΣΥ ως Κεντρα Φυσικης και Ιατρικης Αποκατάστασης. Η αποκατάσταση και επανακινηση επιχειρηθηκε πρωτιστως μεσα απο δομες αποιδρυματοποιησης. Αποτελεσμα της διαδικασιας ψυχιατρικης μεταρρυθμισης (οπως αναφερθηκε στην ενοτητα που αφορά το άρθρο 19 της Συμβασης) ειναι η δημιουργια ενος δικτυου απο κοινοτικες δομες οικοτροφεια, ξενωνες, προστατευομενα διαμερισματα και κεντρα ημερας -στην πλειοψηφια τους απο ιδιωτικους φορεις- που παρεχουν διαμονη η προγράμματα επαγγελματικης κατάρτισης σε άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας, κατά κυριο λογο και, σε μικροτερο βαθμο, σε άτομα με νοητικη υστερηση. Οπως επισημαινει η ΟΚΕ, στη Γνωμη σχετικά με το σχεδιο του Νομου 4025/2011, το Συστημα Κοινωνικης Φροντιδας ειναι εκτος του Ε.Σ.Υ. και χαρακτηριζεται απο την παροχη ποιοτικά χαμηλων και σε πολλες περιπτωσεις επικαλυπτομενων κοινωνικων υπηρεσιων, εντονη γραφειοκρατια, περιορισμενη αξιοποιηση του υπάρχοντος δυναμικου και αναποτελεσματικη οικονομικη διαχειριση. Η υπαρξη πολλων φορεων που παρεχουν περιορισμενες και αποσπασματικες υπηρεσιες οδηγει στην χαμηλη ικανοποιηση των πολιτων απο τις κοινωνικες υπηρεσιες και στην ανεξελεγκτη αυξηση του κοστους τους. Συμφωνα με Γνωμη Πρωτοβουλιας της ΟΚΕ για την υγεια [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 37], στην Ελλάδα παρατηρειται σοβαροτατη υστερηση στους τομεις της «μετά» και εξω-νοσοκομειακης περιθαλψης. Στον τομεα της αποθεραπειας και αποκατάστασης υγειας, η συμβολη του δημοσιου τομεα ειναι ιδιαιτερα υποτονικη και οι ανάγκες καλυπτονται κυριως απο ιδιωτικες μονάδες, ενω, στις βαρυτερες περιπτωσεις, κρινεται αναγκαια η μεταφορά του ατομου στο εξωτερικο προκειμενου να λάβει τις απαραιτητες υπηρεσιες. 4.4.3 Κατευθυνσεις αλλαγων Το ελληνικο θεσμικο πλαισιο παρουσιάζει κενά και δεν καλυπτει το συνολο των υποχρεωσεων που απορρεουν απο το άρθρο 26 της Συμβασης, περα απο τα οποια επιπλεον προβληματα μπορει να παρατηρουνται στην πράξη για τα ζητηματα που ηδη ρυθμιζονται. Κατευθυνσεις αλλαγων προκειμενου να επιτευχθει συμβατοτητα θα μπορουσαν να αποτελεσουν: • Να αναγνωριστουν και να αναπτυχθουν μηχανισμοι «αυτοβοηθειας», προκειμενου τα άτομα με αναπηρια να εχουν το δικαιωμα χρησιμοποιησης και αξιοποιησης της στηριξης άλλων ατομων με αναπηρια (peer support). • Να οργανωθουν σε συστηματικη βάση προγράμματα συνεχιζομενης κατάρτισης των επαγγελματιων και του προσωπικου που εργάζονται σε υπηρεσιες αποκατάστασης. • Να αναπτυχθουν δράσεις πληροφορησης που αφορουν τη διαθεσιμοτητα και τη χρηση υποβοηθητικων συσκευων και τεχνολογιων σχεδιασμενων για τα άτομα με αναπηριες σε σχεση με την αποκατάσταση και την επανάκτηση. • Κατοχυρωση και οργάνωση σε ορθρολογικο πλαισιο. ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗ ΖΩΗ, ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ 5.1 Η κατοχυρωση των δικαιωμάτων στη Ζωη, στην Ελευθερια, στην Ασφάλεια και στην Αξιοπρεπεια στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια – Αρθρα 10, 14, 15, 16 και 17 Το δικαιωμα στη ζωη ειναι εγγενες στην ανθρωπινη υπαρξη και δεν μπορει κανεις, σε καμια περιπτωση, και υπο οποιεσδηποτε συνθηκες να το αμφισβητησει και να το καταχραστει. Το δικαιωμα στη ζωη προστατευεται ρητά στο άρθρο 10 της Συμβασης. Η διάταξη αυτη βρισκεται σε άμεση συνάφεια με τις διατάξεις που προστατευουν την ελευθερια και την αξιοπρεπεια του ατομου, τη σωματικη και ψυχικη του ακεραιοτητα. Τα δικαιωματα που προστατευονται στο άρθρο 14 (ελευθερια και ασφάλεια του ατομου), στο άρθρο 15 (απαλλαγη απο βασανιστηρια η σκληρη, απάνθρωπη η ταπεινωτικη μεταχειριση η τιμωρια), στο άρθρο 16 (απαλλαγη απο την εκμετάλλευση, τη βια και την κακομεταχειριση) και στο άρθρο 17 (προστασια της ακεραιοτητας του ατομου) ειναι αλληλενδετα μεταξυ τους. Τα παραπάνω δικαιωματα, που αποτελουν θεμελιωδη δικαιωματα για κάθε ανθρωπινη υπαρξη, επαναδιατυπωνονται στη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια ως απαρεγκλιτα θεμελια της προστασιας της ανθρωπινης υποστασης των ατομων με αναπηρια. Με δεδομενη τη συνάφειά τους, τα παραπάνω δικαιωματα θα αντιμετωπιστουν ως μια ενοτητα δικαιωμάτων και θα εξεταστουν παράλληλα. #Δικαιωμα στη ζωη – Αρθρο 10 Το δικαιωμα στη ζωη ειναι εγγενες για τον άνθρωπο. Αυτο αναγνωριζεται σε ολες τις διεθνεις Συμβάσεις ανθρωπινων δικαιωμάτων και δεν επιδεχεται αμφισβητηση. Η Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια καλει, αρχικά, τα Συμβαλλομενα Κράτη να επαναβεβαιωσουν την αναγνωριση αυτου του δικαιωματος ειδικά για τα άτομα με αναπηρια και να λάβουν ολα τα απαραιτητα μετρα προκειμενου να διασφαλισουν αποτελεσματικά οτι τα άτομα με αναπηρια απολαμβάνουν αυτο το εγγενες δικαιωμά τους σε ιση βάση με ολους τους άλλους. Το δικαιωμα, στη βάση αυτη, απο το αρνητικο περιεχομενο που εχει, δηλαδη την απαγορευση στερησης της ζωης του δικαιουχου, μετατρεπεται και σε θετικη υποχρεωση των Κρατων να διασφαλιζουν την υπαρξη του συνολου των προυποθεσεων υπο τις οποιες τα άτομα με αναπηριες μπορουν να αντιληφθουν και να συνειδητοποιησουν πληρως και αποτελεσματικά το δικαιωμά τους στη ζωη. #Ελευθερια και ασφάλεια του ατομου – Αρθρο 14 Το δικαιωμα στην ελευθερια και στην ασφάλεια του προσωπου ισχυει για τα άτομα με αναπηριες σε ιση βάση με ολους τους υπολοιπους πολιτες, οπως διατυπωνεται ρητως στο άρθρο 14 της Συμβασης. Το άρθρο 14 της Συμβασης θετει δυο στοχους: ο πρωτος συνισταται στην απαγορευση οποιασδηποτε μορφης στερησης της ελευθεριας αποκλειστικά και μονο λογω της αναπηριας. Αυτο προυποθετει την κατάργηση νομων που αφορουν άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας, που πιθανως υπάρχουν εχοντας ως κυριο, αν οχι αποκλειστικο, σκοπο τη ρυθμιση συνθηκων εισαγωγης και υποχρεωτικης θεραπειας βασισμενων σε λογους οπως η προληψη η η υπαρξη ανάγκης για περιθαλψη και θεραπεια εξαιτιας προφανους η διαγνωσμενης ψυχικης ασθενειας. Ο δευτερος στοχος ειναι να διασφαλισει πως τα άτομα με αναπηρια που εχουν στερηθει την ελευθερια τους με νομιμο τροπο που δεν σχετιζεται με την αναπηρια εχουν ισα δικαιωματα με ολα τα υπολοιπα άτομα που εκτιουν στερητικες της ελευθεριας ποινες και απολαμβάνουν, σε ιση βάση, τις προβλεπομενες εγγυησεις και τις απαραιτητες ευλογες προσαρμογες. [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 38] #Απαλλαγη απο βασανιστηρια η σκληρη, απάνθρωπη η ταπεινωτικη μεταχειριση η τιμωρια – Αρθρο 15 Η Συμβαση επιτάσσει πως ολες οι πολιτικες και οι εθνικες στρατηγικες για την απαγορευση και αποτροπη βασανιστηριων καλυπτουν απολυτως και τα άτομα με αναπηριες. Οπως οριζεται ρητως, κανενας δεν υποβάλλεται σε βασανιστηρια, σκληρη, απάνθρωπη ταπεινωτικη μεταχειριση η τιμωρια. Το περιεχομενο εξειδικευεται ακομη περισσοτερο με τη ρητη απαγορευση υποβολης ατομων σε ιατρικά η επιστημονικά πειράματα χωρις την ελευθερη συγκατάθεση τους, σημειο που ειναι ιδιαιτερα σημαντικο και συνδεεται στενά και με το άρθρο 12 της Συμβασης, καθως σε κάποιες περιπτωσεις μπορει να επιτρεπονται ανάλογες πρακτικες σε άτομα που κρινονται μη ικανά να δωσουν τη συγκατάθεση τους. Η ρυθμιση αυτη πρεπει να εφαρμοζεται και σε άτομα με αναπηρια που χρειάζονται υποστηριξη στην άσκηση της δικαιοπρακτικης τους ικανοτητας και τη ληψη αποφάσεων. #Απαλλαγη απο την εκμετάλλευση, τη βια και την κακομεταχειριση – Αρθρο 16 Ειναι γεγονος οτι τα άτομα με αναπηρια –και ιδιως οι γυναικες και τα παιδιά- κινδυνευουν περισσοτερο απο τον υπολοιπο πληθυσμο να πεσουν θυματα πράξεων εκμετάλλευσης, βιας η κακομεταχειρισης. Το γεγονος αυτο συνεπάγεται πως θα πρεπει να δοθει ειδικη βαρυτητα στα άτομα με αναπηρια στις πολιτικες και στρατηγικες προληψης της βιας [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 39]. Το άρθρο 16 εχει ενα τριπλο στοχο: α. να προστατευσει τα άτομα με αναπηρια απο τη βια, την εκμετάλλευση και την κακομεταχειριση, β. να αποτρεψει οποιεσδηποτε μορφες βιας, εκμετάλλευσης και κακομεταχειρισης ατομων με αναπηρια και γ. να καταστειλει οποιεσδηποτε μορφες βιας, εκμετάλλευσης και κακομεταχειρισης. Για την επιτευξη του τριπλου αυτου στοχου, το άρθρο 16 απαιτει μεγάλο ευρος νομοθετικων και διοικητικων μετρων αλλά εκτεινεται και περα απο αυτά, σε κοινωνικά μετρα και υπηρεσιες, εκπαιδευτικά μετρα, πληροφορηση, προγράμματα, υπηρεσιες βοηθειας και υποστηριξης κ.λπ. Το άρθρο 16 απαιτει συνεπως απο τα κράτη μερη ενα πλεγμα νομοθεσιας, θεσμων, υπηρεσιων, μηχανισμων παρακολουθησης και διωξης που να διασφαλιζουν την παρεχομενη προστασια. #Προστασια της ακεραιοτητας του ατομου – Αρθρο 17 Οπως οριζει το άρθρο 17 της Συμβασης, κάθε άτομο με αναπηριες εχει δικαιωμα σεβασμου της σωματικης και πνευματικης ακεραιοτητάς του, σε ιση βάση με τους άλλους. Το συγκεκριμενο άρθρο ειναι γενικης εφαρμογης και απαιτει το σεβασμο της σωματικης και πνευματικης ακεραιοτητας των ατομων με αναπηρια στο συνολο των νομοθετικων ρυθμισεων, πολιτικων δράσεων, στρατηγικων, μετρων, ενω φαινεται να εχει ιδιαιτερη σημασια για τα άτομα που αντιμετωπιζουν προβληματα ψυχικης υγειας η τα άτομα με νοητικη υστερηση. Η ενοτητα που παρουσιάζει το κανονιστικο περιεχομενο των άρθρων 14-15-16-17 της Συμβασης ειναι στενη και σε αρκετά σημεια καταγράφονται επικαλυψεις [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 40], καθως πράξεις βιας η κακομεταχειρισης απο μεμονωμενα άτομα η φορεις και ιδρυματα μπορει να αποτελουν βασανιστηρια. Ισοδυναμες με κακομεταχειριση η βασανιστηρια μπορει, ακομη, να θεωρηθουν αναγκαστικες ιατρικες επεμβάσεις που βρισκονται σε άμεση συνάρτηση με την υπαρξη αναπηριας οπως αναγκαστικες αμβλωσεις η στειρωσεις. 5.1.1 Το ελληνικο θεσμικο πλαισιο που αφορά στα άρθρα 10, 14, 15, 16 και 17 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια #Διεθνεις Συμβάσεις που εχουν κυρωθει απο την Ελλάδα και συνταγματικο πλαισιο Οπως προαναφερθηκε, τα συγκεκριμενα δικαιωματα δεν ειναι νεα. Αντιθετα, επαναδιατυπωνουν, υπο την ιδιαιτερη οπτικη της αναπηριας, δικαιωματα τα οποια κατεχουν θεμελιωδη θεση στο οικοδομημα των ανθρωπινων δικαιωμάτων και τα οποια κατοχυρωνονται σε σειρά διεθνων και ευρωπαικων συνθηκων. Το δικαιωμα στη ζωη προστατευεται απο την Ευρωπαικη Συμβαση για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου (άρθρο 2 παρ.1), την οποια η Ελλάδα εχει κυρωσει με το Νομοθετικο Διάταγμα 53/1974 (ΦΕΚ 256/Α/20-09-1974). Το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ προστατευει απο τα βασανιστηρια, ενω το άρθρο 5 της ΕΣΔΑ προστατευει το απαραβιαστο της ελευθεριας του ατομου. Ειδικοτερη προστασια σε θεματα βασανιστηριων παρεχεται απο τη Διεθνη Συμβαση κατά των βασανιστηριων και άλλων τροπων σκληρης, απάνθρωπης η ταπεινωτικης μεταχειρισης η τιμωριας και την Ευρωπαικη Συμβαση για την προληψη των βασανιστηριων και της απάνθρωπης η ταπεινωτικης μεταχειρισης η τιμωριας. Η πρωτη κυρωθηκε με το Νομο1782/1988, ενω με το Νομο 1949/1991 (ΦΕΚ 83/Α) κυρωθηκε απο τη χωρα μας η δευτερη. Συμφωνα με το άρθρο 1 παρ.1 της Διεθνους Συμβασης κατά των βασανιστηριων «…ο ορος «βασανιστηρια» σημαινει κάθε πράξη με την οποια, σωματικος η ψυχικος πονος η εντονη οδυνη επιβάλλονται με προθεση σ’ ενα προσωπο, με σκοπο ιδιως να αποκτηθουν απ’ αυτο η απο τριτο προσωπο πληροφοριες η ομολογιες, να τιμωρηθει για μια πράξη που αυτο η τριτο προσωπο εχει διαπράξει η ειναι υποπτο οτι την εχει διαπράξει, να εκφοβηθει η εξαναγκασθει αυτος η τριτο προσωπο, η για κάθε άλλο λογο που βασιζεται σε διάκριση οποιασδηποτε μορφης, εφ’ οσον ενας τετοιας πονος η οδυνη επιβάλλονται απο δημοσιο λειτουργο η κάθε προσωπο που ενεργει με επισημη ιδιοτητα η με την υποκινηση η τη συναινεση η την ανοχη του…». Η Ευρωπαικη Συμβαση για την προληψη των βασανιστηριων και της απάνθρωπης η ταπεινωτικης μεταχειρισης η τιμωριας προβλεπει τη συσταση Ευρωπαικης Επιτροπης για την προληψη των βασανιστηριων και της απάνθρωπης η ταπεινωτικης μεταχειρισης η τιμωριας (άρθρο 1). Η ανθρωπινη ζωη, η ελευθερια, η ανθρωπινη αξια και αξιοπρεπεια και η απαγορευση οποιασδηποτε πράξης προσβολης τους προστατευονται ρητά στο ελληνικο συνταγματικο πλαισιο. Το ελληνικο Συνταγμα προστατευει με ρητο και απολυτο τροπο τη ζωη ολων των ανθρωπων που βρισκονται στην ελληνικη επικράτεια (άρθρο 5 παρ.2. εδ.1.), ενω ρητη και κατηγορηματικη ειναι και η συνταγματικη προστασια της ελευθεριας (άρθρο 5 παρ.3). Η προσωπικη ελευθερια του προσωπου, με τη στενη εννοια, διακρινεται απο την ελευθερια ανάπτυξης της προσωπικοτητας, η οποια κατοχυρωνεται στο άρθρο 5 παρ.1, οπως και η συμμετοχη στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της χωρας. Στερηση της προσωπικης ελευθεριας αποτελει η κράτηση του ατομου σε ορισμενο και στενά οριοθετημενο χωρο η τοπο παρά τη θεληση του [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 41]. Στερηση της ελευθεριας συνιστά και η εισαγωγη σε θεραπευτικη μονάδα για ακουσια νοσηλεια ατομου με προβληματα ψυχικης υγειας και απαιτει την εκδοση δικαστικης αποφασης. Το άρθρο 7 παρ. 2 του Συντάγματος οριζει την απαγορευση και την τιμωρια βασανιστηριων, σωματικης κάκωσης, βλάβης υγειας, άσκησης ψυχολογικης βιας και κάθε προσβολης της ανθρωπινης αξιοπρεπειας για το συνολο των πολιτων, απαγορευει κάθε προσβολη της ανθρωπινης αξιοπρεπειας στην περιοχη του ποινικου κολασμου, δεν αφορά, ομως, τη μεταχειριση ασθενων (σωματικά η ψυχικά) σε ιατρικες κλινικες η άλλες εναλλακτικες μορφες δομων. Περιπτωσεις που καλυπτονται απο το άρθρο 2 παρ.1 του Συντάγματος, που οριζει οτι «ο σεβασμος και η προστασια της αξιας του ανθρωπου αποτελουν την πρωταρχικη υποχρεωση της Πολιτειας». Ακομη, συμφωνα με το άρθρο 106 παρ. 2 «η ιδιωτικη πρωτοβουλια δεν επιτρεπεται να αναπτυσσεται σε βάρος της ελευθεριας και της ανθρωπινης αξιοπρεπειας…». #Δικαιωμα στη ζωη Οπως αναφερθηκε, η ζωη απολαμβάνει απολυτη συνταγματικη προστασια. Δεν προβλεπεται οποιαδηποτε εξαιρεση, ουτε καταγράφονται οποιεσδηποτε νομοθετικες πράξεις που να επιτρεπουν την υποχρεωτικη αφαιρεση του δικαιωματος στη ζωη και στην επιβιωση για τα άτομα με αναπηρια. Δυο ειδικά ζητηματα που προκυπτουν αναφορικά με το δικαιωμα στη ζωη, οχι μονο για τα άτομα με αναπηρια αλλά για ολα τα άτομα άπτονται του θεματος της άμβλωσης και της ευθανασιας. #Αμβλωση Η προβληματικη που αναπτυσσεται σχετικά με τις αμβλωσεις σχετιζεται καταρχάς με το αν φορεας του δικαιωματος στη ζωη μπορει να ειναι και το κυοφορουμενο εμβρυο και, συνεπως αν η άμβλωση μπορει να ειναι επιτρεπτη σε περιπτωσεις οπου διαπιστωθει η εκφραστει η πιθανοτητα -μετά τη διενεργεια ιατρικων εξετάσεων- πως το νεογεννητο θα εχει κάποια αναπηρια.Τα θεματα των αμβλωσεων ρυθμιζονται στον Ποινικο Κωδικα, που τα εντάσσει στο κεφάλαιο που αφορά τα εγκληματα κατά της ζωης, προτάσσοντας την ευρεια ερμηνεια της διάταξης του Συντάγματος και περιλαμβάνοντας κάθε ζωντανο ον ειτε εχει γεννηθει ειτε οχι. Συμφωνα με τις διατάξεις του Ποινικου Κωδικα, η συναινεση της εγκυου (Αρθρο 304) ειναι, καταρχάς, απαραιτητη προυποθεση για την άμβλωση και, συνεπως, κανεις δεν μπορει να υποβληθει σε υποχρεωτικη άμβλωση. Οι περιπτωσεις «επιτρεπτης» άμβλωσης οριζονται ρητά. #Ευθανασια Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ειδικη νομοθεσια για την ευθανασια, περα απο κάποιες διατάξεις του Κωδικα Ιατρικης Δεοντολογιας που προσδιοριζουν τις υποχρεωσεις του γιατρου κατά τα τελευταια στάδια της ζωης του ασθενους και απο τις οποιες, εμμεσα, μπορουν να εξαχθουν κάποια συμπεράσματα. Εφοσον δεν υπάρχουν ειδικοι κανονες, το αξιοποινο της ευθανασιας κρινεται με βάση τους κανονες του ποινικου δικαιου για την ανθρωποκτονια και τη συμμετοχη σε αυτοκτονια. Συμφωνα με το άρθρο 300 του Ποινικου Κωδικα «Οποιος αποφάσισε και εκτελεσε ανθρωποκτονια υστερα απο σπουδαια και επιμονη απαιτηση του θυματος και απο οικτο γι’ αυτον που επασχε απο ανιατη ασθενεια τιμωρειται με φυλάκιση». Επομενως, ενοχος, καταρχάς, κρινεται εκεινος που τερματιζει τη ζωη κάποιου ατομου, εστω και με τη συναινεση του. Οπως ενοχος, καταρχάς, κρινεται και εκεινος που «με προθεση κατεπεισε άλλον να αυτοκτονησει, αν τελεστηκε η αυτοκτονια η εγινε αποπειρά της, καθως και οποιος εδωσε βοηθεια κατ’ αυτην» συμφωνα με το άρθρο 301 Π.Κ. Στο άρθρο 29 του Κωδικα Iατρικης Δεοντολογιας (Νομος 3418/2005) τιθενται ανάλογα ζητηματα και οπως αναφερεται εστω και αν ο ασθενης εχει εκφράσει ξεκάθαρα την επιθυμια να τερματισει τη ζωη του, λογω σοβαρης ασθενειας, ο γιατρος δεν επιτρεπει να «επισπευσει» το θάνατο του, ειτε με ευθανασια, δηλαδη σταματωντας ουσιαστικά τη χρηση των θεραπευτικων μετρων που τον διατηρουν στη ζωη, ειτε με υποβοηθουμενη αυτοκτονια, δινοντάς του, ουσιαστικά αγωγη που θα τον βοηθησει να θεσει τερμα στη ζωη του. Σε καμια ωστοσο απο τις παραπάνω διατάξεις δεν υπάρχει οποιαδηποτε αναφορά σε σχεση με οποιαδηποτε μορφης αναπηρια. #Δικαιωμα στην ελευθερια και την ασφάλεια του ατομου Το ισχυον θεσμικο πλαισιο στην Ελλάδα διασφαλιζει πως κανενας δεν στερειται την ελευθερια του, παρά μονο σε περιπτωσεις που παραβιάζονται κανονες δικαιου και επιβάλλεται στερητικη της ελευθεριας ποινη απο το δικαστηριο συμφωνα με τους κανονες του ποινικου δικαιου. Το πλαισιο αυτο ισχυει ανεξαιρετως για ολους, επομενως και για τα άτομα με αναπηρια.Ειδικες ρυθμισεις ισχυουν για τα άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας, για τα οποια σε ορισμενες περιπτωσεις ειναι δυνατη η στερηση της ελευθεριας τους με την υποβολη τους σε ακουσια νοσηλεια. Αλλά και στο ποινικο δικαιο, θεματα καταλογισμου ποινης σε άτομα που διαπιστωνεται πως εχουν μειωμενη ικανοτητα για καταλογισμο η δεν εχουν ικανοτητα για καταλογισμο, αντιμετωπιζονται διαφορετικά και αφορουν, κυριως, άτομα με θεματα ψυχικης και νοητικης υγειας. #Ακουσια νοσηλεια Οπως οριζει ο Αστικος Κωδικας στο άρθρο 1687, οταν η κατάσταση ενος προσωπου επιβάλλει την ακουσια νοσηλεια του σε μονάδα ψυχικης υγειας, αυτη γινεται μετά προηγουμενη άδεια του δικαστηριου και κατά τις διατάξεις ειδικων νομων. Ο «ειδικος νομος» που ρυθμιζει το καθεστως των ακουσιων νοσηλειων και θεσπιζει ενα συστημα εγγυησεων, οπως επιβάλλεται απο το Συνταγμα, ειναι ο Νομος 2071/1992 (ΦΕΚ 123/Α/15-07-1992) «Εκσυγχρονισμος και οργάνωση συστηματος υγειας». Οι σχετικες με την ακουσια νοσηλεια διατάξεις αναφερονται αποκλειστικά σε άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας. Ακουσια νοσηλεια ειναι η χωρις τη συγκατάθεση του ασθενη εισαγωγη και η παραμονη του για θεραπεια σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικης Υγειας. Οι προυποθεσεις για την ακουσια νοσηλεια ειναι: 1) να πάσχει ο ασθενης απο ψυχικη διαταραχη, να μην ειναι ικανος να κρινει για το συμφερον της υγειας του, η ελλειψη νοσηλειας να εχει ως συνεπεια ειτε να αποκλειστει η θεραπεια του ειτε να επιδεινωθει η κατάσταση της υγειας του η 2) η νοσηλεια ασθενη που πάσχει απο ψυχικη διαταραχη να ειναι απαραιτητη για να αποτραπουν πράξεις βιας κατά του ιδιου η τριτου (Αρθρο 95). Η διαδικασια εισαγωγης για την ακουσια νοσηλεια περιγράφεται ρητά στο νομο (Αρθρο 96). Απαιτειται αιτηση στον Εισαγγελεα Πρωτοδικων η οποια πρεπει να συνοδευεται απο αιτιολογημενες γραπτες γνωματευσεις δυο ψυχιάτρων η ενος ψυχιάτρου και ενος ιατρου παρεμφερους ειδικοτητας σε περιπτωση αδυναμιας εξευρεσης δυο ψυχιάτρων. Οι ιατροι προερχονται απο ειδικο κατάλογο που συντάσσουν ανά διετια οι κατά τοπους ιατρικοι συλλογοι. Η ιατρικη γνωμάτευση απο τουλάχιστον ενα ψυχιατρο σχετικά με την κατάσταση της ψυχικης υγειας του ατομου ειναι υποχρεωτικη. Την ακουσια νοσηλεια μπορουν να ζητησουν ο/η συζυγος του φερομενου ως ασθενη η συγγενης σε ευθεια γραμμη απεριοριστα η συγγενης εκ πλαγιου μεχρι και το δευτερο βαθμο η οποιος εχει την επιμελεια του προσωπου του η ο επιτροπος του δικαστικά απαγορευμενου. Σε περιπτωση μη υπαρξης κάποιου απο τα αναφερομενα προσωπα, την ακουσια νοσηλεια μπορει να ζητησει ο Εισαγγελεας Πρωτοδικων του τοπου κατοικιας η διαμονης του φερομενου ως ασθενη αυτεπαγγελτως. Ο νομος αναφερει αναλυτικες και δεσμευτικες προθεσμιες, χωρις ωστοσο να αναφερει προθεσμια για την εκδοση της αποφασης. Η ακουσια νοσηλεια (άρθρο 99) δεν μπορει να υπερβαινει τους εξι μηνες και παράταση νοσηλειας μπορει να γινει μονο σε «ολως εξαιρετικες περιπτωσεις», και με τη συμφωνη γνωμη τριων ψυχιάτρων, απο τους οποιους οι δυο οριζονται απο τον εισαγγελεα και ο ενας ειναι ο θεράπων του ασθενους γιατρος. Οι προθεσμιες που θετουν οι νομοθετικες διατάξεις ειναι ρητες. Ωστοσο, σε περιπτωση προσαγωγης του ασθενους με διαταγη του Εισαγγελεα σε δημοσιο θεραπευτικο ιδρυμα προκειμενου να γινουν οι απαραιτητες εξετάσεις και να συνταχθουν οι απαιτουμενες γνωματευσεις, σε περιπτωση που το δικαστηριο απορριψει την αιτηση για ακουσια νοσηλεια, κρινοντας οτι δεν συντρεχουν οι προυποθεσεις, η προσβολη που εχει υποστει το άτομο ειναι, σε κάθε περιπτωση, αθεράπευτη [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 42]. Και για το λογο αυτο η ακουσια νοσηλεια αποτελει –και θα πρεπει να εφαρμοζεται ανάλογα- εξαιρετικο μετρο. #Νομιμη στερηση της ελευθεριας Σε ιση βάση με τους άλλους, τα άτομα με αναπηρια μπορει να στερηθουν την ελευθερια τους με ολες τις νομιμες διαδικασιες λογω τελεσης αξιοποινης πράξης. Ειδικες ρυθμισεις που αφορουν τον τροπο εκτισης της ποινης προβλεπονται για τις περιπτωσεις που το άτομο που διεπραξε αξιοποινη πράξη δεν εχει ικανοτητα για καταλογισμο, ενω στον Ποινικο Κωδικα περιλαμβάνεται μια σειρά διατάξεων που αφορά στην ικανοτητα η μη για καταλογισμο ατομων και στην εκτιση της ποινης τους. Οι ψυχοπνευματικες καταστάσεις που αποκλειουν την ικανοτητα για καταλογισμο διακρινονται στις περιπτωσεις που συνιστανται στη διατάραξη των πνευματικων λειτουργιων (περιπτωσεις νοσηρης η απλης διατάραξης) και στις περιπτωσεις που συνιστανται στην ανεπαρκη ανάπτυξη των πνευματικων λειτουργιων (η πνευματικη ανωριμοτητα οφειλεται στην νεαρη ηλικια, η σε κωφαλαλια). Αφορά δηλαδη σε άτομα με ψυχικη αναπηρια η νοητικη υστερηση. Ατομα με ελαττωμενη ικανοτητα για καταλογισμο (άρθρο 83) ειναι: κωφάλαλοι εγκληματιες, άτομα με διατάραξη πνευματικων λειτουργιων η συνειδησης. Για τα άτομα χωρις ικανοτητα για καταλογισμο η με μειωμενη ικανοτητα για καταλογισμο, συμφωνα με τον Ποινικο Κωδικα, ισχυουν ειδικες ρυθμισεις οσον αφορά τον τροπο και τον τοπο που θα εκτισουν τις ποινες που πιθανως θα τους επιβληθουν. Συγκεκριμενα: ποινη σε ιδιαιτερα καταστηματα, περιορισμος σε ψυχιατρικά καταστηματα η παραρτηματα των φυλακων, φυλαξη σε δημοσιο θεραπευτικο κατάστημα. #Προστασια σωματικης και ψυχικης ακεραιοτητας του ατομου Ο σεβασμος της σωματικης και πνευματικης ακεραιοτητας ειναι δικαιωμα του κάθε ατομου με αναπηρια, οπως ρητά αναφερει το άρθρο 17 της Συμβασης. Πράξεις που μπορουν να οδηγησουν στην καταπάτηση του δικαιωματος αυτου ειναι βασανιστηρια η σκληρη, απάνθρωπη η ταπεινωτικη μεταχειριση η τιμωρια, συμφωνα με οσα οριζονται στο άρθρο 15 της Συμβασης, αλλά και πράξεις εκμετάλλευσης, βιας και κακομεταχειρισης ατομων με αναπηρια, οι οποιες απαγορευονται συμφωνα με το άρθρο 16 της Συμβασης. Σε πολλες περιπτωσεις ειναι δυσδιάκριτο τι εμπιπτει σε κάθε άρθρο της Συμβασης και γι’ αυτο τα συγκεκριμενα άρθρα εξετάζονται ως ενοτητα. #Ακεραιοτητα του ατομου εντος της κατοικιας Ο Νομος 3500/2006 ρυθμιζει θεματα για την «αντιμετωπιση ενδοοικογενειακης βιας» και, οπως ρητως οριζει «η άσκηση βιας κάθε μορφης μεταξυ μελων της οικογενειας απαγορευεται» (Αρθρο 2). Στο συγκεκριμενο νομο αντιμετωπιζονται ως αξιοποινες συμπεριφορες που εκδηλωνονται μεσα στην οικογενεια και προσβάλλουν τη σωματικη ακεραιοτητα και υγεια, την προσωπικη ελευθερια, τη γενετησια ελευθερια και τη γενετησια αξιοπρεπεια και προβλεπονται αντιστοιχες ποινες. #Ακεραιοτητα του ατομου εκτος της κατοικιας Ο νομος καλυπτει και ορισμενες περιπτωσεις προσβολης της αξιοπρεπειας και εκτος της κατοικιας του ατομου. Ιδιαιτερη σημασια για τα άτομα με αναπηρια εχει η παράγραφος 4 του άρθρου 6 του εν λογω νομου, συμφωνα με την οποια οι προαναφερομενες διατάξεις εφαρμοζονται αναλογως και οταν ο «δράστης εργάζεται σε φορεα παροχης κοινωνικης μεριμνας, η δε πράξη του στρεφεται σε βάρος προσωπου, το οποιο δεχεται τις υπηρεσιες του φορεα αυτου». #Ακεραιοτητα του ατομου και ιατρικες πράξεις Η προηγουμενη ενημερωση του ατομου και η εκφραση της συναινεσης του ειναι προαπαιτουμενο για τη διενεργεια οποιασδηποτε ιατρικης πράξης αναφορικά με το προσωπο του, ακομη και οταν αυτη εχει εμφανη προθεση να μη το βλάψει. Η συναινεση ειναι προαπαιτουμενο για κάθε ιατρικη πράξη, με πεδιο εφαρμογης τοσο σε θεματα που μπορουν να αφορουν το δικαιωμα στη ζωη και την επιβιωση οσο και σε θεματα που άπτονται του δικαιωματος στην σωματικη και ψυχικη ακεραιοτητα ολων και, συνεπως και των ατομων με αναπηρια. Με το Νομο 2619/1998 κυρωθηκε η Συμβαση του Συμβουλιου της Ευρωπης στον τομεα των Ανθρωπινων Δικαιωμάτων και της Βιοιατρικης. Το κεφάλαιο ΙΙ οριζει οτι επεμβάσεις σε θεματα υγειας επιτρεπονται υπο τον ορο οτι εχει προηγηθει πληρης ενημερωση του ενδιαφερομενου προσωπου και εχει εξασφαλισθει η ελευθερη συναινεση του (Αρθρο 5). Επεμβαση σε θεματα υγειας ειναι δυνατον να πραγματοποιηθει χωρις προηγουμενη συναινεση του ατομου, εφοσον αυτο ευρισκεται σε αδυναμια να συναινεσει (Αρθρο 6) η πάσχει απο διανοητικη διαταραχη (Αρθρο 7) η προκειται να αντιμετωπισθει επειγουσα κατάσταση προς οφελος της υγειας του (Αρθρο 8) η δεν ειναι σε θεση να εκφράσει τις επιθυμιες του κατά το χρονο της επεμβασης (Αρθρο 12). Η συναινεση προβλεπεται στον Κωδικα Ιατρικης Δεοντολογιας (Νομος 3418/2005), οπου καθισταται σαφες πως ο ιατρος δεν επιτρεπεται να προβει στην εκτελεση οποιασδηποτε ιατρικης πράξης χωρις την προηγουμενη συναινεση του ασθενη. Σε περιπτωση που ο ασθενης δεν διαθετει ικανοτητα συναινεσης, αν τελει σε καθεστως δικαστικης συμπαράστασης, ο δικαστικος συμπαραστάτης ειναι εκεινος που απαιτειται να συναινεσει. Αν δεν υπάρχει δικαστικος συμπαραστάτης, η συναινεση διδεται απο τους οικειους του ασθενη. Ομως, οπως τονιζεται, σε κάθε περιπτωση, ο ιατρος πρεπει να προσπαθησει να εξασφαλισει την εκουσια συμμετοχη, συμπραξη και συνεργασια του ασθενη, και ιδιως εκεινου του ασθενη που κατανοει την κατάσταση της υγειας του, το περιεχομενο της ιατρικης πράξης, τους κινδυνους, τις συνεπειες και τα αποτελεσματα της πράξης αυτης (Αρθρο 12). #Ιατρικη ερευνα και πειράματα Αναφορικά με ιατρικες πράξεις που αποτελουν αντικειμενο ιατρικης ερευνας στον άνθρωπο, οι περιπτωσεις και οι τροποι διενεργειάς της που ειναι επιτρεπτοι ρυθμιζονται ρητά στον Κωδικα Ιατρικης Δεοντολογιας (Νομος 3418/2005). Απαραιτητη προυποθεση ειναι η πληρης ενημερωση του ασθενους, αλλά και η συναινεση του, η οποια απαιτειται να ειναι ελευθερη, ανεπιφυλακτη, ειδικη, τεκμηριωμενη και, επιπλεον, απαιτειται το άτομο να διαθετει την ικανοτητα για συναινεση. Σε περιπτωσεις που τα άτομα δεν διαθετουν ικανοτητα συναινεσης, ο νομος θετει συγκεκριμενες ασφαλιστικες δικλιδες, προκειμενου να καταστει νομιμη η συμμετοχη τους σε ανάλογες πράξεις ερευνητικου η πειραματικου χαρακτηρα (Αρθρο24). Ανάλογες διατάξεις ισχυουν για συμμετοχη ατομων σε κλινικη ερευνα με νεα φάρμακα η νεες διαγνωστικες και θεραπευτικες μεθοδους (Αρθρο 25). #Μηχανισμοι ελεγχου Απο το θεσμικο πλαισιο οριζονται συγκεκριμενα οργανα στο πλαισιο ευθυνης και αρμοδιοτητας των οποιων εντάσσονται, αν και οχι αποκλειστικά, και ο ελεγχος η η επεμβαση σε θεματα που εχουν να κάνουν με προσβολη της ακεραιοτητας των ατομων, πράξεις βιας η κακομεταχειρισης σε βάρος τους. Με το Νομο 2920/2001 θεσμοθετηθηκε το Σωμα Επιθεωρητων Υπηρεσιων Υγειας και Προνοιας, που υπάγεται στο Υπουργειο Υγειας. Με το Νομο 2716/1999 συστάθηκε Ειδικη Επιτροπη Ελεγχου Προστασιας των Δικαιωμάτων των Ατομων με Ψυχικες Διαταραχες, ρολος της οποιας ειναι να εποπτευει και ελεγχει την προστασια των δικαιωμάτων των ατομων με ψυχικες διαταραχες. Ο Συνηγορος του Πολιτη ειναι ανεξάρτητη δημοσια Αρχη που ιδρυθηκε με το Νομο 2477/1997 και εχει ως αποστολη τη διαμεσολάβηση μεταξυ των πολιτων και των δημοσιων υπηρεσιων, των οργανισμων τοπικης αυτοδιοικησης, των Ν.Π.Δ.Δ. και των Ν.Π.Ι.Δ., για την προστασια των δικαιωμάτων του πολιτη, την καταπολεμηση της κακοδιοικησης και την τηρηση της νομιμοτητας. 5.1.2 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με τα άρθρα της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια #Το δικαιωμα στη ζωη Οπως αναλυθηκε παραπάνω, τα άτομα με αναπηρια εχουν εγγενες δικαιωμα στη ζωη και στην επιβιωση, οπως αυτο προστατευεται απο το ελληνικο Συνταγμα. Η συνταγματικη κατοχυρωση καλυπτει ολα τα άτομα και τα άτομα με αναπηρια, για τα οποια δεν ειναι επιτρεπτη η παραμικρη διάκριση. Με βάση το ελληνικο πλαισιο, οπως αναπτυχθηκε τα άτομα με αναπηρια δεν υποκεινται σε αυθαιρετη στερηση της ζωης τους. #Ελευθερια και ασφάλεια του ατομου Τα άτομα με αναπηρια απολαμβάνουν το δικαιωμα για ελευθερια και ασφάλεια του προσωπου σε ιση βάση με τους άλλους. #Ακουσια νοσηλεια Το ισχυον θεσμικο πλαισιο θετει τρεις βασικες προυποθεσεις για την ακουσια νοσηλεια: την υπαρξη ψυχικης διαταραχης, την ανάγκη για θεραπεια και την επικινδυνοτητα. Το πρωτο ζητημα που τιθεται αφορά τη διαδικασια της ακουσιας νοσηλειας, που αποτελει τον τροπο εγκλεισμου ατομων με προβληματα ψυχικης υγειας για λογους προληπτικους. Η διάταξη του Αστικου Κωδικα, άρθρο 1687, που θεσμοθετει την ακουσια νοσηλεια προσδιοριζει τον τοπο οπου αυτη πραγματωνεται, δηλαδη, μονάδα ψυχικης υγειας. Ο νομος που ρυθμιζει αναλυτικά το καθεστως της ακουσιας νοσηλειας, ο ν.2071/1992, προσδιοριζοντας τα άτομα που μπορει να υπαχθουν σε αυτο αναφερεται ρητά σε άτομα που πάσχουν απο ψυχικη διαταραχη. Εισάγεται δηλαδη ειδικο καθεστως περιορισμου για τα άτομα με ψυχικη αναπηρια. Η αντιμετωπιση αυτη, που φαινεται οτι συνδεεται άμεσα με την αναπηρια δεν φαινεται να συνάδει με τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Η υπαρξη της αναπηριας, και συγκεκριμενα της ψυχικης ασθενειας αποτελει δικαιολογια για στερηση της ελευθεριας με τη μορφη της ακουσιας νοσηλειας, αντιθετα με οσα οριζονται στο άρθρο 14 παρ.1 περ. β της Συμβασης, που αναφερει πως η υπαρξη μιας αναπηριας δεν δικαιολογει, σε καμια περιπτωση, τη στερηση της ελευθεριας. Και ενω προβλεπονται στο νομο και επιπλεον κριτηρια, η υπαρξη ψυχικης διαταραχης ειναι ο βασικος δικαιολογητικος λογος για τη στερηση της ελευθεριας. Συμφωνα με γνωμη της Εθνικης Επιτροπης για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου, το γράμμα του νομου που ρυθμιζει τη διαδικασια ακουσιας νοσηλειας φαινεται να ανταποκρινεται σε ενα συστημα φροντιδας ψυχικης υγειας που δεν δινει προτεραιοτητα στη φυλαξη του πάσχοντος, με παράλληλη προστασια της αξιοπρεπειάς του, θετοντας τη διαδικασια του ακουσιου εγκλεισμου υπο τον ελεγχο της δικαστικης αρχης. Επισημαινεται ωστοσο οτι οι κανονες καθιστουν αρκετά πολυπλοκη την ολη διαδικασια της υποβολης του πάσχοντος σε καθεστως ακουσιας νοσηλειας, και σαφως πιο πολυπλοκη σε σχεση με προηγουμενες ρυθμισεις [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 43]. Ωστοσο, η εφαρμογη της ακουσιας νοσηλειας στην πράξη φαινεται να συνοδευεται απο αρκετά προβληματα. Με βάση εκθεσεις, μελετες και αναφορες, προκυπτουν στοιχεια που φαινεται οτι στην πράξη η βασικη επιδιωξη του Νομου 2071/1992 για η παροχη εγγυησεων και δικαστικο ελεγχο του ακουσιου εγκλεισμου των ψυχικά ασθενων αναιρειται. Καταγράφονται επισης σημαντικες παραβιάσεις στην εφαρμογη της οι οποιες ειναι σε βάρος του δικαιωματος για ελευθερια και ασφάλεια και καταπατουν την αξιοπρεπεια και την αξια που αναγνωριζονται σε κάθε άτομο. Αναδεικνυονται επομενως αρκετά σημεια τα οποια δεν φαινεται να συνάδουν με το πνευμα και το γράμμα της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Στην Ελλάδα το ποσοστο των ακουσιων νοσηλειων φερεται να ξεπερνά το 50% του συνολου των νοσηλειων σε δημοσια ψυχιατρικά ιδρυματα [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 44]. Ωστοσο, με δεδομενο το γεγονος οτι δεν τηρουνται ακριβη στοιχεια για τις ακουσιες νοσηλειες και δεν καταγράφονται επισημως οι ανάλογες περιπτωσεις, ο αριθμος μπορει να ειναι μεγαλυτερος. Συμφωνα με στοιχεια που περιλαμβάνονται στη Θεματικη Νομικη Μελετη για την ψυχικη υγεια και τα θεμελιωδη δικαιωματα του δικτυου FRALEX του Οργανισμου Θεμελιωδων Δικαιωμάτων της Ευρωπαικης Ενωσης [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 45], ο αριθμος των ακουσιων νοσηλειων στο χρονικο διάστημα 2005-2009 για την περιοχη της Αθηνας ανερχοταν σε 9.712 αναγκαστικους εγκλεισμους. Οπως καταγράφεται στην ιδια μελετη, η δυσκινητη διαδικασια που προβλεπεται απο το θεσμικο πλαισιο για την ακουσια νοσηλεια οδηγει συχνά σε καταστρατηγηση της και παράκαμψη της απο τους επαγγελματιες της ψυχικης υγειας. Επιπλεον, σημειωνονται σημαντικες καθυστερησεις στη δικαστικη διαδικασια για την εγκριση ακουσιας νοσηλειας, ενω υπάρχουν ενδειξεις οτι μπορει και να ασκειται καταχρηστικά σε βάρος των ασθενων. Ο Νομος θετει προθεσμιες μεσα στις οποιες πρεπει να διενεργηθει η διαδικασια χωρις ωστοσο να θετει προθεσμια για την εκδοση της αποφασης, αν και ειναι μάλλον προφανες πως αυτη θα πρεπει να βγαινει σε συντομο χρονικο διάστημα. Στην πράξη ωστοσο καταγράφονται μια σειρά απο σημαντικες δυσλειτουργιες [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 46]: η ληψη της δικαστικης αποφασης καθυστερει ιδιαιτερα μετά την εναρξη της ακουσιας νοσηλειας και η διαδικασια ενωπιον του δικαστηριου ειναι τυπικη και διαρκει ελάχιστα. Κατά τη διαδικασια απλως διαβάζεται και εγκρινεται η γνωμάτευση των ιατρων που προτεινουν την ακουσια νοσηλεια, ο ασθενης κατά κανονα δεν ειναι παρων και δεν εκπροσωπειται σε αρκετες περιπτωσεις επειδη η εδρα του δικαστηριου ειναι μακριά απο το νοσοκομειο στο οποιο εχει εισαχθει η επειδη οι θεράποντες ψυχιατροι δινουν –οχι πάντα δικαιολογημενη- γνωμάτευση πως δεν ειναι σε θεση να παραστει στη δικη. Επισης, ενω ο Νομος οριζει πως οι ακουσια νοσηλευομενοι ασθενεις θα πρεπει να μεταφερονται σε μονάδα του τοπου κατοικιας η παραμονης τους, η σε κοντινη αποσταση, συχνά μεταφερονται εκατοντάδες χιλιομετρα μακριά. Επιπλεον, σε αρκετες περιπτωσεις οι ακουσια νοσηλευομενοι βρισκονται μαζι με τους εκουσια νοσηλευομενους κάτι που ειναι ιδιαιτερα βλαπτικο και για τις δυο κατηγοριες ασθενων. Τελος, σε κάποιες περιπτωσεις περα απο την ελλειψη κατάλληλου τμηματος για τις ακουσιες νοσηλειες παρατηρειται και ελλειψη προσωπικου εξειδικευμενου στην αντιμετωπιση οξεων περιστατικων και αυτο μπορει να οδηγησει στην υπερβολικη χρηση κατασταλτικων μεσων, εντονης φαρμακευτικης καταστολης, η υπερμετρο και μακροχρονο φυσικο περιορισμο. Συμφωνα με την Εθνικη Επιτροπη για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου, η εφαρμογη του νομου 2071/1992 για την ακουσια νοσηλεια αποδεικνυεται προβληματικη καθως δεν εχουν ουσιαστικά δημιουργηθει ολες οι εκτος ψυχιατρειου απαραιτητες υπηρεσιες που θα μπορουσαν να δωσουν εναλλακτικες λυσεις, περαν του εγκλεισμου. Οπως αναφερει σε κειμενο της σχετικά με ζητηματα προστασιας δικαιωμάτων ψυχικά πασχοντων [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 47], το 2011 το ποσοστο των ακουσιων νοσηλειων στην Ελλάδα κυμαινεται απο 55% ως 65% του συνολικου αριθμου νοσηλειων, ενω σε καμια άλλη χωρα της Ευρωπαικης Ενωσης το αντιστοιχο ποσοστο δεν ξεπερνά το 7% η 8%. Οι αριθμοι αυτοι δειχνουν οτι η προθεση του νομου για δικαστικη προστασια ουσιαστικά καταστρατηγειται. Επιπλεον, γινεται λογος για αντιδραση των νοσοκομειων που αναγκάζονται να δεχθουν περιστατικά ακουσιας νοσηλειας με αποτελεσμα σε πολλες περιπτωσεις αυτά τα άτομα να νοσηλευονται σε κακες συνθηκες η και με την παρουσια αστυνομικων. Το κλεισιμο ψυχιατρειων στην Ελλάδα στο πλαισιο της ψυχιατρικης μεταρρυθμισης προκάλεσε ιδιαιτερες πιεσεις προς τα γενικά νοσοκομεια να δεχονται ακουσιους εγκλεισμους, κάτι που ειχε πολλαπλες συνεπειες. Αφενος την αλλοιωση του ρολου των νοσοκομειων και τη λειτουργια τους ως κλειστων συστημάτων με τη χρηση μετρων ασφαλειας, προκειμενου να αποφυγουν περιπτωσεις αποδρασης των ακουσιως εισαχθεντων και αφετερου τις επαναλαμβανομενες εξοδους και ακουσιες εισαγωγες σε νοσοκομεια ψυχωσικων ασθενων με αποτελεσμα να χάνουν τη θεραπευτικη συνεχεια. Το υψηλο ποσοστο των ακουσιων νοσηλειων, συμφωνα με την Αρχη, υποδηλωνει ακομη πως στην πράξη η εν δυνάμει επικινδυνοτητα του πάσχοντος παραμενει ως ανακλαστικο του εισαγγελεα, του δικαστη και του ψυχιάτρου. Οπως αναφερεται, τα προβληματα στην εφαρμογη του Νομου εκτεινονται σε ολο το φάσμα των διατάξεων του. Ως σημαντικοτερες αναφερονται οι μη επαρκεις ιατρικες αξιολογησεις και οι μη εξατομικευμενες εκτιμησεις για τους πάσχοντες, οι μεταφορες τους σε μονάδες με περιπολικο η κλουβα της αστυνομιας σε ποσοστο 97% των περιπτωσεων ακουσιων νοσηλειων, μη εφαρμογη της προβλεπομενης απο το νομο 48ωρης προθεσμιας, μη ενημερωση του πάσχοντος, μη αιτιολογημενη παράταση του προβλεπομενου απο το νομου εξάμηνου διαστηματος της ακουσιας νοσηλειας κ.λπ. Ο Συνηγορος του Πολιτη σε Ειδικη Εκθεση του το 2007, μετά απο αυτεπάγγελτη ερευνα για την ακουσια νοσηλεια ψυχικά ασθενων, διαπιστωνει ανάλογα προβληματα. Οπως καταγράφεται, σε σημαντικά μεγάλο ποσοστο οι γνωματευσεις των ψυχιάτρων δεν ειναι πληρως και επαρκως αιτιολογημενες με εξατομικευμενες διαπιστωσεις για τον κάθε ασθενη, οπως οριζει το θεσμικο πλαισιο, αλλά ειναι γενικες και αοριστες γνωματευσεις. Επιπλεον, το γεγονος πως στο 97% των περιπτωσεων η μεταφορά των ατομων εγινε με τη συνοδεια αστυνομιας και οχι με το ΕΚΑΒ υποδεικνυει πως στην πράξη αντιμετωπιζονται ως «δυνάμει επικινδυνα προσωπα» και οχι ως ασθενεις. Η Ειδικη Εκθεση εκφράζει επισης εντονες αμφιβολιες σχετικά με αν οι ψυχικά ασθενεις που υποβάλλονται σε ακουσιο εγκλεισμο εχουν ενημερωθει επαρκως για τα δικαιωματά τους και για το δικαιωμα άσκησης ενδικου μεσου, οπως οριζεται απο το νομο. Τα παραπάνω θεματα αποτελεσαν αντικειμενο καταδικων της χωρας μας στο Ευρωπαικο Δικαστηριο Ανθρωπινων Δικαιωμάτων. Συγκεκριμενα, το Ευρωπαικο Δικαστηριο Ανθρωπινων Δικαιωμάτων διαπιστωσε παραβιάσεις στη διαδικασια της ακουσιας νοσηλειας καταδικάζοντας δυο φορες τη χωρα μας (αποφαση της 5ης Ιουλιου 2011, Βενιος κατά Ελλάδας και αποφαση της 26ης Ιουλιου 2011, Καραμανωφ κατά Ελλάδος). #Φυλαξη ακαταλογιστων Οι διατάξεις του Ποινικου Κωδικα αναφορικά με την ελλειψη καταλογισμου η το μειωμενο καταλογισμο ατομων με αναπηρια και κυριως αυτες που αφορουν την φυλαξη ποινικως ακαταλογιστων ασθενων σε ψυχιατρικά νοσοκομεια με σκοπο το να ακολουθησουν θεραπευτικη αγωγη εχουν θεσπιστει με το διττο στοχο της προστασιας των κρατουμενων αλλά και της προστασιας των τριτων. Ανακυπτουν ωστοσο αρκετά επιμερους ζητηματα στην εφαρμογη τους που θετουν σε αμφισβητηση την συμβατοτητα των διατάξεων με τη Συμβαση αλλά και την αποτελεσματικοτητά τους. Ο Συνηγορος του Πολιτη, τον Οκτωβριο του 2005, εξεδωσε Πορισμα Αναφοράς για τη «φυλαξη ποινικως ακαταλογιστων ασθενων σε Ψυχιατρικά Νοσοκομεια», συμφωνα με τα άρθρα 69 και 70 του Ποινικου Κωδικα. Στο Πορισμά του ο Συνηγορος αναφερει οτι στην πράξη η εφαρμογη των συγκεκριμενων διατάξεων εχει οδηγησει σε μακροχρονιο εγκλεισμο, με αποτελεσμα η μακρά παραμονη των προσωπων στο ψυχιατρειο να οδηγει στην εμφάνιση στοιχειων ιδρυματισμου. Συμφωνα με το Πορισμα αποτελει «νομικο παράδοξο» η ανάθεση της φυλαξης ακαταλογιστων εγκληματιων στις ψυχιατρικες μονάδες οι οποιες λειτουργουν, πλεον, κατά κυριο λογο βάσει των αρχων της αποασυλοποιησης. Οπως επισημαινεται, ο γνωμονας κάθε σχεδιασμου σχετικά με ακαταλογιστους δράστες θα πρεπει να ειναι η κατάλληλη θεραπευτικη μεριμνα και η διασφάλιση ενος ποιοτικου επιπεδου νοσηλειας θα πρεπει να προκρινεται του στοχου της σωφρονιστικης επιτηρησης. Στο συγκεκριμενο πορισμα ο Συνηγορος το Πολιτη προτεινει την παροχη δικαιωματος υποβολης αιτησης εξοδου απο το ψυχιατρειο, η οποια θα εξετάζεται απο το αρμοδιο δικαστηριο, καθως και τη διά νομου προβλεψη της υποχρεωσης του δικαστηριου, πριν απο τη διαταγη συνεχισης φυλαξης του ποινικά ακαταλογιστου ατομου, να διατάσσει αυτεπαγγελτως τη σχετικη γνωμάτευση δυο ψυχιάτρων. Τις συγκεκριμενες ρυθμισεις του Ποινικου Κωδικα σχολιασε και η Εθνικη Επιτροπη για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου στην Εκθεση της για το 2003. Οπως αναφερει η ΕΕΔΑ, οι δυνατοτητες που παρεχει ο Ποινικος Κωδικας δεν συνάδουν με βασικες αρχες προστασιας δικαιωμάτων του ανθρωπου και προτεινει την τροποποιηση των συγκεκριμενων διατάξεων. Τα βασικά προβληματα εντοπιζονται στο οτι το μετρο ασφάλειας της φυλαξης των ακαταλογιστων προσωπων λαμβάνεται εφοσον κρινεται πως αυτά ειναι επικινδυνα για τη δημοσια ασφάλεια και συνεχιζεται για οσο ο κινδυνος αυτος εξακολουθει να υπάρχει, με αποτελεσμα να παραβλεπεται πληρως η παθολογικη κατάσταση των συγκεκριμενων ατομων, η υπαρξη η εναρξη της οποιας θα επρεπε να ειναι εκεινη που θα αποτελει το βασικο αντικειμενικο κριτηριο για τη φυλαξη. Παράλληλα, καθισταται εντελως υποκειμενικο το διάστημα για το οποιο εξακολουθει να υφισταται κινδυνος για τη δημοσια ασφάλεια, λογω της ασάφειας του ορου. Αποτελεσμα των παραπάνω ειναι οι συγκεκριμενοι δράστες να παραμενουν ισοβια στο ψυχιατρειο, δηλαδη ο μακροχρονιος εγκλεισμος ατομων που κρινονται ακαταλογιστα. Συμπερασματικά, ειναι αμφισβητησιμο αν οι διατάξεις αυτες εμπιπτουν στην εννοια των ευλογων προσαρμογων που απαιτουνται για τις περιπτωσεις νομιμης στερησης της ελευθεριας και αν πληρουνται οι σχετικες εγγυησεις. Επιπλεον, οι συγκεκριμενες ρυθμισεις φαινεται να καταστρατηγουνται με τροπο που δεν συνάδει με το άρθρο 14 παρ.2 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια, που απαιτει που τα άτομα που στερουνται την ελευθερια τους να απολαμβάνουν εγγυησεις, συμφωνα και με το διεθνες δικαιο ανθρωπινων δικαιωμάτων και πρεπει να αντιμετωπιζονται συμφωνα με τους στοχους και τις αρχες της Συμβασης. #Προστασια της ακεραιοτητας του ατομου Το ισχυον θεσμικο πλαισιο, οπως αναλυθηκε παραπάνω περιλαμβάνει προβλεψη για την προστασια της ακεραιοτητας ολων των ατομων, χωρις ωστοσο ειδικη αναφορά στα άτομα με αναπηρια. Οι ισχυουσες γενικες διατάξεις του Συντάγματος και του ποινικου κωδικα παρεχουν προστασια απο βασανιστηρια, σκληρη, απάνθρωπη, ταπεινωτικη μεταχειριση η τιμωρια, πράξεις εκμετάλλευσης, βιας, κακομεταχειρισης σε ιση βάση σε ολα τα άτομα. Ειδικη διάταξη για τα άτομα με αναπηρια δεν καταγράφεται, θεωρειται ωστοσο επαρκης η γενικη κατοχυρωση και προστασια. Σε πρακτικο, ωστοσο, επιπεδο καταγράφονται φαινομενα καταπάτησης του υφιστάμενου νομοθετικου πλαισιου στα θεματα που αφορουν στην ακεραιοτητα ατομων με αναπηρια και κυριως ατομων με νοητικη υστερηση και ψυχικη αναπηρια. Τα περιστατικά αυτά αφορουν ιδιως τη χρηση μετρων καθηλωσης. Περιστατικά κακομεταχειρισης ατομων με προβληματα ψυχικης υγειας που νοσηλευονται σε μονάδες ψυχικης υγειας καταγράφονται στις Εκθεσεις της Ευρωπαικης Επιτροπης για την Προληψη των Βασανιστηριων η της Ταπεινωτικης Μεταχειρισης και Τιμωριας [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 48]. Οι Συστάσεις της Ευρωπαικης Επιτροπης για την προληψη των βασανιστηριων [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 49] δεν δικαιολογουν την πρακτικη της καθηλωσης ασθενων παρά μονο υπο πολυ συγκεκριμενες προυποθεσεις και αποκλειστικά και μονο σε ψυχιατρικες μονάδες ενηλικων ασθενων. Η ανάγκη χρησης μηχανικων μετρων καθηλωσης, οπως οι ιμάντες, πρεπει να αξιολογειται κατά περιπτωση και με κριτηριο την αναλογικοτητά του μετρου, να χρησιμοποιειται πάντα με εντολη η άμεση ενημερωση η εγκριση γιατρου και να εφαρμοζεται σε εξαιρετικες περιπτωσεις και μονο ως εσχατη λυση για το ελάχιστα απαιτουμενο χρονικο διάστημα. Η μακροχρονη χρηση τετοιων πρακτικων θεωρειται κακος θεραπευτικος χειρισμος. Οπως αναφερει η Επιτροπη, η πρακτικη αυτη δεν μπορει να χρησιμοποιειται με την αιτιολογια ελλειψης προσωπικου, καθως, οταν τετοια μετρα πρεπει να εφαρμοστουν αυτά απαιτουν περισσοτερο προσωπικο. Και τουτο διοτι σε περιπτωση καθηλωσης, προσωπικο πρεπει να εποπτευει συνεχως τον ασθενη και να του παρεχει άμεση προσωπικη βοηθεια, χωρις να μπορει αυτο να υποκατασταθει με ηλεκτρονικη παρακολουθηση. Επιπλεον, κάθε περιπτωση καθηλωσης πρεπει να καταγράφεται σε ειδικο πρωτοκολλο και στον ιατρικο φάκελο του ασθενη με συγκεκριμενα στοιχεια, οπως την ωρα εναρξης και ληξης του περιορισμου, το ονομα του γιατρου κ.λπ. Αναφορικά με τις μονάδες για άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας, η Ειδικη Επιτροπη Ελεγχου Προστασιας των Δικαιωμάτων των Ατομων με Ψυχικες Διαταραχες εχει επισης επισημάνει στις Εκθεσεις της τη μη ορθη εφαρμογη του μετρου των καθηλωσεων. Συμφωνα με διαπιστωσεις απο ελεγχους που εχει διενεργησει, δεν τηρουνται τα ειδικά πρακτικά που προβλεπονται για τις καθηλωσεις, ενω εχουν καταγραφει και περιπτωσεις κακοποιησης ασθενων οικοτροφειων απο μελη του προσωπικου, μετά απο ανάλογες καταγγελιες και αναφορες που κατατεθηκαν στην Επιτροπη. Φαινομενα βιας σε βάρος των ατομων που διαμενουν σε ιδρυματα η σωματικος περιορισμος τους αναφερονται και στην Εκθεση της ΕΣΑμεΑ για το 2004. Βασικες αιτιες για την υπαρξη τετοιων φαινομενων –χωρις ουσιαστικά να τα δικαιολογουν– ειναι η ελλειψη προσωπικου η η ελλειψη ειδικά εκπαιδευμενου και ευαισθητοποιημενου προσωπικου η η ελλειψη κατάλληλων μηχανισμων ελεγχου. [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 50] Ειδικά προβληματα και περιστατικά παραβιασης της ακεραιοτητας, βιας και κακομεταχειρισης καταγράφονται και σχετικά με τα παιδιά με αναπηριες. Σε πορισμα του Συνηγορου του Πολιτη (Μάρτιος 2011) σχετικά με τις συνθηκες λειτουργιας της Μονάδας Κοινωνικης Φροντιδας για παιδιά με αναπηριες «Κεντρο Περιθαλψης Παιδων Λεχαινων» καταγράφεται, κατά παράβαση του νομοθετικου πλαισιου, συμβιωση ανηλικων με ενηλικες. Στη διάρκεια επιτοπιας ερευνας διαπιστωθηκε πως οι ασθενεις ηταν δεμενοι με ιμάντες σε κρεβάτια- κλουβιά, ενω η πρακτικη της καθηλωσης/προσδεσης των ασθενων εφαρμοζεται σε καθημερινη και ολοημερη βάση. Ο Συνηγορος εκρινε πως οι πρακτικες αυτες εκφευγουν απο τα ορια της νομιμοτητας και ειδικοτερα για τον εγκλεισμο σε κρεβάτια/κουβουκλια διαπιστωσε πως συνιστά εξευτελιστικη μεταχειριση. Οπως αναφερεται στην Εκθεση για τα δικαιωματα των παιδιων με νοητικη υστερηση στην Ελλάδα [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 51], αν και απαγορευεται ο οποιοσδηποτε τυπος σωματικης τιμωριας στις Μονάδες Κοινωνικης Φροντιδας, στην πράξη παρατηρειται συστηματικη και επαναλαμβανομενη κακοποιηση και παραμεληση των παιδιων, αφ’ ενος λογω της ιδιας της φυσης λειτουργιας του εκάστοτε ιδρυματος και αφ’ ετερου λογω κακων συνθηκων διαβιωσης, ακατάλληλης θεραπευτικης και ιατρικης φροντιδας η και υπερδοσολογιας φαρμάκων, αλλά και εξαιτιας της ελλειψης επιστημονικου και βοηθητικου προσωπικου. Παράλληλα, στην ιδια Εκθεση καταγράφονται εμπειριες και μαρτυριες γονεων για σωματικη η ψυχολογικη βια σε βάρος των παιδιων τους, τοσο απο συνομηλικους τους χωρις αντιστοιχα προβληματα αναπηριας στο ευρυτερο περιβάλλον που κινουνται, αλλά ακομη και απο εκπαιδευτικους στο σχολειο που παρακολουθουν τα παιδιά. 5.1.3 Συμπεράσματα και κατευθυνσεις αλλαγων Συνοψιζοντας οσα αναφερθηκαν στις προηγουμενες ενοτητες, μπορουν να εξαχθουν τα ακολουθα συμπεράσματα: Σε ο,τι αφορά το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στη ζωη: • Το θεσμικο πλαισιο αναγνωριζει και προστατευει το δικαιωμα στη ζωη για τα άτομα με αναπηρια σε ιση βάση με τους άλλους, χωρις εξαιρεσεις. • Το θεσμικο πλαισιο προστατευει τα άτομα με αναπηρια απο την υποβολη τους σε ιατρικες πράξεις, χωρις τη θεληση τους, οι οποιες μπορει να εχουν ως αποτελεσμα το θάνατο τους. • Το Κράτος προστατευει τα άτομα με αναπηρια απο διακριτικη εφαρμογη μεθοδων ευθανασιας η υποβοηθουμενης αυτοκτονιας σε ιση βάση με τους άλλους. • Κατά τα παραπάνω η σχετικη νομοθεσια φαινεται συμβατη με τις διατάξεις του άρθρου 14 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Σε ο,τι αφορά την ελευθερια και την ασφάλεια του ατομου: • Το θεσμικο πλαισιο, επι της αρχης, διασφαλιζει πως κανενα άτομο δεν μπορει να στερειται την ελευθερια του αυθαιρετα η παράνομα. Τα άτομα με αναπηρια εμπιπτουν σαφως στη γενικη αυτη προβλεψη. • Ειδικη περιπτωση στερησης της ελευθεριας των ατομων με (ψυχικη) αναπηρια που προβλεπεται στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο αποτελει η δυνατοτητα ακουσιας νοσηλειας τους. Η διαδικασια της ακουσιας νοσηλειας, οπως ρυθμιζεται, φαινεται να αποκλινει σε ορισμενα σημεια απο τις διατάξεις της Συμβασης για τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια. Συγκεκριμενα, η νομοθεσια αποκλινει ως προς το οτι α. θετει ως προυποθεση την ψυχικη διαταραχη για την ακουσια νοσηλεια β. οι αυστηρες διαδικαστικες εγγυησεις που προβλεπονται στο νομο καταστρατηγουνται στην πράξη με αποτελεσμα να προσβάλλεται συστηματικά το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στην ελευθερια και στην ασφάλεια. • Ο νομος που ρυθμιζει το θεμα της ακουσιας νοσηλειας θα πρεπει να εκσυγχρονιστει και να τροποποιηθει σε κατευθυνση συμβατη με τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Ως κατευθυνσεις αλλαγων προτεινονται τα ακολουθα: • Να μην αποτελει η αναπηρια προυποθεση για την ακουσια νοσηλεια, δηλαδη να μην αποτελει προυποθεση το να «πάσχει ο ασθενης απο ψυχικη διαταραχη». Γενικες προυποθεσεις, οπως το να μην ειναι κάποιος ικανος να κρινει για το συμφερον της υγειας του η να κινδυνευει με επιδεινωση η κατάσταση της υγειας του η να θεωρειται απαραιτητη η ακουσια νοσηλεια και θεραπεια προκειμενου να αποτραπουν πράξεις βιας κατά του ιδιου του ατομου η τριτων αποτελουν επαρκη βάση για να αποφασισει το δικαστηριο σχετικά με την ανάγκη ακουσιας νοσηλειας χωρις ευθεια αναφορά στην αναπηρια. • Οι διαδικασιες που εισάγει ο νομος για τη διαπιστωση της ανάγκης ακουσιας νοσηλειας και συγκεκριμενα η ανάθεση του συγκεκριμενου ρολου σε ψυχιάτρους προάγει μια ιατρικη προσεγγιση που στις περισσοτερες περιπτωσεις δεν διευκολυνει την επικοινωνια με το άτομο που βρισκεται σε κριση και την εξάντληση ολων των περιθωριων, ωστε το άτομο να αντιληφθει και να αποφασισει εκουσια την υποβολη του σε θεραπεια. Στο σημειο αυτο προτεινεται να προβλεφθει και η αναγκαστικη παρεμβαση στη διαδικασια και άλλων επαγγελματιων (οχι αποκλειστικά ιατρων) αλλά και μηχανισμων συνηγοριας η και αυτοσυνηγοριας. • Θα πρεπει να ενισχυθουν οι προβλεπομενες εγγυησεις ωστε η ακουσια νοσηλεια να αποτελει μετρο εξαιρετικο, το οποιο ενεργοποιειται εφοσον εξαντληθουν ολες οι πιθανοτητες εκουσιας υποβολης σε νοσηλεια και να εχει μοναδικο γνωμονα το οφελος του ατομου. • Ο ορισμος των δικαστων ως αρμοδιων να εκτιμησουν τα δεδομενα και να λάβουν αποφαση σχετικά με το αν απαιτειται η οχι ακουσια νοσηλεια λειτουργει ως ασφαλιστικη δικλιδα απο το νομο. Αρκετά στοιχεια ωστοσο, οπως για παράδειγμα ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμος ακουσιων νοσηλειων και οι διαδικαστικες ελλειψεις που καταγράφονται σε σχετικά πορισματα και δικαστικες αποφάσεις, συντεινουν στο συμπερασμα οτι η δικαιοσυνη δεν διασφαλιζει πάντα –η πάντως οχι επαρκως- την προστασια των δικαιωμάτων των ατομων με ψυχικη αναπηρια κατά τη διαδικασια της ακουσιας νοσηλειας. Θα πρεπει συνεπως, να ενισχυθουν οι εγγυησεις καθως και οι μηχανισμοι ελεγχου των σχετικων διαδικασιων και αποφάσεων αλλά και οι μηχανισμοι και οι δράσεις υποστηριξης των ατομων που υποβάλλονται σε ακουσια νοσηλεια. Δράσεις εκπαιδευσης των δικαστων, ως μερος της αναγκαστικης εκπαιδευσης που λαμβάνουν, θα μπορουσαν μακροπροθεσμα να επιφερουν μια αλλαγη νοοτροπιας σε ο,τι αφορά την αντιμετωπιση περιστατικων ακουσιας νοσηλειας. Επιπλεον, η εισαγωγη μηχανισμων συνηγοριας η και αυτοσυνηγοριας με δυνατοτητα παρεμβασης σε διαδικασιες ακουσιας νοσηλειας κρινεται απαραιτητη προκειμενου να διασφαλιστουν τα υπο προστασια δικαιωματα. Σε περιπτωσεις νομιμης στερησης της ελευθεριας απαιτουνται απο τη Συμβαση εγγυησεις σεβασμου των κανονων του διεθνους δικαιου των ανθρωπινων δικαιωμάτων. Στο σημειο αυτο καταγράφονται σημαντικες αποκλισεις στη διαδικασια κράτησης ακαταλογιστων προσωπων με αποτελεσμα την καταπάτηση της αξιοπρεπειας των ατομων και τον ιδρυματισμο τους. Συνεπως θα πρεπει να αναθεωρηθουν οι σχετικες διατάξεις υπο το πρισμα της ΣΔΑΑ και να ενισχυθουν οι ουσιαστικες εγγυησεις και οι μηχανισμοι ελεγχου. Θα πρεπει επισης να προβλεφθει ρητά η υποχρεωση ευλογων προσαρμογων. Σε ο,τι αφορά την προστασια απο τη βια, την εκμετάλλευση και την κακομεταχειριση: • Το νομοθετικο πλαισιο απαγορευει ρητά τις πράξεις βιας και κακομεταχειρισης, τη σωματικη τιμωρια και οποια ενεργεια μπορει να οδηγησει στην παραβιαση της σωματικης και ψυχικης ακεραιοτητας των ατομων με αναπηρια. Απαγορευονται επισης πράξεις που μπορει να συνιστουν βασανιστηριο, ταπεινωτικη η απάνθρωπη συμπεριφορά δεν επιτρεπονται. • Το σχετικο νομοθετικο πλαισιο που αφορά την προστασια στο πλαισιο της οικογενειας αποσκοπει κυριως στην προστασια των γυναικων και εστιάζει πρωτιστως σε περιστατικά βιας. Η σχετικη νομοθεσια θα πρεπει να αναθεωρηθει υπο το πρισμα της ΣΔΑΑ ωστε να λάβει υποψη και τις ανάγκες των ατομων με αναπηρια • Εκτος του πλαισιου της οικογενειας παρεχεται προστασια απο βια και κακομεταχειριση στις μονάδες κοινωνικης φροντιδας. Οι σχετικες διατάξεις θα πρεπει να επεκταθουν και σε άλλους φορεις παροχης υπηρεσιων σε άτομα με αναπηρια και να συνοδευτουν απο δράσεις εκπαιδευσης των επαγγελματιων και δράσεις ενημερωσης και πληροφορησης των ατομων με αναπηρια. • Θα πρεπει να ενισχυθουν τα μετρα κοινωνικης προστασιας, υποστηριξης και βοηθειας στα άτομα με αναπηρια, τις οικογενειες τους και τα άτομα που τα φροντιζουν για την προληψη, αναγνωριση και αναφορά περιστατικων βιας, εκμετάλλευσης και κακομεταχειρισης. Οι υφιστάμενοι μηχανισμοι ειναι κυριως μηχανισμοι (ΣΕΥΥΠ, Επιτροπη Δικαιωματα Ψυχικά Ασθενων) ελεγχου και δεν μπορουν να παράσχουν άμεση υποστηριξη στα άτομα που υφιστανται βια η κακομεταχειριση η να παρεμβουν άμεσα για την προστασια τους. Επιπλεον, οι διαφορετικες αρμοδιοτητες κάθε φορεα και το διαφορετικο μοντελο λειτουργιας τους δεν διασφαλιζουν την συνεχη και απροσκοπτη προστασια, ακομη και στα πεδια που εμπιπτουν στις αρμοδιοτητες τους. • Περα απο την προστασια που παρεχεται απο το Συνηγορο του Πολιτη, οι φορεις που εμπλεκονται στην παρακολουθηση των υπηρεσιων και των προγραμμάτων που αφορουν άτομα με αναπηρια δεν φαινεται να διασφαλιζουν την ανεξάρτητη παρακολουθηση που απαιτειται απο τη Συμβαση και η οποια θα λειτουργουσε ως δικλειδα προστασιας απο προσβολες δικαιωμάτων. Σημαντικο ρολο στο σημειο αυτο θα μπορουσαν να διαδραματισουν ανεξάρτητοι μηχανισμοι παρακολουθησης της κοινωνιας των πολιτων. • Δεν προβλεπονται ειδικά μετρα για άτομα με αναπηρια θυματα βιας και την προσβαση τους σε αποτελεσματικη ανάρρωση, αποκατάσταση και προγράμματα κοινωνικης επανενταξης περα απο τα προβλεπομενα απο τις γενικες διατάξεις. • Δεν καταγράφονται ειδικά μετρα η δράσεις προσβάσιμης ενημερωσης η πληροφορησης ατομων με αναπηρια θυμάτων βιας η κακομεταχειρισης σχετικά με τα δικαιωματά τους και την προστασια που μπορουν να λάβουν. Απαιτειται ενισχυση των συγκεκριμενων εγγυησεων. Ειδικά σε ο,τι αφορά στην προστασια της ακεραιοτητας του ατομου: • Ο σεβασμος της ζωης, της αξιοπρεπειας, της αξιας του ατομου προστατευονται ρητά απο το θεσμικο πλαισιο και, σε αυτη τη βάση, δεν προβλεπεται η παραμικρη εξαιρεση που να καθιστά επιτρεπτη την αναγκαστικη στειρωση η ευνουχισμο ατομων με αναπηρια. • Η διαδικασια της επιτρεπομενης άμβλωσης ρυθμιζεται ξεκάθαρα στο θεσμικο πλαισιο και, σε καμια περιπτωση, δεν επιτρεπεται η αναγκαστικη άμβλωση σε γυναικες η κοριτσια με αναπηρια, εξαιτιας της αναπηριας τους. • Απο το θεσμικο πλαισιο ρυθμιζεται σαφως και ρητά το πλαισιο και οι προυποθεσεις της συναινεσης που απαιτειται για την τελεση οποιασδηποτε ιατρικης πράξης, η οποιασδηποτε πράξης που κινειται στο πειραματικο πεδιο των ιατρικων και φαρμακευτικων ερευνων και τιθενται δικλιδες προστασιας. • Αναφορικά με το θεμα της συναινεσης των ασθενων για ιατρικες πράξεις, προβληματα εντοπιζονται σε περιπτωσεις δικαστικης συμπαράστασης, οπου απαιτειται η συναινεση του δικαστικου συμπαραστάτη. Το θεμα της δικαστικης συμπαράστασης και οι ανάλογοι προβληματισμοι που προκυπτουν αναλυθηκαν στην ενοτητα που αφορά το άρθρο 12 της Συμβασης. • Σε περιπτωση που το άτομο δεν κρινεται ικανο για συναινεση, και επειδη βρισκεται σε ελλειψη συνειδησης η σε ψυχικη η διανοητικη διαταραχη που περιοριζει ουσιαστικά τη λειτουργια της βουλησης του και δεν υπάρχει δικαστικος συμπαραστάτης, το νομοθετικο πλαισιο επιτρεπει σε ενα ευρυ φάσμα ατομων να λάβουν αποφάσεις και να συναινεσουν για μια συγκεκριμενη ιατρικη πράξη. Και αυτο μπορει να εγκυμονει σημαντικους κινδυνους, διοτι δεν υπάρχουν τροποι ελεγχου και διασφάλισης πως το ζητουμενο ειναι το καλο του ατομου με αναπηρια και πως τα κινητρα εκεινων που καλουνται να αποφασισουν ειναι, σε κάθε περιπτωση, ανιδιοτελη. Το θεμα των οικειων, που αντιμετωπιζεται με ιδιαιτερη ευρυτητα απο τον Κωδικα Ιατρικης Δεοντολογιας, θα πρεπει να επανεξαταστει και να τεθουν συγκεκριμενες αυστηρες ασφαλιστικες δικλιδες, προκειμενου να διασφαλιζεται πως τα άτομα που καλουνται να συναινεσουν εκπροσωπωντας το άτομο με αναπηρια ενεργουν με μοναδικη κατευθυνση το οφελος του ατομου με αναπηρια. Σε αυτο το πεδιο θα μπορουσαν να διαδραματισουν σημαντικο ρολο μηχανισμοι συνηγοριας προκειμενου να διασφαλιζεται η αμεροληπτη και προς το συμφερον του ασθενους ληψη αποφασης και ο σεβασμος της θελησης του ασθενους. Σε ολα τα σημεια που αναφερθηκαν παραπάνω καταγράφεται ενα σημαντικο ελλειμμα στην εφαρμογη της νομοθεσιας και στην τηρηση των προυποθεσεων –επαρκων σε αρκετες περιπτωσεις– που προβλεπει ο νομος. Οι μηχανισμοι και τα μετρα υποστηριξης που να διασφαλιζουν πως τα άτομα με αναπηρια, οταν υφιστανται προσβολη της σωματικης η ψυχικης ακεραιοτητάς τους, μπορουν να λάβουν προστασια, να ασκησουν ενδικα μεσα, να διεκδικησουν αποζημιωση και αποκατάσταση της βλάβης που εχουν υποστει, καθως και την τιμωρια εκεινου που την προκάλεσε ειτε δεν υφιστανται ειτε δεν λειτουργουν επαρκως. Επιπλεον, τα άτομα με αναπηρια μπορει να διαβιουν στο οικογενειακο περιβάλλον ειτε σε δομες κοινωνικης φροντιδας και δεν εχουν ευκολη και ανεμποδιστη προσβαση σε μηχανισμους καταγγελιων, προσβάσιμη πληροφορηση και παροχη συμβουλων και στην πράξη δεν μπορουν απο μονα τους να αντιδράσουν οταν υφιστανται προσβλητικες σε βάρος τους ενεργειες. Συνεπως, ειναι απαραιτητο για τη διασφάλιση των εξεταζομενων δικαιωμάτων: • Να κατοχυρωθουν και να ενδυναμωθουν οι μηχανισμοι ελεγχου των παραβιάσεων των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια ειδικά σε θεματα που αφορουν την ακεραιοτητα, τη βια, την κακομεταχειριση. Η αναγνωριση και ανάπτυξη μηχανισμων συνηγοριας και αυτοσυνηγοριας θα μπορουσε να συμβάλλει αποφασιστικά και καθοριστικά στην αντιμετωπιση θεμάτων απειλης των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια. • Να σχεδιαστουν στρατηγικες στοχευμενες στα άτομα με αναπηρια και δράσεις που να διασφαλιζουν την πληρη απολαυση των δικαιωμάτων στη ζωη, την ελευθερια, τη σωματικη και ψυχικη ακεραιοτητα των ατομων με αναπηρια. • Να καταρτιστουν και να υλοποιηθουν συστηματικά προγράμματα κατάρτισης και εκπαιδευσης σε θεματα αναπηριας τοσο για τους επαγγελματιες και το προσωπικο που ασχολουνται με άτομα με αναπηρια, οσο και για τις οικογενειες που αντιμετωπιζουν θεμα αναπηριας, αλλά και για το γενικοτερο πληθυσμο. Η διάσταση της αναπηριας πρεπει να ενσωματωθει στοχευμενα και συστηματικά στην κοινωνικη εκπαιδευση και διαπαιδαγωγηση και να ενταχθουν ανάλογα επιμορφωτικά προγράμματα σε κάθε βαθμιδα της εκπαιδευσης, προκειμενου να καταστει εφικτη η επιτευξη μιας γενικης αλλαγης νοοτροπιας του συνολου των πολιτων και οχι μονο εκεινων που τιθενται άμεσα η εμμεσα αντιμετωποι με θεματα αναπηριας. • Να αναπτυχθει εθνικο σχεδιο δράσης και πολιτικες κατά των, κάθε ειδους, βασανιστηριων, που να ενσωματωνει τα άτομα με αναπηρια. 5.2 Καταστάσεις κινδυνου και εκτακτων ανθρωπιστικων αναγκων – Αρθρο 11 5.2.1 Το δικαιωμα που κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το άρθρο 11 της Συμβασης υποχρεωνει τα Συμβαλλομενα Κράτη, συμφωνα με το διεθνες δικαιο και τις υποχρεωσεις που απορρεουν απο αυτο, συμπεριλαμβανομενου και του διεθνους ανθρωπιστικου δικαιου και του διεθνους δικαιου ανθρωπινων δικαιωμάτων, να λάβουν ολα τα απαραιτητα μετρα, προκειμενου να διασφαλιζεται η προστασια και η ασφάλεια των ατομων με αναπηρια σε καταστάσεις κινδυνου. Σε αυτες περιλαμβάνονται καταστάσεις ενοπλων συγκρουσεων, εκτακτων ανθρωπιστικων αναγκων και περιστατικων φυσικων καταστροφων. 5.2.2 Το δικαιωμα στην προστασια και ασφάλεια των ατομων με αναπηριες σε καταστάσεις κινδυνου στην Ελληνικη εννομη τάξη, η εφαρμογη της νομοθεσιας και η συμβατοτητά της με το άρθρο 11 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η Γενικη Γραμματεια Πολιτικης Προστασιας εχει την κεντρικη ευθυνη του σχεδιασμου και του συντονισμου των ενεργειων που πρεπει να γινουν σε εκτακτες περιπτωσεις (ν.3013/2002), ομως το βάρος της πολιτικης προστασιας ανηκει στις Περιφερειες (ν.3852/2010), οι οποιες εχουν την ευθυνη για την προληψη, την ετοιμοτητα, την αντιμετωπιση και την αποκατάσταση σε περιπτωσεις εκτακτων καταστάσεων εντος των οριων τους. Ο γενικος σχεδιασμος της πολιτειας για θεματα πολιτικης προστασιας (Ξενοκράτης) δεν κάνει καμια αναφορά στα άτομα με αναπηρια ουτε φαινεται να εχει λάβει υποψη τις ανάγκες τους. Ειδικοι μηχανισμοι η και αποκεντρωμενοι μηχανισμοι δεν υπάρχουν. Επιπλεον, η ελλειψη στοιχειων και δεδομενων για τα άτομα με αναπηρια σε εθνικο η σε τοπικο επιπεδο καθιστά ιδιαιτερα δυσκολο τον εντοπισμο τους σε περιπτωσεις εκτακτων αναγκων. Στην πλειοψηφια τους, ο σχεδιασμος, οι οδηγιες και τα εκπαιδευτικά προγράμματα που κατά καιρους σχεδιάζονται και λαμβάνουν χωρα απευθυνονται στο συνολο του πληθυσμου, χωρις ειδικη μεριμνα για τα άτομα με αναπηρια και τα ειδικά προβληματα που αυτά μπορει να αντιμετωπιζουν ανάλογα και με το ειδος η το βαθμο της αναπηριας τους. Η διαδικτυακη ιστοσελιδα της Γενικης Γραμματειας Πολιτικης Προστασιας περιλαμβάνει πληροφοριες προς τους πολιτες σχετικά με τους κινδυνους, την προληψη και την αντιμετωπιση εκτακτων αναγκων. Στην ενοτητα που αναφερεται στα άτομα με αναπηρια δεν υπάρχει περιεχομενο. Οι οποιες πρωτοβουλιες λαμβάνονται ειναι μεμονωμενες και δεν γινονται βάση γενικου σχεδιασμου. Επιμερους φορεις και οργανωσεις εκδιδουν ειδικά σχεδια προετοιμασιας και αντιμετωπισης εκτάκτων αναγκων η ενημερωτικο υλικο. Οπως αναλυεται και σε σχεση με το άρθρο 9 της Συμβασης, στο ελληνικο νομοθετικο πλαισιο παρατηρειται παντελης ελλειψη ρυθμισεων για ασφαλη εκκενωση κτιριων απο ΑμεΑ σε περιπτωσεις εκτακτων αναγκων, ενω παρατηρειται και παντελης ελλειψη ρυθμισεων για προσβαση στην πληροφορια και για την επικοινωνια σε περιπτωσεις εκτακτης ανάγκης. 5.2.3 Κατευθυνσεις αλλαγων Προκειμενου η ελληνικη νομοθεσια και οι πολιτικες να τεθουν σε συμβατοτητα με το άρθρο 6 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια, προτεινονται οι ακολουθες αλλαγες/κατευθυνσεις: • να επανεξεταστει ο γενικος σχεδιασμος πολιτικης προστασιας (Σχεδιο Ξενοκράτης) υπο την οπτικη της αναπηριας και να ενταχθουν σε αυτον γενικά και ειδικά μετρα για τα άτομα με αναπηρια. Η οριζοντια αυτη ενταξη της διάστασης της αναπηριας θα πρεπει να λάβει χωρα τοσο σε κεντρικο οσο και σε περιφερειακο και τοπικο επιπεδο. • Ο σχεδιασμος θα πρεπει να καλυπτει τοσο το επιπεδο της προληπτικης ενημερωσης, με την παροχη διαθεσιμου πληροφοριακου υλικου προσιτου στα άτομα με αναπηρια και ανάλογα με το ειδος της αναπηριας τους και την ανάπτυξη μεθοδων ειδοποιησης που να απευθυνονται στα άτομα με αναπηρια οσο και την προστασια και συγκεκριμενες δράσεις σε καταστάσεις εκτακτης ανάγκης αλλά και δράσεις αποκατάστασης βλαβων που μπορει να εχουν υποστει τα άτομα με αναπηρια απο κάποια εκτακτη κατάσταση. Παράλληλα, προκειμενου το ζητημα να αντιμετωπιστει ολοκληρωτικά, απαιτειται, επιπλεον, σε συνδυασμο και με υποχρεωσεις που προκυπτουν απο άλλα άρθρα της Συμβασης: • Οι υποδομες και οι πληροφοριες να ειναι απολυτως προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρια. • Να σχεδιαστουν ρυθμισεις που να αφορουν την ασφαλη εκκενωση κτιριων απο άτομα με αναπηρια και να γινουν ολες οι απαιτουμενες προσαρμογες στις εγκαταστάσεις. • Να προβλεφθουν ειδικες ρυθμισεις που να διασφαλιζουν τη δυνατοτητα επικοινωνιας ατομων με αναπηρια σε περιπτωσεις εκτακτης ανάγκης (για παράδειγμα, δυνατοτητα γραπτης ειδοποιησης των αρμοδιων υπηρεσιων απο άτομα με προβλημα κωφαλαλιας). • Να λαμβάνονται υποψη και οι αποψεις των ατομων με αναπηρια κατά το σχεδιασμο ανάλογων πολιτικων. • Να ενεργοποιηθουν ουσιαστικά και να αναλάβουν δράση οι ειδικες υπηρεσιες θεμάτων ατομων με αναπηρια σε περιφερειακο επιπεδο. • Το προσωπικο ολων των υπηρεσιων που δραστηριοποιουνται σε καταστάσεις εκτακτης ανάγκης να καταρτιζεται, βάσει συστηματικου και οργανωμενου σχεδιασμου, και σε θεματα ατομων με αναπηρια. ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 6.1 Εργασια και Απασχοληση – Αρθρο 27 6.1.1 Το δικαιωμα στην εργασια και στην απασχοληση οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η εργασια αποτελει αναφαιρετο δικαιωμα των ατομων με αναπηρια και αυτο αναγνωριζεται ρητά απο τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Το δικαιωμα στην εργασια και στην απασχοληση, οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση αναφερεται στη δυνατοτητα των ατομων με αναπηρια να επιλεγουν ελευθερα και σε ιση βάση με τους υπολοιπους πολιτες την εργασια που θα ασκησουν, τη δυνατοτητά τους να συμμετεχουν σε ενα εργασιακο περιβάλλον ανοιχτο, χωρις περιορισμους και προσβάσιμο, ακομη και για τα άτομα που αποκτουν κάποια αναπηρια κατά τη διάρκεια της απασχολησης, καθως και στη δυνατοτητα να μπορουν να εξασφαλιζουν απο την εργασια τους τα απαραιτητα για το βιοπορισμο τους. H δυνατοτητα προσβασης στην εργασια αποτελει βασικο σημειο για την ανάπτυξη της προσωπικοτητας και της δημιουργικοτητας του ατομου αλλά και για τη διασφάλιση της αυτονομιας και της ανεξαρτησιας του. Υπο αυτο το πρισμα, το άρθρο 27 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια αποτελει μια ιδιαιτερα σημαντικη διάταξη. Το άρθρο επιβάλλει δυο βασικες υποχρεωσεις: • την υποχρεωση των κρατων να προστατευουν και να διασφαλιζουν την άσκηση του δικαιωματος στην εργασια (παρ. 1) και • την υποχρεωση των κρατων να διασφαλιζουν οτι τα άτομα με αναπηριες δεν υφιστανται συνθηκες δουλειας η υποτελειας και οτι προστατευονται απο την καταναγκαστικη η υποχρεωτικη εργασια (παρ. 2). Η συγκεκριμενη διάταξη καλυπτει ολα τα άτομα με αναπηρια καθως και τα άτομα που απεκτησαν αναπηρια κατά τη διάρκεια της επαγγελματικης τους ενασχολησης. Αφορά ολες τις μορφες εργασιας και απασχολησης και καλυπτει το δημοσιο και τον ιδιωτικο τομεα. Καλυπτει το συνολο των ορων προσβασης και παραμονης στην εργασια, την προσληψη, τη μισθοδοσια, την επαγγελματικη εξελιξη, την υπηρεσιακη κατάσταση, την ασφάλιση, το συνολο των συνθηκων εργασιας, τη δυνατοτητα εκφρασης παραπονων και αποκατάστασης τους. Κατοχυρωνει το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια για ενημερωση και προσβαση σε ολα τα προγράμματα επαγγελματικου προσανατολισμου, σε ολα τα ειδη επαγγελματικης κατάρτισης και την απροσκοπτη άσκηση των εργασιακων και συνδικαλιστικων δικαιωμάτων τους. Απωτερο στοχο αποτελει η δημιουργια μιας ανοικτης αγοράς εργασιας. Στην κατευθυνση αυτη απαιτειται αφενος η αφαιρεση των εμποδιων που δυσχεραινουν την προσβαση των ατομων με αναπηρια στην εργασια και αφετερου η ληψη μετρων για την προωθηση της απασχολησης των ατομων με αναπηρια. Καταγράφεται συνεπως ρητά η απαιτηση τοσο για μετρα διασφάλισης της ισης μεταχειρισης οσο και θετικά μετρα για την αντιμετωπιση των υφιστάμενων διακρισεων σε βάρος των ατομων με αναπηρια. Επισης, ζητουμενο ειναι να μπορουν τα άτομα με αναπηριες να ενταχθουν σε ενα ανοιχτο εργασιακο περιβάλλον και οχι αποκλειστικά και μονο σε εργασιακο περιβάλλον ειδικο και προστατευμενο. Αυτο δεν σημαινει πως οι δράσεις υποστηριζομενης η προστατευμενης απασχολησης δεν ειναι επιθυμητες. Αντιθετα, ολες οι δράσεις εμπιπτουν στο πλαισιο της Συμβασης και πρεπει να εχουν ως απωτερο στοχο την ενταξη του ατομου στην ανοιχτη αγορά εργασιας. 6.1.2 Το δικαιωμα στην απασχοληση και στην εργασια στην ελληνικη εννομη τάξη Η εργασια αποτελει κοινωνικο δικαιωμα που κατοχυρωνεται στο ελληνικο Συνταγμα. Το άρθρο 22 παρ. 1 του Συντάγματος αναφερει: «Η εργασια αποτελει δικαιωμα και προστατευεται απο το Κράτος, που μεριμνά για τη δημιουργια συνθηκων απασχολησης ολων των πολιτων και για την ηθικη και υλικη εξυψωση του εργαζομενου αγροτικου και αστικου πληθυσμου. Ολοι οι εργαζομενοι, ανεξάρτητα απο φυλο η άλλη διάκριση, εχουν δικαιωμα ισης αμοιβης για παρεχομενη εργασια ισης αξιας…». Με τη συνταγματικη αναθεωρηση του 2001 κατοχυρωθηκε και το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια να απολαμβάνουν ειδικων μετρων φροντιδας, καθως συμφωνα με την παρ. 6 του άρθρου 21 «Τα άτομα με αναπηριες εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της Χωρας». Η αναφορά στην ενταξη και συμμετοχη στην οικονομικη ζωη περιλαμβάνει και θετικά μετρα για την απασχοληση τους. Ο Νομος 2643/1998 «Μεριμνα για την απασχοληση προσωπων ειδικων κατηγοριων και άλλες διατάξεις», αποτελεσε την πρωτη προσπάθεια αντιμετωπισης των ατομων με αναπηρια ως ισοτιμα μελη της κοινωνιας με δικαιωμα προσβασης στην απασχοληση. Ο νομος θεσπισε συστημα ποσοστωσης για την προσβαση των ατομων με αναπηρια στην αγορά εργασιας στο δημοσιο και στον ιδιωτικο τομεα. Ο νομος τροποποιηθηκε αρκετες φορες. Ο πυρηνας των ρυθμισεων εστιάζει στην ανάγκη προστασιας των προσωπων ειδικων κατηγοριων και στην ανάγκη ληψης μετρων για την ενισχυση της ανταγωνιστικοτητας των επιχειρησεων και φορεων. Ο νομος αναφερεται συστηματικά σε άτομα ειδικων κατηγοριων η και μειονεκτουντων ομάδων, ορολογια η οποια ειναι αντιφατικη με το στοχο της ισοτιμης αντιμετωπισης των ατομων με αναπηρια. Ακομη, η παρεχομενη προστασια παρεχεται σε μια ανομοιογενη ομάδα δικαιουχων που περιλαμβάνει και τα άτομα με αναπηριες. Η ευνοικη μεταχειριση των προσωπων που καλυπτονται απο το νομο εμπιπτει στη συνταγματικως δικαιολογημενη μεταχειριση του άρθρου 21 παρ. 2 Συντ. Ωστοσο τοσο τα κριτηρια υπαγωγης στο νομο οσο και η διαδικασια εφαρμογης του αποδεικνυονται προσκολλημενες στην ιατρικη θεωρηση της αναπηριας, αγνοωντας άλλα χαρακτηριστικά και δεξιοτητες του ατομου. Ατομα με αναπηρια που δεν υπάγονται στις προστατευτικες διατάξεις του ν. 2643/98 μπορουν να συμμετεχουν στις γενικά ισχυουσες διαδικασιες προσληψεων στο δημοσιο τομεα. Συμφωνα με το νομο 2190/1994 με αποφαση του Υπουργου Εσωτερικων υστερα απο γνωμη του Α.Σ.Ε.Π καθοριζονται ο τροπος εξετασης, η συγκροτηση ειδικης επιτροπης και κάθε αναγκαια λεπτομερεια, για τη διαδικασια συμμετοχης στους διαγωνισμους, ατομων των οποιων οι φυσικες σωματικες δεξιοτητες εμποδιζουν τη συμμετοχη σε αυτους με γραπτη διαδικασια. Ο Κωδικας Δημοσιων Υπαλληλων που κυρωθηκε με το Νομο 3528/2007 αναφερει πως αναπηρια δεν αποτελει λογο που να δικαιολογει το μη διορισμο ατομου. Η απαιτηση για υγεια συνδεεται άμεσα με την άσκηση των καθηκοντων της θεσης διορισμου. Ετσι, συμφωνα με το άρθρο 7 «Υπάλληλοι διοριζονται οσοι εχουν την υγεια που τους επιτρεπει την εκτελεση των καθηκοντων της αντιστοιχης θεσης. Η ελλειψη φυσικων σωματικων δεξιοτητων δεν εμποδιζει το διορισμο, εφοσον ο υπάλληλος, με την κατάλληλη και δικαιολογημενη τεχνικη υποστηριξη, μπορει να ασκησει τα καθηκοντα της αντιστοιχης θεσης. Ειδικες διατάξεις για το διορισμο ατομων με αναπηρια δεν θιγονται. Η υγεια και η φυσικη καταλληλοτητα των υποψηφιων υπαλληλων να ασκησουν τα καθηκοντα της αντιστοιχης θεσης πιστοποιουνται απο υγειονομικες επιτροπες, με βάση παραπεμπτικο εγγραφο στο οποιο περιγράφονται απο την υπηρεσια σε γενικες γραμμες τα καθηκοντα της θεσης που προκειται να καταληφθει», Ακομη, δεν διοριζονται υπάλληλοι οσοι τελουν υπο στερητικη δικαστικη συμπαράσταση (πληρη η μερικη), υπο επικουρικη δικαστικη συμπαράσταση (πληρη η μερικη) και υπο τις δυο αυτες καταστάσεις (Αρθρο 8). Η αναπηρια αναφερεται ρητά στους λογους απολυσης δημοσιου υπαλληλου (Αρθρο 152). Συγκεκριμενα, προβλεπεται οτι υπάλληλος απολυεται μονο για: α. επιβολη της πειθαρχικης ποινης της οριστικης παυσης, β. σωματικη η πνευματικη ανικανοτητα, γ. κατάργηση της θεσης στην οποια υπηρετει, δ. συμπληρωση οριου ηλικιας και τριακονταπενταετιας, ε. ακαταλληλοτητα κατά το άρθρο 95 του Κωδικα. Επιπλεον, ο Κωδικας Δημοσιων Υπαλληλων προβλεπει μια σειρά διευκολυνσεων για τα άτομα με αναπηρια η τα άτομα των οποιων οι συζυγοι η τα τεκνα αντιμετωπιζουν προβλημα αναπηριας, οπως, κατά περιπτωση, άδεια με αποδοχες η μειωμενο ωράριο η αναρρωτικες άδειες. Η ασθενεια μπορει να οδηγησει στη θεση σε διαθεσιμοτητα του υπαλληλου (Αρθρο 99). #Προστατευομενη απασχοληση Με τον ορο προστατευμενη εργασια νοειται κάθε μορφη εργασιας που παρεχεται σε άτομα με αναπηρια, τα οποια, λογω της σοβαροτητας της αναπηριας τους, ειναι δυσκολο να απορροφηθουν στην ελευθερη αγορά εργασιας. Σε μερικες περιπτωσεις οι απασχολουμενοι θεωρουνται ως εργαζομενοι και απολαμβάνουν ακριβως τα ιδια δικαιωματα, εχουν συμβολαιο εργασιας και πληρωνονται, ενω σε άλλες δεν λαμβάνουν αμοιβη. Η προστατευμενη απασχοληση μπορει να λάβει διαφορετικες μορφες, οπως εργασια σε εργαστηρια σχεδιασμενα για άτομα με αναπηρια, εργασια σε προστατευμενες συνθηκες σε κανονικες επιχειρησεις (enclave), τοποθετηση στην ελευθερη αγορά, εργασια στο σπιτι κ.λπ. Η προστατευομενη εργασια στην Ελλάδα πραγματοποιειται κυριως με τη μορφη των προστατευομενων εργαστηριων, ενω ειδικη μεριμνα για την προστατευομενη απασχοληση των ψυχικά αναπηρων προβλεπεται στο προγραμμα «Ψυχαργως». Ειδικη περιπτωση προστατευομενης απασχολησης ειναι η συσταση και λειτουργια Κοινωνικων Συνεταιρισμων Περιορισμενης Ευθυνης (Κοι.Σ.Π.Ε.). #Ειδικες διατάξεις Με ειδικες διατάξεις εχουν επεκταθει σε άτομα με αναπηρια ευνοικες ρυθμισεις που αφορουν άλλες κατηγοριες προστατευομενων προσωπων. Συγκεκριμενα, με το νομο 3648/2008 δικαιουχοι αδειων εκμετάλλευσης περιπτερου ειναι και τα άτομα με αναπηρια (με ποσοστο τουλάχιστον 67%) και οχι μονο οι ανάπηροι πολεμικης περιοδου, οπως ισχυε ως τοτε. #Προστασια απο τις διακρισεις Η απαγορευση των διακρισεων στη βάση της αναπηριας αποτελει την αιχμη του δορατος στην προσπάθεια για την αντιμετωπιση των αρνητικων στερεοτυπων και τη διασφάλιση της ισης μεταχειρισης των ατομων με αναπηρια. Στην Ελλάδα, το θεσμικο πλαισιο για την καταπολεμηση των διακρισεων συνδεεται με την ενσωμάτωση της κοινοτικης οδηγιας για την ιση μεταχειριση στην εννομη τάξη. Συγκεκριμενα, ο Νομος 3304/2005 «Εφαρμογη της αρχης της ισης μεταχειρισης ανεξαρτητως φυλετικης η εθνοτικης καταγωγης, θρησκευτικων η άλλων πεποιθησεων, αναπηριας, ηλικιας η γενετησιου προσανατολισμου» ενσωματωνει στο εθνικο δικαιο την Οδηγια 78/2000/ΕΚ και απαγορευει οποιαδηποτε, εμμεση η άμεση, διάκριση λογω αναπηριας #Ευλογη προσαρμογη στα άτομα με αναπηριες στον εργασιακο χωρο Η εννοια της ευλογης προσαρμογης αποτελει μια απο τις πλεον ασαφεις εννοιες των δράσεων καταπολεμησης των διακρισεων καθως ειναι αρκετά ρευστη και τα ορια της δυσανάλογης επιβάρυνσης ειναι συχνά δυσδιάκριτα και δυσκολα προσδιορισιμα με ακριβεια στη νομοθεσια. Στην Ελλάδα παρεχονται προγράμματα επιχορηγησης εργονομικης διευθετησης του χωρου εργασιας για άτομα με αναπηριες, παραπληγια, τετραπληγια, ημιπληγια καθως και προγραμμα επιχορηγησης θεσεων εργονομικης διευθετησης του χωρου εργασιας για ΑμεΑ, που στοχευει στη βελτιωση των συνθηκων εργασιας τους, στη στηριξη τους στον εργασιακο χωρο και στην εξάλειψη των εμποδιων ενταξης στην αγορά εργασιας. #Προσβαση σε γενικά, τεχνικά προγράμματα και προγράμματα επαγγελματικου προσανατολισμου και επαγγελματικη και συνεχιζομενη εκπαιδευση Σε ο,τι αφορά την επαγγελματικη κατάρτιση των ατομων με αναπηρια αυτη παρεχεται κυριως μεσα απο ενα δικτυο δομων, συχνά αλληλοεπικαλυπτομενων, και προγραμμάτων τα οποια στις περισσοτερες περιπτωσεις αφορουν ειδικά τα άτομα με αναπηρια. #Ευκαιριες για αυτοαπασχοληση, ανάπτυξη επιχειρηματικου πνευματος, ανάπτυξη συνεταιρισμων και εναρξη ατομικων επιχειρησεων Οι ευκαιριες για την αυτοαπασχοληση των ατομων με Αναπηρια προωθουνται κυριως μεσω προγραμμάτων που χρηματοδοτουνται απο κοινοτικους πορους και διαχειριζεται ο ΟΑΕΔ. Δικαιες και ευνοικες συνθηκες εργασιας, ισες ευκαιριες και ιση αμοιβη για εργασια ισης αξιας, ασφαλεις και υγιεις συνθηκες εργασιας, προστασια απο παρενοχλησεις και αποκατάσταση παραπονων Στο Π.Δ.16/1996 «Ελάχιστες προδιαγραφες ασφάλειας και υγειας στους χωρους εργασιας σε συμμορφωση με την οδηγια 89/654/ΕΟΚ» οριζεται πως ο σχεδιασμος των κτιριων πρεπει να γινεται ωστε οι εργαζομενοι με ειδικες ανάγκες να κινουνται και να εργάζονται ανεμποδιστα και οι χωροι εργασιας πρεπει να ειναι διαρρυθμισμενοι ετσι ωστε να λαμβάνονται υποψη, κατά περιπτωση, οι ιδιαιτεροτητες των εργαζομενων με ειδικες ανάγκες. Ιδιαιτερη μεριμνα θα πρεπει να δοθει στο σωστο σχεδιασμο συμφωνα με τις οδηγιες του Γραφειου μελετων για άτομα με ειδικες ανάγκες του ΥΠΕΚΑ “Σχεδιάζοντας για ολους”. Οπως αναφερθηκε υποχρεωση των εργοδοτων ειναι να προβαινουν στη ληψη ευλογων προσαρμογων, ενω στο Νομο 3304/2005 προβλεπεται η διαδικασια προσφυγης στους φορεις ισης μεταχειρισης σε περιπτωση παραβιασης της αρχης της ισης μεταχειρισης. #Ισοτιμη άσκηση εργασιακων και συνδικαλιστικων δικαιωμάτων Στη νομοθεσια που αφορά την άσκηση εργασιακων και συνδικαλιστικων δικαιωμάτων δεν καταγράφονται διαφοροποιησεις με κριτηριο την αναπηρια. Ζητουμενο ωστοσο αποτελει αν τα άτομα με αναπηριες μπορουν στην πράξη να ασκουν με ισους ορους τα δικαιωματά τους. #Ευκαιριες απασχολησης και εξελιξης στη σταδιοδρομια και τη βοηθεια σε σχεση με την ευρεση, αποκτηση, διατηρηση και επιστροφη στην απασχοληση Η νομοθεσια που αφορά στην εξελιξη, στη διατηρηση και επιστροφη την απασχοληση δεν διαφοροποιειται για τα άτομα με αναπηρια. #Αποκτηση επαγγελματικης εμπειριας στην ανοικτη αγορά εργασιας Προγράμματα αποκτησης επαγγελματικης εμπειριας στην αγορά εργασιας που να αφορουν ειδικά άτομα με αναπηρια δεν εφαρμοζονται. Επαγγελματικη αποκατάσταση, διατηρηση της εργασιας και προγράμματα επιστροφης στην εργασια για τα άτομα με αναπηριες. Προγράμματα επιστροφης στην εργασια δεν καταγράφονται στην ελληνικη νομοθεσια. Η μονη σχετικη προβλεψη αφορά τον Κωδικα Δημοσιων Υπαλληλων που προβλεπει τον υπο προυποθεσεις αναδιορισμο υπαλληλου που απολυθηκε λογω σωματικης η πνευματικης ανικανοτητας μεσα σε μια πενταετια απο την απολυση. 6.1.3 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 27 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η ενταξη των ατομων με αναπηριες στην αγορά εργασιας αποτελει στην πράξη εγχειρημα που συναντά αρκετες δυσκολιες. Η εκτεταμενη ανεργια και ο αποκλεισμος ατομων με αναπηρια που δεν εχουν προσβαση στην εργασια ως μεσο βιοπορισμου δεν ειναι σπάνιο γεγονος. Συμφωνα με στοιχεια που καταγράφονται στην εκθεση του Ακαδημαικου Δικτυου εμπειρογνωμονων για την αναπηρια (ANED) για το 2009 [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 52], το 84% των ατομων με αναπηρια η προβληματα υγειας ειναι οικονομικά ανενεργο. Το ποσοστο αυτο ειναι σημαντικά μεγαλυτερο σε συγκριση με τα ποσοστά του γενικου πληθυσμου. Το 40% των ατομων με αναπηρια που ειναι οικονομικά ανενεργο θεωρει πως αντιμετωπιζει κοινωνικο αποκλεισμο που εντεινεται απο την ανεπάρκεια των παροχων, των κοινωνικων υπηρεσιων και την ανεργια [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 53]. Περισσοτερα απο το ημισυ των ατομων με αναπηρια που ειναι οικονομικά ανενεργά υποστηριξαν πως θα αντιμετωπιζαν η εχουν αντιμετωπισει προβληματα στο χωρο εργασιας, ενω το ενα τριτο περιπου υποστηριξε πως θα χρειάζονταν βοηθεια προκειμενου να μπορεσει να εργαστει. Η μορφη βοηθειας που αναφερθηκε συχνοτερα ως απαραιτητη ηταν η υποστηριξη και η κατανοηση απο συναδελφους και προισταμενους. Επιπλεον, καταγράφηκαν οι ακολουθες μορφες βοηθειας που λαμβάνουν άτομα με αναπηρια στο χωρο εργασιας: 27,9% λαμβάνει βοηθεια σχετικά με τη φυση της εργασιας του, 18% σχετικά με τον ογκο εργασιας, 1,5% σχετικά με την προσβαση στον τοπο εργασιας, 13,2% σχετικά με την κινητικοτητά του εντος του χωρου εργασιας, 20,2% αναφερθηκε σε υποστηριξη και κατανοηση. Σε άλλες μορφες βοηθειας αναφερθηκε το 16,4% των ερωτωμενων, ενω το 2,8% δεν εδωσε απαντησεις. #Δημοσιος τομεας Συμφωνα με στοιχεια του Υπουργειου Εσωτερικων, το Σεπτεμβριο του 2006, 284 φορεις του δημοσιου τομεα (δημοσιες υπηρεσιες, ΝΠΔΔ και ΟΤΑ α’ και β’ βαθμου) απασχολουσαν συνολικά 2.232 υπαλληλους με αναπηρια (Αρ. Πρωτ. ΔΙΑΔΠ/Π.ΑμεΑ/Φ.3/7/19534, Αθηνα 5 Σεπτεμβριου 2006). Εγκυκλιος με αιτημα την παροχη στοιχειων ειχε σταλει στο συνολο των φορεων του δημοσιου τομεα και συνολικά απάντησαν 885 (η μη ανταποκριση εκτιμάται οτι αφορά κυριως σε υπηρεσιες που δεν απασχολουν υπαλληλους με αναπηρια). Οπως προεκυψε απο τη συγκεκριμενη ερευνα, τα προβληματα των υπαλληλων με αναπηρια επικεντρωνονται σε διευκολυνσεις που εχουν να κάνουν κυριως με την προσβασιμοτητα στο χωρο εργασιας (για παράδειγμα, ελλειψη χωρων στάθμευσης οχημάτων αναπηρων, ανεπαρκης προσπελαση πεζοδρομιου η κεντρικης εισοδου, ανεπαρκης ράμπα η ελλειψη της, ανεπαρκης ανελκυστηρας) και τις συνθηκες εργασιας (υπολογιστες με ηλεκτρονικο λογογράφο για υπαλληλους με προβληματα ορασης, μη καταλληλοτητα χωρων – επιπλων γραφειου για παράδειγμα, για αναπηρικά αμαξιδια, ελλειψη μεταφραστη νοηματικης γλωσσας, ελλειψη κονσολας τηλεφωνικου κεντρου για άτομα με προβληματα ορασης). Επιπλεον, υπηρξαν φορεις που αναφερθηκαν στην ανάγκη ελαστικου ωραριου η μειωμενου ωραριου αλλά και στην ανάγκη χορηγησης ειδικων αδειων. Ο νομος 2643/1998 αποτελει το βασικο νομοθετημα που αφορά την απασχοληση των ατομων με αναπηρια στο δημοσιο αλλά και στον ιδιωτικο τομεα. Καταγράφονται ωστοσο αρκετά προβληματα στην εφαρμογη του αρκετά απο τα οποια οφειλονται σε ελλειψη υποδομων και πορων αλλά και στην ελλιπη εφαρμογη του. Συμφωνα με την ΕΣΑμεΑ, τα βασικοτερα προβληματα αφορουσαν την ελλειψη εξειδικευμενου προσωπικου στις αρμοδιες υπηρεσιες, την καθυστερηση εκδοσης των προκηρυξεων, την αδυναμια των Υγειονομικων Επιτροπων να εξυπηρετησουν μεγάλο αριθμο ατομων η τη μη λειτουργια τους σε κάποιες περιοχες, την πολυπλοκοτητα και γραφειοκρατια του νομου, την μειωμενη προσβασιμοτητα στο χωρο κατάθεσης των αιτησεων. Στην τροποποιηση που επηλθε με το άρθρο 31 του Νομου 2956/2001 καταγράφονται αντιστοιχα προβληματα εφαρμογης με αιχμη την ελλιπη υποστηριξη απο τον ΟΑΕΔ λογω ελλειψης καταρτισμενου και μονιμου προσωπικου, την ελλειψη μονιμων και προσβάσιμων γραφειων και αιθουσων για τις συνεδριάσεις των επιτροπων, την ελλειψη καταρτισμενου προσωπικου για τον ελεγχο και τη μηχανογραφικη επεξεργασια των στοιχειων και των δικαιολογητικων καθως και τη μη εκπροσωπηση της ΕΣΑΜΕΑ, ως επισημου κοινωνικου εταιρου της πολιτειας σε θεματα ατομων με αναπηρια, στην κεντρικη επιτροπη του νομου. Οι διαδικασιες προσληψης συντονιζονταν απο τον ΟΑΕΔ μεχρι την ψηφιση του νομου 3852/2010 που συμφωνα με την παράγραφο 38 του άρθρου 280 μεταφερονται στις αποκεντρωμενες περιφερειακες διοικησεις απο 1/1/2011. Ωστοσο, δεν θεωρειται οτι τα προβληματα εφαρμογης μπορει να εξαλειφθουν με τη μεταφορά αρμοδιοτητων. Η ασυνεπεια στη συχνοτητα των προκηρυξεων για προσληψεις καταγράφεται ως ενα απο τα μεγαλυτερα προβληματα εφαρμογης τους νομου. Οπως αναφερεται σε Ειδικη Εκθεση του Συνηγορου του Πολιτη για το νομο 2643/1998 (που εκπονηθηκε το 2005), απο την εναρξη ισχυος του νομου ως και τα τελη του 2004 διενεργηθηκαν μολις δυο προκηρυξεις (το ετος 2000 και το ετος 2002) αντι για εξι συνολικά, καθως ο νομος προβλεπει τη διεξαγωγη μιας προκηρυξης ανά ετος και οριζει ακριβες χρονοδιάγραμμα. Επιπλεον, στο Συνηγορο κατατεθηκαν συνολικά 204 σχετικες με την εφαρμογη του νομου αναφορες πολιτων. #Ιδιωτικος τομεας Τα προβληματα ειναι εντονοτερα σε ο,τι αφορά τον ιδιωτικο τομεα. Συμφωνα με την Ειδικη Εκθεση του Συνηγορου του Πολιτη διαπιστωνεται οτι «σχεδον κάθε τοποθετηση σε επιχειρηση του ιδιωτικου τομεα εχει προσβληθει απο τον υποχρεο εργοδοτη ενωπιον του αρμοδιου οργάνου». Τα προβληματα επιβεβαιωνονται και με τα αποτελεσματα σχετικων ερευνων που αποτυπωνουν ανάγλυφα τοσο τις δυσκολιες προσβασης των ατομων με αναπηρια στην αγορά εργασιας αλλά και την αναποτελεσματικοτητα των σχετικων νομοθετικων προβλεψεων. Συμφωνα με τα αποτελεσματα ερευνας σε δειγμα 150 επιχειρησεων απο την Αναπτυξιακη Συμπραξη «ΕΠΙΜΕΝΩ» με θεμα την απασχοληση των ΑμεΑ στην Ελλάδα, μολις το 20% των εταιριων με μονιμο προσωπικο περισσοτερα απο 50 άτομα απασχολουν άτομα με αναπηριες. Μολις 20% των επιχειρησεων ειχαν ράμπες στις εγκαταστάσεις τους, ενω ανάλογο ηταν και το ποσοστο των επιχειρησεων που διεθεταν τουαλετες προσβάσιμες για τα άτομα με αναπηριες. Το 60% των επιχειρησεων που δεν απασχολουσαν άτομα με αναπηριες δηλωσαν πως δεν θα προχωρουσαν σε ανάλογη προσληψη, εκτος αν το μισθο του υπαλληλου με αναπηρια τον πληρωνε στο μεγαλυτερο βαθμο η ολοκληρωτικά το κράτος. Τα αποτελεσματα της συγκεκριμενης ερευνας δειχνουν την ελλειμματικη εφαρμογη του νομου στον ιδιωτικο τομεα. Δημοσκοπηση που πραγματοποιηθηκε απο την VPRC στο διάστημα 8/12/2003 – 16/01/2004 επιβεβαιωνει πως τα επιπεδα απασχολησης των ατομων με αναπηρια στον ιδιωτικο τομεα ειναι ιδιαιτερως χαμηλά. Σε συνολο 360 επιχειρησεων που συμμετειχαν στην ερευνα, με συνολο εργαζομενων 32.929, μολις 67 ηταν άτομα με αναπηριες, ποσοστο που ανερχεται σε 0,2%. Το 38% των εταιριων που απασχολουν άτομα με αναπηριες δηλωσαν οτι προχωρησαν στην προσληψη λογω της νομοθετικης προβλεψης, ποσοστο 33,3% λογω της πολιτικης Εταιρικης Κοινωνικης Ευθυνης που ακολουθουν και μονο ποσοστο 9,5% διοτι εμπιστευτηκε την υψηλη αποδοση συγκεκριμενου εργαζομενου η για άλλους λογους. Επισης, παρά το γεγονος οτι 55% των επιχειρησεων που μετειχαν στην ερευνα δηλωσε οτι ειχε ενημερωση για τα ειδικά προγράμματα επιχορηγησεων για την απασχοληση ατομων με αναπηρια, μολις το 14,6% εξετασε την πιθανοτητα να προσλάβει κάποιο άτομο με αναπηρια και να επωφεληθει απο αυτά. [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 54] Συμφωνα με μελετη στο πλαισιο του θεματικου δικτυου «Διαχειριση της διαφορετικοτητας στον εργασιακο χωρο» [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 55], που δημοσιευτηκε το 2009, σε συνολο 98 επιχειρησεων που ελαβαν μερος στην ερευνα, 72,4% απάντησε πως δεν θα προχωρουσε στην προσληψη ατομων με ψυχικες ασθενειες, ενω το 32,7% ηταν αρνητικο και στην πιθανοτητα προσληψης ατομων με άλλες αναπηριες (κινητικά προβληματα, τυφλά άτομα, άτομα με προβληματα υγειας). Η πλειοψηφια των εταιριων που θα προχωρουσε στην προσληψη ατομων ευπαθων ομάδων δηλωσε οτι θα το εκανε για να καλυψει θεσεις ανειδικευτου εργατοτεχνικου προσωπικου. Ειδικά για τα άτομα με κινητικη αναπηρια τα υψηλοτερα ποσοστά απασχολησης συγκεντρωνονται σε διοικητικες θεσεις, που, οπως προκυπτει απο τα συμπεράσματα της ερευνας, ειτε δεν ερχονται σε επαφη με τους πελάτες ειτε εχουν ελάχιστες δυνατοτητες επαγγελματικης εξελιξης. Ενα επιπλεον στοιχειο που προκυπτει απο τη συγκεκριμενη ερευνα ειναι η σημασια των προγραμμάτων επαγγελματικης κατάρτισης. Συγκεκριμενα, 90,9% των επιχειρησεων που μετειχε στην ερευνα απάντησε πως η ολοκληρωση προγράμματος εκπαιδευσης–επαγγελματικης κατάρτισης ειναι απαραιτητη προυποθεση προκειμενου να εξετάσει η επιχειρηση το ενδεχομενο να προσλάβει άτομα που ανηκουν σε ευπαθεις κοινωνικά ομάδες. Σε συνολο 18.489 εργαζομενων που απασχολουσαν οι επιχειρησεις που συμμετειχαν στην ερευνα, μολις οι 217, δηλαδη ποσοστο 1,17%, προερχονταν απο κοινωνικά ευπαθεις ομάδες, δηλαδη άτομα με αναπηριες, μετανάστες, αστεγους, άτομα με ιδιαιτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά (π.χ. τσιγγάνοι), πρωην φυλακισμενους, άτομα απεξαρτημενα η σε διαδικασια απεξάρτησης. Τα προγράμματα που αφορουν τις επιδοτησεις εργοδοτων για την προσληψη ατομων με αναπηρια φαινεται οτι σε πολλες περιπτωσεις καταστρατηγουνται. Αποφαση υπ’ αριθμ 4737/2011 (Μάιος 2011) του Πρωτοδικειου της Αθηνας (Διαδικασια ασφαλιστικων μετρων) δικαιωνει 13 άτομα με αναπηρια που ειχαν προσληφθει σε δημοτικη επιχειρηση με συμμετοχη σε επιδοτουμενα προγράμματα του ΟΑΕΔ και παυθηκαν απο την εργασια τους, παρά το γεγονος οτι ειχαν προηγηθει ανανεωσεις των συμβάσεων τους. Τα προγράμματα ενισχυσης των ατομων με αναπηριες προκειμενου να αναπτυξουν επιχειρηματικη δραστηριοτητα παρουσιάζουν διαφορετικά προβληματα. Απευθυνονται σε ανομοιογενεις ομάδες ενω δεν τηρουνται και δεν ειναι ευρεως διαθεσιμα στοιχεια που να δειχνουν τον τροπο εφαρμογης στην πράξη. #Προστατευομενη εργασια Οπως επισημαινεται στην εκθεση για την απασχοληση ατομων με αναπηρια του Ακαδημαικου Δικτυου εμπειρογνωμονων για την αναπηρια (ANED) για το 2009, τα εργαστηρια που λειτουργουν σε αρκετά σημεια της ελληνικης περιφερειας συμφωνα με το νομο 2646/1998 αναπτυχθηκαν ως εναλλακτικη αλλά βιωσιμη μορφη απασχολησης. Στις περισσοτερες περιπτωσεις ειναι προσανατολισμενα στην κατασκευη και την πωληση μικροαντικειμενων, οπως δωρων, κοσμημάτων, χειροποιητων χαλιων, κεριων κ.λπ. Οι ΚοιΣΠΕ φαινεται οτι ειναι ενας θεσμος που λειτουργησε αρκετά αποτελεσματικά. Μεχρι και το τελος του 2012 λειτουργουσαν 16 συνεταιρισμοι σε αντιστοιχους τομεις ψυχικης υγειας απο τους 52 που υπάρχουν συνολικά και απασχολουν περισσοτερους απο 250 χρηστες υπηρεσιων ψυχικης υγειας. Στοχος ειναι να λειτουργησουν ΚοιΣΠΕ στο συνολο των τομεων. Η λειτουργια των ΚοιΣΠΕ εχει αναδειχθει σε καλη πρακτικη και σε ευρωπαικο επιπεδο και αποτελει παράδειγμα μετρων που αν εφαρμοστουν αποτελεσματικά μπορουν να βελτιωσουν την προσβαση των ατομων με αναπηρια στην απασχοληση. #Περιπτωσεις διακρισεων στο χωρο εργασιας λογω αναπηριας Ο Συνηγορος του Πολιτη εχει χειριστει υποθεσεις που αφορουν διακρισεις λογω αναπηριας στο χωρο της εργασιας, μετά απο αναφορες απο πολιτες. Οι υποθεσεις που εχει εξετάσει ο Συνηγορος αφορουν, κυριως την ελλειψη ευλογων προσαρμογων στο χωρο εργασιας, αλλά και στο ωράριο εργασιας, δυσμενη μεταβολη των ορων εργασιας, αδυναμια η δυσκολια προσβασης στο χωρο εργασιας, λογω εμποδιων προσβασιμοτητας σε αυτον και δυσμενη μεταχειριση λογω αναπηριας. 6.1.4 Κατευθυνσεις αλλαγων Οπως προκυπτει στην Ελλάδα το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στην απασχοληση κατοχυρωνεται και συνταγματικά προβλεποντας και θετικά μετρα, ενω προβλεπονται και ειδικά νομοθετικά μετρα. Ωστοσο, τα στοιχεια που καταγράφηκαν στην προηγουμενη ενοτητα αποτυπωνουν μια σειρά απο προβληματα τοσο του νομοθετικου πλαισιου οσο και της εφαρμογης του τα οποια δεν βρισκονται σε πληρη συμβατοτητα με τις προβλεψεις και τη ratio της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια: • Η νομοθεσια αναφερεται συστηματικά σε άτομα ειδικων κατηγοριων η και μειονεκτουντων ομάδων. Η ορολογια αυτη ειναι αντιφατικη με το σκοπο και το πνευμα της Συμβασης καθως και με την αντιληψη της αναπηριας οχι ως ατομικου προβληματος αλλά ως αποτελεσματος της αλληλεπιδρασης μεταξυ του ατομου και του περιβάλλοντος του. Η σχετικη νομοθεσια θα πρεπει να αναθεωρηθει. • Η νομοθεσια που αφορά την υποχρεωτικη τοποθετηση σε φορεις του ιδιωτικου και του δημοσιου τομεα καθως και την προστατευομενη απασχοληση απηχει μια ιατρικη αντιληψη της αναπηριας που βασιζεται αποκλειστικά στη διάγνωση και στην ποσοτικοποιηση της αναπηριας χωρις αναφορά σε άλλα χαρακτηριστικά του ατομου. Οι σχετικες προβλεψεις και ιδιως τα κριτηρια υπαγωγης στις προβλεψεις του νομου αλλά και σε επιμερους προγράμματα θα πρεπει να αναθεωρηθουν ωστε να καταστουν συμβατά με την κοινωνικη αντιληψη της αναπηριας. • Η προβλεπομενη προστασια παρεχεται σε μια ανομοιογενη ομάδα δικαιουχων χωρις να ανταποκρινεται η να μεριμνά για τις εξειδικευμενες ανάγκες του καθενα. Στο βαθμο που οι ομάδες αυτες δεν εχουν ταυτοσημα συμφεροντα δημιουργουνται προβληματα καθως η αυξηση της προστασιας της μιας ομάδας συνεπάγεται περιορισμο της προστασιας άλλης. Προτεινεται διαχωρισμος του νομοθετικου πλαισιου για την κάθε προστατευομενη ομάδα η διαφορετικη αντιμετωπιση κάθε ομάδας στη βάση των αναγκων της. [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 56] • Η άρνηση του νομοθετη να συνυπολογιζει τα άτομα με αναπηρια που προσλαμβάνονται οικιοθελως απο τον εργοδοτη στα ποσοστά αναγκαστικης τοποθετησης λειτουργει αποθαρρυντικά για τους εργοδοτες να προσλαμβάνουν με δικη τους πρωτοβουλια άτομα με ειδικες ανάγκες και εχει αρνητικες επιπτωσεις στα άτομα με αναπηρια. Η προβλεψη αυτη θα πρεπει να τροποποιηθει. • Η νομοθεσια που αφορά την απασχοληση διεπεται απο εντονα προστατευτικη λογικη. Ο νομος 2643/98 στο άρθρο 1 παρ. 1 β αναφερει οτι προστατευει τους αναπηρους που εχουν περιορισμενες δυνατοτητες για επαγγελματικη απασχοληση εξαιτιας χρονιας πάθησης η βλάβης. Ο νομοθετης στηριζει τα άτομα αυτά (υποχρεωνοντας τους εργοδοτες να τα προσλαμβάνουν ανεξαρτητως αν μπορουν να τα απασχολησουν παραγωγικά η οχι), διοτι χωρις αυτη τη στηριξη δεν θα μπορουσαν να εισελθουν και να διατηρηθουν στην αγορά εργασιας. Ωστοσο, οι διατάξεις διεπονται αποκλειστικά απο προστατευτικη λογικη και δεν συνδυάζονται ουτε με κατάλληλα υποστηρικτικά μετρα τα οποια θα ενισχυσουν την παραγωγικοτητα των ατομων με αναπηρια ουτε με την αυξηση της δυνατοτητας των εργοδοτων να τα αξιοποιησουν παραγωγικά. Το γεγονος αυτο δημιουργει μια σειρά απο αρνητικες συνεπειες που συμβάλλουν τοσο στην ελλιπη εφαρμογη του νομου οσο και στην περιορισμενη αποτελεσματικοτητά του. Συγκεκριμενα, * Ο νομος δεν επιτρεπει την αναγκαστικη τοποθετηση ατομων με πιστοποιημενη αναπηρια κάτω του 50% χωρις ομως να αποκλειει αυτη ατομων με αναπηρια ακομα και 100%. Ετσι λοιπον δεν αποκλειεται να τοποθετουνται άτομα που δεν μπορουν να ανταποκριθουν στις ανάγκες της θεσης εργασιας. * Η νομοθεσια δεν λαμβάνει καθολου υποψη την καταλληλοτητα των προσλαμβανομενων να προσφερουν παραγωγικη εργασια. * Η νομοθεσια δεν προβλεπει μετρα για την υποβοηθηση των ατομων με αναπηρια να αναπτυξουν την ικανοτητα παραγωγικης απασχολησης. * Ο εργοδοτης μπορει να καταγγειλει την εργασιακη συμβαση για αποδεδειγμενη ανεπάρκεια η ακαταλληλοτητα στην εκτελεση της εργασιας, που ομως δεν οφειλεται στην αναπηρια. Αν ομως οφειλεται στην αναπηρια (οπως ειναι πολυ πιθανο), ο εργοδοτης δεν μπορει να καταγγειλει, οποτε καταβάλλει μισθο χωρις να του προσφερονται υπηρεσιες. • Η νομοθεσια θα πρεπει να αναθεωρηθει ωστε να επιτυχει ισορροπια ανάμεσα στην προστατευτικη λογικη των διατάξεων, στις ανάγκες των εργοδοτων και σε υποστηρικτικά μετρα που θα επιτρεψουν την ουσιαστικη αξιοποιηση των ατομων με αναπηρια. • Τα εμποδια που καταγράφονται σχετικά με την εισοδο και παραμονη των ατομων με αναπηρια στην αγορά εργασιας ειναι πολλαπλά και λειτουργουν ανασταλτικά στη δημιουργια ενος ανοικτου εργασιακου περιβάλλοντος. Δεν προβλεπονται μετρα και δράσεις για την αφαιρεση τους. • Η προστασια των ατομων με αναπηρια απο τις διακρισεις στην απασχοληση προβλεπει την υποχρεωση ευλογης προσαρμογης. Ωστοσο η εννοια αυτη παραμενει ασαφης και ελλειπει η ουσιαστικη υποστηριξη για την εφαρμογη της. • Οι προβλεψεις του Κωδικα Δημοσιων Υπαλληλων και η ειδικη αναφορά τους στην αναπηρια ως λογο απολυσης υπαλληλου αποτελει ευθεια διάκριση εναντι των ατομων με ψυχικη αναπηρια. Οι διατάξεις αυτες θα πρεπει να τροποποιηθουν ωστε να αποκλειουν ειδικη αναφορά στην αναπηρια. Επιπλεον, ο τροπος διάγνωσης της αναπηριας ειναι απολυτως προσκολλημενος στην ιατρικη αντιληψη της αναπηριας. • Η προσβαση των ατομων με αναπηρια σε προγράμματα επαγγελματικου προσανατολισμου σε ιση βάση με τους άλλους δεν τεκμηριωνεται απο διαθεσιμα στοιχεια. Καταγράφονται επισης σημαντικες οριζοντιες ανισοτητες αλλά και ανισοτητες ανάμεσα στις αστικες και στις αγροτικες περιοχες. • Οι κοινωνικοι εταιροι και οι συνδικαλιστικοι φορεις δεν αναπτυσσουν δράση σχετικά με την προστασια των εργασιακων δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια. 6.2 Εκπαιδευση - Αρθρο 24 6.2.1 Το δικαιωμα στην εκπαιδευση στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η εκπαιδευση αποτελει θεμελιωδες δικαιωμα που τα άτομα με αναπηρια πρεπει να απολαμβάνουν σε ιση βάση με τους άλλους. Στην κατευθυνση αυτη τα κράτη εχουν την υποχρεωση να θεσπισουν ενα συστημα ανοικτης εκπαιδευσης (inclusive education) σε ολα τα επιπεδα συμπεριλαμβανομενης και της διά βιου μάθησης, το οποιο να διεπεται απο τις ακολουθες αρχες [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 57]: την πληρη ανάπτυξη των ανθρωπινων δυνατοτητων και της αισθησης αξιοπρεπειας και αυτοεκτιμησης, την ενισχυση του σεβασμου για τα δικαιωματα, τις θεμελιωδεις ελευθεριες και την ανθρωπινη ποικιλομορφια, την ανάπτυξη της προσωπικοτητας, των ταλεντων, της δημιουργικοτητας των ατομων με αναπηρια, καθως και των διανοητικων και σωματικων ικανοτητων τους στο μεγιστο βαθμο και τη διευκολυνση των ατομων με αναπηρια να συμμετεχουν αποτελεσματικά σε μια ελευθερη κοινωνια. Το δικαιωμα στην εκπαιδευση αφορά το συνολο των ατομων με αναπηρια, χωρις οποιαδηποτε διάκριση. Το πεδιο που καλυπτει το άρθρο 24 ειναι ευρυτατο καθως δεν περιοριζεται μονο στη δημοσια δωρεάν παιδεια, αλλά καλυπτει ολη την υποχρεωτικη εκπαιδευση, την τριτοβάθμια εκπαιδευση, αλλά και την επαγγελματικη κατάρτιση, τη διά βιου μάθηση και την εκπαιδευση ενηλικων. 6.2.2 Το δικαιωμα στην εκπαιδευση στην ελληνικη εννομη τάξη Η παροχη παιδειας σε ολους τους Ελληνες πολιτες αποτελει βασικη αποστολη του κράτους, ενω η δωρεάν δημοσια εκπαιδευση ειναι δικαιωμα ολων των Ελληνων πολιτων και η πολιτεια πρεπει να λάβει ολα τα απαραιτητα μετρα προκειμενου να απολαμβάνουν αυτο το δικαιωμα και άτομα με ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες. Τα δικαιωματα αυτά κατοχυρωνονται στο Συνταγμα και, συγκεκριμενα, στις παραγράφους 2 και 4 του άρθρου 16. Ακομη, το δικαιωμα στην εκπαιδευση κατοχυρωνεται και σε πληθος διεθνων συμβάσεων που εχει κυρωσει η Ελλάδα. Στη ελληνικη νομοθεσια, η προσεγγιση που διαχρονικά χαρακτηριζε την εκπαιδευση των ατομων με αναπηρια βασιζοταν στη λογικη της διαχωρισμενης εκπαιδευσης η οπως συνηθως αναφερεται την ειδικη αγωγη. Ο Ν.3699/2008 «Ειδικη Αγωγη και Εκπαιδευση ατομων με αναπηρια η με ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες» αποτελει την πλεον προσφατη νομοθετικη παρεμβαση στα θεματα. Κατοχυρωνει τον υποχρεωτικο χαρακτηρα της ειδικης αγωγης και εκπαιδευσης ατομων με αναπηρια «ως αναποσπαστο μερος της υποχρεωτικης και δωρεάν δημοσιας παιδειας», ενω αναφερεται επισης η δεσμευση της πολιτειας να διασφαλιζει σε ολους τους πολιτες με αναπηρια και διαπιστωμενες ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες «ισες ευκαιριες για πληρη συμμετοχη και συνεισφορά στην κοινωνια, ανεξάρτητη διαβιωση, οικονομικη αυτάρκεια και αυτονομια, με πληρη κατοχυρωση των δικαιωμάτων τους στη μορφωση και στην κοινωνικη και επαγγελματικη ενταξη». Στις Σχολικες Μονάδες Ειδικης Αγωγης και Εκπαιδευσης (ΣΜΕΑΕ) και κατά τη συνεκπαιδευση στα γενικά σχολεια, εφαρμοζονται ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα, ανάλογα με τις αναπηριες και τις ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες των μαθητων, για οσο χρονικο διάστημα ειναι αναγκαιο η και για ολοκληρη τη διάρκεια της σχολικης ζωης τους. Προγράμματα συστηματικης παρεμβασης οπως εργοθεραπεια, λογοθεραπεια, φυσιοθεραπεια και κάθε άλλη υπηρεσια που στηριζει την ισοτιμη μεταχειριση των μαθητων, αξιολογηση και παιδαγωγικη και ψυχολογικη υποστηριξη, παρεχονται κατά κυριο λογο μεσα απο τις ΣΜΕΑΕ και επικουρικά απο τα ΚΕΔΔΥ. Συμφωνα με το άρθρο 3 «Μαθητες με αναπηρια και ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες θεωρουνται οσοι για ολοκληρη η ορισμενη περιοδο της σχολικης τους ζωης εμφανιζουν σημαντικες δυσκολιες μάθησης εξαιτιας αισθητηριακων, νοητικων, γνωστικων, αναπτυξιακων προβλημάτων, ψυχικων και νευροψυχικων διαταραχων οι οποιες, συμφωνα με τη διεπιστημονικη αξιολογηση, επηρεάζουν τη διαδικασια της σχολικης προσαρμογης και μάθησης. Στους μαθητες με αναπηρια και ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες συγκαταλεγονται ιδιως οσοι παρουσιάζουν νοητικη αναπηρια, αισθητηριακες αναπηριες ορασης (τυφλοι, αμβλυωπες με χαμηλη οραση), αισθητηριακες αναπηριες ακοης (κωφοι, βαρηκοοι), κινητικες αναπηριες, χρονια μη ιάσιμα νοσηματα, διαταραχες ομιλιας-λογου, ειδικες μαθησιακες δυσκολιες οπως δυσλεξια, δυσγραφια, δυσαριθμησια, δυσαναγνωσια, δυσορθογραφια, συνδρομο ελλειμματικης προσοχης με η χωρις υπερκινητικοτητα, διάχυτες αναπτυξιακες διαταραχες (φάσμα αυτισμου), ψυχικες διαταραχες και πολλαπλες αναπηριες. Στην κατηγορια μαθητων με αναπηρια και ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες δεν εμπιπτουν οι μαθητες με χαμηλη σχολικη επιδοση που συνδεεται αιτιωδως με εξωγενεις παράγοντες, οπως γλωσσικες η πολιτισμικες ιδιαιτεροτητες». Συμφωνα με την παράγραφο 2 στα άτομα με ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες ανηκουν και «μαθητες με συνθετες γνωστικες, συναισθηματικες και κοινωνικες δυσκολιες, παραβατικη συμπεριφορά λογω κακοποιησης, γονεικης παραμελησης και εγκατάλειψης η λογω ενδοοικογενειακης βιας». Τελος, συμφωνα με την παράγραφο 3 μαθητες με ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες ειναι και οι μαθητες «που εχουν μια η περισσοτερες νοητικες ικανοτητες και ταλεντα ανεπτυγμενα σε βαθμο που υπερβαινει κατά πολυ τα προσδοκωμενα για την ηλικιακη τους ομάδα…. Στους μαθητες αυτους δεν εχουν εφαρμογη οι λοιπες διατάξεις του παροντος νομου». - Ο ορισμος αυτος περιλαμβάνει ενα μεγάλο αριθμο μαθητων με ιδιαιτερα ανομοιογενεις ανάγκες και προβλεπει διαφορετικες μορφες υποστηριξης. Με το συγκεκριμενο νομο θεσπιζεται η υποχρεωτικοτητα της εκπαιδευσης για τα άτομα με αναπηρια ειτε σε ειδικά σχολεια ειτε με συνεκπαιδευση των ΑμεΑ με τα άτομα που ανηκουν στον υπολοιπο πληθυσμο στα σχολεια του γενικου εκπαιδευτικου συστηματος σε ειδικες τάξης ενταξης η με παράλληλη στηριξη η σε ειδικες περιπτωσεις και για συγκεκριμενους λογους υγειας, δινεται η δυνατοτητα εκπαιδευσης στο σπιτι. Αρμοδια για την αξιολογηση μαθητων με αναπηρια και με ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες μεχρι το 22ο ετος της ηλικιας τους ειναι τα ΚΕΔΔΥ. Στο συγκεκριμενο νομο αναγνωριζεται η ελληνικη νοηματικη γλωσσα και η γραφη Μπράιγ. Ειδικες ρυθμισεις αφορουν μαθητες που ανηκουν στο φάσμα του αυτισμου και γι’ αυτους οριζεται η χρηση απλοποιημενης μορφης επικοινωνιας και γλωσσας ακομη και με τη μορφη εικονων και συμβολων. Η φοιτηση των μαθητων με αυτισμο στις εκπαιδευτικες δομες «με βάση τους ιδιαιτερους κοινωνικους περιορισμους που επιβάλλει ο αυτισμος ως αναπηρια» μπορει να γινει στις σχολικες τάξεις του γενικου σχολειου με υποστηριξη απο τον εκπαιδευτικο της τάξης, σε τμηματα ενταξης γενικων σχολειων, με παράλληλη στηριξη η σε σχολικες μονάδες ειδικης αγωγης με κατευθυνση τον αυτισμο «στις σοβαροτερες περιπτωσεις». Το Παιδαγωγικο Ινστιτουτο (Ινστιτουτο Εκπαιδευτικης Πολιτικης απο το Φεβρουάριου του 2012) εχει υιοθετησει Προγράμματα Σπουδων για διάφορες κατηγοριες αναπηριας. #Ειδικοτερες διατάξεις Διευκολυνσεις προβλεπονται για τις μετακινησεις μαθητων ΑμεΑ, ενω ειδικες διατάξεις προβλεπουν τον τροπο εξετασης των μαθητων με αναπηρια. #Τριτοβάθμια εκπαιδευση Ειδικες διατάξεις αφορουν την εισαγωγη μαθητων που πάσχουν απο σοβαρες παθησεις στην τριτοβάθμια εκπαιδευση καθ’ υπερβαση σε ποσοστο 5% του αριθμου των εισακτεων. Τα άτομα αυτά δεν μπορουν να εισαχθουν σε τμηματα οπου, λογω της φυσης της επιστημης, ειναι δυσχερης γι’ αυτους η παρακολουθηση, συμφωνα με αιτιολογημενη αποφαση του τμηματος και εγκριση της συγκλητου. Επισης η εξεταση για εισαγωγη στην τριτοβάθμια εκπαιδευση υποψηφιων με αναπηρια και ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες διενεργειται ανάλογα με τις ικανοτητες τους, μπορει να ειναι γραπτη η προφορικη η συνδυασμος και των δυο. Σε ο,τι αφορά τη φοιτηση ατομων με αναπηρια, σε κάθε τμημα ΑΕΙ προβλεπεται η συσταση και λειτουργια υπηρεσιας υποστηριξης φοιτητων και σπουδαστων με αναπηρια. #Επαγγελματικη Κατάρτιση Ο Νομος 2643/1998 προβλεπει οτι ο Ο.Α.Ε.Δ. οργανωνει κάθε χρονο προγραμμα επαγγελματικης κατάρτισης ατομων με αναπηρια. #Δια βιου μάθηση Στο Νομο 3879/2010 ρυθμιζονται θεματα που αφορουν στη διά βιου μάθηση, αλλά ειδικες διατάξεις που αφορουν τα άτομα με αναπηρια δεν καταγράφονται. 6.2.3 Η εφαρμογη του δικαιωματος στην εκπαιδευση στην πράξη και η συμβατοτητά του με το άρθρο 24 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Σε νομοθετικο επιπεδο καταγράφεται επαρκης κατοχυρωση του δικαιωματος των ατομων με αναπηρια στην εκπαιδευση. Με το νομο 3699/2008 ο ορος «ειδικη αγωγη» αντικαθισταται με τον ορο «ειδικη αγωγη και εκπαιδευση» (στο συνολο του νομικου πλαισιου), με το σκεπτικο πως ο δευτερος ειναι ευρυτερος, εμπεριεχει τον πρωτο και περιγράφει με περισσοτερη ακριβεια ολο το φάσμα των εκπαιδευτικων υπηρεσιων που ειναι απαραιτητες για τα άτομα με αναπηρια δηλαδη, οπως αναφερεται, εκπαιδευση σε βασικες δεξιοτητες (αυτο-εξυπηρετηση), σε κοινωνικες δεξιοτητες, σε μαθησιακες δεξιοτητες και σε επαγγελματικες δεξιοτητες. Με το συγκεκριμενο νομο θεσπιζεται ο υποχρεωτικος χαρακτηρας της ειδικης αγωγης και εκπαιδευσης ως αναποσπαστο μερος της υποχρεωτικης και δωρεάν δημοσιας εκπαιδευσης και προσδιοριζεται η ελάχιστη διάρκειά της, οπως αναφερεται στην αιτιολογικη εκθεση. Δεν προβλεπονται, ωστοσο, κυρωσεις σε περιπτωσεις που οι διατάξεις δεν εφαρμοζονται. Στοχος του νομου ειναι να προαχθει η λειτουργικη και ουσιαστικη υποστηριξη της συνεκπαιδευσης. Η συνεκπαιδευση ηταν ενα απο τα σταθερά αιτηματα του κινηματος των ατομων με αναπηρια. Σε νομοθετικο επιπεδο η συνεκπαιδευση κατοχυρωνεται καθως η εκπαιδευση σε μονάδες ειδικης αγωγης εφαρμοζεται «οταν η φοιτηση στα γενικά σχολεια η στα τμηματα ενταξης καθισταται ιδιαιτερα δυσκολη» (Αρθρο 6 παρ.4). Συνεπως, συνάγεται οτι η συνεκπαιδευση ειναι ο κανονας και η ειδικη αγωγη ειναι η εξαιρεση που εφαρμοζεται σε ειδικες περιπτωσεις. Η ειδικη εκπαιδευση παρεχεται μεσω ειδικων σχολικων μονάδων. Συμφωνα με την Εθνικη Επιτροπη για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου και τις προτάσεις της σχετικά με την εφαρμογη του Ν.3699/2008 [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 58] «το εκπαιδευτικο συστημα, υπο τις παρουσες συνθηκες, αφηνει περιθωρια αμφιβολιων για τη δυνατοτητα ουσιαστικης παροχης εκπαιδευσης σε άτομα με ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες εντος των γενικων σχολειων». Επομενως, ζητουμενο ειναι οχι μονο αν και σε ποιο βαθμο προάγεται η συνεκπαιδευση ως βασικη επιλογη, αλλά και αν υλοποιειται στην πράξη το δικαιωμα ολων των μαθητων με αναπηρια στην εκπαιδευση. Συμφωνα με την εθνικη εκθεση για την Ελλάδα στο πλαισιο του Προγράμματος «Δικαιωματα για ολα τα παιδιά: Παρακολουθηση της εφαρμογης της Διεθνους Συμβασης για τα Δικαιωματα του Παιδιου για τα Παιδιά με νοητικες αναπηριες» [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 59] η νομοθεσια προωθει τον αποκλεισμο παιδιων απο το γενικο σχολειο και το διαχωρισμο τους σε ΣΜΕΑΕ και μεσα σε χωρους ιδρυμάτων η σε φορεις ΝΠΙΔ επαγγελματικης κατάρτισης οι οποιοι επιχορηγουνται απο το Υπουργειο Υγειας και βρισκονται εκτος εκπαιδευτικου συστηματος. Παρατηρουνται σοβαρες χρονιες ελλειψεις αναφορικά με τη διάθεση πορων και ανθρωπινου δυναμικου, η παράλληλη στηριξη στο γενικο σχολειο δεν εφαρμοζεται η εφαρμοζεται χωρις κατάλληλο για τις ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες του μαθητη εκπαιδευτικο προσωπικο, δεν λειτουργουν τμηματα ενταξης στη δευτεροβάθμια εκπαιδευση, οι ΣΜΕΑΕ δεν εχουν επαρκες μονιμο, εξειδικευμενο η βοηθητικο προσωπικο, δεν διαθετουν εξατομικευμενη υποστηριξη, δεν εχουν προσαρμοσμενα βιβλια. Επιπλεον, οι γονεις υφιστανται διακρισεις και αντιμετωπιζουν σημαντικες και ανυπερβλητες δυσκολιες για να εντάξουν το παιδι τους σε σχολειο, πολλά παιδιά δεν ειχαν προσβαση σε δημοσια προσχολικη εκπαιδευση η δεν εγιναν δεκτά σε γενικο σχολειο, ενω οι γονεις δεν ειχαν ελευθερια επιλογης γενικου η ειδικου σχολειου η αντιμετωπισαν απροθυμια απο την πλευρά των αρμοδιων. Οι γονεις δεν θεωρουν τις ΣΜΕΑΕ υπηρεσια εκπαιδευσης η επαγγελματικης κατάρτισης, αλλά πάροχο υπηρεσιων φυλαξης. Οπως αναφερεται, δεν υπάρχει ενημερωση των γονεων για τις μεθοδους και την προοδο του παιδιου, αλλά απλά μια «ιδιοτυπη συμφωνια» να περνουν τα παιδιά τις τάξεις. Σε πολλες περιπτωσεις, τα παιδιά χρειάζονται υποστηριξη με ιδιωτικά μαθηματα και δαπάνη των γονεων. Για τους μαθητες στην ειδικη εκπαιδευση ζητουμενο επισης αποτελει ο βαθμος στον οποιο διασφαλιζεται η παροχη εκπαιδευσης στις κοινοτητες στις οποιες ζουν τα άτομα με αναπηρια, καθως, για παράδειγμα, συμφωνα με στοιχεια του Υπουργειου Παιδειας για το 2010 ειδικά σχολεια κωφων στη χωρα δεν λειτουργουν περισσοτερα απο τρια νηπιαγωγεια, οκτω δημοτικά και τρια γυμνάσια και λυκεια. Τα Κεντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστηριξης Ειδικων Εκπαιδευτικων Αναγκων (ΚΕΔΔΥ) ειναι αρμοδια για την πιστοποιηση ειδικων εκπαιδευτικων αναγκων, για τη ληψη αποφασης ενταξης ενος μαθητη με αναπηρια σε ανάλογο εκπαιδευτικο προγραμμα και για την αξιολογηση του. Ωστοσο, η διαδικασια φαινεται να λειτουργει με αργο ρυθμο, υπάρχουν μεγάλες λιστες αναμονης με αποτελεσμα να σημειωνονται σημαντικες καθυστερησεις, καθως η ολοκληρωση της απαιτουμενης διαδικασιας μπορει να διαρκεσει μεχρι και χρονια. Το 2011 στην Ελλάδα λειτουργουσαν 13 ΚΕΔΔΥ, συμφωνα με στοιχεια του Υπουργειου Παιδειας, γεγονος που καταδεικνυει πως δεν αποφευγονται οι μετακινησεις των ατομων με αναπηρια και των οικογενειων τους, προκειμενου να ληφθει η απαιτουμενη γνωμάτευση. #Συνεκπαιδευση και μετρα υποστηριξης Προκειμενου να στηριχθει η συνεκπαιδευση, στο νομο προβλεπεται περα απο την υπαρξη ειδικου εκπαιδευτικου προσωπικου και ο θεσμος της παράλληλης στηριξης. Ο θεσμος της παράλληλης στηριξης, ενω αποτελει σημαντικη παρεμβαση για την υποστηριξη της συνεκπαιδευσης φαινεται να αντιμετωπιζει αρκετά προβληματα στην πράξη. Συμφωνα με πορισμα του Συνηγορου του Πολιτη για την «Εφαρμογη του θεσμου της παράλληλης στηριξης μαθητων με αναπηρια η με ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες» τον Ιουνιο του 2009 αποτυπωνονται «παραβιάσεις της νομοθεσιας» εκ μερους του Υπουργειου Παιδειας οσον αφορά το θεσμο της παράλληλης στηριξης, ενω γινεται λογος για «μη υλοποιηση η ανεπαρκη υλοποιηση των προβλεψεων της ισχυουσας νομοθεσιας». Ο Συνηγορος του Πολιτη, μετά απο σειρά καταγγελιων που υποβληθηκαν, διαπιστωσε οτι αιτηματα για παροχη παράλληλης στηριξης απορριπτονται η κρινονται καταχρηστικά απο το αρμοδιο υπουργειο εστω και αν πληρουνται οι νομιμες προυποθεσεις για υλοποιηση τους η παραμενουν σε «παρατεταμενη εκκρεμοτητα». Οπως αναφερεται, ακομη και οταν η παράλληλη στηριξη υλοποιειται, παρατηρουνται σημαντικά προβληματα σε αρκετες περιπτωσεις, καθως ειτε ειναι ανεπαρκης διοτι παρεχεται σε μερικη βάση (μερικες ημερες της εβδομάδας) παρά την αντιθετη προταση του αρμοδιου ΚΕΔΔΥ η του Σχολικου Συμβουλου ειδικης αγωγης, ειτε υλοποιειται με σημαντικη καθυστερηση (λογω της καθυστερησης διορισμου του απαιτουμενου ειδικου εκπαιδευτικου), ειτε υποκαθισταται (ακομη και οταν υπάρχει σαφης γνωμάτευση του ΚΕΔΔΥ η του αρμοδιου Σχολικου Συμβουλου) με την ενταξη μαθητων σε τμηματα ενταξης, με αποφαση του Υπουργειου. Εστω και αν αυτο αποτελει διαφορετικο μετρο εκπαιδευτικης υποστηριξης, οπως οριζεται στο νομο και καλυπτει διαφορετικες εκπαιδευτικες ανάγκες. Ακομη, ειτε διενεργειται απο εκπαιδευτικο γενικης εκπαιδευσης, που δεν εχει τις απαιτουμενες εξειδικευμενες γνωσεις. Η ελλειψη κονδυλιων αποτελει, στην πράξη, εναν απο τους σημαντικους λογους της μη πρεπουσας λειτουργιας του μετρου της παράλληλης στηριξης. Οπως αναφερεται στο σχετικο πορισμα του Συνηγορου του Πολιτη, «το Υπουργειο αποδιδει το προβλημα σε ανεπάρκεια κονδυλιων η εκπαιδευτικων, χωρις περαιτερω ανάληψη ευθυνης η σχεδιασμο για την επιλυση του, μολονοτι ειναι αυτονοητο οτι η εισαγωγη νομοθεσιας που κατοχυρωνει το δικαιωμα συνεκπαιδευσης, για να εχει νοημα, θα πρεπει να συνοδευεται απο τη διασφάλιση των κονδυλιων και των αναγκαιων μεσων για την υλοποιηση των αντιστοιχων προβλεψεων». Οπως αναφερεται στο άρθρο 7 παρ.4 γ του νομου για την ειδικη αγωγη και εκπαιδευση «η παράλληλη στηριξη των αυτιστικων μαθητων μπορει επισης να υλοποιειται και απο ειδικο βοηθο που εισηγειται και διαθετει η οικογενεια του μαθητη». Ωστοσο, συμφωνα με το Συνηγορο του Πολιτη, η συγκεκριμενη ρυθμιση μπορει σε ορισμενες περιπτωσεις να καλυπτει ιδιαιτερες ανάγκες προς οφελος των ενδιαφερομενων μαθητων, ενεχει τον κινδυνο μετακυλησης της ευθυνης που εχει η Πολιτεια, να παρεχει παράλληλη στηριξη, στην οικογενεια. Γι’ αυτο, η εφαρμογη του μετρου πρεπει να συνοδευεται απο εγγυησεις που θα διασφαλιζουν οτι δεν θα υπάρξει τετοια μετακυληση της ευθυνης. Ωστοσο, οπως επισημαινει η Επιτροπη για τα δικαιωματα του παιδιου, η αποτελεσματικη συνεκπαιδευση δεν επιτυγχάνεται με την ενσωμάτωση απλως των ατομων με αναπηρια και ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες στο γενικο συστημα παιδειας, αλλά απαιτει το σχεδιασμο και τη δημιουργια των κατάλληλων δομων για την αντιμετωπιση των ιδιαιτερων προβλημάτων και αναγκων των παιδιων. Σημαντικο προβλημα που εμποδιζει το σχεδιασμο αποτελει η ελλειψη στατιστικων στοιχειων σχετικά με τα άτομα με ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες στη χωρα μας. Η Εθνικη Στατιστικη Αρχη καταγράφει δεδομενα μεχρι και το 2008. Συμφωνα με τα στοιχεια της Στατιστικης Επετηριδας του 2009, κατά το σχολικο ετος 2007-2008, 6.992 μαθητες φοιτησαν σε 314 δημοσιες σχολικες μονάδες ειδικης αγωγης, το διδακτικο προσωπικο των οποιων ηταν 2.514 άτομα. Αναφορικά με την ιδιωτικη ειδικη εκπαιδευση (που δεν αφορά στην πρωτοβάθμια υποχρεωτικη εκπαιδευση, καθως δεν υπάρχουν αντιστοιχες μονάδες) την ακολουθησαν 2.642 μαθητες, σε 53 μονάδες με το συνολικο εκπαιδευτικο προσωπικο να αριθμει 251 άτομα. Στα στοιχεια αυτά, οπως διευκρινιζεται, δεν εχουν συμπεριληφθει οι μαθητες των ειδικων τάξεων δημοτικων σχολειων (1.313 στο συνολο τους), οι οποιοι ανερχονται σε 14.651, για το συγκεκριμενο χρονικο διάστημα. Ο αντιστοιχος πληθυσμος των «τυπικων» μαθητων, που φοιτουσε σε δημοσια σχολεια την ιδια περιοδο ανερχεται σε 1.317.853 άτομα σε 14.466 σχολικες μονάδες. Επιπλεον, τα συγκεκριμενα στατιστικά στοιχεια δειχνουν πως ο αριθμος των μαθητων της ειδικης εκπαιδευσης μειωνεται αισθητά απο το δημοτικο στο γυμνάσιο και, αντιστοιχως, στο λυκειο. Οι μαθητες των δημοσιων ειδικων δημοτικων σχολειων (137 στο συνολο τους) ανερχονταν σε 2.509, ενω των ειδικων γυμνασιων (μολις 8 στο συνολο τους) σε 296 και των ειδικων λυκειων (μολις 5) σε 119. Μετά την εφαρμογη του νομου 3699/2008, συμφωνα με στοιχεια του Υπουργειου Παιδειας, για το Σεπτεμβριο του 2010 στη χωρα λειτουργουσαν το συγκεκριμενο διάστημα 100 ειδικά νηπιαγωγεια και 245 τμηματα ενταξης σε νηπιαγωγεια, 173 ειδικά δημοτικά σχολεια και 1.563 τμηματα ενταξης σε δημοτικά σχολεια, 12 ειδικά γυμνάσια και 5 ειδικά λυκεια. Επιπλεον, λειτουργουν 25 ΤΕΕ-ΕΠΑΛ ειδικης αγωγης, και 77 Εργαστηρια Ειδικης Επαγγελματικης Εκπαιδευσης και Κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.). Συμφωνα με την ετησια εκθεση της ΕΣΑμεΑ για το 2009, με θεμα «Η Προταση της ΕΣΑμεΑ για ενα “Εθνικο Προγραμμα Δημοσιων Πολιτικων για την Αναπηρια”» η εκπαιδευση που παρεχεται στα ΑμεΑ στη χωρα μας ειναι «χαμηλης ποιοτητας», γεγονος που συνιστά μια «καιριας σημασιας διάκριση». Οπως αναφερεται «η παροχη χαμηλοτερης ποιοτητας εκπαιδευσης συνδεεται και με το γεγονος οτι τα ειδικά σχολεια και τα τμηματα ενταξης δεν ειναι εξοπλισμενα επαρκως με την απαιτουμενη υλικοτεχνικη υποδομη, δεν υποστηριζονται με τα απαιτουμενα ειδικά αναλυτικά προγράμματα, και δεν ειναι επαρκως στελεχωμενα με εξειδικευμενο εκπαιδευτικο προσωπικο σε κάθε κατηγορια αναπηριας. Επισης, βασικη διάκριση σε βάρος των ατομων με αναπηρια στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια γενικη και τεχνικη εκπαιδευση ειναι το διαπιστωμενο γεγονος της ελλειψης υποστηριξης, και το ελλειμμα τεχνολογικων βοηθημάτων, διασφάλισης της ψηφιακης προσβασιμοτητας, προσαρμοσμενου εκπαιδευτικου υλικου σε κάθε κατηγορια αναπηριας κ.λπ. Οι ανωτερω διακρισεις συμπληρωνονται με σοβαρες ελλειψεις στην προσβασιμοτητα των σχολικων κτιριων γενικης και τεχνικης εκπαιδευσης και την ακαταλληλοτητα των κτιριων οπου στεγάζονται οι Σχολικες Μονάδες Ειδικης Αγωγης και τα Τμηματα Ενταξης». Συμφωνα με ερευνητικά δεδομενα που παρουσιάζονται στη συγκεκριμενη εκθεση της ΕΣΑμεΑ, απο τα 510 τμηματα ενταξης που λειτουργουσαν (τη συγκεκριμενη χρονικη στιγμη) στη χωρα, μονο τα 98 (19,22%) στεγάζονται σε αιθουσες κατάλληλες που μπορουν να προσαρμοστουν στις ανάγκες μαθητων με ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες, με τον απαραιτητο εξοπλισμο και παιδαγωγικο υλικο, ενω τα υπολοιπα (που αποτελουν το 80,78%) στεγάζονται σε ανεπαρκεις και ακατάλληλες αιθουσες. Αναφορικά με τα ειδικά σχολεια, απο 50 ειδικά σχολεια που αποτελεσαν αντικειμενο της ερευνας, μονο τα 10 (ποσοστο 20%), στεγάζονται σε κατάλληλα κτιρια χωρις αυτο να συνεπάγεται οτι τα προβληματα ασφάλειας και υγιεινης των μαθητων με αναπηρια ειναι λυμενα, ενω τα υπολοιπα 40 στεγάζονται σε ακατάλληλα κτιρια με ανεπαρκεις αιθουσες και αυλες περιορισμενης χωρητικοτητας. #Προσβασιμοτητα σχολικων μονάδων Ειδικη ρυθμιση που να αφορά τη διασφάλιση της προσβασιμοτητας στο μαθησιακο περιβάλλον δεν υπάρχει. Αυτη καλυπτεται απο την προβλεψη του Γενικου Οικοδομικου Κανονισμου. #Προσβαση στην ιδιωτικη εκπαιδευση Στοιχεια για τον αριθμο των ατομων με αναπηρια που φοιτουν σε ιδιωτικά σχολεια δεν υπάρχουν. Καταγράφονται ωστοσο στην πράξη περιπτωσεις οπου αμφισβητειται το δικαιωμα προσβασης των μαθητων με αναπηρια σε αυτά. #Αξιολογηση συμβατοτητας Οπως προαναφερθηκε, το βασικο νομοθετικο κειμενο που αφορά την ειδικη εκπαιδευση στη χωρα μας αποτελει ο νομος 3699/2008 με τον οποιο καθισταται υποχρεωτικη η εκπαιδευση των ατομων με αναπηρια. Ως βασικος στοχος μπορει να αναφερεται η συνεκπαιδευση, η νομοθεσια, ωστοσο, δεν αποκλειει τη διαχωρισμενη εκπαιδευση. Αντιθετα, προβλεπει οτι αυτη ειναι δυνατη σε ειδικες ΣΜΕΑΕ, πολλες απο τις οποιες λειτουργουν σε χωρους νοσοκομειων, ιδρυμάτων κ.λπ. Συμφωνα με τη διατυπωση του νομου κρισιμη φαινεται (σχετικά με την ενταξη του μαθητη στο γενικο σχολειο η σε σχολειο ειδικης αγωγης) η οριοθετηση των περιπτωσεων οπου η φοιτηση στα γενικά σχολεια η στα τμηματα ενταξης καθισταται «ιδιαιτερα δυσκολη». Η ευρυτητα της συγκεκριμενης διατυπωσης σε συνδυασμο με το γεγονος οτι το συστημα διάγνωσης της αναπηριας και των εκπαιδευτικων αναγκων που καταγράφεται στο νομο ακολουθει την ιατρικη αντιληψη της αναπηριας (παρά τις διακηρυκτικες αναφορες στην κοινωνικοοικονομικη προσεγγιση της αναπηριας), αλλά και το γεγονος οτι παραμενουν οι δομες διαχωρισμενης εκπαιδευσης δεν διασφαλιζει επαρκως οτι στην πράξη καταβάλλεται κάθε δυνατη προσπάθεια συνεκπαιδευσης. Οι συγκεκριμενες διατάξεις θα πρεπει να αναθεωρηθουν ωστε α. να υπάρχει σαφης νομοθετικη υποχρεωση η ειδικη αγωγη να παρεχεται στο πλαισιο του γενικου εκπαιδευτικου συστηματος και οχι διαχωρισμενα β. να οριοθετηθουν σαφεστερα οι περιπτωσεις μαθητων που υπάγονται σε ειδικη εκπαιδευση και να αποτυπωσουν τη δυνατοτητά παροχης της στο πλαισιο του γενικου εκπαιδευτικου συστηματος. Η νομοθεσια οριοθετει τους μαθητες με αναπηρια η ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες με εναν ιδιαιτερα ευρυ τροπο. Αφορά κατά τουτο μια ιδιαιτερα εκτενη αλλά και ανομοιογενη ομάδα μαθητων. Σε κάθε περιπτωση πάντως, η οριοθετηση των μαθητων με αναπηρια ακολουθει το ιατρικο μοντελο της αναπηριας, ενω αντιστοιχοι ειναι και οι μεθοδοι και διαδικασιες διάγνωσης της αναπηριας που καταγράφονται στη νομοθεσια. Τα παραπάνω δεν ειναι συμβατά με τη ratio της Συμβασης και την εννοια της αναπηριας οπως αποτυπωνεται στο άρθρο 1 αυτης και θα πρεπει να αναθεωρηθουν ωστε να αποτυπωσουν μια πραγματικη κοινωνικη προσεγγιση στην αναπηρια, οπως αναφερεται στη νομοθεσια. Η νομοθεσια προβλεπει μετρα υποστηριξης των μαθητων με αναπηρια με σκοπο την ενταξη στο γενικο σχολεια. Ωστοσο, η εφαρμογη των μετρων αυτων στην πράξη φαινεται να εμφανιζει πολλά προβληματα, κυριως οργανωτικης και οικονομικης φυσης. Ζητηματα φυσικης προσβασιμοτητας καλυπτονται απο τη ρυθμιση του Γενικου Οικοδομικου Κανονισμου συμφωνα με την οποια το συνολο των σχολειων (γενικων και ειδικων) αλλά και ολων των εκπαιδευτικων ιδρυμάτων πρεπει να ειναι απολυτως προσβάσιμα στα άτομα με αναπηρια. Ζητουμενο αποτελει ωστοσο η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη. Σε πρωτο επιπεδο, η ελληνικη νομοθεσια φαινεται να διασφαλιζει, τουλάχιστον σε επιπεδο στοχων και διακηρυξεων τη δεσμευση που αφορά τη συνεκπαιδευση ολων των μαθητων, δηλαδη της κοινης εκπαιδευσης ολων των μαθητων στο γενικο εκπαιδευτικο συστημα, χωρις ωστοσο να αποκλειει την ειδικη αγωγη και χωρις να διασφαλιζεται οτι αυτη παρεχεται στο πλαισιο του γενικου εκπαιδευτικου συστηματος και οχι διαχωρισμενα. Αντιφατικο ωστοσο με το στοχο αυτο ειναι το γεγονος οτι η νομοθεσια χρησιμοποιει τον ορο «ειδικη αγωγη και εκπαιδευση» και ρυθμιζει τα ζητηματα σε ειδικο νομο, ενω φαινεται να αντιμετωπιζει με αμφιβολια τη δυνατοτητα ενταξης των μαθητων με ειδικες ανάγκες στο γενικο εκπαιδευτικο συστημα. Ετσι, αξιολογηση των ρυθμισεων που περιλαμβάνονται στο θεσμικο πλαισιο, με το οποιο πρωτιστως ιδρυονται μια σειρά απο θεσμους και οργανα, δεν αποδεικνυει μια πειστικη λογικη άρσης των εμποδιων που αφορουν στην ενταξη ολων των μαθητων σε μια εκπαιδευση που θα ειναι ανοικτη και προσαρμοσμενη στις ανάγκες ολων. Αντιθετα, η ratio του νομου φαινεται οτι εμμενει στην παροχη υποστηριξης στα άτομα με αναπηρια για την προσαρμογη τους στην γενικη εκπαιδευση οπως παρεχεται. Προυποθεση της αποτελεσματικης συνεκπαιδευσης, ωστε να μην καταληξει ενας εναλλακτικος δρομος στον κοινωνικο αποκλεισμο, ειναι ο σχεδιασμος και η δημιουργια των κατάλληλων δομων και υπηρεσιων για την αντιμετωπισης των ειδικων αναγκων και προβλημάτων των παιδιων. Ακομη, παρά τη νομοθετικη κατοχυρωση της νοηματικης γλωσσας, της επικοινωνιας με τη μορφη συμβολων και της γραφης Μπράιγ, στην πράξη καταγράφονται προβληματα στην εφαρμογη σε ιση βάση των κατάλληλων γλωσσων κυριως λογω οργανωτικων και χρηματοδοτικων προβλημάτων, τα οποια θετουν σημαντικά εμποδια στην ηδη προσβαση των μαθητων με αναπηρια στην εκπαιδευση. Ειδικες διευκολυνσεις που αφορουν μαθητες με αναπηρια στα σχολεια ειδικης αγωγης και που παρεχονται απο την τοπικη αυτοδιοικηση εφαρμοζονται ανομοιομορφα και με προβληματα, κυριως λογω οργανωτικων και διοικητικων προβλημάτων, τα οποια ομως στην πράξη εχουν σημαντικες επιπτωσεις στην απροσκοπτη προσβαση των μαθητων με αναπηρια στην εκπαιδευση. #Μετρα για την εκπαιδευση σε θεματα αναπηριας για τους επαγγελματιες του εκπαιδευτικου συστηματος Παιδαγωγικες σχολες με τμηματα ειδικης εκπαιδευσης παρεχουν τριτοβάθμια εκπαιδευση στον τομεα αυτο, ενω καταγράφονται και μεταπτυχιακοι τιτλοι στο αντικειμενο της ειδικης εκπαιδευσης. Για νηπιαγωγους και δασκάλους, προκειμενου να τοποθετηθουν σε σχολικες μονάδες ειδικης αγωγης, προβλεπεται πτυχιο διετους μετεκπαιδευσης στο τμημα ειδικης αγωγης του Διδασκαλειου Δημοτικης Εκπαιδευσης (Νομος 1566/1985), ενω στα διδασκαλια του νομου 2327/1995 εκπονουνται προγράμματα διετους διάρκειας και για εκπαιδευτικους δευτεροβάθμιας εκπαιδευσης. Στις Σχολικες Μονάδες Ειδικης Αγωγης και Εκπαιδευσης υπηρετουν και επαγγελματιες άλλων ειδικοτητων, προκειμενου να καλυφθουν ειδικοτερες ανάγκες, οπως παιδοψυχιατροι, ψυχολογοι, λογοθεραπευτες, εργοθεραπευτες, κοινωνικοι λειτουργοι, φυσικοθεραπευτες. Προγράμματα επιμορφωσης παρεχονται και στο πλαισιο χρηματοδοτουμενων προγραμμάτων, με ευθυνη της Διευθυνσης Ειδικης Αγωγης. #Προσβαση στην ανωτατη εκπαιδευση Καταγράφονται ορισμενοι περιορισμοι στην προσβαση στην ανωτερη εκπαιδευση και ασυνεπειες στην εφαρμογη τους στην πράξη. Ενω ο νομος ρητως οριζει πως η αποφαση για αποκλεισμο ΑμεΑ με συγκεκριμενες παθησεις πρεπει να ειναι απολυτως αιτιολογημενη στην πράξη εχουν καταγραφει περιπτωσεις μη εφαρμογης, καθως εναποκειται, ουσιαστικά, στη διοικηση του τμηματος του κάθε πανεπιστημιου να πάρει αποφάσεις. Για παράδειγμα, το Νοεμβριο του 2010 εντοπιστηκαν περιπτωσεις οπου τμημα κάποιας σχολης απεκλειε φοιτητες που δεχοταν ιδιο τμημα άλλης σχολης σε άλλη περιφερεια. Οι διευκολυνσεις που παρεχονται στους φοιτητες δεν φαινεται να ειναι επαρκεις για να διασφαλισουν την ιση προσβαση. Δεν καταγράφονται στοιχεια σχετικά με το βαθμο στον οποιο οι θεσμοι αυτοι διασφαλιζουν στην πράξη την ιση προσβαση των φοιτητων με αναπηρια στις σπουδες και στο πανεπιστημιακο περιβάλλον. #Προσβαση σε διά βιου μάθηση Η συμμετοχη των ατομων με αναπηρια σε προγράμματα που απευθυνονται στο γενικο πληθυσμο ειναι περιορισμενη και αναλογικά μικροτερη με την αντιστοιχη συμμετοχη του γενικου πληθυσμου, ενω λιγοτερα ειναι τα ειδικά προγράμματα που αφορουν άτομα με αναπηρια. 6.2.4 Συμπεράσματα –κατευθυνσεις αλλαγων Απο την ανάλυση που προηγηθηκε και την αξιολογηση της εφαρμογης της νομοθεσιας στην πράξη, προτεινονται οι ακολουθες κατευθυνσεις αλλαγων σε συνάρτηση με τις προβλεψεις της Συμβασης: • Τροποποιηση της νομοθεσιας που αφορά την ειδικη αγωγη και εκπαιδευση ωστε να επιβάλλει την ειδικη αγωγη στο πλαισιο του γενικου εκπαιδευτικου προγράμματος και οχι διαχωρισμενα. • Οριοθετηση των μαθητων με αναπηρια, του τροπου διάγνωσης της αναπηριας συμφωνα με την κοινωνικοοικονομικη προσεγγιση της αναπηριας. • Σαφεστερη οριοθετηση των προυποθεσεων για υπαγωγη στην ειδικη εκπαιδευση. • Συστηματοποιηση της νομοθεσιας ωστε να διασφαλιζεται ουσιαστικά η ιση προσβαση των ατομων με αναπηρια στην εκπαιδευση. • Κατοχυρωση της υποχρεωσης παροχης «ευλογων προσαρμογων» στον τομεα της εκπαιδευσης. • Σημαντικά προβληματα φαινεται να απορρεουν απο την εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη. Συγκεκριμενα, οργανωτικά, διοικητικά και χρηματοδοτικά προβληματα σε πολλες περιπτωσεις καθιστουν κενο γράμμα δικαιωματα που κατοχυρωνονται με νομο και τα οποια ειναι συμβατά επι της αρχης με τις διατάξεις της Συμβασης. Προτεινεται η ενεργοποιηση ελεγκτικων μηχανισμων και μηχανισμων παρακολουθησης, για την πιστη εφαρμογη της νομοθεσιας, την αξιολογηση της εφαρμογης της και το σχεδιασμο διορθωτικων παρεμβάσεων με βάση τα ευρηματα αυτά. • Δεν καταγράφεται αλλαγη στον τροπο σχεδιασμου και οργάνωσης της γενικης εκπαιδευσης, ωστε να λαμβάνει υποψη, απο το στάδιο του σχεδιασμου, τις ανάγκες ολων των μαθητων, διατηρωντας συνεπως μια εκπαιδευση η οποια απευθυνεται πρωτιστως στους μαθητες χωρις αναπηρια και στην οποια, οι μαθητες με αναπηρια θα πρεπει να προσαρμοστουν, εφοσον επιθυμουν να ενταχθουν σε αυτη. Διαπιστωνεται συνεπως, περα απο τις διακηρυκτικες διατάξεις του νομου, μια σημαντικη αποκλιση στη λογικη που τον διεπει απο την παρ. 1 του άρθρου 24 της Συμβασης. Προτεινεται συνεπως η οριζοντια ενταξη της διάστασης της αναπηριας στο σχεδιασμο της εκπαιδευτικης πολιτικης καθως και στην κατάρτιση σχετικων νομοσχεδιων μεσω της περιληψης της στις εκθεσεις εκτιμησης κανονιστικων επιπτωσεων. • Η Συμβαση απαιτει συστηματικες και οργανωμενες δράσεις ενημερωσης και ευαισθητοποιησης τοσο του ευρυτερου πληθυσμου οσο και των εκπαιδευτικων. Στην κατευθυνση αυτη προτεινεται η αξιοποιηση των χρηματοδοτησεων του ΕΣΠΑ για το συστηματικο σχεδιασμο και υλοποιηση σχετικων δράσεων. 6.3 Υγεια – Αρθρο 25 6.3.1 Το δικαιωμα στην υγεια οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η υγεια αδιαπραγμάτευτο κοινωνικο αγαθο το οποιο αφορά ολους τους πολιτες. Δεν μπορει επομενως να αποτελει πεδιο διακρισεων για τα άτομα με αναπηρια, τα οποια πρεπει να απολαμβάνουν το υψηλοτερο δυνατο επιπεδο υγειας, οπως και οι υπολοιποι πολιτες. Οπως οριζεται στη Συμβαση, τα Κράτη εχουν την υποχρεωση να λαμβάνουν ολα τα κατάλληλα μετρα προκειμενου να διασφαλιζεται η προσβαση σε υπηρεσιες υγειας στα άτομα με αναπηριες. Οι υπηρεσιες υγειας πρεπει να ειναι προσαρμοσμενες στο φυλο αλλά και στις ανάγκες της αποκατάστασης της υγειας. Οι υποχρεωσεις αφορουν την προσβαση των ατομων με αναπηρια, πρωτιστως στο γενικο συστημα υγειας, περα απο τα ειδικά μετρα που ειναι απαραιτητα λογω της αναπηριας τους. 6.3.2 Το δικαιωμα στην υγεια στην ελληνικη εννομη τάξη Το ελληνικο Συνταγμα κατοχυρωνει το δικαιωμα στην υγεια τοσο ως ατομικο οσο και ως κοινωνικο δικαιωμα. Το άρθρο 5 παρ. 5 αναφερει οτι «καθενας εχει δικαιωμα στην προστασια της υγειας και της γενετικης του ταυτοτητας». Περα απο την κατοχυρωση ατομικου δικαιωματος, η προστασια της υγειας προυποθετει και ενεργειες απο το Κράτος, υποχρεωση για τη δημιουργια των απαραιτητων υποδομων για την οργάνωση και τη λειτουργια ενος συστηματος παροχης υπηρεσιων υγειας για ολους τους πολιτες, αλλά παράλληλα και τον ελεγχο και την εποπτεια των ιδιωτικων φορεων παροχης υπηρεσιων υγειας. Οι παραπάνω ενεργειες συνθετουν το κοινωνικο δικαιωμα στην υγεια [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 60], το οποιο προβλεπεται στο άρθρο 21 παρ. 3: «Το κράτος μεριμνά για την υγεια των πολιτων και παιρνει ειδικά μετρα για την προστασια της νεοτητας, του γηρατος, της αναπηριας και για την περιθαλψη των απορων». Στη διάταξη αυτη γινεται συγκεκριμενη αναφορά και στα άτομα με αναπηρια για τα οποια, περα απο τις γενικες υποχρεωσεις του συστηματος υγειας, θα πρεπει να λαμβάνονται και ειδικά μετρα προστασιας. Στην Ελλάδα οι συνταγματικες δεσμευσεις για την υγεια υλοποιουνται μεσω του Εθνικου Συστηματος Υγειας το οποιο θεσπιστηκε για την παροχη υπηρεσιων υγειας σε ολους. Οι επαγγελματιες του τομεα της υγειας που απασχολουνται στο Εθνικο Συστημα Υγειας εχουν την υποχρεωση να παρεχουν φροντιδα ισης ποιοτητας στο συνολο των. Στο πλαισιο της προσπάθειας εξορθολογισμου του συστηματος ασφάλισης υγειας και περικοπης των δαπανων εντάσσεται και η συσταση του Εθνικου Οργανισμου Παροχων Υπηρεσιων Υγειας (με το Νομο 3918/2011). Στον τομεα της υγειας εντάσσεται και η φαρμακευτικη αγωγη, η οποια καλυπτεται απο την ασφάλιση υγειας. Η νομοθεσια που αφορά την παραγωγη και κυκλοφορια φαρμάκων που προοριζονται για ανθρωπινη χρηση προβλεπει στη συσκευασια των φαρμάκων να αναγράφεται η ονομασια του και στη γλωσσα Braille, για τα άτομα που ειναι τυφλά η με μειωμενη οραση. Η δημοσια υγεια αποτελει «επενδυση για τη διατηρηση και τη βελτιωση του ανθρωπινου κεφαλαιου της χωρας» (νομος 3370/2005). Ανάμεσα στις βασικες λειτουργιες και δράσεις της δημοσιας υγειας περιλαμβάνεται και η προάσπιση των αναγκων υγειας των ευπαθων ομάδων του πληθυσμου. Με τον Νομο 4025/2011 εντάσσεται στο Ε.Σ.Υ. δικτυο φορεων φυσικης και κοινωνικης αποκατάστασης. 6.3.3 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 25 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Οι υπηρεσιες που παρεχει το Εθνικο Συστημα Υγειας αφορουν το συνολο του πληθυσμου. Καλυπτει συνεπως και τα άτομα με αναπηρια, χωρις να υπάρχει εξειδικευμενο νομοθετικο πλαισιο για αυτη την κατηγορια πολιτων, παρά μονο επιμερους ρυθμισεις για ειδικοτερα θεματα, οπως, την φυσικη και κοινωνικη αποκατάσταση τους στο πλαισιο του Ε.Σ.Υ. (Νομος 4025/2011). Η προσβαση του πληθυσμου στις υπηρεσιες υγειας ειναι ελευθερη. Ωστοσο, οι παθογενειες του ελληνικου υγειονομικου συστηματος ειναι χρονιες και την τελευταια 20ετια παρατηρειται μια συνεχης προσπάθεια, μεσω νομοθετικων πρωτοβουλιων αναδιοργάνωσης, προκειμενου να αντιμετωπιστουν οι δυσλειτουργιες και να βελτιωθει η ποιοτητα των παρεχομενων υπηρεσιων. Το συστημα υγειας χαρακτηριζεται επισης και απο οριζοντιες ανισοτητες στο βαθμο που, παρά τον αποκεντρωμενο χαρακτηρα του, η προσβαση σε υπηρεσιες διαφερει σημαντικά μεταξυ των αστικων και των αγροτικων περιοχων. Οπως επισημαινει η Οικονομικη και Κοινωνικη Επιτροπη [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 61], παρατηρειται χαμηλη ποιοτητα παροχων πρωτοβάθμιας φροντιδας, περιφερειακες ανισοτητες στην προσφορά υπηρεσιων υγειας, απουσια άσκησης κλινικης οικογενειακης ιατρικης, ανυπαρξια αξιολογησης της ποιοτητας των νοσοκομειακων υπηρεσιων υγειας και των λειτουργων υγειας. Τα φαινομενα αυτά εχουν σαν αποτελεσμα μια ιδιαιτερη αισθηση ανασφάλειας στους πολιτες, και ιδιως στους πιο ευάλωτους απο αυτους. Ειδικά θεματα προσβασης στις υπηρεσιες υγειας φαινεται να αντιμετωπιζουν τα άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας. Οπως αναφερει εκθεση (Μάρτιος 2008) για την Ελλάδα της Ευρωπαικης Επιτροπης για την «Ποιοτητα και ισοτιμη προσβαση στις Υπηρεσιες Υγειας», oι ψυχικά ασθενεις ερχονται αντιμετωποι με σοβαρά οργανωτικά εμποδια κατά την προσπάθεια προσβασης τους σε υπηρεσιες υγειας, καθως τα νοσοκομεια επιμενουν να συνιστουν ψυχιατρικη νοσηλεια ακομη και οταν η ψυχικη διαταραχη ειναι υπο ελεγχο. Επιπλεον, συμφωνα με τα πορισματα της ερευνας οι ψυχικά πάσχοντες ειναι συχνά θυματα άνισης και διακριτικης μεταχειρισης οταν επισκεπτονται γενικά νοσοκομεια. Οπως εκτιμά η ΟΚΕ το ελληνικο υγειονομικο συστημα βρισκεται σε συνεχη και επιταχυνομενη πορεια «ιδιωτικοποιησης» του, με την εννοια πως ο πληθυσμος υποχρεωνεται σε άμεσες πληρωμες για την κάλυψη των αναγκων του, αν και ηδη εχει προπληρωσει για αυτες τις παροχες μεσω του συστηματος κοινωνικης ασφάλισης. Αναφορικά με τον ιατροκοινωνικο τομεα υγειας, που αφορά σε μεγάλο βαθμο τα άτομα με αναπηρια, και εκει παρατηρουνται σημαντικά προβληματα. Οπως επισημαινεται απο την ΟΚΕ, στην Ελλάδα παρατηρειται σοβαροτατη υστερηση στους τομεις της «μετά» και εξω-νοσοκομειακης περιθαλψης. Στον τομεα της αποθεραπειας και αποκατάστασης υγειας, η συμβολη του δημοσιου τομεα ειναι ιδιαιτερα υποτονικη και οι ανάγκες καλυπτονται κυριως απο ιδιωτικες μονάδες. 6.3.4 Κατευθυνσεις αλλαγων Το θεσμικο πλαισιο προβλεπει την προσβαση των ατομων με αναπηρια στις υπηρεσιες υγειας σε ιση βάση με τους υπολοιπους πολιτες. Αποτελει ενα ζητουμενο ωστοσο αν διασφαλιζεται η ιση προσβαση στην πράξη, ιδιως για άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας για τα οποια εχουν καταγραφει περιστατικά άνισης μεταχειρισης. Η παροχη εξειδικευμενων υπηρεσιων που απαιτουνται ανάλογα με το ειδος και το βαθμο της αναπηριας διασφαλιζεται στο πλαισιο του Εθνικου Συστηματος Υγειας και του συστηματος ασφάλισης υγειας, με περιορισμενες υπηρεσιες αποκατάστασης και επανενταξης. Το κοστος των υπηρεσιων ειναι χαμηλο η μηδαμινο εφοσον καλυπτεται απο το Ε.Σ.Υ. η την ασφάλιση υγειας. Ειναι ζητουμενο ωστοσο σε ποιο βαθμο υπάρχει ουσιαστικη προσβαση των ατομων με αναπηρια στις υπηρεσιες αυτες. Στο πλαισιο της νοσηλειας κατοχυρωνονται τα δικαιωματα των ασθενων. Ειναι ζητουμενο ωστοσο σε ποιο βαθμο αυτά εφαρμοζονται αποτελεσματικά. Η προστασια των δικαιωμάτων των ασθενων και των ασθενων με αναπηρια θα μπορουσε να ενισχυθει σημαντικά απο θεσμοθετημενους μηχανισμους συνηγοριας η την ενισχυση της λειτουργιας υφιστάμενων μηχανισμων με συναφεις αρμοδιοτητες. Οι υποχρεωσεις των επαγγελματιων, και πρωτιστως των ιατρων, αποτυπωνονται σε κωδικα δεοντολογιας που θετει το συμφερον και την προστασια του ασθενους στο κεντρο της. Οι σχετικες ρυθμισεις πρεπει να αναθεωρηθουν υπο το πρισμα του άρθρου 12 της Συμβασης. Θα πρεπει να επανεξεταστουν οι διατάξεις που αφορουν στις περιπτωσεις ατομων με ψυχικη αναπηρια. Οι εκστρατειες για τη δημοσια υγεια απευθυνονται στο συνολο του πληθυσμου και δεν φαινεται να ειναι προσαρμοσμενες στις ανάγκες των ατομων με αναπηρια η προσβάσιμες απο αυτά. Τα περισσοτερα προβληματα και δυσλειτουργιες που εντοπιζονται στο συστημα υγειας ειναι γενικης φυσεως, και σε μεγάλο βαθμο δεν αφορουν ειδικά το θεσμικο πλαισιο η τα άτομα με αναπηρια αν και ειναι σχεδον βεβαιο οτι εχουν σημαντικες επιπτωσεις σε αυτά. Η βελτιωση της ποιοτητας των παρεχομενων υπηρεσιων υγειας με τροπο ωστε να ανταποκρινεται ικανοποιητικά στις γενικες και ειδικες ανάγκες των ατομων με αναπηρια αποτελει ζητουμενο που θα πρεπει να μελετηθει. 6.4 Ανεκτο βιοτικο επιπεδο και κοινωνικη προστασια – Αρθρο 28 6.4.1 Το δικαιωμα για κοινωνικη προστασια και ανεκτο βιοτικο επιπεδο στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Σημαντικος ειναι ο αριθμος των ατομων με αναπηρια που ζουν σε συνθηκες φτωχειας. Το γεγονος αυτο αποτελει σημαντικη προκληση την οποια καλουνται να αντιμετωπισουν τα συμβαλλομενα κράτη, που ειναι υποχρεωμενα απο τη Συμβαση να καλυψουν τις ανάγκες των ατομων με αναπηρια, να διασφαλισουν πως τα άτομα με αναπηρια θα εχουν ιση προσβαση με ολους τους υπολοιπους πολιτες σε υπηρεσιες και προγράμματα κοινωνικης προστασιας, μειωσης της φτωχειας και, επιπλεον, θα τους παρεχεται η απαιτουμενη κρατικη βοηθεια προκειμενου να καλυψουν επιπλεον ανάγκες τους, οι οποιες δημιουργουνται λογω της αναπηριας τους. Ανάγκες που αν δεν καλυφθουν σε βαθμο ικανοποιητικο οδηγουν τα άτομα με αναπηρια και τις οικογενειες τους στη φτωχεια και στον κοινωνικο αποκλεισμο. 6.4.2 Το δικαιωμα για ανεκτο βιοτικο επιπεδο και κοινωνικη προστασια στην ελληνικη εννομη τάξη Το ελληνικο Συνταγμα κατοχυρωνει ειδικά την κοινωνικη προστασια των ατομων με αναπηρια τα οποια, συμφωνα με το άρθρο 21 παρ. 2 εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν ειδικη φροντιδα απο το Κράτος. Ακομη, οπως οριζεται στο άρθρο 21 παρ. 3 «Το Κράτος μεριμνά για την υγεια των πολιτων και παιρνει ειδικά μετρα για την προστασια της νεοτητας, του γηρατος, της αναπηριας και για την περιθαλψη των απορων». Το 21 στην παράγραφο 6, που προστεθηκε με την τελευταια συνταγματικη αναθεωρηση, οριζει πως «Τα άτομα με αναπηριες εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της Χωρας». Οι παράγραφοι 3 και 6 του άρθρου 21 ουσιαστικά διευρυνουν τους αποδεκτες της συνταγματικης εντολης στο συνολο των ατομων με αναπηρια. Η κοινωνικη προστασια των ατομων με αναπηρια συνδεεται με το δικαιωμα ελευθερης ανάπτυξης της προσωπικοτητας του ατομου (Αρθρο 5 παρ.1), ωστε ο νομοθετης περα απο τις γενικες προνοιακες παροχες, ειναι υποχρεωμενος να θεσμοθετησει και συνθετες παροχες κοινωνικης προστασιας. Το γενικο δικαιωμα στην κοινωνικη ασφάλεια ρυθμιζεται με το άρθρο 22 παρ.5 ενω το δικαιωμα στην κατοικια κατοχυρωνεται στο άρθρο 21 παρ. 4. Με το Νομο 2646/1998 θεσμοθετηθηκε το Εθνικο Συστημα Κοινωνικης Φροντιδας (ανασυγκροτηθηκε με το ν.3106/2003), το οποιο μετονομάστηκε στη συνεχεια σε Εθνικο Συστημα Υγειας και Κοινωνικης Αλληλεγγυης. #Προνοιακά επιδοματα για άτομα με αναπηρια Οι προνοιακες παροχες διακρινονται σε χρηματικες παροχες, παροχες σε ειδος, υπηρεσιες ανοιχτης και κλειστης φροντιδας, προγράμματα εκπαιδευσης και απασχολησης και εμμεσες οικονομικες ενισχυσεις, οπως απαλλαγες απο οικονομικά βάρη. Αναφορικά με τις υπηρεσιες για τα άτομα με αναπηρια, στο θεσμικο πλαισιο προβλεπεται η δημιουργια δομων και προγραμμάτων (Βλεπε ανάλυση στην ενοτητα που αφορά το άρθρο 19 της Συμβασης). Το ελληνικο θεσμικο πλαισιο βασιζεται σε μεγάλο βαθμο στην καταβολη προνοιακων επιδομάτων για: Ατομα με βαριες αναπηριες, άτομα τυφλά, κωφά-κωφάλαλα, με σπαστικη εγκεφαλοπάθεια η εγκεφαλικη παράλυση, πάσχοντες απο μεσογειακη αναιμια, συγγενη αιμορραγικη διάθεση η συνδρομο επικτητης ανοσοποιητικης ανεπάρκειας (AIDS), χανσενικους, άτομα με βαριά νοητικη υστερηση, νεφροπαθεις, τετραπληγικοους-παραπληγικους και ακρωτηριασμενους ανασφάλιστους. Ακομη, στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο ρυθμιζεται και η καταβολη και άλλων επιδομάτων αναπηριας, ανταποδοτικης φυσεως, που αφορουν άτομα αναπηριας που καλυπτονται απο ασφαλιστικους οργανισμους. Αλλες παροχες κοινωνικης φυσεως προς τα άτομα με αναπηρια ειναι και: Επιδομα καυσιμων, καταβολη αντιτιμου βενζινης και ελαιολιπαντικων, επιδομα αεροθεραπειας, κοινωνικο οικιακο τιμολογιο ΔΕΗ, κάρτες μετακινησης. Σημαντικο ρολο για την κοινωνικη προστασια και τη διασφάλιση ενος ανεκτου βιοτικου επιπεδου σε άτομα με αναπηρια διαδραματιζουν και οι συντάξεις αναπηριας. Οι συντάξεις αναπηριας χορηγουνται απο τους επιμερους ασφαλιστικους οργανισμους και διαφερουν σε ο,τι αφορά τις ειδικες προυποθεσεις τους. 6.4.3 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 28 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η παροχη εισοδηματικων ενισχυσεων, με την καταβολη προνοιακων επιδομάτων ειναι ο βασικος τροπος με τον οποιο το Κράτος «προστατευει» τα άτομα με αναπηρια, παρεχοντάς τους οικονομικά μεσα απαραιτητα για τη διαβιωση. Ωστοσο, δεν ειναι θεσμοθετημενο ενα ενιαιο συστημα επιδοματικης προστασιας για τα άτομα με αναπηρια, αλλά εφαρμοζονται διαφορετικά προγράμματα για επιμερους κατηγοριες, που παρουσιάζουν διαφοροποιησεις και ως προς τις προυποθεσεις χορηγησης και ως προς το υψος του παρεχομενου επιδοματος. Επιπλεον, το υψος των επιδομάτων ειναι εξαιρετικά χαμηλο και οι προνοιακες παροχες δυσκολα επαρκουν για τη διασφάλιση ενος αξιοπρεπους επιπεδου διαβιωσης για τα άτομα με αναπηρια, ειδικά σε περιπτωσεις που δεν διαθετουν άλλους οικονομικους πορους. Συμφωνα με την εκθεση για την εφαρμογη των πολιτικων που προάγουν την ανεξάρτητη διαβιωση στην Ελλάδα, του ακαδημαικου δικτυου Ευρωπαιων εμπειρογνωμονων για την αναπηρια, τα στοιχεια για την αναπηρια στην Ελλάδα ειναι εξαιρετικά ελλιπη [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 62]. Οπως επισημαινει και το δικτυο στην Εκθεση για την Ελλάδα που αφορά την κοινωνικη ενσωμάτωση και την κοινωνικη προστασια των ατομων με αναπηρια [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 63], στην Εκθεση Εθνικης Στρατηγικης για την Κοινωνικη Προστασια και την Κοινωνικη Ενταξη, η αναπηρια αποτελει απο μονη της την τεταρτη κυρια προτεραιοτητα της εθνικης στρατηγικης. Αντιμετωπιζεται ως ενα θεμα που απαιτει την ενισχυση των μετρων σε ολους τους κυριους στρατηγικους άξονες παρεμβασης για την κοινωνικη ενταξη, οι οποιοι ειναι καλυτερη, εκσυγχρονισμενη διακυβερνηση, καταπολεμηση της ανεργιας και προωθηση της απασχολησης μεσω της αυξησης δεξιοτητων και ικανοτητων και εξασφάλιση αξιοπρεπων συνθηκων διαβιωσης και υψηλης ποιοτητας κοινωνικες υπηρεσιες για ολους, ιδιαιτερα οσον αφορά την εκπαιδευση, την υγεια, την κοινωνικη ασφάλιση και κοινωνικη προστασια. Ωστοσο, οπως επισημαινεται, μια σημαντικη ανεπάρκεια σε σχεση με την εφαρμογη των εθνικων σχεδιων δράσης για την κοινωνικη ενταξη ειναι η ελλειψη καταγραφης, παρακολουθησης και αξιολογησης των αναγκων και καταστάσεων, των δράσεων και της προοδου. Το ζητημα της ανισοτητας της εισοδηματικης στηριξης μεταξυ ασφαλισμενων και ανασφάλιστων, αλλά και μεταξυ των ομάδων των ατομων με αναπηρια ειναι ενα αναγνωρισμενο προβλημα. Ο ορισμος της αναπηριας που χρησιμοποιειται με βάση κριτηρια ιατρικά, καθως και η ελλειψη στοχευμενων μετρων και εξατομικευμενης αξιολογησης συστημάτων υποστηριξης ειναι κυρια προβληματα. Παράλληλα, δημιουργουνται ανισοτητες μεταξυ των ομάδων των ατομων με αναπηριες και διαιωνιζονται τα ορια μεταξυ των ατομων με αναπηρια και των υπολοιπων, καθως παρατηρειται ελλειψη κατανοησης της κοινωνικης διάστασης της αναπηριας και των συνεπειων της αναφορικά και με τους οικονομικους πορους και με την υπαρξη ενος ευνοικου περιβάλλοντος, που εμποδιζει την εφαρμογη ριζικων παρεμβάσεων για την οικονομικη και κοινωνικη ενταξη. Οι οικονομικες πολιτικες στηριξης βασιζονται στην εννοια της ανικανοτητας (impairment) per se και οριζουν, εκ των προτερων, την αναπηρια ως ανικανοτητα για εργασια και κοινωνικη συμμετοχη. Αν και η οικονομικη υποστηριξη ειναι απαραιτητη για την αντιμετωπιση προσθετων δαπανων και αναγκων που σχετιζονται άμεσα με την αναπηρια (οι οποιες στην πραγματικοτητα μπορει να ειναι πολυ μεγαλυτερες απο αυτο που προβλεπουν και καλυπτουν οι παροχες), η προβληματικη φυση της πολιτικης αυτης εγκειται στο οτι δικαιολογει την ελλειψη ολοκληρωμενων μετρων ποιοτητας για την κοινωνικη και οικονομικη ανεξαρτησια των ατομων με αναπηρια, και ως εκ τουτου, διατηρει την αντιληψη των ατομων με αναπηρια ως κοινωνικά αποκλεισμενων εξ ορισμου. Ακομη, οι παροχες κοινωνικης ασφάλισης και προνοιας δεν διαθετουν ενα εξατομικευμενο συστημα αξιολογησης προκειμενου να λαμβάνονται υποψη οι ειδικες ανάγκες και οι ποροι διαβιωσης του κάθε ατομου, ωστε να λειτουργουν με ενα ορθολογικο και αποτελεσματικο συστημα που μπορει να καλυψει επαρκως τα διαφορετικά επιπεδα αναγκων. Η εγγυηση ενος αξιοπρεπους επιπεδου διαβιωσης ειναι, συνεπως, σε κινδυνο για τους ανθρωπους που δεν διαθετουν άλλα μεσα διαβιωσης, οπως η απασχοληση η μεσα στηριξης. #Υπηρεσιες κοινωνικης φροντιδας Η παροχη υπηρεσιων κοινωνικης φροντιδας στην Ελλάδα φαινεται να παραμενει σχετικά υποβαθμισμενη σε συγκριση με τη χορηγηση εισοδηματικων ενισχυσεων. Δεν φαινεται να εχει επιτευχθει, σε επαρκη τουλάχιστον εκταση, η μεταφορά της ευθυνης για τη φροντιδα των παιδιων, των ηλικιωμενων, των ατομων με αναπηρια απο την οικογενεια και τον ιδιωτικο τομεα σε εξειδικευμενες κοινωνικες υπηρεσιες, εστω και αν κατά διαστηματα εληφθησαν πρωτοβουλιες προς αυτη την κατευθυνση. Υπηρεσιες που παρεχονταν στο σπιτι η στην κοινοτητα χρηματοδοτουνταν απο κοινοτικά κονδυλια αντιμετωπιζουν σημαντικά προβληματα οικονομικης φυσεως, αλλά και επιπλεον δυσλειτουργιες στην πράξη. Ακομη, συμφωνα με το Πορισμα της Επιτροπης Ειδικων για το Ασφαλιστικο το ποσοστο των συντάξεων αναπηριας στην Ελλάδα ειναι απο τα υψηλοτερα μεταξυ των χωρων της Ευρωπαικης Ενωσης και χαρακτηριζεται ως «ενα παθητικο συστημα “παραγωγης” αναπηρων οι οποιοι σε αρκετες των περιπτωσεων προσποιουνται η υπερτονιζουν την πάθηση τους». 6.4.4 Κατευθυνσεις αλλαγων Οπως διαπιστωνεται το ελληνικο θεσμικο πλαισιο αναγνωριζει επι της αρχης το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στην κοινωνικη προστασια τοσο σε συνταγματικο οσο και σε νομοθετικο επιπεδο. Το δικαιωμα σε ενα ανεκτο βιοτικο επιπεδο δεν κατοχυρωνεται ρητά θεωρειται ωστοσο οτι απορρεει απο την κοινη ερμηνεια ισχυουσων διατάξεων. Η υλοποιηση του δικαιωματος στην κοινωνικη προστασια πραγματοποιειται κατά κυριο λογο μεσω προνοιακων προγραμμάτων που παρεχουν οικονομικης φυσης ενισχυσεις στα άτομα με αναπηριες και κατά δευτερο λογο παροχες σε ειδος η υπηρεσιες. Τα προγράμματα αυτά αντιμετωπιζουν αποσπασματικά, κατηγοριακά και χωρις ομοιομορφη λογικη τις επιμερους περιπτωσεις αναπηριας και συνεπως διεπονται απο οριζοντιες ανισοτητες. Η κατηγοριακη λογικη των προγραμμάτων και των ορων και προυποθεσεων που θετουν θα πρεπει να αναθεωρηθει. Επιπλεον, τα προγράμματα επιδοματικων ενισχυσεων ειναι στενά συνδεδεμενα με το ιατρικο μοντελο της αναπηριας τοσο σε ο,τι αφορά την ιατρικη διάγνωση και ποσοτικοποιηση της αναπηριας οσο και σε ο,τι αφορά τη ratio της βοηθειας που τα διεπει. Ο Νεος Ενιαιος Πινακας Προσδιορισμου Ποσοστου Αναπηριας καθιστά ομοιομορφους τους ορους και τις διαδικασιες πιστοποιησης της αναπηριας, παραμενει ωστοσο προσκολλημενος στην ιατρικη διάγνωση της. Οι συντάξεις αναπηριας επισης διεπονται απο διαφοροποιημενη λογικη ανάλογα με το φορεα ασφάλισης και ειναι στενά εξαρτημενες απο τον ιατρικο προσδιορισμο της αναπηριας. Η θεσμικη κατοχυρωση της κοινωνικης προστασιας για τα άτομα με αναπηρια στην Ελλάδα προβλεπει σε περιορισμενο βαθμο άλλες (πλεον των επιδομάτων) παροχες και υπηρεσιες που αποσκοπουν να μειωσουν τον κυκλο της εξάρτησης και να υποστηριξουν το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στην αυτονομια. Οι παροχες αυτες θα πρεπει να αναθεωρηθουν με εμφαση στις υπηρεσιες που ενισχυουν την αυτονομια και να αντιμετωπιστουν σε ενα ενιαιο πλαισιο με τις υπηρεσιες υγειας και τις δυνατοτητες ανεξάρτητης διαβιωσης στην κοινοτητα, ωστε να διασφαλιζουν αποτελεσματικά ενα ανεκτο βιοτικο επιπεδο και επιπεδο προστασιας καθως και ιση προσβαση σε βασικες υπηρεσιες στις οποιες εχουν προσβαση ολοι οι πολιτες. Επιπλεον, ειναι ζητουμενο σε ποιο βαθμο διασφαλιζεται στην πράξη η ιση προσβαση των ατομων με αναπηρια σε βασικες υπηρεσιες που αφορουν το συνολο του πληθυσμου. 6.5 Συμμετοχη στην πολιτιστικη ζωη, την ψυχαγωγια, τον ελευθερο χρονο και τον αθλητισμο – Αρθρο 30 6.5.1 Το δικαιωμα συμμετοχης στην πολιτιστικη ζωη, την ψυχαγωγια, τον ελευθερο χρονο και τον αθλητισμο οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η συμμετοχη στην πολιτιστικη ζωη, στην αναψυχη, στον ελευθερο χρονο και στον αθλητισμο αποτελει αντικειμενο του άρθρου 30 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Τοσο η πολιτιστικη ζωη, η αναψυχη οσο και ο αθλητισμος αποτελουν εκφάνσεις της κοινωνικης ζωης των ατομων με αναπηρια και ειναι δικαιωματα η απολαυση των οποιων εχει ιδιαιτερη σημασια προκειμενου να επιτευχθει η πληρης συμμετοχη τους στην κοινωνια. 6.5.2 Το δικαιωμα συμμετοχης στην πολιτιστικη ζωη, την ψυχαγωγια, τον ελευθερο χρονο και τον αθλητισμο στην ελληνικη εννομη τάξη, η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 30 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η απολαυση δικαιωμάτων που εχουν να κάνουν με τη συμμετοχη στην πολιτιστικη η αθλητικη ζωη η σε δραστηριοτητες αναψυχης η ψυχαγωγιας συνάδουν με το γενικοτερο δικαιωμα του ανθρωπου να συμμετεχει στην κοινωνικη ζωη και να αναπτυσσει ελευθερα την προσωπικοτητά του. Το δικαιωμα αυτο βρισκει συνταγματικη προστασια στο άρθρο 5 παρ. 1 που κατοχυρωνει το δικαιωμα κάθε ατομου να αναπτυσσεται ως άνθρωπος. Σε συνδυασμο με τη γενικη αρχη της ισοτητας, με τη διάταξη του άρθρου 21 παρ. 6 (συμφωνα με την οποια προβλεπεται η ληψη ειδικων μετρων για τα άτομα με αναπηριες) κατ’ εφαρμογη της αναλογικης ισοτητας θεμελιωνεται η υποχρεωση της πολιτειας να λαμβάνει ειδικά μετρα και να επιδεικνυει ιδιαιτερη φροντιδα για τα άτομα με αναπηριες. Με το άρθρο 16 κατοχυρωνεται το κοινωνικο δικαιωμα στον αθλητισμο, ο οποιος τιθεται υπο την εποπτεια του κράτους, η ελευθερια της τεχνης, της επιστημης, της ερευνας και της διδασκαλιας η ανάπτυξη η προαγωγη των οποιων ειναι υποχρεωση του Κράτους. Στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο περιλαμβάνονται διάφορες ρυθμισεις για τους επιμερους τομεις που καλυπτονται απο το άρθρο 30 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια και που αφορουν τοσο στη φυσικη προσβασιμοτητα χωρων αθλητισμου, πολιτισμου και ψυχαγωγιας οσο και άλλες δράσεις. Ωστοσο ειναι μεμονωμενες, κατακερματισμενες και δεν διασφαλιζουν ουσιαστικη απολαυση του δικαιωματος συμμετοχης ουτε σε ολα τα άτομα με αναπηρια ουτε σε ιση βάση με τα άτομα χωρις αναπηρια. Δεν ειναι λιγες οι περιπτωσεις που τα άτομα με αναπηρια ειναι στην πράξη αποκλεισμενα. Οπως αποτυπωθηκε σε ερευνα το 2005 αναφορικά με τους χωρους πολιτισμου και ψυχαγωγιας [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 64], μονο 17,6% των συμμετεχοντων δηλωσαν πολυ ικανοποιημενοι, ενω το 36,8% δηλωσαν μετρια ικανοποιημενοι και το 32% καθολου ικανοποιημενοι. Με αφορμη τους Παραολυμπιακους Αγωνες, που διοργανωθηκαν στην Αθηνα το 2004 εγιναν κάποιες παρεμβάσεις στο δομημενο περιβάλλον και σε χωρους άθλησης, προκειμενου να καλυπτονται οι ειδικες ανάγκες των ατομων με αναπηρια. Παράλληλα, την περιοδο εκεινη παρουσιάστηκε μια γενικοτερη ευαισθητοποιηση της κοινωνιας και ανάλογες προσαρμογες φιλικες στα άτομα με αναπηρια σε χωρους πολιτιστικου και ψυχαγωγικου ενδιαφεροντος. Ωστοσο, δεν εχουν γινει στην Ελλάδα ιδιαιτερα συντονισμενες και στοχευμενες προσπάθειες προς αυτη την κατευθυνση που να διασφαλιζουν την απροσκοπτη προσβαση των ατομων με αναπηρια σε πολιτιστικες, ψυχαγωγικες και αθλητικες δραστηριοτητες. Σε πολλες περιπτωσεις, θεατρα, μουσεια, κινηματογράφοι η βιβλιοθηκες ειναι απροσπελαστες για τα άτομα με αναπηρια. Ακομη και στις περιπτωσεις οπου υπάρχουν προδιαγραφες για να εξυπηρετησουν τις ανάγκες των ατομων με κινητικά προβληματα, υπάρχουν κατηγοριες αναπηριας που δεν εχουν προσβαση σε αρκετες υπηρεσιες. Το προβλημα ειναι ιδιαιτερα εντονο στην περιφερεια. Παρά το γεγονος οτι η Ελλάδα ειναι ενας απο τους δημοφιλεις τουριστικους προορισμους, ο τουριστικος τομεας δεν εχει αναπτυξει ιδιαιτερες πρωτοβουλιες για να καλυφθουν ανάγκες φιλοξενιας και διαμονης ατομων με αναπηρια. Στις περισσοτερες περιπτωσεις καλυπτονται οι ελάχιστες απαιτησεις που τιθενται απο το θεσμικο πλαισιο. Σε ο,τι αφορά την προσβαση σε πολιτιστικους και αρχαιολογικους χωρους, αυτοι δεν ειναι σε μεγάλο βαθμο προσβάσιμοι στα άτομα με αναπηρια, οπως και παιδικες χαρες, χωροι αναψυχης και άθλησης δεν πληρουν πάντα τις προδιαγραφες που θετει το θεσμικο πλαισιο. 6.5.3 Κατευθυνσεις αλλαγων Προτεινεται, σε συνάρτηση με το σεβασμο του δικαιωματος στην προσβασιμοτητα να καταγραφουν ειδικά τα εμποδια που αφορουν τον πολιτισμο, την αναψυχη και τον τουρισμο προκειμενου να αναδειχθουν συγκεκριμενες λυσεις για την αφαιρεση τους. Σε νομοθετικο επιπεδο οι προδιαγραφες προσβασιμοτητας και οι οδηγιες, προτυπα και κατευθυνσεις σχεδιασμου θα πρεπει να διευρυνθουν ωστε να περιλάβουν αυστηροτερες προβλεψεις για τους συγκεκριμενους χωρους. Οι υποχρεωσεις που απορρεουν απο το άρθρο 30 της Συμβασης αποτελουν αντικειμενο οχι τοσο νομοθετικων ρυθμισεων αλλά σχετικων δράσεων και πολιτικων. Βασικη κατευθυνση και προτεραιοτητα θα πρεπει να αποτελεσει η διασφάλιση της ισης προσβασης των ατομων με αναπηρια σε δράσεις πολιτισμου, τουρισμου και ψυχαγωγιας σε σχεση με τα άτομα χωρις αναπηρια. Συνεπως, και οι κατευθυνσεις αλλαγων σε νομοθετικο επιπεδο θα πρεπει να εστιάσουν στην προσβασιμοτητα και στη συμμετοχη σε δράσεις άθλησης, ψυχαγωγιας, αναψυχης, πολιτισμου. Σε δευτερο επιπεδο, θα πρεπει να σχεδιαστουν ειδικες δράσεις προωθησης των δραστηριοτητων αυτων για τα άτομα με αναπηρια. ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ 7.1 Συμμετοχη στην πολιτικη και δημοσια ζωη – Αρθρο 29 7.1.1 Το δικαιωμα για συμμετοχη στην πολιτικη και δημοσια ζωη οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η συμμετοχη στην πολιτικη και δημοσια ζωη ειναι καθοριστικης σημασιας για την προαγωγη των δικαιωμάτων και την εξελιξη των ατομων με αναπηρια. Μεσω της συμμετοχης τους μπορουν να ασκουν επιρροη στη ληψη αποφάσεων που επιδρουν άμεσα στη ζωη τους, οπως η επιλογη των πολιτικων εκπροσωπων, η μεταρρυθμιση η η παρακολουθηση της εφαρμογης της νομοθεσιας, των πολιτικων και των πρακτικων που επηρεάζουν άμεσα η εμμεσα τα δικαιωματά τους. Η ευρεια εννοια της συμμετοχης που υιοθετειται απο τη Συμβαση (άρθρο 29) καλυπτει κάθε διαδικασια ληψης αποφάσεων που επηρεάζει τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια, συμπεριλαμβανομενων και των τομεων της ανάπτυξης και της ανθρωπιστικης βοηθειας. 7.1.2 Το δικαιωμα του εκλεγειν, του εκλεγεσθαι και της συμμετοχης στη δημοσια ζωη στην ελληνικη εννομη τάξη Το Συνταγμα κατοχυρωνει το δικαιωμα ολων για συμμετοχη στην πολιτικη ζωη της χωρας (άρθρο 5 παρ.1). Η ελευθερη συμμετοχη στην πολιτικη της χωρας κατοχυρωνεται στη συγκεκριμενη διάταξη, μονο στο μετρο που δεν προστατευεται ειδικά απο άλλες διατάξεις, δηλαδη απο διατάξεις που εγγυωνται συγκεκριμενα πολιτικά δικαιωματα, οπως το δικαιωμα του εκλεγειν και του εκλεγεσθαι, το δικαιωμα ιδρυσης πολιτικων κομμάτων η διατάξεις που κατοχυρωνουν επιμερους ατομικά δικαιωματα, τα οποια μπορει να εχουν και πολιτικες πλευρες, οπως η ελευθερια συναθροισεως, η ελευθερια γνωμης η πληροφοριας κ.λπ. [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 65] #Συμμετοχη στην εκλογικη διαδικασια #Δικαιωμα του εκλεγειν Με το άρθρο 51 παρ. 3 του Ελληνικου Συντάγματος κατοχυρωνεται η καθολικοτητα της ψηφοφοριας και οριζονται περιοριστικά τις περιπτωσεις στις οποιες μπορει ο νομοθετης να περιορισει το εκλογικο δικαιωμα, αναφεροντας ρητά τους συγκεκριμενους λογους για τους οποιους μπορει να γινει αυτο (ηλικια, ανικανοτητα δικαιοπραξιας, αμετάκλητη ποινικη καταδικη για ορισμενα εγκληματα). Το ζητουμενο στη συγκεκριμενη περιπτωση φαινεται να αφορά τα άτομα με αναπηρια που δεν εχουν δικαιοπρακτικη ικανοτητα, δηλαδη κυριως τα άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας και τα άτομα με νοητικη υστερηση. Συμφωνα με τον Εκλογικο Κωδικα (ΠΔ 96/2007) στερουνται του δικαιωματος του εκλεγειν οσοι α. βρισκονται σε πληρη στερητικη δικαστικη συμπαράσταση… Με τη διάταξη του άρθρου 51 παρ. 3 καθιερωνονται ρητά η αρχη της αμεσοτητας, η αρχη της καθολικοτητας, η αρχη της μυστικοτητας της ψηφοφοριας. Η αρχη της υποχρεωτικοτητας της ψηφοφοριας καθιερωνεται με την παρ. 5, ενω η αρχη της ελευθεριας και η αρχη της γνησιοτητας της ψηφοφοριας καθιερωνονται με το άρθρο 52 του Συντάγματος. Οι αρχες αυτες αποτελουν αυτονοητες θεμελιωδεις αρχες του δημοκρατικου πολιτευματος [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 66]. Συμφωνα με τον Εκλογικο Κωδικα προβλεπονται ποινες για εκεινον που «με βια η απειλες βιας παρεμποδιζει τον εκλογεα να ασκησει το εκλογικο του δικαιωμα η επιβάλλει την άσκηση του υπερ η εναντιον κάποιου υποψηφιου» (άρθρο 112). Επιπλεον, εστω και αν δεν αναφερεται ρητά, η αρχη της ισοτητας της ψηφου κατοχυρωνεται με το ελληνικο Συνταγμα και θεμελιωνεται στη γενικη αρχη της ισοτητας, ενω κατοχυρωνεται και η αρχη της ατομικοτητας της ψηφοφοριας, εμμεσα απο τις διατάξεις των άρθρων 51 παρ. 2 και 3 και 54 παρ.1-2 του Συντάγματος. Το εκλογικο δικαιωμα ασκειται αυτοπροσωπως απο τον κάθε εκλογεα. Στο άρθρο 44 παρ. 2 του Συντάγματος οριζονται οι προυποθεσεις και η διαδικασια για τη διεξαγωγη δημοψηφισματος, που αποτελει διαδικασια άμεσης παρεμβασης του λαου, με την εννοια του εκλογικου σωματος για την αποφαση επι σημαντικων θεμάτων. Για τη διενεργεια των εκλογικων διαδικασιων, χρησιμοποιουνται ιδια ψηφοδελτια, συγκεκριμενης μορφης. Ειναι μονο εντυπα, λευκά και ορθογωνιου σχηματος (Αρθρο 70 Εκλογικου Κωδικα). Εκλογεις, που απο σωματικη αδυναμια δεν μπορουν να ακολουθησουν τη διαδικασια οπως οριζεται στο νομο, εχουν το δικαιωμα για το σκοπο αυτο να απευθυνθουν στον αντιπροσωπο της δικαστικης αρχης η σε μελος της εφορευτικης επιτροπης, οι οποιοι ειναι υποχρεωμενοι να τους βοηθησουν (Αρθρο 83). Η διαδικασια βοηθειας αφορά ρητά τα άτομα με σωματικη αδυναμια, οπως αναφερεται και καλυπτει και άτομα που λογω αναπηριας δεν μπορουν να ακολουθησουν επακριβως τις προαναφερομενες διαδικασιες. #Δικαιωμα του εκλεγεσθαι Συμφωνα με το άρθρο 55 παρ. 1 του Συντάγματος, για να εκλεγει κάποιος βουλευτης απαιτειται «να ειναι Ελληνας πολιτης, να εχει τη νομιμη ικανοτητα να εκλεγει και να εχει συμπληρωσει το εικοστο πεμπτο ετος της ηλικιας του κατά την ημερα εκλογης». Με τη συγκεκριμενη διάταξη καθοριζεται η γενικη αρχη της εκλογιμοτητας κάθε προσωπου που εχει τα αναφερομενα προσοντα και καθοριζονται περιοριστικά τα θετικά προσοντα της εκλογιμοτητας. Οι συγκεκριμενες προυποθεσεις περιλαμβάνονται και στο άρθρο 29 παρ.1 του Εκλογικου Κωδικα. Συγκεκριμενες εξαιρεσεις απο την αρχη εκλογιμοτητας ενος προσωπου, αν και διαθετει τα θετικά προσοντα εκλογιμοτητας, αναφερονται στο άρθρο 56 του Συντάγματος, χωρις να περιλαμβάνεται η αναπηρια. #Συμμετοχη στο χειρισμο δημοσιων υποθεσεων Η ελευθερια ιδρυσης πολιτικων κομμάτων και η ελευθερια συμμετοχης σε αυτά κατοχυρωνεται στο άρθρο 29 παρ.1 του Συντάγματος και αποτελει ατομικο δικαιωμα των Ελληνων πολιτων, οι οποιοι εχουν το εκλογικο δικαιωμα χωρις άλλο περιορισμο. Συγκεκριμενες διατάξεις που να απαγορευουν τη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια σε οργανωσεις, ενωσεις η φορεις και ειδικά σε ενωσεις ατομων με αναπηρια δεν καταγράφονται στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο. Το συγκεκριμενο δικαιωμα των ατομων με αναπηρια καλυπτεται απο τη γενικη διάταξη του άρθρου 12 παρ. 1 του Συντάγματος, το οποιο κατοχυρωνει το ατομικο δικαιωμα της συνενωσης. Βάσει του Ν.2430/1996, κοινωνικος εταιρος της πολιτειας σε θεματα αναπηριας ειναι η Εθνικη Συνομοσπονδια Ατομων με Αναπηρια, ο τριτοβάθμιος κοινωνικοσυνδικαλιστικος φορεας του αναπηρικου κινηματος, που αποτελει, στην ουσια, τον φορεα εκπροσωπησης των ατομων με αναπηρια και των οικειων τους τοσο στην πολιτεια οσο και στην κοινωνια. Σε ο, τι αφορά την τοπικη αυτοδιοικηση, προβλεπεται η συσταση και λειτουργια Υπηρεσιας Θεμάτων Ατομων με Αναπηρια στις Περιφερειες. 7.1.3 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 29 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Ενα πρωτο συμπερασμα ειναι πως τα άτομα με αναπηρια δεν περιοριζονται στην άσκηση των πολιτικων δικαιωμάτων τους με βάση δυσανάλογους ορους σε σχεση με τους υπολοιπους πολιτες. Ωστοσο το άρθρο 29 της Συμβασης θα πρεπει να εξεταστει και σε στενη συνάρτηση με το άρθρο 12, που κατοχυρωνει την ισοτητα ενωπιον του νομου για τα άτομα με αναπηρια και την παροχη της οποιας απαιτουμενης υποστηριξης προκειμενου να μπορεσουν να ειναι φορεις του δικαιωματος για δικαιοπραξια και να το ασκουν. Συνηθως, άτομα που αντιμετωπιζουν προβλημα ψυχικης υγειας και άτομα με νοητικη υστερηση ειναι εκεινα που τιθενται σε καθεστως πληρους δικαστικης συμπαράστασης, συμφωνα με τις διατάξεις του Αστικου Κωδικα και στερουνται του δικαιωματος τους να μετεχουν σε εκλογικες διαδικασιες, ειτε ως εκλογεις ειτε ως υποψηφιοι και να μετεχουν στη διαμορφωση των δημοσιων πολιτικων. Διακρισεις δεν γινονται ουτε αναφορικά με τις γυναικες, καθως ολοι οι Ελληνες και Ελληνιδες, με εκλογικά δικαιωματα, εχουν δικαιωμα συμμετοχης. Ωστοσο, δεν προβλεπονται ειδικά προγράμματα ενημερωσης και εκπαιδευσης ουτε για άτομα με αναπηρια γενικά ουτε ειδικοτερα για γυναικες με αναπηρια. Για τη διεξαγωγη της εκλογικης διαδικασιας, το Υπουργειο Εσωτερικων εκδιδει κάθε φορά οδηγιες διενεργειάς της. Οι οδηγιες απευθυνονται στους πολιτες στο συνολο τους και επομενως και στα άτομα με αναπηρια, για τα οποια δεν λαμβάνεται ειδικη μεριμνα. Για παράδειγμα, οι εκλογικοι κατάλογοι η το εκλογικο τμημα στο οποιο ψηφιζει ο κάθε εγγεγραμμενος αναρτωνται, απο το Υπουργειο Εσωτερικων και στην ηλεκτρονικη του σελιδα, χωρις να υπάρχει οποιαδηποτε προβλεψη προκειμενου αυτες οι πληροφοριες και το υλικο να ειναι προσβάσιμο στα άτομα με αναπηρια. Η παροχη ειδικης ενημερωσης ανηκει κυριως στην ιδιωτικη πρωτοβουλια και στις οργανωσεις και ενωσεις ατομων με αναπηρια. #Δικαιωμα ψηφου Το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια να μετεχουν στις εκλογικες διαδικασιες ως εκλογεις δεν θιγεται. Μονο στις περιπτωσεις που δεν συγκεντρωνουν τα απαιτουμενα προσοντα προκειμενου να ειναι μελη του εκλογικου σωματος (ανάμεσα σε αυτά ειναι και η τελεση σε καθεστως πληρους δικαστικης συμπαράστασης) δεν μπορει να τους επιτραπει να ψηφισουν. Στην πράξη, ωστοσο, εχουν αναφερθει προβληματα οσον αφορά την άσκηση του εκλογικου δικαιωματος ατομων με –νοητικη κυριως- αναπηρια, καθως, αν και ηταν κανονικά εγγεγραμμενοι στους εκλογικους καταλογους και δεν τελουσαν σε καθεστως δικαστικης συμπαράστασης, συνάντησαν εμποδια στη διαδικασια ψηφοφοριας, λογω αυθαιρετης αμφισβητησης της ικανοτητάς τους απο δικαστικους αντιπροσωπους. Σε κάποιες περιπτωσεις χρειάστηκε ακομη και η παρεμβαση σε επιπεδο Υπουργειου Εσωτερικων και η άμεση εκδοση σχετικων οδηγιων προκειμενου να διευκρινιστει πως για κανεναν λογο δεν μπορει να μην επιτραπει η συμμετοχη στην εκλογικη διαδικασια σε άτομο που εχει το εκλογικο δικαιωμα. Η εξασφάλιση προσβασιμοτητας των εγκαταστάσεων οπου διενεργουνται οι εκλογες για κάθε μορφη αναπηριας καλυπτεται απο την υποχρεωση προσβασιμοτητας ολων των δημοσιων κτιριων, καθως ειθισται τα εκλογικά κεντρα να ειναι δημοσιοι χωροι. Ωστοσο, στην πράξη τα προβληματα ειναι πολλά και κάθε άλλο παρά «εξασφαλισμενη» ειναι η προσβασιμοτητα των δημοσιων κτιριων και των χωρων που απευθυνονται στο ευρυ κοινο, παρά τις σχετικες νομοθετικες προβλεψεις (σχετικά στην ενοτητα που αφορά το άρθρο 9). Σε περιπτωσεις προβλεπεται η δυνατοτητα παροχης βοηθειας απο τους αρμοδιους για τη διενεργεια της εκλογικης διαδικασιας. Ωστοσο, η διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 83 του Εκλογικου Κωδικα, περι υποχρεωσης των δικαστικων εκπροσωπων η μελων της εφορευτικης επιτροπης να βοηθησουν άτομα με σωματικη αδυναμια στη διαδικασια ψηφοφοριας ειναι γενικου χαρακτηρα. Αυτο αναγνωριζεται και στην Εγκυκλιο 20/Α.Π.50039/3-9-2010 με ΘΕΜΑ:«Διευκολυνσεις για την άσκηση του εκλογικου δικαιωματος απο πολιτες με αναπηριες κατά τις Δημοτικες και Περιφερειακες εκλογες της 7ης Νοεμβριου 2010 και τις επαναληπτικες της 14ης Νοεμβριου 2010» του Υπουργειου Εσωτερικων, στην οποια αναφερεται πως «επιβάλλεται να ληφθουν ολα τα αναγκαια μετρα, προκειμενου να καταστει δυνατη η συμμετοχη και των εκλογεων αυτων στην κορυφαια εκδηλωση της δημοκρατιας». Με τη συγκεκριμενη Εγκυκλιο το Υπουργειο παρειχε περαιτερω οδηγιες και διευκρινισεις σχετικά με τη διευκολυνση των ατομων με αναπηριες κατά την άσκηση του εκλογικου τους δικαιωματος. Ωστοσο, οι προβλεπομενες διευκολυνσεις ουσιαστικά λαμβάνουν υποψη μονο τα άτομα με σωματικη αναπηρια και δεν συνεκτιμουν τις ανάγκες που πιθανοτατα εχουν άτομα με άλλη μορφη αναπηριας. Σε περιπτωση εκλογεων με προβληματα ορασης δεν προβλεπεται κάποια προσαρμογη των ψηφοδελτιων, δηλαδη δεν υπάρχουν ψηφοδελτια σε μορφη Μπράιγ, ουτε προβλεπεται η υπαρξη ειδικου οδηγου ψηφοφοριας ειτε σε Μπράιγ ειτε με μεγάλους χαρακτηρες, για άτομα που αντιμετωπιζουν προβλημα ορασης ειτε σε απλη γλωσσα για άτομα με νοητικη υστερηση. Και σε αυτες τις περιπτωσεις, ο δικαστικος αντιπροσωπος με προσωπικη του μεριμνα και τη συνδρομη μελων της εφορευτικης επιτροπης, αν χρειαστει παρεχει την απαιτουμενη βοηθεια με τον προσφοροτερο τροπο, προκειμενου οι εκλογεις με συγκεκριμενη αναπηρια να ασκησουν το δικαιωμά τους, χρησιμοποιωντας τα κοινά για ολους ψηφοδελτια. Ωστοσο, αυτο δεν συμβαδιζει απολυτα με την αρχη της μυστικοτητας της ψηφοφοριας, οπως οριζεται και στη Συμβαση, αλλά και απο το ελληνικο Συνταγμα. #Δικαιωμα εκλεγεσθαι Ειδικοι περιορισμοι για τα άτομα με αναπηρια δεν τιθενται απο το θεσμικο πλαισιο, οπως δεν προβλεπονται ουτε ειδικες διευκολυνσεις, προκειμενου αυτο να καταστει εφικτο η να αντιμετωπιστουν συγκεκριμενα εμποδια. Αναφορικά με το δικαιωμα του εκλεγεσθαι, η ελληνικη πραγματικοτητα δειχνει πως τα άτομα με αναπηρια που θετουν υποψηφιοτητα και καταφερνουν να φτάσουν μεχρι τα βουλευτικά εδρανα ειναι ελάχιστα (ενδεικτικά, στις βουλευτικες εκλογες του 2007, οι υποψηφιοι βουλευτες με αναπηρια ηταν μολις εννεα). Το δικαιωμά τους να θετουν υποψηφιοτητα δεν θιγεται, με βάση το θεσμικο πλαισιο, ωστοσο, πρακτικά, τα ζητηματα που εχουν να αντιμετωπισουν αναφορικά με άλλες πτυχες της ζωης τους και τα γενικοτερης φυσεως προβληματα που καλουνται να επιλυσουν τα άτομα με αναπηρια στην Ελλάδα, δεν δημιουργουν ευνοικες προυποθεσεις προκειμενου να διεκδικησουν πολιτικά αξιωματα. #Ασκηση δημοσιων λειτουργημάτων Αναφορικά με την άσκηση δημοσιων λειτουργημάτων και ειδικά στην περιπτωση που κάποιο άτομο με αναπηρια εκλεγει στο κοινοβουλιο, συμφωνα με τον Κανονισμο της Βουλης, ο Προεδρος της Βουλης, εγγυάται την παροχη διοικητικης και υλικοτεχνικης υποστηριξης σε βουλευτες που ειναι τυφλοι, η κωφάλαλοι η εχουν αναπηρια σε ποσοστο τουλάχιστον 80%. #Συμμετοχη στο χειρισμο δημοσιων υποθεσεων Για το δικαιωμα συμμετοχης των ατομων με αναπηρια στα κομματα, σε μη κυβερνητικες οργανωσεις η άλλες ενωσεις και οργανισμους ισχυει, με βάση το θεσμικο πλαισιο, ο,τι ισχυει και για το συνολο των πολιτων. Δεν καταγράφονται ειδικες ρυθμισεις που να αποκλειουν τα άτομα με αναπηρια απο ανάλογες δράσεις αλλά ουτε ειδικες προβλεψεις για μετρα ενθάρρυνσης της συμμετοχης των ατομων με αναπηρια σε δημοσιες υποθεσεις. H συμμετοχη των πολιτων στη ληψη αποφάσεων και στη διαμορφωση των πολιτικων προωθειται τα τελευταια χρονια μεσω παρεμβάσεων ενισχυσης της διαβουλευσης και της πληροφορησης των πολιτων. Με το προγραμμα «Διαυγεια» ολες οι διοικητικες πράξεις και αποφάσεις δημοσιευονται και τιθενται στη διάθεση του κάθε πολιτη. Θεωρητικά, η πληροφορηση αυτη αφορά και τα άτομα με αναπηρια, ωστοσο, στην πράξη, ο δικτυακος τοπος δεν πληροι προδιαγραφες προσβασιμοτητας. Οπως και η ιστοσελιδα διαβουλευσης opengov.gr. 7.1.4 Κατευθυνσεις αλλαγων Προκειμενου η ελληνικη νομοθεσια να ειναι πληρως συμβατη με το άρθρο 29 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια: • Ο Εκλογικος Κωδικας πρεπει να τροποποιηθει/συμπληρωθει στα ακολουθα σημεια, προκειμενου να μην αποκλειονται, άμεσα η εμμεσα, απο την εκλογικη διαδικασια άτομα με αναπηρια και να αρθουν εμποδια στην άσκηση της. * Η υποχρεωση παροχης βοηθειας να ρυθμιζεται ρητά για το συνολο των ατομων με αναπηρια και οχι μονο για «άτομα με σωματικη αδυναμια». * Να μην ειναι μονο ο δικαστικος αντιπροσωπος η τα μελη της εφορευτικης επιτροπης εκεινοι που θα εχουν την ευθυνη για την παροχη βοηθειας. Προκειμενου να επιτευχθει η πληρης συμβατοτητα με τη Συμβαση, θα πρεπει να παρεχεται η ευχερεια επιλογης στο άτομο με αναπηρια του προσωπου που θα το υποστηριξει για να εκφράσει την ψηφο του. Η προβλεψη αυτη θα πρεπει ωστοσο να διασφαλιζει την υποχρεωση σεβασμου της βουλησης και της επιλογης του και να τιθεται συγκεκριμενο πλαισιο υποχρεωσεων για το άτομο που αναλαμβάνει το ρολο του βοηθου. Προκειμενου να επιτευχθει πληρης συμβατοτητα πρεπει επισης να υφισταται η δυνατοτητα για την παροχη και «ζωντανης βοηθειας» μεσω διερμηνεων της νοηματικης γλωσσας. * Να υπάρξει προβλεψη για εναλλακτικους τροπους άσκησης του δικαιωματος ψηφου, προκειμενου περισσοτερα άτομα με αναπηρια να μπορουν να το ασκουν χωρις να χρειάζονται τη βοηθεια τριτων. Αυτο περιλαμβάνει αφενος την υπαρξη ψηφοδελτιων και σε Μπράιγ η με μεγάλους και ευανάγνωστους χαρακτηρες και επιπλεον τη δυνατοτητα εκδοσης υποστηρικτικου υλικου σε συνδυασμο με τα ψηφοδελτια το οποιο θα κατευθυνει τα άτομα με αναπηρια. Για την εξυπηρετηση των ατομων με αναπηρια με χρηση ειδικου υλικου μπορει να τους παρεχεται η δυνατοτητα να καταθεσουν ανάλογη αιτηση για την παροχη του σε ευλογο διάστημα πριν απο τις εκλογες. Επιπλεον, υποστηριξη σε άτομα με αναπηρια για την άσκηση της ψηφου μπορει να παρεχεται και με αξιοποιηση νεων τεχνολογιων. • Να καταρτιστουν και να τεθουν σε εφαρμογη προγράμματα και εκστρατειες ενημερωσης για τα άτομα με αναπηρια (σε προσβάσιμες μορφες) αλλά και για κάθε εμπλεκομενο στην εκλογικη διαδικασια, προκειμενου να κατανοησουν πληρως τη φυση και την εκταση των δικαιωμάτων ψηφου και συμμετοχης στην πολιτικη και δημοσια ζωη. • Να σχεδιαστει και να δημιουργηθει ενημερωτικο υλικο για την εκλογικη διαδικασια που να απευθυνεται ειδικά στα άτομα με αναπηρια, διαθεσιμο σε προσιτες σε αυτά μορφες. • Στο ενημερωτικο και πληροφοριακο υλικο που απευθυνεται στους υπευθυνους για τη διεξαγωγη της εκλογικης διαδικασιας να υπάρχει ειδικη αναφορά σχετικά με τα άτομα με αναπηριες, τα δικαιωματά τους και οδηγιες για το πως μπορει να διασφαλιστει η πληρης απολαυση τους. • Να ληφθουν τα απαραιτητα μετρα προκειμενου να διασφαλιζεται πως οι εκλογικες πληροφοριες, συμπεριλαμβανομενων και των προγραμμάτων των υποψηφιων κομματικων συνδυασμων, ειναι προσβάσιμα στα άτομα με αναπηρια • Η συμμετοχη της ΕΣΑμεΑ ως εταιρου της πολιτειας σε ολες τις δημοσιες δράσεις που αφορουν τα άτομα με αναπηρια μπορει να θεωρηθει θετικη πρακτικη. Αντιστοιχες δράσεις συμμετοχης μπορουν να ενθαρρυνονται και σε περιφερειακο η τοπικο επιπεδο. Αναφορικά με το καθεστως της δικαστικης συμπαράστασης, που εχει ως συνεπεια την απωλεια της δικαιοπρακτικης ικανοτητας, τα σχετικά ζητηματα προσεγγιζονται στην ανάλυση για το Αρθρο 12 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. ΑΤΟΜΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 8.1 Ελευθερη μετακινηση και ιθαγενεια – Αρθρο 18 8.1.1 Το δικαιωμα στην ελευθερη μετακινηση και στην ιθαγενεια οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το άρθρο 18 αποσκοπει να απαγορευσει κάθε διάκριση λογω αναπηριας στη νομοθεσια, τις πολιτικες και τις πρακτικες που διασφαλιζουν την ελευθερη μετακινηση μεταξυ κρατων, την ελευθερη επιλογη κατοικιας και την αποκτηση ιθαγενειας. Συνεπως. θα πρεπει να ισχυουν για τα άτομα με αναπηρια οι ιδιες ρυθμισεις που ισχυουν για τους υπολοιπους πολιτες. 8.1.2 Το δικαιωμα στην ελευθερη μετακινηση και στην ιθαγενεια στην ελληνικη εννομη τάξη Το Ελληνικο Συνταγμα απαγορευει τη ληψη ατομικων διοικητικων μετρων περιορισμου ελευθερης μετακινησης η εγκατάστασης στη χωρα για οποιονδηποτε Ελληνα, καθως και εισοδου η εξοδου απο αυτη (άρθρο 5 παρ.4). Το δικαιωμα εγκαταστάσεως, οπως και το δικαιωμα εισοδου στην Ελλάδα απορρεει απο την εννοια της ελληνικης ιθαγενειας, της οποιας αποτελει εγγενες στοιχειο. Το περιεχομενο της ελευθεριας κινησεως ειναι ευρυτατο, περιλαμβάνει την κινηση οπωσδηποτε, οπουδηποτε και οποτεδηποτε. Η διασφάλιση της ελευθεριας εξοδου κάθε ατομου απο τη χωρα, της ελευθεριας του να την εγκαταλειψει οριστικά (οριστικη μετανάστευση) η προσωρινά (προσωρινη αποδημια) αποτελει ασφαλες κριτηριο για το επιπεδο της ελευθεριας και της δημοκρατιας σε μια χωρα. Το δικαιωμα εξοδου απο την Ελλάδα κάθε Ελληνα πολιτη απορρεει απο την προσωπικη του ελευθερια, που το Συνταγμα χαρακτηριζει ως «απαραβιαστη», στο άρθρο 5 παρ.3. Το θεμα της ιθαγενειας στο ελληνικο Συνταγμα ρυθμιζεται απο το άρθρο 4 παρ. 3, που οριζει οτι Ελληνες πολιτες ειναι οσοι εχουν τα προσοντα που οριζει ο νομος. Η ελληνικη ιθαγενεια μπορει να αφαιρεθει μονο σε περιπτωση που κάποιος απεκτησε εκουσια άλλη ιθαγενεια η ανελαβε σε ξενη χωρα υπηρεσια αντιθετη προς τα εθνικά συμφεροντα, με τις προυποθεσεις και τη διαδικασια που προβλεπει ειδικοτερα ο νομος. Ο καθορισμος των προσοντων για την κτηση της ιθαγενειας ανηκει στις αρμοδιοτητες του κοινου νομοθετη. Τα ζητηματα ιθαγενειας ρυθμιζονται στον Κωδικα Ελληνικης Ιθαγενειας (ν. 3284/2004) οι ρυθμισεις του οποιου αφορουν το συνολο των ατομων και δεν καταγράφεται κάποια ευθεια διάκριση για τα άτομα με αναπηρια. Η διαδικασια πολιτογράφησης ρυθμιζεται επισης στον Κωδικα Ελληνικης Ιθαγενειας, ενω το θεσμικο πλαισιο για τη μετανάστευση στην Ελλάδα θετει ο Νομος 3386/2005 με τον οποιο ρυθμιζονται θεματα που αφορουν την εισοδο, διαμονη και κοινωνικη ενταξη υπηκοων τριτων χωρων στην ελληνικη επικράτεια. Περιορισμοι που αφορουν τα άτομα με αναπηρια δεν ισχυουν, ουτε προβλεπονται στο νομο περιορισμοι για τη χορηγηση άδειας παραμονης που εχουν να κάνουν με την υπαρξη αναπηριας. 8.1.3 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 18 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το ελληνικο θεσμικο πλαισιο καλυπτει το συνολο των πολιτων, χωρις ειδικη αναφορά, θετικη η αρνητικη διάκριση για τα άτομα με αναπηρια και φαινεται να ειναι συμβατο, τουλάχιστον επι της αρχης, με τις υποχρεωσεις που απορρεουν απο το άρθρο 18 της Συμβασης. Στην πράξη ωστοσο εχουν εντοπιστει περιπτωσεις προβλημάτων αναφορικά με την περιπτωση αποκτησης της ελληνικης ιθαγενειας με τη διαδικασια της πολιτογράφησης, κυριως λογω μη προβλεψης, στο γράμμα του νομου, ευλογων προσαρμογων στη διαδικασια, σε περιπτωσεις που άτομα με αναπηρια δεν μπορουν να ακολουθησουν κατά γράμμα τη διαδικασια. Σε ορισμενες περιπτωσεις εχει διαπιστωθει πως υπάλληλοι των αρμοδιων υπηρεσιων δεν προβαινουν στην εξεταση της ουσιας του θεματος και δεν προσπαθουν να βρουν λυση, προκειμενου να αντιμετωπιστουν εμποδια λογω αναπηριας, τα οποια αφορουν την προβλεπομενη απο το νομο διαδικασια της συνεντευξης η ορκωμοσια, για άτομα που μπορει να αντιμετωπιζουν θεμα κωφαλαλιας η νοητικη υστερηση η να τελουν σε δικαστικη συμπαράσταση και να στερουνται δικαιοπρακτικης ικανοτητας. Τετοια περιπτωση καταγράφεται σε επιστολη της ΕΣΑμεΑ προς τον Υπουργο Εσωτερικων το Δεκεμβριο του 2011 [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 67] για περιπτωση αλλοδαπης γυναικας με αναπηρια, που εκανε αιτηση για αποκτηση ελληνικης ιθαγενειας και η διαδικασια «πάγωσε» διοτι, λογω της αναπηριας της, η αιτουσα δεν μπορουσε να μιλησει και να δωσει την προβλεπομενη απο το νομο συνεντευξη. Το θεμα εχει επιχειρηθει να αντιμετωπιστει με εγκυκλιους απο την πλευρά των αρμοδιων φορεων, ενω σχετικά εχει γνωμοδοτησει και το Νομικο Συμβουλιο του Κράτους. Με ανάλογη υποθεση ειχε ασχοληθει και ο Συνηγορος του Πολιτη τον Απριλιο του 2010, μετά απο αναφορά πολιτη σχετικά με μη ολοκληρωση διαδικασιας αποδοσης ιθαγενειας σε τεκνο με βαριά νοητικη αναπηρια, το οποιο τελουσε σε καθεστως δικαστικης συμπαράστασης. Οι αρμοδιες αρχες δεν ολοκληρωσαν τη διαδικασια, καθως τεθηκε κωλυμα ως προς το διαδικαστικο ζητημα της ορκωμοσιας. Το Υπουργειο Εσωτερικων εξεδωσε την υπ΄αριθμ.82215/101146/12-3-2010 εγκυκλιο της Διευθυνσης Ιθαγενειας σχετικά με την πολιτογράφηση αλλοδαπων που παρουσιάζουν αποδεδειγμενα σημαντικη νοητικη η ψυχικη αναπηρια η τελουν υπο πληρη στερητικη δικαστικη συμπαράσταση. Συμφωνα με αυτη απο τη στιγμη που η αρμοδια υπηρεσια διαπιστωσει απο συγκεκριμενα στοιχεια και δικαιολογητικά πως ο αλλοδαπος αντιμετωπιζει σοβαρο προβλημα νοητικης η ψυχικης υγειας ειναι υποχρεωμενη να ζητησει το διορισμο δικαστικου συμπαραστάτη προκειμενου να ξεκινησει η διαδικασια με νομιμη υποβολη αιτησης. Το προσωπο που οριζεται δικαστικος συμπαραστάτης μπορει να κινησει τη διαδικασια κτησης ελληνικης ιθαγενειας και μπορει να δωσει και τον ορκο νομιμως, στο πλαισιο της κατά το νομο αντιπροσωπευτικης του εξουσιας. Ακομη, το Νομικο Συμβουλιο του Κράτους γνωμοδοτησε για το θεμα της δυνατοτητας η μη αποκτησης της ελληνικης ιθαγενειας απο άτομο με νοητικη υστερηση η με προβληματα ψυχικης υγειας που τελει υπο το καθεστως δικαστικης συμπαράστασης [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 68], μετά απο αιτημα του Συνηγορου του Πολιτη. Συμφωνα με τη γνωμη της πλειοψηφιας (ψηφοι πεντε εναντι μιας) εκρινε πως στην περιπτωση βαριάς ψυχικης η διανοητικης διαταραχης νομιμως παραλειπεται η διαδικασια της συνεντευξης, για λογους ανωτερης βιας, τονιζοντας πως η αρμοδια για τη διαδικασια της πολιτογραφησεως υπηρεσια οφειλει να ερευνά σε κάθε περιπτωση τη συνδρομη των αναγκαιων προυποθεσεων και να απαλλάσσει τον αλλοδαπο απο την υποχρεωση εμφάνισης ενωπιον της επιτροπης για συνεντευξη, εφοσον συντρεχουν λογοι ανωτερης βιας εξαιτιας βαριάς μορφης νοσου. Αν και η προστασια του δημοσιου συμφεροντος ειναι βασικο ζητουμενο και ο αρμοδιος Υπουργος εχει την ευχερεια να απορριψει αιτηση πολιτογράφησης χωρις να απαιτειται η οποιαδηποτε αιτιολογια, το Συμβουλιο εκρινε πως δεν θα πρεπει οι σχετικες διατάξεις να ερμηνευθουν με τετοιο άκαμπτο τροπο ωστε τα άτομα που πάσχουν απο σοβαρο νοητικο η ψυχικο προβλημα να στερουνται δια βιου και χωρις καμιά εξαιρεση του δικαιωματος να υποβάλουν αιτηση πολιτογράφησης. Αναφορικά με το ζητημα της ορκωμοσιας γινεται δεκτο οτι νομιμως ο ορκος δινεται απο τον νομιμο εκπροσωπο του ατομου με τη νοητικη η ψυχικη αναπηρια, το δικαστικο συμπαραστάτη του. 8.1.4 Κατευθυνσεις αλλαγων Η αναπηρια δεν αποτελει λογο διάκρισης και διαφορετικης μεταχειρισης και παρατηρειται, επι της αρχης, συμβατοτητα με το άρθρο 18 της Συμβασης. Τα ζητηματα που ανακυπτουν στην εφαρμογη της νομοθεσιας ουσιαστικά δεν αποτελουν διακρισεις εναντι των ατομων με αναπηρια αλλά απορρεουν απο ελλειψεις, ασυμβατοτητες και προβληματα του γενικου θεσμικου πλαισιου που διεπει την προσβασιμοτητα, την επικοινωνια με τη δημοσια διοικηση, τη δικαιοπρακτικη ικανοτητα και τις ευλογες προσαρμογες. Στην πλειονοτητά τους, τα επιμερους ζητηματα εχουν αντιμετωπιστει στις ενοτητες για τα άρθρα 9 και 12 της Συμβασης. Τα προβληματα που καταγράφονται στην πράξη αντιμετωπιστηκαν με την εκδοση εγκυκλιων Ωστοσο, ανάλογα θεματα θα μπορουσαν να αντιμετωπιστουν χωρις να απαιτειται οποιαδηποτε ερμηνευτικη παρεμβαση αν: • Το Κράτος αναπτυξει συστηματικά και οργανωμενα προγράμματα κατάρτισης των υπαλληλων του αναφορικά με τα θεματα των ατομων με αναπηρια και την υποχρεωση ευλογων προσαρμογων. • Αν εφαρμοστουν οι προβλεψεις σχετικά με την προσβασιμοτητα τοσο σε υποδομες, οσο κυριως, και σε υπηρεσιες και στην επικοινωνια του πολιτη με τις δημοσιες υπηρεσιες. Στη συγκεκριμενη περιπτωση, η ρητη προβλεψη για την υποχρεωση της διοικησης να επικοινωνει στην ελληνικη νοηματικη γλωσσα δεν θα εθετε προβλημα, προκειμενου άτομα με κωφαλαλια να μπορεσουν να δωσουν την απαιτουμενη απο το νομο συνεντευξη για την αποκτηση της ιθαγενειας. • Αντιστοιχα, η ρητη κατοχυρωση της υποχρεωσης της διοικησης να προχωρά σε ευλογες προσαρμογες για άτομα με αναπηρια θα κάλυπτε τη δυνατοτητα διερμηνειας στη νοηματικη γλωσσα η και οποιαδηποτε άλλη προσαρμογη η και χρηση εναλλακτικων τροπων επικοινωνιας. Τα ζητηματα που απορρεουν για άτομα που βρισκονται σε καθεστως πληρους δικαστικης συμπαράστασης και ο σχετικος προβληματισμος αναπτυσσονται σε σχεση με το άρθρο 12 της Συμβασης. 8.2 Ελευθερια της εκφρασης και της γνωμης και προσβαση στην πληροφορια – Αρθρο 21 8.2.1 Το δικαιωμα στην ελευθερια της εκφρασης και της γνωμης και της προσβασης στην πληροφορια οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το δικαιωμα ελευθερης εκφρασης και κατάθεσης γνωμης και το δικαιωμα προσβασης στην πληροφορηση καλυπτονται απο το άρθρο 21 της Συμβασης. Η Συμβαση αποσκοπει να κατοχυρωσει οχι τα δικαιωματα καθαυτά αλλά τη δυνατοτητα των ατομων με αναπηρια να τα ασκουν σε ιση βάση με τους άλλους και με μεσα και μορφες επικοινωνιας της επιλογης τους. Για την ιση άσκηση του δικαιωματος αυτου δυο στοιχεια ειναι τα ιδιαιτερως σημαντικά: αφενος η διασφάλιση ανεμποδιστης προσβασης σε πληροφοριες και αφετερου η δυνατοτητα του ατομου να εκφράζει και να επικοινωνει τις αποψεις του με οποιον τροπο μπορει και θελει. 8.2.2 Το δικαιωμα για ελευθερια εκφρασης και γνωμης και προσβασης στην πληροφορια στην ελληνικη εννομη τάξη, η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 21 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η ελευθερια της εκφρασης και η προσβαση στην πληροφορια ειναι δικαιωμα που κατοχυρωνεται στο ελληνικο Συνταγμα, σε διεθνεις συμβάσεις που εχει κυρωσει η χωρα μας αλλά και στην ελληνικη νομοθεσια. Το Συνταγμα προστατευει την ελευθερια εκφρασης στο άρθρο 14 παρ. 1. συμφωνα με το οποιο «Καθενας μπορει να εκφράζει και να διαδιδει προφορικά, γραπτά και δια του τυπου τους στοχασμους του τηρωντας τους νομους του Κράτους». Η συνταγματικη διάταξη καθιερωνει το ατομικο δικαιωμα στην ελευθερη εκφραση αλλά και τη θεσμικη εγγυηση της ελευθερης και πλουραλιστικης διαμορφωσης της κοινης γνωμης, που συνδεεται και με το δικαιωμα στην πληροφορηση του άρθρου 5 Α παρ. 1 [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 69]. Η συνταγματικη διάταξη δεν διακρινει τους φορεις του δικαιωματος. Με το άρθρο 5 Α, που προστεθηκε στο ελληνικο Συνταγμα με την Αναθεωρηση του 2001, καθιερωνεται ειδικοτερα το γενικο δικαιωμα στην πληροφορηση αλλά και το δικαιωμα συμμετοχης στην κοινωνια της πληροφοριας. Ειδικά για την πληροφορηση και την προσβαση στη διοικητικη πληροφορια για τα άτομα με αναπηρια, υπάρχουν διάσπαρτες διατάξεις στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο. Η πρωτη γενικη αναφορά στην προσβασιμοτητα της πληροφοριας περιλαμβάνεται στο Νομο 2430/1996 με τον οποιο υιοθετουνται οι κανονες ισων ευκαιριων για τα άτομα με ειδικες ανάγκες οι οποιοι εγκριθηκαν το 1993 απο τη Γενικη Συνελευση των Ηνωμενων, Εθνων. Αλλες αναφορες αφορουν κυριως την προσβαση των ατομων με αναπηρια στις πληροφοριες των υπηρεσιων του δημοσιου. Ο Κωδικας Διοικητικης Διαδικασιας δεν εξαιρει τα άτομα με αναπηρια απο το γενικο δικαιωμα προσβασης στα διοικητικά εγγραφα, ενω συμφωνα με το Νομο 3448/2006 τα άτομα με αναπηρια θα πρεπει να διευκολυνονται στην αναζητηση εγγράφων απο υπηρεσιες του δημοσιου τομεα. Οι διάσπαρτες αυτες διατάξεις εχουν ερμηνευθει με εγκυκλιους που αφορουν στην εξυπηρετηση κατά προτεραιοτητα των ατομων με αναπηρια και στην παροχη διευκολυνσεων για τα ΑμεΑ στις δημοσιες υπηρεσιες. Υπάρχει προβλεψη για υπαρξη ειδικων εντυπων με κατάλληλη μεγεθυνση του κειμενου για διευκολυνση ατομων με προβληματα μερικης ορασης, ωστοσο, δεν υπάρχει ανάλογη προβλεψη για ειδικοτερες ανάγκες πχ διερμηνεα νοηματικης για άτομα με προβληματα ακοης, «ζωντανη» βοηθεια κ.λπ. Τα τελευταια χρονια σημαντικες πρωτοβουλιες αφορουν κυριως την προσβαση στην ηλεκτρονικη πληροφορια και ιδιως στις ιστοσελιδες για τις οποιες εχουν αναπτυχθει διεθνεις κατευθυντηριες γραμμες [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 70] και οδηγιες προσβασιμοτητας περιεχομενου του παγκοσμιου ιστου απο την πρωτοβουλια Web Accessibility Initiative (WAI) του διεθνους οργανισμου World Wide Web Consortium (W3C). Οι προδιαγραφες αυτες δεν ειναι άμεσα δεσμευτικες. Καθιστανται ωστοσο εμμεσα δεσμευτικες στο βαθμο που η διασφάλιση συγκεκριμενων προδιαγραφων προσβασιμοτητας αποτελει προυποθεση για τη χρηματοδοτηση δράσεων μεσω του Εθνικου Στρατηγικου Πλαισιου Αναφοράς. Η προσβαση και πληροφορηση των πολιτων στη νομοθεσια, διοικητικες αποφάσεις και πράξεις επιτυγχάνεται μεσα απο την ελευθερη προσβαση στην ιστοσελιδα του Εθνικου Τυπογραφειου, μεσω της υποχρεωτικης ανάρτησης νομων και πράξεων των κυβερνητικων, διοικητικων και αυτοδιοικητικων οργάνων στο διαδικτυο μεσω του Προγράμματος «Διαυγεια» και μεσα απο την υποχρεωση κάθε δημοσιου φορεα να διαθετει ενημερωμενη ιστοσελιδα. Στην πράξη ωστοσο, ουτε η ιστοσελιδα του Εθνικου Τυπογραφειου ουτε η ιστοσελιδα του «Διαυγεια» ειναι προσβάσιμες σε άτομα με αναπηριες. Ειδικά για ηλεκτρονικες υπηρεσιες, ο Νομος 3979/2011 αναφερεται σε μετρα που πρεπει να ληφθουν προκειμενου, ειδικά τα άτομα με αναπηρια, να εχουν προσβαση στις ηλεκτρονικά παρεχομενες πληροφοριες, αλλά και σε «υποστηρικτικες τεχνολογιες» εννοωντας «ΤΠΕ, οπως υλικο υπολογιστη, λογισμικο, εφαρμογες, εργαλεια ανάπτυξης, και βοηθηματα, για άτομα με αναπηρια γενικά η και εξειδικευμενα για συγκεκριμενους τυπους αναπηριας». Συμφωνα με τη μελετη Measuring Progress of eAccessibility in Europe [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 71], για την Ευρωπαικη Επιτροπη, που ολοκληρωθηκε το 2008, σε ο,τι αφορά το διαδικτυο, απο 12 ιστοσελιδες «κλειδιά» που μελετηθηκαν τοσο του δημοσιου οσο και του ιδιωτικου τομεα καμια δεν πληρουσε εστω και τα ελάχιστα κριτηρια προσβασιμοτητας. Πλεον προσφατα στοιχεια δεν εντοπιστηκαν. Περαιτερω, Μελετη απο το Παρατηρητηριο για την Κοινωνια της Πληροφοριας με τιτλο «Εκτιμηση Ψηφιακου Χάσματος για ΑμεΑ, μετανάστες και άτομα 3ης ηλικιας στην Ελλάδα: Αποτελεσματα, συμπεράσματα και προτάσεις» (Οκτωβριος 2007) διαπιστωνει σημαντικά προβληματα στην πράξη, αναφορικά με την παροχη ηλεκτρονικων πληροφοριων και υπηρεσιων μεσω του διαδικτυου. Στο πλαισιο της μελετης, μεταξυ άλλων, εξετάστηκαν και αξιολογηθηκαν οι 12 βασικες ηλεκτρονικες υπηρεσιες προς τους πολιτες, οπως εχουν οριστει απο την Ευρωπαικη Επιτροπη, και στη συνεχεια οι δικτυακοι τοποι των Περιφερειων, Νομαρχιων και των Δημων και φορεων του ευρυτερου δημοσιου τομεα που παρεχουν υπηρεσιες στις εξεταζομενες πληθυσμιακες ομάδες. Ειδικοτερα, αναλυθηκαν ως προς την συμμορφωση τους με τα προτυπα προσβασιμοτητας που εχουν καθιερωθει απο τον οργανισμο Web Accessibility Initiative – WAI. Η εξεταση δεν αφορουσε απαραιτητα την αρχικη σελιδα, αφου σε πολλες περιπτωσεις ειναι απλά εισαγωγικη (π.χ. για επιλογη γλωσσας), αλλά στην κεντρικη σελιδα του φορεα, οπου βρισκεται το κυριο μενου των περιεχομενων της. Επισης, εξετάστηκε το εάν εχει αξιολογηθει το επιπεδο προσβασιμοτητας του δικτυακου τοπου με κριτηριο την υπαρξη στην ιστοσελιδα του αντιστοιχου εικονιδιου συμμορφωσης. Συνολικά καταγραφηκαν 12 ηλεκτρονικες υπηρεσιες που προσφερονται απο 69 φορεις, εκ των οποιων μονο εξι διαπιστωθηκε συμμορφωνονται με το προτυπο WAI-A και άλλοι δυο με το προτυπο WAI-AA. Απο τις 12 παρεχομενες κατηγοριες βασικων ηλεκτρονικων υπηρεσιων, μονο το Υπουργειο Υγειας διεθετε εικονιδιο στην ιστοσελιδα του που πιστοποιει οτι συμμορφωνεται με το προτυπο WAI-AA (επιπεδο 2). Οι υπολοιπες δεν το διαθετουν, επομενως ειναι αμφιβολο οτι συμμορφωνονται με αυτο. Συνεπως οι γενικες προβλεψεις της νομοθεσιας σχετικά με μετρα προσβασιμοτητας της δημοσιας πληροφοριας, της ηλεκτρονικης πληροφοριας και των ηλεκτρονικων υπηρεσιων δεν φαινεται να εφαρμοζονται και να ειναι κατά τουτο αποτελεσματικες. Στην πράξη, η μονη εμμεση –αλλά αποτελεσματικη- δεσμευση ειναι η υποχρεωση συμμορφωσης με τις ελάχιστες προδιαγραφες προσβασιμοτητας που προβλεπονται στο Εθνικο Στρατηγικο Πλαισιο Αναφοράς για δράσεις που θα ενταχθουν και θα χρηματοδοτηθουν απο αυτο. Βασικο σημειο αποκλισης απο τις απαιτησεις της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια ειναι η ελλειψη ρητης κατοχυρωσης και υποχρεωτικης αξιοποιησης μεσων και μορφων επικοινωνιας προσιτά για τα άτομα με αναπηρια (οπως για παράδειγμα γραφη Μπράιγ η νοηματικη γλωσσα) απο ολους τους δημοσιους φορεις. Η ελλειψη αυτη στερει στα άτομα με αναπηρια οχι το δικαιωμα να εκφραστουν ελευθερα και να καταθεσουν τις αποψεις τους, οποτε και οπως αυτά θελουν, αλλά το δικαιωμα αυτά να γινουν κατανοητά. Η νοηματικη γλωσσα αναγνωριζεται ρητά ως επισημη γλωσσα επικοινωνιας των κωφων μαθητων στην εκπαιδευση. Ωστοσο, σε επιπεδο πολιτειας, δεν καταγράφονται ειδικά μετρα προκειμενου να διευκολυνεται η διευρυμενη χρηση τροπων και μεσων επικοινωνιας της επιλογης των ατομων με αναπηρια. Προγράμματα διερμηνειας στη νοηματικη γλωσσα σε κωφά άτομα εφαρμοζονται (με επιχορηγηση του κράτους) απο την Ομοσπονδια Κωφων Ελλάδος για την εξυπηρετηση τους σε νοσοκομεια, δημοσιες υπηρεσιες κ.λπ. Ωστοσο, λογω της οικονομικης κρισης και οικονομικων περικοπων, ανακοινωθηκε το Σεπτεμβριο του 2011 τη διακοπη του προγράμματος. [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 72] Ρυθμισεις που αφορουν τα Μεσα Μαζικης Ενημερωσης και την πληροφορια που αυτά υποχρεουνται να παρεχουν σε άτομα με αναπηριες περιλαμβάνονται στο Νομο 2328/1995, συμφωνα με τον οποιο υπάρχει υποχρεωση για δελτιο ειδησεων καθως και άλλο προγραμμα στη νοηματικη γλωσσα, με ταυτοχρονη αναγραφη ειδικων υποτιτλων. Ωστοσο, η παροχη πληροφοριων απο τα μεσα μαζικης επικοινωνιας φαινεται ελάχιστα και υπο ορους προσβάσιμη. Συμφωνα με τη μελετη Measuring Progress of eAccessibility in Europe που ολοκληρωθηκε το 2008, η ερευνα στα δυο κυρια δημοσια τηλεοπτικά κανάλια κατεγραψε μικρο αριθμο εθνικων προγραμμάτων με υποτιτλισμο, σε ποσοστο χαμηλοτερο του 1% του συνολου των εθνικων προγραμμάτων τους. Και τα δυο παρειχαν περιορισμενο αριθμο προγραμμάτων με σημανση (για άτομα με προβληματα ακοης), σε ποσοστο μικροτερο του 1% των προγραμμάτων τους. Κανενα απο τα δυο κανάλια δεν παρειχε προγράμματα με ηχητικη υποστηριξη (για τη βοηθεια ατομων με προβληματα ορασης). Σε ο, τι αφορά τον ιδιωτικο τομεα δεν υπάρχει συγκεκριμενη νομικη υποχρεωση ωστε πληροφορηση η ηλεκτρονικες υπηρεσιες που παρεχει στο ευρυ κοινο να ειναι προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρια. Αυτο οφειλεται εν μερει στο γεγονος οτι, ακομη και οι φορεις του ιδιωτικου τομεα, δεν αντιμετωπιζουν τα άτομα με αναπηριες ως καταναλωτες των υπηρεσιων τους. 8.2.3 Συμπεράσματα – Κατευθυνσεις αλλαγων Καταγράφονται αρκετες αποκλισεις στη συμβατοτητα του ελληνικου θεσμικου πλαισιου σε σχεση με τις υποχρεωσεις που απορρεουν απο το άρθρο 21 της Συμβασης. Συγκεκριμενα, • Το θεσμικο πλαισιο δεν αποτυπωνει ρητά και με σαφηνεια την υποχρεωση της δημοσιας διοικησης να επικοινωνει με τα άτομα με αναπηρια με μορφες και τροπους προσβάσιμους σε αυτά ειτε αυτο αφορά την προσβαση σε διοικητικά εγγραφα ειτε σε δημοσια πληροφορια ειτε σε απλη πληροφορια ειτε σε ηλεκτρονικη πληροφορια και υπηρεσιες. Οι παρεμβάσεις που καταγράφονται εχουν αποσπασματικο χαρακτηρα και δεν λαμβάνουν υποψη ολες τις μορφες αναπηριας. Προτεινεται η εισαγωγη στον Κωδικα Διοικητικης Διαδικασιας ρητων υποχρεωσεων για τη δημοσια διοικηση να επικοινωνει με τροπους προσβάσιμους στα άτομα με αναπηρια, να αφαιρει εμποδια στην επικοινωνια και πληροφορηση και να παρεχει ευλογες προσαρμογες για την ενημερωση και πληροφορηση των ατομων με αναπηρια σε ιση βάση με τους λοιπους πολιτες. • Η νοηματικη γλωσσα (οπως άλλωστε και οποιοσδηποτε άλλος ειδικος τροπος επικοινωνιας για άτομα με αναπηρια) δεν αναγνωριζεται ως επισημη γλωσσα επικοινωνιας περα απο την εκπαιδευση. Προτεινεται η ρητη αναγνωριση της νοηματικης γλωσσας αλλά και εναλλακτικων μορφων επικοινωνιας και υποχρεωση της διοικησης να επικοινωνει σε αυτες στις σχεσεις της με τους πολιτες με αναπηρια. • Οι δημοσιοι δικτυακοι τοποι και η πληροφορηση που παρεχεται απο αυτους ειναι πρακτικά απροσπελαστοι απο τα άτομα με αναπηριες. Οι σχετικες νομοθετικες επιταγες προκειμενου να καταστουν προσβάσιμοι ειναι αρκετά προσφατες και στην πράξη δεν εχουν εφαρμοστει η εχουν εφαρμοστει μερικως. Οι διεθνεις προδιαγραφες και προτυπα προσβασιμοτητας που αφορουν την προσβαση σε σελιδες του διαδικτυου δεν εμμεσα μονο υποχρεωτικο χαρακτηρα μεσω των απαιτησεων χρηματοδοτησης και επιλεξιμοτητας συγκεκριμενων υπηρεσιων που θετει το ΕΣΠΑ. Προτεινεται η εξειδικευση και συγκεκριμενοποιηση των ισχυουσων διατάξεων και η επεκταση τους σε ολες τις μορφες δημοσιας πληροφοριας (νομοθεσια, διοικητικά εγγραφα κ.λπ.). • Δεν υπάρχει νομικη υποχρεωση αλλά ουτε και μετρα (περαν των προυποθεσεων χρηματοδοτησης απο το ΕΣΠΑ) για την ενθάρρυνση της προσβασιμοτητας απο ιδιωτικους φορεις που παρεχουν υπηρεσιες στο ευρυ κοινο. • Τα μεσα μαζικης επικοινωνιας παρεχουν περιορισμενες πληροφοριες προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρια, ενω δεν τηρειται πάντα η σχετικη νομοθεσια καθως ακομη και τα δημοσια μεσα ενημερωσης δεν συμμορφωνονται απολυτα με τις νομοθετικες προβλεψεις Προτεινεται η συστηματικη παρακολουθηση της εφαρμογης της ισχυουσας νομοθεσιας σε ο,τι αφορά τις υποχρεωσεις του δημοσιου τομεα. 8.3 Σεβασμος της ιδιωτικης ζωης – Αρθρο 22 8.3.1 Το δικαιωμα σεβασμου της ιδιωτικης ζωης οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Τα άτομα με αναπηρια απολαμβάνουν το δικαιωμα προστασιας της ιδιωτικης τους ζωης σε ιση βάση με ολους τους υπολοιπους πολιτες, οπως οριζεται στο άρθρο 22 της Συμβασης. Με βάση την επιταγη αυτη, η εθνικη νομοθεσια θα πρεπει να καλυπτει και να προστατευει επαρκως και τα άτομα με αναπηρια, τα οποια δεν μπορουν να υποκεινται σε αυθαιρετη η παράνομη παρενοχληση στην ιδιωτικη τους ζωη, την οικογενεια, την κατοικια, την αλληλογραφια η άλλες μορφες επικοινωνιας και δεν επιτρεπεται να υφιστανται παράνομες επιθεσεις κατά της τιμης η της υποληψης τους. Το απορρητο των πληροφοριων για το προσωπο, την υγεια, την αποκατάσταση των ατομων με αναπηριες προστατευεται σε ιση βάση με ολους τους υπολοιπους πολιτες. Η προστασια που παρεχει το άρθρο 22 ισχυει ανεξάρτητα απο τον τοπο διαμονης η τις διευθετησεις διαβιωσης των ατομων με αναπηρια. Ισχυει επισης τοσο σε περιπτωση που τα άτομα διαμενουν μονα τους η με την οικογενειά τους η σε ιδρυματα η σε άλλου ειδους κοινοτικες δομες. Αντικειμενο της προστασιας αποτελουν και οι ιατρικοι φάκελοι και τα ιατρικά αρχεια των ατομων με αναπηρια. Επιπλεον, με βάση τα οσα οριζει η Συμβαση, τα κράτη θα πρεπει να λαμβάνουν μετρα για να διασφαλισουν πως τα άτομα με αναπηρια δεν θα υποβάλλονται σε καθεστως απομονωσης (απο το περιβάλλον και την οικογενειά τους), με προσχημα την προστασια και το σεβασμο της ιδιωτικης τους ζωης. 8.3.2 Το δικαιωμα σεβασμου της ιδιωτικης ζωης στην ελληνικη εννομη τάξη Η προστασια της ιδιωτικης ζωης κατεχει κεντρικη θεση στο Συνταγμα καθως καθιερωνεται «ο σεβασμος και η προστασια της αξιας του ανθρωπου» ως «πρωταρχικη υποχρεωση της Πολιτειας» (άρθρο 2). Η διάταξη αυτη περιλαμβάνεται στις βασικες διατάξεις του Συντάγματος και δεν μπορει να αναθεωρηθει η να ανασταλει η ισχυς της. Δικαιουχοι του δικαιωματος ειναι το συνολο των φυσικων προσωπων, χωρις οποιαδηποτε διάκριση, ενω η κατοχυρωση της αξιας του ανθρωπου ειναι απαραβιαστη, δεν υποκειται σε κανεναν περιορισμο και σε καμια επιφυλαξη νομου. Ακομη, συμφωνα με το άρθρο 106 παρ. 2 «η ιδιωτικη πρωτοβουλια δεν επιτρεπεται να αναπτυσσεται σε βάρος της ελευθεριας και της ανθρωπινης αξιοπρεπειας…». Η θεμελιωδης σημασια του δικαιωματος στην ιδιωτικη ζωη διαπιστωνεται και απο το γεγονος πως το Συνταγμα κατοχυρωνει τοσο το απαραβιαστο της ιδιωτικης και οικογενειακης ζωης οσο και το άσυλο της κατοικιας (άρθρο 9) αλλά και το απαραβιαστο της ανταποκρισεως και επικοινωνιας (άρθρο 19) για το συνολο των ανθρωπων και οχι μονο για τους Ελληνες πολιτες, ενω σε περιπτωση παραβιασης του ασυλου της κατοικιας το ιδιο το Συνταγμα προβλεπει την ποινικη και αστικη ευθυνη των παραβατων [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 73]. Ακομη Στο άρθρο 9Α του Συντάγματος κατοχυρωνεται το δικαιωμα της ηλεκτρονικης αυτοδιάθεσης και η προστασια και της ιδιωτικης ζωης απο ανάλογες απειλες. Φορεις των προαναφερομενων συνταγματικά κατοχυρωμενων δικαιωμάτων ειναι το συνολο των πολιτων και, επομενως, και τα άτομα με αναπηρια. Οι συνταγματικες επιταγες που αφορουν την προστασια της ιδιωτικης ζωης εξειδικευονται στη νομοθεσια μεσα απο επιμερους διατάξεις και θεσμους που αφορουν στο απορρητο των επικοινωνιων και στην προστασια προσωπικων δεδομενων. Συγκεκριμενα: Με το Νομο 2472/1997 ενσωματωθηκε στην ελληνικη εννομη τάξη η Οδηγια 95/46/ΕΚ του Ευρωπαικου Κοινοβουλιου και του Συμβουλιου, της 24ης Οκτωβριου 1995 «για την προστασια των φυσικων προσωπων εναντι της επεξεργασιας δεδομενων προσωπικου χαρακτηρα και για την ελευθερη κυκλοφορια των δεδομενων αυτων». Αντικειμενο του ειναι η θεσπιση των προυποθεσεων για την επεξεργασια δεδομενων προσωπικου χαρακτηρα προς προστασια των δικαιωμάτων και των θεμελιωδων ελευθεριων των φυσικων προσωπων και ιδιως της ιδιωτικης ζωης. Ακομη, προβλεπεται η συσταση της Αρχης Προστασιας Δεδομενων Προσωπικου Χαρακτηρα. Σε ο,τι αφορά τις επικοινωνιες, με το Νομο 3115/2003 συστηθηκε η Αρχη Διασφάλισης του Απορρητου των Επικοινωνιων, ανεξάρτητη αρχη που υποκειται σε κοινοβουλευτικο ελεγχο. Θεματα που αφορουν στο προσωπικο απορρητο, αναφορικά με τη σχεση γιατρου και ασθενη, ρυθμιζονται στον Κωδικα Ιατρικης Δεοντολογιας (ν. 3418/2005), οπου ειδικη αναφορά γινεται στον τομεα της φροντιδας της ψυχικης υγειας, οπου δεν επιτρεπεται στον ψυχιατρο να επωφεληθει απο τη θεραπευτικη του σχεση με τον άνθρωπο που πάσχει απο ψυχικες διαταραχες και να επιτρεψει να υπεισελθουν στη θεραπεια ανάρμοστες προσωπικες επιθυμιες, συναισθηματα, προκαταληψεις και πεποιθησεις, ουτε να χρησιμοποιησει πληροφοριες που εχουν αποκτηθει, κατά τη σχεση αυτη, για προσωπικους λογους, οικονομικά η ακαδημαικά οφελη. Επιτρεπεται η παραβιαση του απορρητου, μονον οταν η τηρηση του θα μπορουσε να επιφερει σοβαρη σωματικη η ψυχικη βλάβη σε αυτον που πάσχει απο ψυχικες διαταραχες η σε τριτο προσωπο. Στο θεσμικο πλαισιο που ρυθμιζει τη δημιουργια δομων αποιδρυματοποιησης των ψυχικά ασθενων στο πλαισιο της ψυχιατρικης μεταρρυθμισης (οπως αναφερθηκε στην ενοτητα που αφορά το Αρθρο 19 της ΣΔΑΑ) ρυθμιζονται και θεματα που αφορουν στην καθημερινη διαβιωση των φιλοξενουμενων σε αυτες και διασφάλιση βασικων προυποθεσεων ιδιωτικοτητας σε σχεση με τον αριθμο των φιλοξενουμενων σε κάθε δωμάτιο κ.λπ. 8.3.3 Η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 22 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το θεσμικο πλαισιο διασφαλιζει το δικαιωμα ολων των ατομων και συνεπως και των ατομων με αναπηρια, να απολαμβάνουν χωρις παραβιάσεις, το απορρητο της ιδιωτικης τους σφαιρας, το απορρητο της επικοινωνιας τους και το απορρητο των πληροφοριων που αφορουν προσωπικά τους στοιχεια η στοιχεια της υγειας τους. Οι συγκεκριμενοι κανονες καλυπτουν και τους χωρους διαβιωσης των ατομων με αναπηρια εκτος του οικογενειακου περιβάλλοντος, τα ιδρυματα η τις κοινοτικες η άλλου ειδους δομες που μπορει να φιλοξενουν άτομα με αναπηρια. Τα βασικά ζητηματα που τιθενται στην πράξη σε σχεση με την εφαρμογη του άρθρου 22 αφορουν τη χρηση κλειστων κυκλωμάτων τηλεορασης σε χωρους φιλοξενιας ατομων με αναπηρια (ανάλογες πρακτικες εχουν αναφερθει σε δομες και φορεις που φιλοξενουν άτομα με αναπηρια), θεματα ιατρικου απορρητου και θεματα ουσιαστικης προστασιας απο προσβολες των δικαιωμάτων τους. Η Αρχη Προστασιας Δεδομενων Προσωπικου Χαρακτηρα εχει ασχοληθει με θεματα που αφορουν την ιδιωτικη ζωη και το προσωπικο απορρητο και σε ειδικες περιπτωσεις αναπηριας. Συγκεκριμενα, οπως αναφερεται στην Ετησια Εκθεση της για το 2010, απάντησε σε ερωτηματα φορεων φροντιδας και περιθαλψης παιδιων με αναπηρια η χρονιες παθησεις σχετικά με το αν μπορουν να εγκαταστησουν κλειστο κυκλωμα τηλεορασης για τη φροντιδα των παιδιων. Η Αρχη επισημανε οτι η χρηση βιντεοεπιτηρησης στις περιπτωσεις αυτες αποτελει επεξεργασια ευαισθητων προσωπικων δεδομενων, η οποια πρεπει να γνωστοποιηθει ειδικά και μπορει να επιτραπει μονο μετά απο άδειά της. Η ανάγκη χρησης καμερων πρεπει να τεκμηριωνεται απο επιτροπη αποτελουμενη απο αρμοδιο ιατρικο και νοσηλευτικο προσωπικο. Παράλληλα δοθηκαν κατευθυνσεις για τις προυποθεσεις, υπο τις οποιες θα μπορουσε μια τετοια επεξεργασια να ειναι νομιμη. Η λειτουργια κλειστων κυκλωμάτων τηλεορασης επιτρεπεται κατ’ εξαιρεση χωρις τη συγκατάθεση των υποκειμενων της επεξεργασιας, με σκοπο την προστασια προσωπων η αγαθων. Η αναγκαιοτητα τοποθετησης τους καθως και ο προσδιορισμος των σημειων ληψης εικονας πρεπει να ειναι αποτελεσμα προσεκτικης μελετης των υπευθυνων επεξεργασιας, ωστε η χρηση του κλειστου κυκλωματος να πραγματοποιειται μονο οταν δεν υπάρχει άλλο εναλλακτικο μεσο προστασιας, ενω, ταυτοχρονα, δεν πρεπει να προσβάλλονται υπερμετρα δικαιωματα και συμφεροντα των παρακολουθουμενων προσωπων. Το θεμα της λειτουργιας κλειστου κυκλωματος τηλεορασης σε στεγαστικες δομες εχει επισημάνει και η Ειδικη Επιτροπη Ελεγχου Προστασιας των Δικαιωμάτων των Ατομων με Ψυχικες Διαταραχες, οπως προκυπτει απο τις Εκθεσεις που εχει συντάξει για τις περιοδους απο τον Απριλιο 2000 ως Νοεμβριο 2004, Σεπτεμβριο 2005 ως Σεπτεμβριο 2007 και Οκτωβριο 2008 ως Σεπτεμβριο 2009. Μετά απο σχετικη γνωμοδοτηση της, σε συνδυασμο και με τις αποφάσεις της Αρχης Προστασιας Δεδομενων Προσωπικου Χαρακτηρα το Υπουργειο Υγειας προχωρησε στην εκδοση εγκυκλιου (Υ5β/Γ./οικ.53127/11-11-2008) ζητωντας απο ολες τις μονάδες που εχουν εγκαταστησει ανάλογο εξοπλισμο να διακοψουν άμεσα τη λειτουργια του. Οπως αναφερεται στο εγγραφο της Διευθυνσης Ψυχικης Υγειας, η χρηση καμερων κλειστου κυκλωματος τηλεορασης στις στεγαστικες ψυχιατρικες δομες αντικειται στις κειμενες διατάξεις, καθως προσβάλλει την προσωπικοτητα και παραβιάζει την ιδιωτικη ζωη του ατομου. Σε περιπτωσεις που συντρεχουν ειδικοι λογοι, που αφορουν την ασφάλεια κάποιου η κάποιων ενοικων, θα πρεπει να υποβληθει ανάλογο αιτιολογημενο αιτημα προς την αρμοδια υπηρεσια του Υπουργειου για τη λειτουργια κάμερας αποκλειστικά και μονο σε συγκεκριμενο χωρο, συγκεκριμενου ενοικου-ασθενη. Σε θεματα που αφορουν το ιατρικο απορρητο τα άτομα με αναπηρια προστατευονται σε ιση βάση με τα υπολοιπα άτομα. Η άρση του απορρητου για προσωπικά στοιχεια, θεματα υγειας και αποκατάστασης επιτρεπεται με βάση κοινους κανονες. Σε ορισμενες περιπτωσεις ειναι εφικτη η άρση του απορρητου για συγκεκριμενους λογους. Με το θεμα του ιατρικου απορρητου ασχοληθηκε η Αρχη Προστασιας Δεδομενων Προσωπικου Χαρακτηρα με την αποφαση 37/2010. Σε αυτη παρεχει την άδεια σε ψυχιατρικη κλινικη να χορηγησει σε αιτουσα αντιγραφο δεδομενων του πρωην συζυγου της, για το αν εκεινος νοσηλευτηκε η οχι σε συγκεκριμενο χρονικο διάστημα πάσχοντας απο ψυχικη η νευρολογικη νοσο, αποκλειστικά και μονο για χρηση ενωπιον των αρμοδιων διοικητικων και δικαστικων αρχων (στη μεταξυ τους διαμάχη για την επιμελεια ανηλικων τεκνων τους). Προηγουμενως η κλινικη οφειλει να ενημερωσει το άτομο που αφορά το ιατρικο αρχειο για τη διαβιβαση των δεδομενων του στην αιτουσα. Η κατ’ εξαιρεση προσβαση τριτου σε ιατρικά αρχεια ασθενη επιτρεπεται σε οργανα της Ελληνικης Πολιτειας, που με βάση τις καταστατικες τους διατάξεις εχουν τετοιο δικαιωμα και αρμοδιοτητα, οπως στη συγκεκριμενη περιπτωση ειναι τα δικαστηρια. Κατ’ εξαιρεση επιτρεπεται και η συλλογη και η επεξεργασια ευαισθητων δεδομενων, καθως και η ιδρυση και λειτουργια σχετικου αρχειου, υστερα απο άδεια της Αρχης, οταν η επεξεργασια αφορά δεδομενα που δημοσιοποιει το ιδιο το υποκειμενο η ειναι αναγκαια για την αναγνωριση, άσκηση η υπεράσπιση δικαιωματος ενωπιον δικαστηριου η πειθαρχικου οργάνου. Με το παραπάνω σκεπτικο η Αρχη στην αποφαση της 3/2010 εδωσε το δικαιωμα σε Υγειονομικες Επιτροπες να χορηγησουν σε αιτουντα βεβαιωση σχετικά με την κατάσταση της υγειας τριτου προσωπου και ειδικοτερα το ποσοστο αναπηριας και την αιτια της αναπηριας που αυτος επικαλειται σε δικαστικη διαμάχη. Το ιδιο δικαιωμα εδωσε και στις αποφάσεις 108/2011 και 92/2011 οπου οι αιτουντες ζητουν στοιχεια για εν διαστάσει συζυγους με τους οποιους βρισκονται σε δικαστικη διαμάχη για την επιμελεια ανηλικων τεκνων. Επισης το ιδιο σκεπτικο ακολουθει και στην αποφαση 93/2011 οπου αδελφος ζητά απο ψυχιατρικη κλινικη βεβαιωση και εκθεση νοσηλειας της αδελφης του, στην οποια να αναφερεται αναλυτικά η πάθηση της και η αδυναμια της λογω αυτης να φροντιζει τις υποθεσεις της εν ολω η εν μερει, προκειμενου να τη θεσει σε δικαστικη συμπαράσταση. Ακομη, σε αποφαση της με θεμα «Δυνατοτητα προσβασης των Ασφαλιστικων Οργανισμων αρμοδιοτητας Γεν. Γραμματειας Κοιν. Ασφαλισεων και του Δημοσιου στα αρχεια των οροθετικων και ασθενων με λοιμωξη HIV/AIDS του Κεντρου Ελεγχου Ειδικων Λοιμωξεων (Κ.Ε.Ε.Λ.) για την πραγματοποιηση ελεγχων με εξουσιοδοτημενα οργανά τους», η Αρχη εκρινε πως τα Ασφαλιστικά Ταμεια μπορουν να εχουν προσβαση στα αρχεια, οριζοντας συγκεκριμενη διαδικασια: εγγραφη ενημερωση του ΚΕΕΛ, χρηση κωδικου και οχι ονοματος ασθενους, το οποιο δεν θα γνωριζει ουτε ο ελεγκτης γιατρος, της υψηλοτερης ιεραρχικης βαθμιδας, του ασφαλιστικου ταμειου, ενω σε περιπτωση που κριθει απαραιτητη η αποκάλυψη του ονοματος, αυτη θα πρεπει να γινεται αποκλειστικά με ασφαλεις διαδικασιες και οχι μεσω φαξ, ηλεκτρονικου η συμβατικου ταχυδρομειου. Σε περιπτωση παραβιασης των δικαιωμάτων τους, τα άτομα με αναπηρια εχουν δικαιωμα να απευθυνονται στις αρμοδιες αρχες για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους (Αρθρο 10 του Συντάγματος) και να κάνουν χρηση των ενδεδειγμενων ενδικων μεσων στην αστικη η και ποινικη διαδικασια. Τα ειδικά θεματα που άπτονται της προσβασης στη δικαιοσυνη εξετάζεται διεξοδικά στην ενοτητα που αφορά το άρθρο 13 της Συμβασης. 8.3.4 Κατευθυνσεις αλλαγων Το θεσμικο πλαισιο καλυπτει επι της αρχης τις απαιτησεις που απορρεουν απο το άρθρο 22 της Συμβασης, αλλά το γεγονος πως, στο συνολο της ελληνικης νομοθεσιας, δεν λαμβάνονται εξαρχης υποψη τα ειδικά θεματα που μπορει να αφορουν τα άτομα με αναπηρια σε κάθε τομεα της ζωης τους, δημιουργει αρκετες φορες προβληματα στην πράξη. Η ιδιωτικη ζωη των ατομων με αναπηρια, σε κάθε επιπεδο, προστατευεται σε ιση βάση με τους υπολοιπους. Ομως, δεν λαμβάνεται η παραμικρη μεριμνα για ειδικες συνθηκες η παραβιάσεις που μπορει να υφιστανται άτομα με αναπηρια που δεν ειναι σε θεση να αντιληφθουν η που δεν διαθετουν τα μεσα και τις ικανοτητες να υπερασπιστουν τα δικαιωματά τους και να ζητησουν εννομη προστασια. Προς αυτη την κατευθυνση, λοιπον, θα ηταν σκοπιμο καταρχάς, να μελετηθουν εστιασμενα και εμπειρικά τα ειδικά προβληματα που υφιστανται τα άτομα με αναπηρια σε ο,τι αφορά την παραβιαση της ιδιωτικης τους ζωης προκειμενου να ενισχυθει η προστασια τους με ειδικες διατάξεις. Προτεινεται επισης, καθως η παραβιαση της ιδιωτικης ζωης καταγράφεται κυριως σε φορεις φιλοξενιας ατομων με αναπηρια, να παρακολουθειται συστηματικά απο τους αρμοδιους φορεις. Προτεινεται επισης να υπάρξει ειδικη ενημερωση των εργαζομενων σε σχετικες μονάδες και δομες καθως και ενημερωση των ατομων με αναπηρια σχετικά με τα δικαιωματά τους και τις δυνατοτητες παραπονων, καταγγελιων και προσφυγων που διαθετουν. 8.4 Σεβασμος της κατοικιας και της οικογενειας – Αρθρο 23 8.4.1 Το δικαιωμα προστασιας της κατοικιας και της οικογενειας οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Τα άτομα με αναπηριες εχουν το ιδιο δικαιωμα με τα υπολοιπα φυσικά προσωπα οσον αφορά τη ζωη στο οικογενειακο περιβάλλον και στη δημιουργια της δικης τους οικογενειας. Οπως οριζεται στη Συμβαση, τα κράτη θα πρεπει να λαμβάνουν ολα τα απαραιτητα, κατάλληλα και αποτελεσματικά μετρα (σε νομοθετικο, διοικητικο, πολιτικο επιπεδο) προκειμενου να διασφαλιζεται πως τα άτομα με αναπηριες δεν υφιστανται διακρισεις σε ολα τα θεματα που εχουν σχεση με το γάμο, την οικογενεια, την πατροτητα και τις σχεσεις. 8.4.2 Το δικαιωμα για σεβασμο της κατοικιας και της οικογενειας στην ελληνικη εννομη τάξη, η εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 23 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Το Συνταγμα (άρθρο 21 παρ.1) θετει υπο την προστασια του Κράτους την οικογενεια, την οποια χαρακτηριζει θεμελιο συντηρησης και προαγωγης του Εθνους, και προστατευει ρητά το γάμο, τη μητροτητα και την παιδικη ηλικια. Επιπλεον, το άρθρο 9 παρ. 1 του Συντάγματος χαρακτηριζει ως «άσυλο» την κατοικια του καθενος και θεσπιζει το δικαιωμα σεβασμου της ιδιωτικης και οικογενειακης ζωης του κάθε ατομου, χαρακτηριζοντάς την «απαραβιαστη». Το θεμα της προστασιας του οικογενειακου και του ιδιωτικου βιου δεν περιοριζεται στα στενά τοπικά ορια της κατοικιας του καθενος, αλλά εχει ευρυτερες διαστάσεις και εφαρμογη και σε δημοσιους χωρους. Ο Αστικος Κωδικας ρυθμιζει τα ειδικοτερα θεματα που αφορουν το γάμο, την οικογενεια, τις σχεσεις του παιδιου με τους γονεις, την επιτροπεια ανηλικων, την αναδοχη. Αναφορικά με τη συναψη γάμου, προβλεπονται περιπτωσεις απαγορευσης, για άτομα που αντιμετωπιζουν κυριως θεματα ψυχικης υγειας και νοητικης διαταραχης και για άτομα που τελουν υπο καθεστως δικαστικης συμπαράστασης. Οι γονεις εχουν τη γονικη μεριμνα για το ανηλικο τεκνο, ενω σε περιπτωση που ο ενας απο τους γονεις αδυνατει να ασκησει τη γονικη μεριμνα για πραγματικους λογους η γιατι ειναι ανικανος η περιορισμενα ικανος για δικαιοπραξια, την ασκει μονος ο άλλος γονεας. Η συναψη γάμου, συνεπως, αντιμετωπιζεται σαν ενα νομικο συμβολαιο, που προυποθετει την υπαρξη δικαιοπρακτικης ικανοτητας απο τα συμβαλλομενα μερη, δηλαδη τους μελλονυμφους. Αυτομάτως και ξεκάθαρα το θεσμικο πλαισιο αποκλειει τη δυνατοτητα επιλογης και εκφρασης ελευθερης βουλησης για τη συναψη γάμου απο τα άτομα με αναπηρια που στερουνται δικαιοπρακτικης ικανοτητας. Τα άτομα που βρισκονται υπο πληρη δικαστικη συμπαράσταση ουσιαστικά στερουνται του δικαιωματος τους να συνάψουν γάμο και να δημιουργησουν οικογενεια. Στις περιπτωσεις μερικης δικαστικης συμπαράστασης, αυτο εξαρτάται αν στο πλαισιο των αρμοδιοτητων του δικαστικου συμπαραστάτη εχει ενταχθει, με τη δικαστικη αποφαση, και το δικαιωμα στο γάμο. Σε περιπτωσεις επικουρικης δικαστικης συμπαράστασης, απαιτειται η συναινεση του δικαστικου συμπαραστάτη και σε περιπτωση διαφωνιας του το θεμα μπορει να φτάσει και στο δικαστηριο, οπου θα εξεταστει το συμφερον του ατομου που τελει υπο συμπαράσταση και θα αποφασιστει, τελικως, αν εχει το δικαιωμα η οχι να συνάψει γάμο. Ακομη, ομως, και για άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας η νοητικη υστερηση, που δεν τελουν υπο δικαστικη συμπαράσταση το δικαιωμα στο γάμο δεν ειναι αυτονοητο. Η συναψη γάμου μπορει να θεωρηθει άκυρη, αν κριθει πως το άτομο δεν ειχε συνειδηση των πράξεων του η βρισκοταν σε ψυχικη η νοητικη κατάσταση τετοια που επηρεαζε την ελευθερη εκφραση της βουλησης του. Το συγκεκριμενο θεσμικο πλαισιο θετει περιορισμους χωρις, παράλληλα, να αναπτυσσονται ουσιαστικά αποτελεσματικες ασφαλιστικες δικλιδες που να αποτρεπουν την ουσιαστικη στερηση των συγκεκριμενων δικαιωμάτων απο άτομα με αναπηρια. Επισης, περιοριζεται σημαντικά η δυνατοτητα των ατομων με αναπηρια που βρισκονται σε καθεστως δικαστικης συμπαράστασης, ακομη και μερικης, να αποφασιζουν μονοι τους για τη ζωη τους και τον εαυτο τους. Συνεπως, η απολαυση απο τα άτομα με αναπηρια –και κυριως τα άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας και με νοητικη υστερηση- του δικαιωματος στο γάμο, στη δημιουργια οικογενειας, στην πατροτητα η στη μητροτητα, ακομη και στη δημιουργια προσωπικων σχεσεων, φαινεται αρκετά επισφαλης. Η ανατροφη των παιδιων ειναι δικαιωμα και υποχρεωση των γονεων. Για τις περιπτωσεις που οι γονεις δεν ειναι σε θεση η δεν εχουν την ικανοτητα η τη δυνατοτητα να ανταπεξελθουν στις υποχρεωσεις τους, στο πλαισιο του Αστικου Κωδικα οριζονται συγκεκριμενες προυποθεσεις για τις οποιες ειναι επιτρεπτη η αναγκαια η αφαιρεση της γονικης μεριμνας και συγκεκριμενες διαδικασιες με τις οποιες αυτο γινεται. Το συμφερον του παιδιου ειναι το βασικο κριτηριο ενω οποτε κρινεται απαραιτητο, λαμβάνεται και η γνωμη του ιδιου του παιδιου. Στις παραπάνω περιπτωσεις η αναπηρια δεν φαινεται να διαδραματιζει κάποιο ρολο. Ωστοσο, οπως επισημαινεται σε μελετη για την παρακολουθηση της εφαρμογης της Διεθνους Συμβασης για τα Δικαιωματα του Παιδιου για τα Παιδιά με νοητικες αναπηριες [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 74], ειναι αμφιβολο κατά ποσο μπορει να εισακουστει η άποψη ενος παιδιου με νοητικη υστερηση στην οικογενεια χωρις ανάλογη εκπαιδευση των γονεων η σε δικαστηριο χωρις την εξασφάλιση κατάλληλης διαδικασιας με εξειδικευμενο προσωπικο. Ειδικά τα παιδιά με νοητικη υστερηση, οπως καταγράφεται στη συγκεκριμενη μελετη, τοποθετουνται συνηθως σε ιδρυμα με αιτηση των γονεων η του εισαγγελεα. Η αυτεπάγγελτη δικαστικη διαδικασια για αφαιρεση της γονικης μεριμνας, λογω αποδεδειγμενα κακης άσκησης η για διορισμο επιτροπου και για εισαγωγη σε ειδικο ιδρυμα δεν εφαρμοζεται. Αυτο εχει ως συνεπεια τα παιδιά και οι μετεπειτα ενηλικοι με νοητικη αναπηρια να διαβιωνουν χωρις επανεξεταση των συνθηκων στην ουσια με απολυτη παραβιαση κάθε προσωπικης ελευθεριας εως το τελος της ζωης τους, χωρις καν τις νομιμες εγγυησεις του ακουσιου εγκλεισμου. Οι υπηρεσιες και δομες παροχης υποστηριξης δεν φαινεται σε καμια περιπτωση να επαρκουν για να καλυψουν αποτελεσματικά τις ανάγκες των ατομων με αναπηρια. Οπως καταγράφεται στη μελετη της ΕΣΑμεΑ, με θεμα «Ατομα με βαριες αναπηριες και πολλαπλες ανάγκες εξάρτησης: οι αποκλεισμενοι ανάμεσα στους αποκλεισμενους» [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 75] ο αριθμος των κεντρων εκπαιδευσης και διαβιωσης για τα άτομα με βαριες αναπηριες και πολλαπλες ανάγκες εξάρτησης ειναι εξαιρετικά μικρος. Ως αποτελεσμα, μεγάλος αριθμος ατομων ζουν με τους γονεις τους (για οσο διάστημα τουλάχιστον αυτοι ειναι εν ζωη) και αντιμετωπιζουν οδυνηρες καταστάσεις αποκλεισμου. Συμφωνα με στοιχεια οργανωσεων γονεων παιδιων με βαριες αναπηριες η ΕΣΑμεΑ καταγράφει μια «σχετικά ακριβη εικονα» της πραγματικοτητας, οπως αναφερεται. Δημοσια σχολεια η κεντρα ημερας για τα παιδιά με βαριες αναπηριες και πολλαπλες ανάγκες εξάρτησης δεν υπάρχουν και, συνεπως, οι γονεις αναγκάζονται ειτε να τα στειλουν σε ιδιωτικά, καταβάλλοντας σημαντικο αντιτιμο, ειτε σε περιπτωση που δεν εχουν την οικονομικη δυνατοτητα η ζουν στην επαρχια οπου δεν υπάρχουν ανάλογα κεντρα κρατουν τα παιδιά τους στο σπιτι. Το γεγονος αυτο φερεται να εχει αρνητικες επιπτωσεις στη συμπεριφορά του ατομου με αναπηρια (επιθετικοτητα, αυτοκαταστροφικοτητα, καταστροφικοτητα) και, σε κάθε περιπτωση, δεν συνάδει με τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια και ιδιαιτερα με το άρθρο 23 παρ.3. Ο Συνηγορος του Παιδιου εχει επισημάνει αρκετες παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιων με αναπηρια, αναφερονται στις εκθεσεις του πως μεγάλος αριθμος παιδιων με ψυχικες διαταραχες η σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβληματα δεν καλυπτονται απο τις παροχες της ψυχιατρικης μεταρρυθμισης και παραμενουν συχνά στο οικογενειακο τους περιβάλλον χωρις την αναγκαια υποστηριξη η τοποθετουνται σε προνοιακες δομες ακατάλληλες για τις ανάγκες τους, με συνεπεια να κακοποιουνται απο το ιδιο το συστημα που υποτιθεται οτι τα περιθάλπει. Αναφορικά με την υιοθεσια, καταρχάς, η συναινεση των γονεων ειναι απαραιτητη προκειμενου να δοθει τεκνο τους για υιοθεσια. Ωστοσο, προβλεπονται περιπτωσεις που η συναινεση αναπληρωνεται με «ειδικως αιτιολογημενη» δικαστικη αποφαση (1552 ΑΚ). Δικαστικη αναπληρωση της συναινεσης ισχυει και σε περιπτωση που και οι δυο γονεις βρισκονται σε καθεστως στερητικης δικαστικης συμπαράστασης η οποια τους αφαιρει και την ικανοτητα να συναινουν για την υιοθεσια του παιδιου τους. Αν ανάλογη περιπτωση συντρεχει στο προσωπο μονο του ενος γονεα, δικαστικη αποφαση αναπληρωνει τη συναινεση αυτου. Ο καθενας εχει το δικαιωμα να αποκτησει τεκνα. Η αναγκαστικη άμβλωση δεν επιτρεπεται και στις διατάξεις που ρυθμιζουν το θεμα των αμβλωσεων δεν περιλαμβάνεται ειδικη αναφορά σε οποιαδηποτε μορφη αναπηριας. Γενικως, η συναινεση της εγκυου αποτελει απαραιτητη προυποθεση και δεν αρκει απο μονη της, αλλά χρειάζεται και η συμφωνη γνωμη τριτων (βασικά των γονεων της) μονο στην περιπτωση που αυτη ειναι ανηλικη, οπως ρητά οριζεται στο νομο. Συμφωνα με μελετες και στοιχεια του Ευρωπαικου Φορουμ για την αναπηρια, η επιλογη της αναγκαστικης στειρωσης, κυριως για κοριτσια και γυναικες με αναπηρια, ειναι πρακτικη που εφαρμοζεται σε αρκετες χωρες. Σε πολλες, μάλιστα, περιπτωσεις, υπάρχουν και αντιστοιχες διατάξεις στα εθνικά θεσμικά πλαισια. Για την Ελλάδα δεν υπάρχουν καταγεγραμμενα συγκεκριμενα στοιχεια που να αφορουν στο θεμα, τουλάχιστον σε πρακτικο επιπεδο, καθως, νομοθετικά δεν υπάρχει πλαισιο που να οριζει προυποθεσεις υπο τις οποιες η στειρωση θα μπορουσε να ηταν νομιμη. Η παροχη γενικης εκπαιδευσης και γνωσεων για τον οικογενειακο προγραμματισμο εντάσσεται στις αρμοδιοτητες του κράτους, χωρις να υπάρχει κάποια διακριτικη μεταχειριση για τα άτομα με αναπηρια. Ωστοσο, ειδικά προγράμματα η υπηρεσιες που να απευθυνονται συγκεκριμενα στα άτομα με αναπηριες και στα θεματα που αυτά μπορουν να αντιμετωπισουν δεν εχουν αναπτυχθει στοχευμενα, σε κεντρικο τουλάχιστον επιπεδο, ουτε εχουν ληφθει μετρα προκειμενου να διασφαλιζεται η προσβαση στην αντιστοιχη ενημερωση και εκπαιδευση ολων των ατομων με αναπηρια. Για την υποστηριξη και της οικογενειας και των παιδιων προβλεπεται η παροχη κοινωνικης φροντιδας, χωρις διακρισεις, απο δημοσιους και ιδιωτικους μη κερδοσκοπικους φορεις, τοπικά και περιφερειακά. Ωστοσο, ο χαρακτηρας του ελληνικου συστηματος παροχης κοινωνικης προνοιας ειναι κυριως επιδοματικος και εξαντλειται σε αυτο το επιπεδο. Οι παροχες υπηρεσιων κοινωνικης φροντιδας, στο μετρο που λειτουργουν, εχουν θετικά αποτελεσματα για τα άτομα με αναπηρια και για το οικογενειακο τους περιβάλλον. Ωστοσο, μεσα στο πλαισιο και της γενικης οικονομικης κρισης, το προβλημα της χρηματοδοτησης τους και, συνεπως και της ευρυθμης και αποτελεσματικης λειτουργιας τους, ειναι ιδιαιτερα εντονο, ενω επιπλεον καταγράφεται και μια τάση συγχωνευσης υπηρεσιων που στοχευαν στα άτομα με αναπηρια με υπηρεσιες ιατρικης φυσεως. 8.4.3 Κατευθυνσεις αλλαγων Η αναφορά στην αδυναμια συναψης γάμου λογω ψυχικης η διανοητικης διαταραχης, η ευθεια συνδεση δηλαδη της δυνατοτητας συναψης γάμου με την αναπηρια, κρινεται ασυμβατη με τη ratio και τις ειδικες διατάξεις της Συμβασης. Η περιγραφη γενικων προυποθεσεων που ισχυουν σε ιση βάση με ολους αρκει για τη ρυθμιση του θεματος χωρις ειδικη αναφορά στην αναπηρια. Ο προβληματισμος που συνδεεται με το ζητημα της δικαιοπρακτικης ικανοτητας (και, κατ’ επεκταση, της ικανοτητας ατομων με αναπηρια να συνάπτουν γάμο η να λαμβάνουν αποφάσεις που αφορουν στην μεριμνα παιδιων και, γενικά, στο οικογενειακο περιβάλλον) αναπτυχθηκε στην ενοτητα που αφορά το άρθρο 12 της Συμβασης. Ζητουμενο ωστοσο αποτελει το αν η συναινεση του συμπαραστάτη η η αποφαση του αποτελει διασφάλιση του δικαιωματος των ατομων με αναπηρια να αποφασιζουν για την προσωπικη τους ζωη η υπερμετρο περιορισμο της. • Επιπλεον, κρινεται αναγκαιο να αναπτυχθουν προγράμματα και δράσεις στοχευμενα στα άτομα με αναπηρια, προκειμενου να παρεχονται σε αυτά ολες οι κατάλληλες πληροφοριες και η απαιτου μενη εκπαιδευση σχετικά με θεματα που αφορουν στον οικογενειακο η αναπαραγωγικο προγραμματισμο. • Να αναπτυχθει πληρως και να παρακολουθειται συστηματικά συστημα πιστοποιησης και ελεγχου ποιοτητας των ιδρυμάτων παιδικης προστασιας, στοχευμενα και για ιδρυματα που αφορουν σε παιδιά με θεματα αναπηριας. • Να αναπτυχθουν και να εφαρμοστουν συστηματικά και με συνεπεια προγράμματα εκπαιδευσης και κατάρτισης επαγγελματιων και προσωπικου που ασχολειται κυριως με θεματα παιδιων και, ειδικά, παιδιων με αναπηρια, προκειμενου να διασφαλιζεται πως οποια ενεργεια γινεται εχει ουσιαστικά στοχο το συμφερον του παιδιου. • Να προβλεφθουν ισχυρες ασφαλιστικες δικλιδες και συγκεκριμενα μετρα προκειμενου, ενωπιον της δικαστικης διαδικασιας, να λαμβάνεται ουσιαστικά υποψη η γνωμη του παιδιου και να παρεχονται σε αυτο ολα τα απαραιτητα μεσα, με τη στηριξη και εξειδικευμενων επαγγελματιων, προκειμενου να εκφράσει την άποψη του. ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΟΜΑΔΕΣ 9.1 Γυναικες με αναπηρια - Αρθρο 6 9.1.1 Τα δικαιωματα των γυναικων με αναπηρια στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Οι γυναικες με αναπηρια αποτελουν ειδικη κατηγορια πληθυσμου που εμφανιζει σημαντικες ιδιαιτεροτητες σε σχεση με τους άνδρες με αναπηρια. Οι γυναικες με αναπηρια σε αρκετες περιπτωσεις υφιστανται διακρισεις και περιορισμους σε διάφορους τομεις της ζωης οχι μονο λογω της αναπηριας τους αλλά λογω του συνδυασμου της αναπηριας με το φυλο (intersectional discrimination). Οι διακρισεις αυτες λογω της εντασης τους μπορουν να τις οδηγησουν πιο ευκολα σε κοινωνικο αποκλεισμο. Η Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια κάνει ειδικη αναφορά στις γυναικες με αναπηρια στο άρθρο 6, το οποιο εχει οριζοντια εφαρμογη, περα απο τις ειδικες αναφορες που γινονται σε επιπεδο συγκεκριμενων ατομικων και κοινωνικων δικαιωμάτων σε επιμερους άρθρα. Ειναι η πρωτη Συμβαση ανθρωπινων δικαιωμάτων που αντιμετωπιζει ειδικά το θεμα των πολλαπλων διακρισεων αλλά και του συνδυασμου διακρισεων η της διασταυρωσης διακρισεων (intersectional discrimination). Η υπαρξη του συγκεκριμενου άρθρου σημαινει οτι ολες οι υποχρεωσεις που απορρεουν απο τη Συμβαση θα πρεπει να ερμηνευονται και να εφαρμοζονται με τροπο που να σεβεται η να λαμβάνει υποψη τις ειδικοτερες ανάγκες των γυναικων με αναπηρια. Συγκεκριμενες αναφορες στις γυναικες με αναπηρια καταγράφονται στο Προοιμιο (Περιπτωση π) της Συμβασης, στο άρθρο 8, στο άρθρο 16, στο άρθρο 25 και στο άρθρο 28. Ετσι, η Συμβαση περιλαμβάνει ρητες αναφορες στις γυναικες με αναπηρια στα ειδικά δικαιωματα που αφορουν την καταπολεμηση των διακρισεων, την ευαισθητοποιηση, την προστασια απο εκμετάλλευση, βια και κακομεταχειριση, την προστασια της υγειας και την κοινωνικη προστασια. Το άρθρο 6 της Συμβασης δεν αναγνωριζει απλως πως οι γυναικες και τα κοριτσια με αναπηρια μπορει να ειναι θυματα πολλαπλων διακρισεων, αλλά το αναγνωριζει ως πραγματικοτητα (παρ.1). Με τον τροπο αυτο το κειμενο της Συμβασης επιτάσσει τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και των θεμελιωδων ελευθεριων των γυναικων και των κοριτσιων με αναπηρια με σκοπο την πληρη και ιση απολαυση τους. Η υποχρεωση αυτη πρεπει να εκπληρωνεται και δεν εναποκειται στη διακριτικη ευχερεια των κρατων να λάβουν συγκεκριμενα μετρα σε αυτη την κατευθυνση. Τα κράτη υποχρεουνται στις δράσεις τους για την εφαρμογη της Συμβασης να προστατευουν τις γυναικες και τα κοριτσια με αναπηρια και να σκοπευουν στην επιτευξη της ισοτητας. Η δευτερη παράγραφος του άρθρου 6 αφορά την ανάπτυξη, την εξελιξη και την ενισχυση των γυναικων με αναπηρια που πρεπει να διεπουν ολες τις δράσεις και ενεργειες υλοποιησης της Συμβασης. Επιπλεον, τα Κράτη διαθετουν διακριτικη ευχερεια μονο ως προς την επιλογη των κατάλληλων μετρων για την επιτευξη της ανάπτυξης, της εξελιξης και της ενισχυσης των γυναικων με αναπηρια. Το άρθρο 6 δεν ειναι άρθρο με πληρη αυτονομια, αλλά επιβάλλει μια οριζοντια υποχρεωση στην ερμηνεια και εφαρμογη του κάθε άρθρου της Συμβασης. Τα θεματα που αφορουν τις γυναικες και τα κοριτσια με αναπηρια θα πρεπει να εξετάζονται σε καθεμια ξεχωριστά παράμετρο ερμηνειας και εφαρμογης της Συμβασης, προκειμενου οι νομοθετικες ρυθμισεις και οι αντιστοιχες πολιτικες να ειναι σε πληρη συμβατοτητα. Μεταξυ άλλων, θα πρεπει να εξετάζεται [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 76] αν το νομοθετικο πλαισιο και οι πολιτικες που αφορουν την καθιερωση των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια δινουν ιδιαιτερη σημασια στα θεματα των γυναικων με αναπηρια, αν οι νομοι που προωθουν την ισοτητα μεταξυ των γυναικων και των ανδρων κάνουν ειδικη μνεια και στις γυναικες με αναπηρια, αν οι γυναικες με αναπηρια και γενικά η διάσταση του φυλου αντικατοπτριζονται επαρκως σε ολες τις διαβουλευσεις με τις οργανωσεις των ατομων με αναπηρια και αν η αυτονομια των γυναικων με αναπηρια στηριζεται επαρκως και ουσιαστικά απο τους νομους και τις πολιτικες. 9.1.2 Τα δικαιωματα των γυναικων με αναπηρια στην ελληνικη εννομη τάξη Η Ελλάδα εχει επικυρωσει τη Συμβαση για την Εξάλειψη ολων των μορφων διακρισεων κατά των γυναικων απο το 1983 και επικυρωσε το Προαιρετικο Πρωτοκολλο της Συμβασης το 2001. Στη Συμβαση για την εξάλειψη των διακρισεων δεν περιλαμβάνεται η διάσταση της αναπηριας και δεν γινεται ειδικη αναφορά για τις διακρισεις που υφιστανται οι γυναικες με αναπηρια. Αυτο για πρωτη φορά παρουσιάζεται στη Συμβαση για τα δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια, στην οποια λαμβάνεται ειδικά υποψη και η διάσταση του φυλου. Με την αναθεωρηση του 2001, το Ελληνικο Συνταγμα κινηθηκε στην κατευθυνση της πραγματικης ισοτητας των φυλων. Περα απο τη διάταξη του άρθρου 4 παρ. 2 που οριζει την ισοτητα ανδρων και γυναικων, με τη διάταξη του άρθρου 116 παρ. 2 οριζει πως «δεν αποτελει διάκριση λογω φυλου η ληψη θετικων μετρων για την προωθηση της ισοτητας μεταξυ ανδρων και γυναικων. Το Κράτος μεριμνά για την άρση των ανισοτητων που υφιστανται στην πράξη, ιδιως σε βάρος των γυναικων». Συνεπως το Κράτος δεν αρκειται απλως σε απαγορευση της αυθαιρεσιας, αλλά αναγνωριζει τη θετικη υποχρεωση του να καταργησει τις οποιες τυχον παρεκκλισεις απο την αρχη της ισοτητας των φυλων και τις ανισοτητες σε νομικο και κοινωνικο επιπεδο, και να λάβει ολα τα απαραιτητα μετρα προκειμενου να εξαλειφθουν οι διακρισεις σε βάρος των γυναικων και να επιτευχθει η πραγματικη ισοτητα. Η Γενικη Γραμματεια Ισοτητας των Φυλων ειναι ο αρμοδιος κυβερνητικος φορεας για το σχεδιασμο, την υλοποιηση και την παρακολουθηση της εφαρμογης των πολιτικων για την ισοτητα μεταξυ γυναικων και ανδρων σε ολους τους τομεις. Το 2006 θεσπιστηκε Εθνικη Επιτροπη για την Ισοτητα μεταξυ Ανδρων και Γυναικων με εργο να συμβάλλει στη διαμορφωση εθνικης στρατηγικης για την ισοτητα των δυο φυλων, τη διαμορφωση αναγκαιων πολιτικων και μετρων καθως και την παρακολουθηση της εφαρμογης τους και την αξιολογηση των αποτελεσμάτων τους σε εθνικο και περιφερειακο επιπεδο. Σε θεσμικο επιπεδο, εχουν συσταθει μηχανισμοι για την προωθηση της ισοτητας των φυλων. Ενδεικτικά: Εχει συσταθει Διυπουργικη Επιτροπη για την Ισοτητα των Φυλων με βάση την εξουσιοδοτηση που δινει στον Πρωθυπουργο το άρθρο 10 παρ.3 του Νομου 1558/1985. Στη Βουλη, εχει συσταθει ειδικη Μονιμη Κοινοβουλευτικη Επιτροπη Ισοτητας, Νεολαιας και Δικαιωμάτων του Ανθρωπου. Στο πλαισιο αυτης λειτουργει Υποεπιτροπη για τα θεματα των ατομων με αναπηρια. Δημιουργηθηκε το 2008 Κυκλος Ισοτητας των Φυλων στο Συνηγορο του Πολιτη. Σε νομοθετικο επιπεδο ο Νομος 3896/2010 καθιερωνει το νομικο πλαισιο για την εφαρμογη και προωθηση της εφαρμογης της αρχης των ισων ευκαιριων και της ισης μεταχειρισης ανδρων και γυναικων σε θεματα απασχολησης και εργασιας, ενω ο νομος 3796/2009 καθιερωνει το πλαισιο για την καταπολεμηση των διακρισεων λογω φυλου οσον αφορά την προσβαση σε αγαθά και υπηρεσιες και την παροχη αυτων. Ειδικες νομοθετικες ρυθμισεις που να αφορουν τις γυναικες με αναπηρια δεν καταγράφονται στην ελληνικη εννομη τάξη. Περα απο τις συνταγματικες διατάξεις, η ελληνικη νομοθεσια για την απαγορευση των διακρισεων συνδεεται ουσιαστικά με τη διαμορφωση του ευρωπαικου πλαισιου γυρω απο τα θεματα αυτά. Η ελληνικη νομοθεσια δεν προβλεπει επισης τις πολλαπλες διακρισεις η τις διακρισεις που προκυπτουν απο το συνδυασμο φυλου και άλλου λογου διάκρισης. Το συνολο του θεσμικου πλαισιου αναφορικά με τα δικαιωματα που προστατευονται απο τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια, εχει, σε κάθε περιπτωση, εφαρμογη και για τις γυναικες με αναπηρια. 9.1.3 Η νομοθεσια για τα δικαιωμάτων των γυναικων και η συμβατοτητά της με το άρθρο 6 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Η ελλειψη διατάξεων για τα άτομα με αναπηρια που υφιστανται πολλαπλη διάκριση, οπως οι γυναικες με αναπηρια, αποτελουν καταρχάς νομοθετικο ελλειμμα [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 77]. Ο νομος θεσπιζει την απαγορευση της εμμεσης η άμεσης διάκρισης «για εναν απο τους λογους» που αναφερει, δηλαδη φυλετικης η εθνοτικης καταγωγης, θρησκευτικων η άλλων πεποιθησεων, αναπηριας, ηλικιας η γενετησιου προσανατολισμου. Προταση της Εθνικης Επιτροπης για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου ηταν η καθιερωση, ρητά, της απαγορευσης οχι «για εναν» μονο απο τους λογους διάκρισης αλλά συλληβδην για τους λογους που αναφερονται. Συμφωνα με μελετη για την κατάσταση των γυναικων με αναπηρια υπο το πρισμα της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια του Οργανισμου Ηνωμενων Εθνων [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 78], στην ελληνικη πραγματικοτητα καταγράφονται διακρισεις σε βάρος των γυναικων με αναπηρια. Τα ευρηματα της μελετης που αφορουν την Ελλάδα, αναφερουν τα εξης: • Στον τομεα της εργασιας και της απασχολησης τα ποσοστά απασχολησης των γυναικων με αναπηρια ειναι χαμηλοτερα στις περιπτωσεις χωρων που παρατηρουνται γενικά υψηλά ποσοστά ανεργιας, δηλαδη και στην Ελλάδα. Σε αυτες τις χωρες οι γυναικες με αναπηρια ερχονται αντιμετωπες με τη διασταυρωση (intersection) της αναπηριας, του φυλου και των κακων συνθηκων που επικρατουν γενικοτερα. • Η οικονομικη κατάσταση των γυναικων με αναπηρια θεωρειται χειροτερη απο εκεινη των ανδρων με αναπηρια στη συντριπτικη πλειοψηφια των χωρων της Ε.Ε.. Οι γυναικες με αναπηρια ειναι λιγοτερο πιθανο να λαμβάνουν επιδοματα αναπηριας σε σχεση με τους άνδρες με αναπηρια. Στην Ελλάδα, απο το συνολο των ατομων που λαμβάνουν προνοιακά επιδοματα σχετιζομενα με την αναπηρια οι γυναικες ειναι λιγοτερες απο 40%. • Στην προσβασιμοτητα σε υποδομες και αγαθά, οι γυναικες με αναπηρια, οπως άλλωστε και οι άνδρες με αναπηρια, αντιμετωπιζουν σημαντικά και ανυπερβλητα εμποδια καθως δεν εφαρμοζεται επαρκως η αρχη «Σχεδιάζοντας για ολους». • Αξιοπιστα στατιστικά στοιχεια που να αφορουν την κακομεταχειριση και την προσβολη γυναικων με αναπηρια δεν υπάρχουν. Ωστοσο, οπως επισημαινεται στην αναφορά του Ευρωπαικου Κοινοβουλιου για την κατάσταση των γυναικων με αναπηρια στην Ευρωπαικη Ενωση [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 79], οι γυναικες με αναπηρια εχουν τρεις φορες περισσοτερες πιθανοτητες να γινουν θυματα βιας, κακομεταχειρισης και προσβολων σε σχεση με τις γυναικες χωρις αναπηριες. Ανάλυση στοιχειων δειχνει πως το ποσοστο τετοιων συμπεριφορων σε γυναικες με αναπηρια ειναι πολυ υψηλοτερο απο εκεινο που αφορά γυναικες χωρις αναπηρια, κυριως για τις γυναικες με σοβαρες αναπηριες η νοητικη υστερηση. Λογω του οτι ειναι εξαιρετικά ευάλωτες, οι γυναικες με νοητικες, ψυχολογικες η μαθησιακες αναπηριες ειναι πιο επιρρεπεις σε ενδοοικογενειακη βια, σεξουαλικη κακομεταχειριση και κακοποιηση, διοτι δεν διαθετουν τα πρακτικά μεσα για να ζουν ανεξάρτητα αλλά και να βιωνουν τη σεξουαλικοτητά τους. Τα στοιχεια που αφορουν και την Ελλάδα δειχνουν πως οι γυναικες με αναπηρια που ζουν στις αγροτικες περιοχες ειναι πιο συχνά θυματα κακομεταχειρισης απο εκεινες που ζουν σε αστικες περιοχες. • Η Ελλάδα ειναι ανάμεσα στις χωρες που δεν διαθετει νομοθετικο πλαισιο που να αφορά την προσβαση στη δικαιοσυνη ειδικά των ατομων με αναπηρια. Υποδομες και υπηρεσιες στηριξης και δικαιοσυνης (οπως αστυνομικά τμηματα, προστατευομενα διαμερισματα, κεντρα παροχης βοηθειας), συμφωνα με την αναφορά, δεν ειναι πληρως προσβάσιμα (σε επιπεδο φυσικης προσβασιμοτητας αλλά και προσβασης στην πληροφορια) για τις γυναικες με αναπηρια, αλλά και γενικά για τα άτομα με αναπηρια. • Αναφορικά με την ενδοοικογενειακη βια, η Ελλάδα ειναι μια απο τις χωρες, οπου το θεσμικο πλαισιο περιλαμβάνει, κυριως διατάξεις γενικης εφαρμογης και δεν λαμβάνει ειδικη μεριμνα για τις γυναικες με αναπηρια. Υπάρχει σημαντικά περιορισμενος αριθμος κεντρων υποδοχης κακοποιημενων γυναικων. Οι χρηματικοι ποροι που διατιθενται ειναι ιδιαιτερα περιορισμενοι. Το πλαισιο παροχης υποστηριξης στα θυματα ειναι εξαιρετικά ανεπαρκες. Τα συστηματα κοινωνικης προστασιας στις περισσοτερες χωρες δεν αναγνωριζουν τις διαφορες μεταξυ των φυλων και οι γυναικες με αναπηρια δεν αναγνωριζονται ως ειδικη κατηγορια, για την οποια πρεπει να ληφθει ειδικη προνοια. Βάση του εθνικου συστηματος κοινωνικης προστασιας ειναι, κυριως, το ιατρικο μοντελο της αναπηριας και συνεπως δεν λαμβάνονται υποψη οι επιπλεον αποκλεισμοι που υφιστανται οι γυναικες με αναπηρια στην κοινωνια η στην απασχοληση. 9.2 Παιδιά με αναπηριες – Αρθρο 7 9.2.1 Τα δικαιωματα των παιδιων και η Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Τα παιδιά με αναπηρια αποτελουν ειδικη κατηγορια πληθυσμου που σε αρκετες περιπτωσεις υφισταται διακρισεις και περιορισμους σε διάφορους τομεις της ζωης. Η Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια κάνει ειδικη αναφορά στα παιδιά με αναπηρια στο άρθρο 7, το οποιο εχει οριζοντια εφαρμογη. Ειδικες αναφορες στα παιδιά περιλαμβάνονται και σε επιμερους ατομικά και κοινωνικά δικαιωματα. Το άρθρο 7 επιβάλλει τη ληψη υποψη της διάστασης της παιδικης ηλικιας στην εφαρμογη της Συμβασης, κατανοωντας οχι μονο τα ιδιαιτερα εμποδια που ενδεχομενως υπάρχουν αλλά και παράλληλα, υπογραμμιζοντας την ανάγκη ειδικων μετρων, προκειμενου να μπορουν να απολαμβάνουν πληρως και ανεμποδιστα τα δικαιωματά τους. Τα δικαιωματα του παιδιου αποτελουν αντικειμενο ειδικης διεθνους συμβασης. Η Συμβαση για τα Δικαιωματα του Παιδιου, του Νοεμβριου 1989, ηταν η πρωτη συνθηκη ανθρωπινων δικαιωμάτων που εκανε συγκεκριμενη αναφορά στην αναπηρια (άρθρο 2, σχετικά με τη μη διάκριση) και περιλάμβανε ειδικο άρθρο για τα δικαιωματα και τις ανάγκες των παιδιων με αναπηρια (άρθρο 23). Η Επιτροπη για τα Δικαιωματα του Παιδιου [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 80] κρινει πως τα παιδιά με αναπηριες ερχονται αντιμετωπα με σοβαρες δυσκολιες και εμποδια στην άσκηση των δικαιωμάτων τους και υπογραμμιζει οτι φραγμος δεν ειναι απο μονη της η αναπηρια αλλά συνδυασμος κοινωνικων, πολιτιστικων, φυσικων εμποδιων και εμποδιων γενικοτερης συμπεριφοράς που τα παιδιά με αναπηριες αντιμετωπιζουν στην καθημερινη τους ζωη. Επομενως, η οποια στρατηγικη για την προωθηση των δικαιωμάτων των παιδιων με αναπηρια θα πρεπει να λαμβάνει αναγκαια μετρα για την άρση αυτων των εμποδιων. 9.2.2 Το προστατευτικο πλαισιο για τα δικαιωματα του παιδιου με αναπηρια στην ελληνικη εννομη τάξη Η Ελλάδα υπεγραψε τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Παιδιων τον Ιανουάριο του 1990 και την επικυρωσε το Μάιο του 1993. Οι Συνταγματικες διατάξεις που αναγνωριζουν και προστατευουν τη ζωη και την αξιοπρεπεια των ατομων εχουν ισχυ και για τα παιδιά αλλά και για τα παιδιά με αναπηρια. Το ελληνικο Συνταγμα κατοχυρωνει το απαραβιαστο της ανθρωπινης αξιοπρεπειας απο σωματικη η ψυχολογικη προσβολη και ανάγει σε πρωταρχικη υποχρεωση της Πολιτειας το σεβασμο και την προστασια της αξιας του ανθρωπου. Το Συνταγμα προστατευει και ειδικά την παιδικη ηλικια, με το άρθρο 21 παρ.1. Με το Νομοθετικο Διάταγμα 2909/2001 θεσμοθετηθηκε το Εθνικο Παρατηρητηριο για τα Δικαιωματα των Παιδιων, το οποιο ωστοσο παρεμεινε αδρανες και ποτε δεν λειτουργησε ουσιαστικά. Ο Συνηγορος του Πολιτη λειτουργει απο το 2003 και ως Συνηγορος του Παιδιου. Η Εθνικη Επιτροπη Ανθρωπινων Δικαιωμάτων, εκτελει καθηκοντα ως συμβουλευτικος φορεας του Πρωθυπουργου και των αρχων του Ελληνικου Κράτους γενικά, σε θεματα τα οποια εχουν σχεση με την γενικη προστασια και προωθηση των ανθρωπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομενων των δικαιωμάτων των παιδιων. Στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο υπάρχουν διατάξεις για την συμμετοχη σε εκπαιδευτικά ιδρυματα των ΜΚΟ που ασχολουνται με παιδιά με αναπηριες. Ειδικο πλαισιο που να αφορά τα δικαιωματα των παιδιων με αναπηρια δεν υπάρχει στην Ελλάδα, ουτε καταγράφονται μεμονωμενοι νομοι που να αναφερονται σε δικαιωματα των παιδιων με αναπηρια περα απο το Νομο 3699/2008, που ρυθμιζει το πλαισιο της «ειδικης αγωγης και εκπαιδευσης» που αφορά άτομα με αναπηρια. 9.2.3 Η εφαρμογη των δικαιωμάτων του παιδιου με αναπηρια στην πράξη και η συμβατοτητά της με το άρθρο 7 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Με την κυρωση της Διεθνους Συμβασης για τα Δικαιωματα του Παιδιου, στην οποια γινεται και ειδικη μνεια για τα παιδιά με αναπηριες, η Ελλάδα εχει αναλάβει τη δεσμευση σεβασμου και προστασιας των δικαιωμάτων τους. Οπως αναφερθηκε, ειδικο πλαισιο που να αφορά τα παιδιά με αναπηριες δεν υπάρχει στη χωρα μας και ολα τα επι μερους δικαιωματα που περιλαμβάνονται στα άρθρα της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια εφαρμοζονται (η μη) αναλογως και στη συγκεκριμενη ομάδα πληθυσμου. Η κατάσταση που επικρατει στην Ελλάδα αναφορικά με τα επιμερους δικαιωματα παρουσιάζεται στις αντιστοιχες ενοτητες. Η γενικη αποτιμηση της κατάστασης αποσκοπει να αναδειξει τα σημεια οπου αναδεικνυονται ιδιαιτερα προβληματα απο τη συνάρθρωση της αναπηριας και της παιδικης ηλικιας. Συμφωνα με τις διαπιστωσεις του Συνηγορου του Παιδιου για την υλοποιηση των δικαιωμάτων των παιδιων με αναπηρια [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 81], μεγάλος αριθμος παιδιων με αναπηριες, κυριως παιδιων με πολυαναπηριες, βρισκονται αποκλεισμενα απο σημαντικους τομεις της κοινωνικης ζωης. Σε αρκετες περιπτωσεις, μάλιστα, παιδιά με αναπηριες παραμελουνται και μεσα στο οικογενειακο περιβάλλον, συνεπεια και του γεγονοτος πως η οικογενεια δεν λαμβάνει επαρκη υποστηριξη απο την Πολιτεια. Προβληματα καταγράφονται επισης και στο δικαιωμα στην προσβαση στη δημοσια ζωη το οποιο δεν υλοποιειται επαρκως και για τα παιδιά με αναπηρια, κυριως λογω της ελλειψης της κατάλληλης υλικοτεχνικης υποδομης. Και η εκπαιδευση αποτελει τομεα οπου τα παιδιά με αναπηρια συναντουν σημαντικά εμποδια και συχνά υφιστανται αποκλεισμο (οπως αναπτυχθηκε στη σχετικη ενοτητα). Σημαντικά προβληματα καταγράφονται και στις μονάδες φιλοξενιας και περιθαλψης για παιδιά με αναπηριες, που εχουν ως αποτελεσμα σημαντικες παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους. Σημαντικες παραβιάσεις δικαιωμάτων επισημαινονται και για τα παιδιά με νοητικη υστερηση, σε Μελετη που αφορά την παρακολουθηση της εφαρμογης της Διεθνους Συμβασης για τα Δικαιωματα του Παιδιου [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 82], εστιασμενη στα παιδιά με νοητικες αναπηριες. Σε αυτη επισημαινεται πως παρατηρειται σημαντικη ελλειψη αριθμητικων και ποιοτικων δεδομενων και, ως συνεπεια, καταγράφεται αδυναμια σχεδιασμου και προγραμματισμου, σε εθνικο επιπεδο και σε επιπεδο κοινοτητας για τα παιδιά με αναπηρια. Επιπλεον, δεν υπάρχει εθνικο σχεδιο δράσης που να ενσωματωνει τα παιδιά με αναπηρια σε κάθε πεδιο και να προωθει αποτελεσματικά τα δικαιωματά τους. Οπως αναφερεται, τα δικαιωματα στην επιβιωση και στην ανάπτυξη, στην υγεια και στη θεραπευτικη αποκατάσταση, στην εκπαιδευση, στη συμμετοχη, στην κοινωνικη ενταξη, στην προστασια απο κακοποιηση και ιδρυματοποιηση, των παιδιων με νοητικη αναπηρια και, ιδιως, αυτων με βαριά νοητικη αναπηρια και οσων διαβιωνουν σε μονάδες κοινωνικης φροντιδας παραβιάζονται ιδιως στην πράξη και δευτερογενως στη νομοθεσια. Υφιστανται σημαντικες διακρισεις και λογω της ηλικιας τους και λογω της αναπηριας τους, ερχονται αντιμετωπα με φυσικους, κοινωνικους, πολιτιστικους φραγμους και αντιληψεις, στοιχεια που ειναι και στην ουσια αυτά το μεγαλυτερο εμποδιο για την πραγμάτωση των δικαιωμάτων τους και οχι η αναπηρια τους. Σε σχεση με τα παιδιά που ζουν σε ιδρυματα –οχι αποκλειστικά παιδιά με αναπηριες- το 2011 εκανε παρεμβαση ο Συνηγορος του Πολιτη θεωρωντας πως παραβιάζεται η ιδιωτικη τους ζωη, κυριως κατά την προβολη σχετικων θεμάτων απο τα ΜΜΕ [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 83]. Με επιστολη προς τα συναρμοδια Υπουργεια, το Εθνικο Συμβουλιο Ραδιοτηλεορασης, την Ενωση Συντακτων Ημερησιων Εφημεριδων Αθηνων, τις διοικησεις των ιδρυμάτων και άλλους συναρμοδιους φορεις εφιστά την προσοχη για την τηρηση του θεσμικου πλαισιου. Καταγράφεται συνεπως και στην πράξη η επιτακτικη ανάγκη οριζοντιας ενσωμάτωσης της οπτικης του παιδιου με αναπηρια στα δικαιωματα που περιλαμβάνονται στη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια προκειμενου να καταστει δυνατη η προστασια των δικαιωμάτων τους. ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ Η Διεθνης Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια του Οργανισμου Ηνωμενων Εθνων, στο τριτο μερος (άρθρα 31-40), ρυθμιζει τα βασικά μετρα που πρεπει να ληφθουν προκειμενου να καταστει δυνατη η εφαρμογη της και η παρακολουθηση της. Οι διατάξεις των άρθρων 31-33 αναφερονται αναλυτικά στα μετρα που πρεπει να λάβουν τα Συμβαλλομενα Κράτη προκειμενου να παρακολουθησουν την εφαρμογη της Συμβασης σε εθνικο επιπεδο και αφορουν τη συλλογη και την ανάλυση στατιστικων δεδομενων σχετικά με την αναπηρια (άρθρο 31), τη διεθνη συνεργασια (άρθρο 32) και τον ορισμο και το ρολο εθνικων οργάνων παρακολουθησης, σημειων επαφης στην κυβερνηση για θεματα σχετικά με την εφαρμογη της Συμβασης, την ανάπτυξη ανεξάρτητων μηχανισμων και τη συνεχη διαβουλευση με τα άτομα με αναπηρια και τις αντιπροσωπευτικες οργανωσεις τους. 10.1 Στατιστικες και συγκεντρωση δεδομενων – Αρθρο 31 Η Συμβαση, με το άρθρο 31, απαιτει απο τα Συμβαλλομενα Κράτη να συγκεντρωνουν ειδικά στατιστικά στοιχεια και δεδομενα που αφορουν τα άτομα με αναπηρια. Οι δράσεις αυτες ειναι απαραιτητες προκειμενου τα Κράτη να μπορεσουν να σχεδιάσουν και να εφαρμοσουν τις αναγκαιες δράσεις και πολιτικες και να καταστησουν την εφαρμογη της Συμβασης αποτελεσματικη. Τα στατιστικά στοιχεια ειναι ανεκτιμητο εργαλειο πολιτικης. Η συλλογη δεδομενων και στατιστικων στοιχειων, η επεξεργασια και η ανάλυση τους, συμβάλλουν σημαντικά στο σχεδιασμο των πολιτικων και της νομοθεσιας που προωθουν και προστατευουν τα δικαιωματα των ατομων με αναπηριες. Η Συμβαση προσδιοριζει το σκοπο της συγκεντρωσης των δεδομενων και των στατιστικων στοιχειων (Αρθρο 31 παρ.1) που ειναι να διαμορφωνουν, να εφαρμοζουν, να παρακολουθουν και να αξιολογουν πολιτικες και προγράμματα αποτελεσματικης εφαρμογης της Συμβασης. Ειναι σαφες οτι τα στατιστικά στοιχεια θεωρουνται εργαλεια σχεδιασμου, παρακολουθησης αλλά και μετρησης της αποτελεσματικοτητας των μετρων και πολιτικων που αφορουν στην εφαρμογη της Συμβασης. Επομενως, τα στατιστικά στοιχεια δεν μπορει να περιοριζονται σε γενικά στοιχεια η μεμονωμενα στοιχεια αλλά πρεπει να αποτελουν ενα συστημα στατιστικων στοιχειων για την παρακολουθηση ολου του ευρους των πολιτικων για την αναπηρια και ολου του κυκλου ζωης τους (σχεδιασμο, εφαρμογη, αξιολογηση). Οριζονται επισης οι εγγυησεις που πρεπει να πληρουν τα στοιχεια αυτά. Συγκεκριμενα, η διαδικασια συγκεντρωσης και τηρησης των στοιχειων πρεπει να ειναι συμφωνη με τη νομοθεσια για την προστασια προσωπικων δεδομενων, να διασφαλιζει το απορρητο και το σεβασμο της προσωπικης ζωης των ατομων με αναπηρια, και να γινονται σεβαστά τα ανθρωπινα δικαιωματα, οι θεμελιωδεις ελευθεριες και οι ηθικες αρχες τοσο κατά τη συγκεντρωση οσο και κατά τη χρηση των στοιχειων. Κατά συνεπεια, και τα μεσα συγκεντρωσης των πληροφοριων θα πρεπει να ειναι συμφωνα με τις γενικες αρχες της Συμβασης και να εξυπηρετουν τους σκοπους της. Επιπλεον, το ευρος των στοιχειων θα πρεπει να ειναι τετοιο, ωστε να επιτρεπει την εξαγωγη στατιστικά εγκυρων, αξιοπιστων και αξιοποιησιμων συμπερασμάτων και αποτελεσμάτων που θα καλυπτουν επιμερους θεματικους τομεις, κατηγοριες αναπηριες, ομάδες ατομων, δεικτες κ.λπ. (οπως για παράδειγμα η ηλικια, η το φυλο). Η ανάλυση των πληροφοριων θα πρεπει με τροπο ωστε να εξυπηρετει την παρακολουθηση και αξιολογηση των πολιτικων και μετρων που υιοθετουνται κατ’ εφαρμογη της Συμβασης (31 παρ.2) και τον εντοπισμο των εμποδιων που αντιμετωπιζουν τα άτομα με αναπηρια. Απο τη Συμβαση απορρεει ακομη και η υποχρεωση των Κρατων να διασφαλιζουν πως ολα τα δεδομενα και οι πληροφοριες που συγκεντρωνονται θα διαχεονται στα ενδιαφερομενα μερη και στα ιδια τα άτομα με αναπηρια σε μορφες προσβάσιμες απο αυτά (31 παρ.3). Ωστοσο, σε καμια περιπτωση αυτο δεν μπορει να αφορά προσωπικά δεδομενα, τα οποια προστατευονται απο την εθνικη νομοθεσια. Καταγράφεται η επιπλεον υποχρεωση των κρατων να καθιστουν προσβάσιμα τα διαθεσιμα στοιχεια, να τα δημοσιοποιουν και να τα διαδιδουν ενεργά. Η συλλογη δεδομενων και στατιστικων στοιχειων σχετικά με την αναπηρια ειναι γενικά περιορισμενη σε αρκετά κράτη. Στις περισσοτερες περιπτωσεις που τηρουνται στοιχεια αυτά αφορουν την αναπηρια καθ’ εαυτη και στο ειδος της και οχι άλλους σημαντικους παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμορφωση της αναπηριας οπως αυτη οριοθετειται στη Συμβαση (άρθρο 1), δηλαδη ως αποτελεσμα των αλληλεπιδράσεων μεταξυ του περιβάλλοντος και του εμποδιζομενου ατομου. Συνεπως, ειναι κρισιμο να μεταβληθει η ιδια η λογικη των στατιστικων στοιχειων, ωστε να εναρμονιστει με τη ratio του κοινωνικου μοντελου της αναπηριας. Τα κρισιμα ερωτηματα που τιθενται αφορουν τη διαθεσιμοτητα συναφων στοιχειων που να μπορουν να επιτελεσουν τις λειτουργιες που επιβάλει η Συμβαση, την υπαρξη δεικτων για την παρακολουθηση δικαιωμάτων, και την υπαρξη σχεδιασμου που να επιτρεπει τη συλλογη τους. Επομενως, τα Συμβαλλομενα Κράτη πρεπει να αξιολογησουν την καταλληλοτητα των διαθεσιμων μεσων και τεχνικων συλλογης δεδομενων και στατιστικων στοιχειων για την αναπηρια. Η διεθνης πρακτικη εχει δειξει πως, επι του παροντος, στοιχεια σχετικά με τη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια, για παράδειγμα, στην αγορά εργασιας, στην εκπαιδευση, στην οικογενεια, στη διαβιωση στην κοινοτητα ειναι πολυ συχνά μη διαθεσιμα, κυριως επειδη οι σχετικες ερευνες αφορουν βασικά το γενικο πληθυσμο και τα στοιχεια δεν διαχωριζονται και δεν αναλυονται επαρκως. Ακομη, πηγες δεδομενων για δεικτες που εχουν σχεση με το φυσικο και το κοινωνικο περιβάλλον δεν ειναι συνηθως διαθεσιμοι. Στην Ελλάδα, τα διαθεσιμα στοιχεια για την αναπηρια ειναι εξαιρετικά ελλιπη. Εθνικο μητρωο ατομων με αναπηρια δεν υπάρχει, ενω ειναι ελάχιστα τα στοιχεια που τηρουνται σε σχεση με την παροχη επιδομάτων και υπηρεσιων. Με το Νομο 3863/2010 θεσμοθετηθηκε το μητρωο ατομων με αναπηρια. Κάποια στοιχεια τηρουνται απο μη κυβερνητικους οργανισμους, οργανισμους και ενωσεις ατομων με αναπηρια και των οικογενειων τους, αλλά συνηθως αφορουν περιορισμενο φάσμα ατομων η συγκεκριμενες υπηρεσιες που παρεχονται σε άτομα με αναπηρια και δεν αποτυπωνουν τη συνολικη κατάσταση ουτε παρεχουν την απαραιτητη αξιοπιστια. Ουτε επιμερους φορεις, οπως για παράδειγμα ο ΟΑΕΔ, τηρουν αναλυτικά στοιχεια αναφορικά με τους δικαιουχους διάφορων προνομιακων ρυθμισεων η παροχων. Ειναι σαφες οτι θα πρεπει να επανεξεταστουν τα στατιστικά στοιχεια που τηρουνται σε εθνικο επιπεδο υπο το πρισμα της Συμβασης και των δεδομενων που ειναι απαραιτητα για την επιτευξη του σκοπου του άρθρου 31. 10.2 Διεθνης Συνεργασια – Αρθρο 32 Η σημασια της διεθνους συνεργασιας προκειμενου να καταστει δυνατη η αποτελεσματικη εφαρμογη της Συμβασης ειναι ιδιαιτερα σημαντικη, οπως οριζεται και στο άρθρο 32, το οποιο ζητά απο τα Συμβαλλομενα Κράτη να λάβουν ολα τα απαραιτητα μετρα προς αυτη την κατευθυνση. Τα Κράτη πρεπει να συνεργάζονται μεταξυ τους και με διεθνεις και περιφερειακους οργανισμους, καθως και την κοινωνια των πολιτων και ειδικά με τα άτομα με αναπηρια, μεσω των οργανωσεων και των ενωσεων που τα εκπροσωπουν, προκειμενου να μπορεσει να υποστηριχθει η εθνικη προσπάθεια τους για την εξασφάλιση του σκοπου και των στοχων της Συμβασης. Το άρθρο 32 εντοπιζει μια σειρά απο μετρα που πρεπει να λάβουν τα Συμβαλλομενα Κράτη στο πλαισιο της διεθνους συνεργασιας, τα οποια περιλαμβάνουν την υποστηριξη της ανάπτυξης ικανοτητων μεσω διενεργειας η υποστηριξης εκπαιδευτικων προγραμμάτων, ανταλλαγης πληροφοριων η εμπειριων η καλων πρακτικων, την κοινη συμμετοχη σε ερευνητικά προγράμματα και τη διευκολυνση προσβασης στην επιστημονικη γνωση, την παροχη τεχνικης και οικονομικης βοηθειας, περιλαμβανομενης και της διευκολυνσης προσβασης και διανομης προσιτων υποβοηθητικων τεχνολογιων καθως και της μεταφοράς τεχνολογιων. Το άρθρο επιβάλλει κάθε προσπάθεια διεθνους συνεργασιας, συμπεριλαμβανομενων και των διεθνων αναπτυξιακων προγραμμάτων, να ειναι απολυτως προσβάσιμη στα άτομα με αναπηριες. Με το άρθρο αυτο απαιτειται μια συνεχης διαδικασια προσπαθειων ενσωμάτωσης της διάστασης της αναπηριας σε αναπτυξιακες δραστηριοτητες ειτε με πρωτοβουλιες ειδικά για την αναπηρια ειτε εντάσσοντας τη διάσταση της αναπηριας σε γενικοτερα αναπτυξιακά προγράμματα ειτε καθιστωντας τα θεματα της αναπηριας κεντρικο στοιχειο στο σχεδιασμο αναπτυξιακων προγραμμάτων. Τα Συμβαλλομενα μερη καλουνται να καταστησουν κάθε πτυχη των προγραμμάτων τους, απο το σχεδιασμο ως την εφαρμογη και την παρακολουθηση, απολυτως προσβάσιμη στα άτομα με αναπηριες. Η συμμορφωση με αυτη την υποχρεωση μπορει να επιτευχθει ειτε μεσω νομοθετικων ρυθμισεων ειτε μεσω συγκεκριμενων πολιτικων ειτε με συνδυασμο και των δυο. Με δεδομενη, ιστορικά, τη σχετικη περιθωριοποιηση των θεμάτων αναπηριας στο συνολο, σχεδον, των τομεων ανάπτυξης, η υποχρεωση ενσωμάτωσης τους που οριζεται στο άρθρο 32 και διεπει συνολικά το πνευμα της Συμβασης, δινει μια δυναμικη στο άνοιγμα του αναπτυξιακου προγραμματισμου στα άτομα με αναπηρια και στις αντιπροσωπευτικες οργανωσεις τους. Επομενως, ειναι σαφες πως τα Κράτη μελη θα πρεπει να διασφαλισουν οτι το νομοθετικο πλαισιο και οι πολιτικες που εφαρμοζονται σε σχεση με το άρθρο 32 συνάδουν με τις αρχες της μη διάκρισης, της προσβασιμοτητας, της συμμετοχης που διεπουν οριζοντια τη Συμβαση. Το άρθρο 32 ηταν μια απο τις πλεον συζητημενες διατάξεις κατά τη διάρκεια των διαπραγματευσεων για την κατάρτιση της Συμβασης, καθως δεν εχει προηγουμενο σε άλλη διεθνη συμβαση ανθρωπινων δικαιωμάτων. Συμφωνα με τη Διεθνη Συμμαχια για την Αναπηρια [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 84], το άρθρο 32 θα πρεπει σε κάθε περιπτωση να διαβαστει σε συνδυασμο με τα υπολοιπα άρθρα της Συμβασης και, μεταξυ άλλων, υποχρεωνει τα Συμβαλλομενα Κράτη να αναλάβουν τις ακολουθες δράσεις: χρηματοδοτριες χωρες θα πρεπει να αυξησουν τη διάθεση πορων για προγράμματα ειδικά σε θεματα αναπηριας, συμπεριλαμβανομενης και της διάθεσης κονδυλιων για την ανάπτυξη ικανοτητων των οργανωσεων των ατομων με αναπηρια. Επισης, θα πρεπει να διασφαλιζουν πως στο συνολο των διεθνων συνεργασιων τους ειναι ενταγμενη και η διάσταση της αναπηριας, προκειμενου να αποφευχθει η περιπτωση πως στο πλαισιο διεθνων συνεργασιων δημιουργουνται νεα η επιπλεον εμποδια και προβληματα για τα άτομα με αναπηρια. Οι ληπτριες χωρες απο την πλευρά τους θα πρεπει να διασφαλιζουν πως η διάσταση της αναπηριας ειναι ενταγμενη στο συνολο των δράσεων τους στο πλαισιο της διεθνους στηριξης. Ειναι σαφες οτι δεν θα πρεπει να χρησιμοποιουνται ποροι διεθνους συνεργασιας, προκειμενου να χρηματοδοτουνται πρωτοβουλιες που δεν ειναι συμφωνες με τα υψηλοτερα προτυπα σεβασμου των ανθρωπινων δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια. Επιπλεον, θα πρεπει να διασφαλιζεται η ουσιαστικη συμμετοχη αντιπροσωπευτικων οργανωσεων ατομων με αναπηρια τοσο στο σχεδιασμο οσο και στην εφαρμογη πρωτοβουλιων και προγραμμάτων, καθως αυτο αποτελει τη μεγαλυτερη δυνατη εγγυηση για την ενταξη της διάστασης της αναπηριας σε κάθε δράση στο πλαισιο διεθνων συνεργασιων. Οι εθνικες αρχες αρμοδιες για την αναπτυξιακη συνεργασια θα πρεπει να ενσωματωνουν τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια ως οριζοντιο θεμα στο συνολο των προγραμμάτων και των εργων που χρηματοδοτουν και ελεγχουν ενω παράλληλα θα πρεπει να υπάρχουν συγκεκριμενα προγράμματα που να εστιάζουν στα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια. Κατά την υποβολη αναφορων σχετικά με την εφαρμογη της Συμβασης, τα Συμβαλλομενα Κράτη καλουνται να καταγράψουν [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 85] τα συγκεκριμενα μετρα που λαμβάνουν προκειμενου να διασφαλιζεται οτι η διεθνης συνεργασια συμπεριλαμβάνει και ειναι προσιτη σε άτομα με αναπηρια, τα μετρα που διασφαλιζουν πως οι χρηματοδοτησεις που λαμβάνουν χρησιμοποιουνται ορθά, παρεχοντας και συγκεκριμενα παραδειγματα προγραμμάτων και εργων, στοιχεια αριθμητικά και ποσοστά επιτυχους στοχευμενης χρηματοδοτησης, προγράμματα και εργα που αφορουν αποκλειστικά τα άτομα με αναπηρια, καθως και το ποσοστο του συνολικου προυπολογισμου που διατιθεται για ανάλογες δράσεις, στοχεμενες θετικες δράσεις προς την κατευθυνση της ενσωμάτωσης συγκεκριμενων ιδιαιτερα ευαισθητων ομάδων ατομων με αναπηρια, οπως οι γυναικες η τα παιδιά, βαθμο συμμετοχης των ατομων με αναπηρια στο σχεδιασμο, την ανάπτυξη και την αξιολογηση προγραμμάτων, δράσεων και εργων, βαθμο ενσωμάτωσης της διάστασης της αναπηριας στο συνολο των προγραμμάτων, δράσεις που αναλαμβάνονται για τη διευκολυνση και τη στηριξη της ανάπτυξης ικανοτητων, ανάπτυξη, προοδο και αποτελεσματικοτητα προγραμμάτων ανταλλαγης τεχνογνωσιας και εμπειρογνωμοσυνης, με κατευθυνση τη στηριξη και τη βοηθεια των ατομων με αναπηρια. 10.3 Εθνικη εφαρμογη και παρακολουθηση – Αρθρο 33 Η Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια ειναι η πρωτη διεθνης συνθηκη ανθρωπινων δικαιωμάτων που καταγράφει διεξοδικά το συνολο των ανθρωπινων δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια και οριζει με σαφηνεια την υποχρεωση των Συμβαλλομενων Κρατων να σεβονται, να προστατευουν και να εκπληρωνουν αυτά τα δικαιωματα. Η Συμβαση οριοθετει μια «αλλαγη παραδειγματος» (paradigm shift) στην αντιληψη και την προσεγγιση της αναπηριας υιοθετωντας το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας. Με την κυρωση της Συμβασης, τα Κράτη αναλαμβάνουν τη δεσμευση να προωθησουν και να διασφαλισουν το σεβασμο των ανθρωπινων δικαιωμάτων και των θεμελιωδων ελευθεριων του συνολου των ατομων με αναπηρια, χωρις την παραμικρη διάκριση η περιορισμο. Η εφαρμογη των διατάξεων της Συμβασης δεν ειναι μια «αυτοματη» διαδικασια, αλλά απαιτει συνεχη και συνεχιζομενη δράση και μεταρρυθμισεις. Η υποχρεωση εφαρμογης των προβλεψεων της Συμβασης που αναλαμβάνουν τα Κράτη ειναι διαδικασια που πρεπει να ελεγχεται συνεχως σε εθνικο επιπεδο, προκειμενου να ειναι αποτελεσματικη, να αξιολογουνται τα μετρα που λαμβάνονται και να παρεχεται ανατροφοδοτηση ωστε τελικά να επιτευχθει ο στοχος που τιθεται απο τη Συμβαση. Η ιδια η Συμβαση προβλεπει μηχανισμους για την αποτελεσματικη εφαρμογη και παρακολουθηση της σε εθνικο επιπεδο μεσω του άρθρου 33. Απαιτει απο τα Συμβαλλομενα Κράτη να θεσπισουν πλαισια, λειτουργιες και μηχανισμους για την εφαρμογη και την παρακολουθηση. Τα Κράτη πρεπει να καθορισουν σημεια επαφης στην κυβερνηση, κυβερνητικο συντονιστικο μηχανισμο για θεματα σχετικά με τη Συμβαση (παρ.1), να θεσπισουν πλαισιο για την προωθηση, την προστασια και την παρακολουθηση της εφαρμογης της Συμβασης το οποιο πρεπει να αποτελειται απο ανεξάρτητους μηχανισμους (παρ. 2) και να προωθησουν την ενεργητικη εμπλοκη και ουσιαστικη συμμετοχη στη διαδικασια παρακολουθησης της κοινωνιας των πολιτων και ιδιαιτερα των ατομων με αναπηρια, μεσω των οργανωσεων που τα εκπροσωπουν (παρ. 3).Οι ειδικοτερες απαιτησεις του συγκεκριμενου άρθρου σχετικά με τους εθιμικους μηχανισμους παρακολουθησης αναλυονται παρακάτω: 10.3.1 Κυβερνητικη συμμετοχη Σημειο/α επαφης στην κυβερνηση Συμφωνα με τη Συμβαση τα Συμβαλλομενα Κράτη πρεπει να ορισουν σημεια αναφοράς στο πλαισιο της κυβερνησης, η, σε περιπτωση που αυτά εχουν θεσπιστει στο πλαισιο υιοθετησης άλλων διεθνων κειμενων, να επανεξετάσουν τη δομη και τη λειτουργια τους και, αν ειναι δυνατον, να τα επαναπροσδιορισουν προκειμενου να αναλάβουν την παρακολουθηση της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Συμφωνα με τον ΟΗΕ [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 86], για την αποτελεσματικη εφαρμογη της Συμβασης, σημεια επαφης πρεπει να οριστουν στο επιπεδο κάθε Υπουργειου και σε κεντρικο επιπεδο, που θα εχει τη γενικη ευθυνη της εφαρμογης. Ο καθορισμος σημειων επαφης στα Υπουργεια ανταποκρινεται στην παραδοχη πως η πληρης και αποτελεσματικη εφαρμογη της Συμβασης απαιτει την ανάληψη δράσης απο το καθενα απο αυτά. Τα σημεια επαφης ανά Υπουργειο θα πρεπει να το εκπροσωπουν στον εθνικο συντονιστικο μηχανισμο, σε κυβερνητικο επιπεδο. Ο καθορισμος του κεντρικου σημειου επαφης σε κυβερνητικο επιπεδο ανταποκρινεται στην ανάγκη να διασφαλιστει η γενικη εποπτεια και η προωθηση των σχετικων θεμάτων. Η αλλαγη παραδειγματος που προκρινει η Συμβαση και η αντιληψη της αναπηριας ως ζητηματος ανθρωπινων δικαιωμάτων πρεπει να αντικατοπτριζεται στην επιλογη των σημειων επαφης. Ως εκ τουτου θα πρεπει, για παράδειγμα, να αποφευχθει ο ορισμος του Υπουργειου Υγειας ως σημειο επαφης. Επιπλεον, ο ορισμος σημειου αναφοράς σε επιπεδο Υπουργειων Προνοιας η Εργασιας (οπως συμβαινει σε κάποιες περιπτωσεις) θα πρεπει να αναθεωρηθει καθως θα ηταν προτιμοτερο βασικο ρολο να αναλάβει υπηρεσια που να σχετιζεται άμεσα με θεματα δικαιοσυνης η ανθρωπινων δικαιωμάτων. Ακομη, η αποτελεσματικη εφαρμογη της Συμβασης απαιτει προσβαση στο υψηλοτερο κυβερνητικο επιπεδο. Επομενως η καλυτερη δυνατη επιλογη θα ηταν ο καθορισμος κεντρικου σημειου επαφης που να υπάγεται απευθειας στον Πρωθυπουργο η στο Υπουργικο Συμβουλιο. Η αποστολη κάθε σημειου επαφης πρεπει να εστιάζει στην ανάπτυξη και στο συντονισμο συνεπους πολιτικης για την εφαρμογη της Συμβασης. Κάθε σημειο επαφης θα πρεπει να προωθει σε κυβερνητικο επιπεδο θεματα που άπτονται της εφαρμογης της Συμβασης, να καθοδηγει, να ενημερωνει και να συμβουλευει την κυβερνηση επι τετοιων ζητημάτων. Στην αποστολη των επαφης μπορει να περιλαμβάνεται και ο συντονισμος της κυβερνητικης δράσης για τη Συμβαση αναφορικά με την υποβολη εκθεσεων, την παρακολουθηση, την ευαισθητοποιηση η τη διασυνδεση με τον ανεξάρτητο μηχανισμο που αναφερεται στην παράγραφο 2 του άρθρου 33. Επιπλεον, απαραιτητο κρινεται το σημειο επαφης να διαθετει επαρκη υποστηριξη απο άποψη τεχνικου προσωπικου και πορων. Κυβερνητικος συντονιστικος μηχανισμος Περα απο την καθιερωση σημειων αναφοράς, η Συμβαση ζητά απο τα κράτη και τον καθορισμο συντονιστικου μηχανισμου μεσα στην κυβερνηση προκειμενου να διευκολυνεται η σχετικη δράση σε διαφορετικους τομεις και διαφορετικά επιπεδα. Σε περιπτωση που εχουν οριστει περισσοτερα του ενος σημεια επαφης στην κυβερνηση, αυτά θα πρεπει να μετεχουν στο συντονιστικο μηχανισμο, επικεφαλης του οποιου θα ηταν σκοπιμο να ειναι το Υπουργειο που εχει την κεντρικη ευθυνη για την εφαρμογη της Συμβασης. Μεσω της διυπουργικης δράσης και συμμετοχης στο μηχανισμο, οι κυβερνητικες υπηρεσιες θα μπορουν να εστιάζουν τις δραστηριοτητες τους και τη χάραξη πολιτικης σε τομεις που εχουν προστιθεμενη αξια, να αποφευγονται οι επικαλυψεις και να κατανεμεται η βελτιστη δυνατη χρηση των υπαρχοντων οικονομικων πορων. 10.3.2 Ανεξάρτητοι μηχανισμοι παρακολουθησης Συμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 33, τα Κράτη πρεπει να θεσπισουν ενα εθνικο πλαισιο, το οποιο θα περιλαμβάνει εναν η περισσοτερους ανεξάρτητους μηχανισμους για την προωθηση, την προστασια και την παρακολουθηση της εφαρμογης της Συμβασης. Απο τη διάταξη δεν καθοριζεται συγκεκριμενη μορφη οργάνωσης του εθνικου ανεξάρτητου πλαισιου παρακολουθησης και τα Κράτη, ανάλογα και με το λειτουργικο και θεσμικο πλαισιο τους, μπορουν να κάνουν ελευθερα την επιλογη τους στον καθορισμο της κατάλληλης δομης. Μπορουν να επιλεξουν ειτε την ανάθεση του εργου της παρακολουθησης σε ανεξάρτητο φορεα ειτε να θεσπισουν πλαισιο στο οποιο θα συνεργάζονται διά φοροι ανεξάρτητοι φορεις ειτε να θεσπισουν μηχανισμο αποτελουμενο απο διάφορους φορεις, στον οποιο θα συμπεριλαμβάνονται και ενας η περισσοτεροι ανεξάρτητοι φορεις. 10.3.2.1 Οι ανεξάρτητοι μηχανισμοι και οι αρχες του Παρισιου Σε κάθε περιπτωση, τα Κράτη πρεπει να λάβουν υποψη τις αρχες σχετικά με το καθεστως και τη λειτουργια των εθνικων θεσμων για την προστασια και την προαγωγη των ανθρωπινων δικαιωμάτων, γενικως γνωστες ως Αρχες του Παρισιου. Οι Αρχες αυτες, που αναπτυχθηκαν στο πλαισιο των εθνικων θεσμων ανθρωπινων δικαιωμάτων, καθοριζουν δυο θεμελιωδεις απαιτησεις η στοχους για τους φορεις που λειτουργουν συμφωνα με αυτες: την ανεξαρτησια και τον πλουραλισμο. #Ανεξαρτησια Το άρθρο 33 παρ. 2 απαιτει το πλαισιο για την προαγωγη, την προστασια και την παρακολουθηση της εφαρμογης της Συμβασης να περιλαμβάνει τουλάχιστον εναν ανεξάρτητο φορεα. Αυτο μπορει να οδηγησει στη λανθασμενη ερμηνεια, πως αρκει ενας φορεας να ειναι ανεξάρτητος χωρις να ωστοσο να διασφαλιζεται και η ανεξαρτησια συνολικά του μηχανισμου παρακολουθησης. Αυτο δεν συνάδει ωστοσο με το πνευμα της διάταξης. Συμφωνα και με τις Αρχες του Παρισιου, οι αρμοδιοι οργανισμοι (για παράδειγμα εθνικοι φορεις προστασιας των ανθρωπινων δικαιωμάτων) θα πρεπει να ειναι λειτουργικά ανεξάρτητοι. Για να διασφαλιζεται αυτο, θα πρεπει ο φορεας να θεσπιζεται «απο συνταγματικη η νομοθετικη ρυθμιση» που δεν επιτρεπει στις κυβερνησεις να αλλάζουν τις αρμοδιοτητες η τις εξουσιες του χωρις προηγουμενη κοινοβουλευτικη εγκριση. Επιπλεον, τα μελη τους θα πρεπει να εχουν τη δυνατοτητα δράσης σε ενα περιβάλλον απαλλαγμενο απο εξωτερικες πιεσεις, θα μπορουν να επιλεγονται για την ανάληψη καθηκοντων και αντιστοιχως να παυονται απο αυτά βάσει μιας δικαιης και σαφους διαδικασιας, ενω ο φορεας θα πρεπει να εχει τη δυνατοτητα να επιλεγει το προσωπικο του και να καθοριζει της προτεραιοτητες του. Ακομη, οι φορεις θα πρεπει να ειναι οικονομικά ανεξάρτητοι, δηλαδη να εχουν στη διάθεση τους επαρκεις πορους, το υψος αυτων των οποιων θα μπορει να καθοριζεται και απο το κοινοβουλιο. #Πλουραλισμος Συμφωνα με τις Αρχες του Παρισιου, οι Εθνικοι Φορεις Προστασιας των Ανθρωπινων Δικαιωμάτων θα πρεπει να χαρακτηριζονται απο πλουραλισμο. Απαιτειται, δηλαδη, να διασφαλιζεται η πολυμερης αντιπροσωπευση των κοινωνικων δυνάμεων που συμμετεχουν στην προαγωγη και στην προστασια των ανθρωπινων δικαιωμάτων [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 87]. Αυτο σημαινει πως θα πρεπει να διασφαλιστει η συμμετοχη κοινωνικων φορεων οπως οι Μη Κυβερνητικες Οργανωσεις, συνδικαλιστικες οργανωσεις, κοινωνικες και επαγγελματικες οργανωσεις, πανεπιστημιακοι και εξειδικευμενοι εμπειρογνωμονες, καθως και το Κοινοβουλιο. Ο απαιτουμενος πλουραλισμος μπορει να επιτευχθει ειτε μεσω της συνεργασιας επιμερους φορεων ειτε μεσω της εκπροσωπησης της κοινωνιας των πολιτων στη λειτουργια των οργανισμων. Εξάλλου, η αναγκαιοτητα της εμπλοκης και συμμετοχης της κοινωνιας των πολιτων και ειδικά των ατομων με αναπηρια και των αντιπροσωπευτικων οργανωσεων τους ειναι απολυτως σαφης με βάση την παρ.3 του άρθρου 33 της Συμβασης. 10.3.2.2 Προαγωγη, προστασια, παρακολουθηση της εφαρμογης Καθηκον και αρμοδιοτητα του ανεξάρτητου εθνικου μηχανισμου ειναι η προαγωγη, η προστασια και η παρακολουθηση της εφαρμογης της Συμβασης, οπως ρητά οριζεται στο άρθρο 33 παρ. 2. Η αρμοδιοτητα αυτη θα πρεπει να ειναι ρητη και σαφης, προκειμενου να μπορεσει να ασκησει αποτελεσματικά τα καθηκοντά του βάσει των επιταγων της Συμβασης. Οι ουσιαστικες αρμοδιοτητες του ανεξάρτητου εθνικου μηχανισμου που οριζονται απο τη Συμβαση ειναι: [Bλ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ αρ. 88] #Προαγωγη Η προαγωγη της εφαρμογης της Συμβασης περιλαμβάνει ενα ευρυ φάσμα δραστηριοτητων. Σε κάθε περιπτωση αυτες μπορουν να περιλαμβάνουν δράσεις ευαισθητοποιησης για τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια, τις υποχρεωσεις που θεσπιζει και τα δικαιωματα που ρυθμιζει, το σχεδιασμο, την παραγωγη, τη συγκεντρωση και τη διάδοση πληροφοριων και αντιστοιχου υλικου, την ερευνα σχετικά με τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων κ.λπ. Η προωθηση διαχεεται στις δραστηριοτητες διαφορων φορεων. Κατ’ αρχάς, το άρθρο 8 της Συμβασης υποχρεωνει τα Κράτη να αναλάβουν δράσεις ευαισθητοποιησης σε σχεση με την αναπηρια. Συνεπως, δεν ειναι απαραιτητο οι ανεξάρτητοι μηχανισμοι να αναλάβουν προωθητικες δραστηριοτητες οι οποιες εντάσσονται στην κυβερνητικη αρμοδιοτητα. Αντιθετα, μπορουν να εχουν συμβουλευτικο ρολο απεναντι στις κυβερνησεις σε σχεση με τις ενεργειες προωθησης τις οποιες επιλεγουν, να επισημαινουν ζητηματα τα οποια εκφευγουν της γενικης προσοχης και να αναλαμβάνουν τις απαραιτητες ενεργειες προαγωγης. Ακομη, οι ανεξάρτητοι μηχανισμοι μπορουν να αναλάβουν πιο στρατηγικη εμπλοκη στην προαγωγη της εφαρμογης της Συμβασης, οπως για παράδειγμα να ελεγχουν τη συμβατοτητα και την εφαρμογη της ισχυουσας εθνικης νομοθεσιας, των κανονιστικων διατάξεων και των πρακτικων, να ελεγχουν τα προσχεδια των νομοσχεδιων που προωθουνται, προκειμενου να διασφαλιζεται οτι ειναι συμβατά με το πνευμα και το γράμμα της Συμβασης, να παρεχουν τεχνογνωσια και συμβουλες σε δημοσιες αρχες σχετικά με την ερμηνεια και την εφαρμογη της Συμβασης με βάση τις παρατηρησεις, τις συστάσεις η τα γενικά σχολια της Επιτροπης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες κ.λπ. #Προστασια Η προστασια των δικαιωμάτων που καταγράφονται στη Συμβαση συνισταται στη διασφάλιση πως οι παραβιάσεις δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια παρατηρουνται, εντοπιζονται, αντιμετωπιζονται και διορθωνονται. Πρακτικά, η γενικη προστασια των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια λαμβάνει συνηθως τη μορφη του χειρισμου παραπονων. Η προστασια των δικαιωμάτων που παρεχεται στο πλαισιο της Συμβασης μπορει να περιλαμβάνει δραστηριοτητες που κυμαινονται απο τη διερευνηση και εξεταση ατομικων η ομαδικων παραπονων μεχρι και θεμάτων που επιλυθηκαν δικαστικά. Η λειτουργια αυτη απαιτει εξειδικευμενες γνωσεις, εμπειρογνωμοσυνη και φορτο δουλειάς και περιλαμβάνει τη διενεργεια ερευνων, μελετων και εκθεσεων. #Παρακολουθηση Η παρακολουθηση της εφαρμογης της Συμβασης μπορει να προσεγγιστει απο πολλαπλες οπτικες γωνιες. Μπορει να επιτευχθει μεσα απο διαδικασιες αξιολογησης της προοδου η της στασιμοτητας η της και παλινδρομησης αναφορικά με την απολαυση των δικαιωμάτων κατά μια ορισμενη χρονικη περιοδο. Απαιτει αξιολογηση της συμμορφωσης η μη με τη Συμβαση των νεων εθνικων νομοθετικων διατάξεων, πρακτικων και πολιτικων. Αναφορικά με τη νομοθεσια, οι εκτιμησεις συμβατοτητας απαιτουν και τον εντοπισμο των κενων αναφορικά με την κάλυψη των διατάξεων της Συμβασης. Αναφορικά με τις πρακτικες, η παρακολουθηση της εφαρμογης μπορει να περιλαμβάνει τη διαβουλευση και το διάλογο με οργανωσεις ατομων με αναπηρια, την ανάθεση σχετικων ερευνων, τη διενεργεια επισκεψεων και επιθεωρησεων σε μερη που παρατηρουνται συχνες παραβιάσεις των δικαιωμάτων που προστατευονται απο τη Συμβαση. Συστάσεις και προτάσεις θα πρεπει να κατατιθενται άμεσα στην Κυβερνηση, προκειμενου να προωθουνται οι απαραιτητες ενεργειες για την διορθωση των προβληματικων καταστάσεων και αυτο ειναι μια διαδικασια συνεχης. Ιδιαιτερα αποτελεσματικος τροπος παρακολουθησης ειναι και η ανάπτυξη δεικτων και σημειων επαφης, ιδιαιτερα οσον αφορά την προοδευτικη υλοποιηση των δικαιωμάτων που περιλαμβάνει η Συμβαση. Διαφορετικη προσεγγιση ειναι η παρακολουθηση των παραβιάσεων των δικαιωμάτων, μεθοδολογια με την οποια ειναι αρκετά εξοικειωμενοι αρκετοι οργανισμοι προστασιας των ανθρωπινων δικαιωμάτων. 10.3.3 Συμμετοχη Οπως οριζεται ξεκάθαρα στο άρθρο 33 παρ.3, η κοινωνια των πολιτων και ιδιαιτερα τα άτομα με αναπηρια και οι αντιπροσωπευτικες οργανωσεις τους πρεπει να εμπλεκονται και να συμμετεχουν πληρως στη διαδικασια παρακολουθησης. Η απαιτηση αυτη προσδιοριζει συγκεκριμενα τη γενικη αρχη της συμμετοχης των ατομων με αναπηρια που αναφερεται στο άρθρο 3 της Συμβασης και τη γενικη υποχρεωση των κρατων να λαμβάνουν υποψη και να εμπλεκουν ενεργά τα άτομα με αναπηριες, μεσω των αντιπροσωπευτικων οργανωσεων τους κατά την ανάπτυξη και εφαρμογη της νομοθεσιας και των πολιτικων για την εφαρμογη της Συμβασης, καθως και στο συνολο των διαδικασιων ληψης αποφάσεων που αφορουν ζητηματα σχετικά με τα άτομα με αναπηρια (άρθρο 4 παρ. 3 της Συμβασης).Η απαιτηση για τη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια διαπνεει το άρθρο 33 και δεν αφορά μονο τη διαδικασια παρακολουθησης, οπως ειδικά προσδιοριζεται στην παρ. 3 του άρθρου 33. Αυτο συνεπάγεται πως οποιαδηποτε διαβουλευση σχετικά με τη διαδικασια θεσπισης του μηχανισμου παρακολουθησης θα πρεπει να περιλαμβάνει και τις οργανωσεις που εκπροσωπουν τα άτομα με αναπηρια. Η παράγραφος 3 περιλαμβάνει τοσο την άμεση συμμετοχη των ατομων με αναπηρια στη διαδικασια παρακολουθησης οσο και την εμμεση συμμετοχη τους, μεσω των αντιπροσωπευτικων οργανωσεων τους. Η άμεση συμμετοχη μπορει να συνισταται στην εμπλοκη εμπειρογνωμονων που ειναι και οι ιδιοι άτομα με αναπηρια στις διαδικασιες παρακολουθησης. Αλλωστε, πολλες αναπηρικες οργανωσεις εχουν σε καιριες θεσεις και στα διοικητικά συμβουλιά τους άτομα με αναπηρια. Η προταση του Γραφειου της Υπατης Αρμοστειας του ΟΗΕ για τα Ανθρωπινα Δικαιωματα, αναφορικά με τις οργανωσεις του αναπηρικου κινηματος ειναι η διενεργεια ανοιχτης συζητησης για τον προσδιορισμο των κριτηριων αντιπροσωπευτικοτητας των οργανωσεων ατομων με αναπηρια. Οπως επισημαινεται απο τον ΟΗΕ, διαβουλευσεις που διενεργηθηκαν δειχνουν πως η προτιμηση του αναπηρικου κινηματος ειναι υπερ εθνικων οργανισμων «ομπρελα». Επιπλεον, επισημαινεται στη μελετη του ΟΗΕ, πως απαιτει αναλυτικη διερευνηση η δυνατοτητα να μετεχουν στον ανεξάρτητο μηχανισμο παρακολουθησης εθνικοι φορεις προστασιας ανθρωπινων δικαιωμάτων σε συνεργασια με οργανωσεις ατομων με αναπηρια, δηλαδη φορεις που παράλληλα μετεχουν στο πλαισιο παρακολουθησης της εφαρμογης της Συμβασης. 10.4 Παρακολουθηση σε διεθνες επιπεδο – Αρθρα 34, 35, 36 Η διαδικασια παρακολουθησης της εφαρμογης της Συμβασης απο τα Συμβαλλομενα Κράτη σε διεθνες επιπεδο, ρυθμιζεται στα άρθρα 34 και επομενα της Συμβασης. Σε αυτά προβλεπεται η συσταση Επιτροπης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια (άρθρο 34), στην οποια το κάθε Συμβαλλομενο Κράτος υποχρεουται να υποβάλλει εκθεσεις για τα μετρα που λαμβάνει προκειμενου να εφαρμοστει πληρως η Συμβαση (άρθρο 35). Τα Κράτη υποχρεουνται να υποβάλλουν την πρωτη εκθεση μεσα σε δυο χρονια απο τη στιγμη που θα επικυρωσουν τη Συμβαση και, στη συνεχεια, υποβάλλουν περιοδικες εκθεσεις κάθε τεσσερα ετη και οποτε το ζητά η Επιτροπη. Η Επιτροπη εξετάζει τις εθνικες εκθεσεις και υποβάλλει υποδειξεις και συστάσεις στο ενδιαφερομενο μερος (άρθρο 36). ~~~~~~~~~~ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια αποτελει μια διεθνη συμβαση ανθρωπινων δικαιωμάτων που σηματοδοτει τη μετάβαση απο την ιατρικη αντιληψη της αναπηριας στη δικαιωματικη προσεγγιση της, συμφωνα με την οποια τα άτομα με αναπηρια δεν ειναι αντικειμενα θεραπειας και οικτου αλλά ισοτιμοι φορεις δικαιωμάτων. Η Συμβαση δεν δημιουργει νεα δικαιωματα αλλά επαναδιατυπωνει ατομικά και κοινωνικά δικαιωματα υπο την ιδιαιτερη οπτικη της αναπηριας και υπο την ιδιαιτερη οπτικη του κοινωνικου μοντελου της αναπηριας. Συνεπως τα κράτη μερη δεν καλουνται να διαμορφωσουν θεσμικο πλαισιο για νεα δικαιωματα αλλά πρωτιστως να διασφαλισουν οτι ηδη κατοχυρωμενα δικαιωματα μπορουν να ασκουνται σε ιση βάση και οτι παρεχουν επαρκη και αποτελεσματικη προστασια στα άτομα με αναπηρια. Αυτη η «αλλαγη παραδειγματος» εχει σημαντικες επιπτωσεις στην εννομη τάξη. Η νομοθεσια δεν αρκει πλεον να περιλαμβάνει διατάξεις προστατευτικες των ατομων με αναπηρια. Αντιθετα, η διάσταση και η ιδιαιτερη οπτικη της αναπηριας πρεπει πλεον να διαπνεει ολη τη νομοθεσια και ιδιαιτερα το στάδιο σχεδιασμου της νομοθεσιας, προκειμενου η τελευταια να μπορει θεσμοθετησει με δεσμευτικους κανονες ενα περιβάλλον, θεσμους και διαδικασιες που ειναι ανοικτά και προσβάσιμα σε ολους. Η ανάλυση που προηγηθηκε επιχειρησε να αποτυπωσει με συνοπτικο και εστιασμενο τροπο το θεσμικο πλαισιο που άπτεται του συνολου των δικαιωμάτων που περιλαμβάνονται στη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Η επισκοπηση αυτη επιτρεπει την εξαγωγη συμπερασμάτων σε τρια βασικά επιπεδα: • Σε πρωτο επιπεδο, σχετικά με τη συμβατοτητα της ελληνικης νομοθεσιας με το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας • Σε δευτερο επιπεδο, σχετικά με τη συμβατοτητα της ελληνικης νομοθεσιας με τις γενικες αρχες που απορρεουν απο τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια • Σε τριτο επιπεδο, σχετικά με τη συμβατοτητα της νομοθεσιας που διεπει επιμερους τομεις δημοσιας πολιτικης και βασικες τροποποιησεις που θα πρεπει να γινουν προκειμενου να διασφαλιστει η αρμονια με τις διατάξεις της Συμβασης 1. Συμβατοτητα με το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας Η ελληνικη νομοθεσια που αφορά την αναπηρια διεπεται στο συνολο της απο μια προστατευτικη και διαχωρισμενη λογικη και μια προσκολληση στην ιατρικη αντιληψη της αναπηριας. Η προστατευτικη λογικη ειναι εμφανης σε δυο βασικά σημεια: πρωτον, στο γεγονος οτι στους περισσοτερους τομεις δημοσιας πολιτικης η νομοθεσια που αφορά τα άτομα με αναπηρια αφορά κυριως παροχες η υπηρεσιες οι οποιες ειναι ειδικες και διαχωρισμενες (π.χ. εκπαιδευση, απασχοληση, ανεξάρτητη διαβιωση) και δεν αφορά την παροχη υποστηριξης για τη βελτιωση των ικανοτητων και δεξιοτητων τους για ευρυτερη συμμετοχη στην κοινωνια. Η νομοθεσια επικεντρωνεται σε αποσπασματικες παροχικης φυσης ενισχυσεις η/και στην παροχη διαχωρισμενων ευκαιριων για εκπαιδευση, απασχοληση ακομη και ανεξάρτητη διαβιωση αδιαφορωντας για την αφαιρεση των εμποδιων που αντιμετωπιζουν τα άτομα με αναπηρια και χωρις να εστιάζει στην παροχη υποστηριξης που θα επιτρεψει και θα διευκολυνει τη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια στις υπηρεσιες που αφορουν το συνολο του πληθυσμου. Δευτερον, η προστατευτικη και διαχωρισμενη λογικη ειναι εμφανης στα ιδια τα θεμελια της εννομης τάξης που οριοθετουν βασικες εννοιες οπως η ικανοτητα για δικαιοπραξια, η δυνατοτητα ληψης αποφάσεων, η διαχειριση της προσωπικης ζωης και η ανάληψη βασικων πρωτοβουλιων και υποχρεωσεων που σηματοδοτουν ισα δικαιωματα και υποχρεωσεις. Στα σημεια αυτά, η ελληνικη εννομη τάξη προαποφασιζει οτι τα άτομα με αναπηρια, σε γενικες γραμμες λογω της αναπηριας τους και οχι λογω ευρυτερων η ειδικων συνθηκων που μπορει να αφορουν ολους, ειναι ανικανα η περιορισμενα ικανά να λαμβάνουν αποφάσεις, ευθυνες και υποχρεωσεις και παρεμβαινει για να αναθεσει τις σχετικες ευθυνες σε άλλους. Η πατερναλιστικη αυτη προσεγγιση ειναι εμφανης σε καιρια θεματα που αφορουν την ισοτητα ενωπιον του νομου, την προσβαση στη δικαιοσυνη, τις δυνατοτητες περιορισμου της ελευθεριας του ατομου, διατάξεις που αφορουν την προσωπικη ζωη κ.λπ. Επιπλεον, στους περισσοτερους τομεις δημοσιας πολιτικης η αντιληψη και η αντιμετωπιση της αναπηριας παραμενει στενά προσκολλημενη σε ιατρικά δεδομενα και στα λειτουργικά εμποδια του ατομου χωρις να λαμβάνει υποψη τα εμποδια του περιβάλλοντος, συμπεριφοράς κ.λπ. Στενά εξαρτημενος απο ιατρικες γνωματευσεις και διαδικασιες ειναι και ο τροπος πιστοποιησης της αναπηριας. Αμφοτερα αυτά τα χαρακτηριστικά δεν συμβαδιζουν με την κοινωνικη αντιληψη της αναπηριας, η οποια οπως αποτυπωνεται στο προοιμιο της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια «ειναι μια εξελισσομενη εννοια» …. που προκυπτει «απο την αλληλεπιδραση μεταξυ των εμποδιζομενων προσωπων και των περιβαλλοντικων εμποδιων και των εμποδιων συμπεριφοράς και παρεμποδιζει την πληρη και αποτελεσματικη συμμετοχη στην κοινωνια σε ιση βάση με τους άλλους». Η ελληνικη νομοθεσια θα πρεπει να αναπροσανατολιστει μεσα απο τη σταδιακη αναμορφωση της στη νεα αυτη αντιληψη της αναπηριας. Αυτο μπορει να συμβει με δυο τροπους: • Με την σταδιακη αναθεωρηση της νομοθεσιας σε επιμερους τομεις δημοσιας πολιτικης (για την υφιστάμενη νομοθεσια) • Με την ενσωμάτωση της θεωρησης/οπτικης της αναπηριας στο στάδιο σχεδιασμου της νομοθεσιας (και των δημοσιων πολιτικων), και συγκεκριμενα μεσα απο την ενσωμάτωση της στη διαδικασια εκτιμησης συνεπειων ρυθμισεων για κάθε νεο νομοσχεδιο που εκπονειται: Προταση 1: Οριζοντια ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηριας (mainstreaming) στο στάδιο του σχεδιασμου ολων των δημοσιων πολιτικων Προταση 2: Ενσωμάτωση ειδικης ενοτητας σχετικά με την αναπηρια στο σχεδιασμο της νομοθεσιας και ειδικοτερα στη διαδικασια ανάλυσης των συνεπειων ρυθμισεων των νεων νομων που προβλεπεται στο νομο 4048/2012 για τη ρυθμιστικη διακυβερνηση (και ειναι υποχρεωτικη για κάθε νεο νομοσχεδιο). Εναλλακτικά, προτεινεται η διαμορφωση ειδικης ανάλυσης συνεπειων ρυθμισεων για την αναπηρια (disability impact assessment) Προταση 3: Εκ νεου ορισμος της εννοιας της αναπηριας σε αρμονια με την κοινωνικη θεωρηση της αναπηριας και ανασχεδιασμος της νομοθεσιας, των προγραμμάτων και πολιτικων για τα άτομα με αναπηρια με βάση το νεο ορισμο Προταση 4: Η νομοθετικη κατοχυρωση γενικης υποχρεωσης του κράτους να μεριμνά για την ιση μεταχειριση των ατομων με αναπηρια, για την αφαιρεση εμποδιων και για την παροχη ευλογων προσαρμογων σε ολους τους τομεις της ζωης. Συνοδευτικά μετρα: • Η συμβατοτητα με το κοινωνικο μοντελο της αναπηριας προυποθετει μια σειρά απο ευρυτερες αλλαγες οι οποιες δεν μπορουν να επελθουν μονο με νομοθετικες αλλαγες. Προτεινονται τα ακολουθα συνοδευτικά μετρα οριζοντιας φυσης που αποσκοπουν να διασφαλισουν οτι σταδιακά θα επελθει μια ευρυτερη αλλαγη νοοτροπιας που θα διαμορφωσει μια κοινωνια ανοικτη σε ολους: • η εκτενης και τεκμηριωμενη εμπειρικη αποτυπωση των ειδικων και συγκεκριμενων εμποδιων που αντιμετωπιζουν τα άτομα με αναπηρια σε ολους τους τομεις της ζωης και ειδικοτερα σε τομεις οπως η προσβαση στην υγεια, στην απασχοληση, στην κοινωνικη προστασια, στην ανεξάρτητη διαβιωση. Η αποτυπωση θα αναδειξει τα εμποδια που μπορουν να αρθουν με νομοθετικη πρωτοβουλια και τα εμποδια που απαιτουν άλλου ειδους παρεμβάσεις (π.χ. εκπαιδευση, ενημερωση κ.λπ.), • η προωθηση του καθολικου σχεδιασμου σε ολους τους τομεις της ζωης και ιδιως στην τεχνολογια, στην πληροφορια και στο φυσικο περιβάλλον, • η υποχρεωτικη εισαγωγη της οπτικης της αναπηριας στην εκπαιδευση ολων των κρατικων λειτουργων και των επαγγελματιων των οποιων η απασχοληση αφορά άμεσα τα άτομα με αναπηρια π.χ. ιατρους, νοσηλευτες, εκπαιδευτικους, αστυνομικους, δημοσιους υπαλληλους, δικαστες κ.λπ. Ενταξη της οπτικης της αναπηριας στα προγράμματα σπουδων ολων των σχολων που αφορουν την εκπαιδευση και επιμορφωση κρατικων λειτουργων και επαγγελματιων, • η συστηματικη ενημερωση και πληροφορηση των ατομων με αναπηρια αλλά και της ευρυτερης κοινωνιας για τα θεματα αναπηριας. 2. Συμβατοτητα με τις γενικες αρχες της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια Οι γενικες αρχες (άρθρο 3) της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια αποτυπωνουν θεμελιωδεις αξιες που υπηρετουνται απο αυτη και που πρεπει να διεπουν το συνολο της νομοθεσιας που αφορά τα άτομα με αναπηρια. Απο την αποτυπωση και αξιολογηση της ελληνικης νομοθεσιας συνάγονται τα ακολουθα συμπεράσματα: • Οι γενικες αρχες που διεπουν τη Συμβαση κατοχυρωνονται στο ελληνικο Συνταγμα με άμεσο η εμμεσο τροπο. Ο σεβασμος της ανθρωπινης αξιοπρεπειας, της αυτονομιας των ατομων με αναπηρια, της ισοτητας και των ισων ευκαιριων, της ενταξης στην κοινωνια, της ισοτητας ανδρων και γυναικων και τα ειδικά δικαιωματα των παιδιων με αναπηρια κατοχυρωνονται ρητά και αποτελουν θεμελιωδεις αξιες που διεπουν την ελληνικη πολιτεια. Εμμεση ειναι η κατοχυρωση του δικαιωματος στην προβασιμοτητα για το οποιο δεν περιλαμβάνεται ρητη αναφορά στο Συνταγμα, το οποιο μπορει ωστοσο να συναχθει ερμηνευτικά απο τη συνταγματικη κατοχυρωση της αυτονομιας των ατομων με αναπηρια. • Οι παραπάνω αρχες αποτελουν το ευρυτερο πλαισιο μεσα στο οποιο διαμορφωνεται –και το οποιο υπηρετει- η ελληνικη νομοθεσια. Ωστοσο, ο σεβασμος τους υπο την ιδιαιτερη οπτικη της κοινωνικης αντιληψης της αναπηριας βρισκεται σε αρκετά σημεια σε αντιφαση με την προστατευτικη λογικη που διεπει τη νομοθεσια που αφορά την αναπηρια. • Επομενως, παρά την κατοχυρωση των επιμερους θεμελιωδων αρχων σε συνταγματικο επιπεδο, η ελληνικη εννομη τάξη δεν διεπεται απο μια συνολικη συστηματικη εξειδικευση τους σε ο,τι αφορά τα άτομα με αναπηρια. Προτεινεται επομενως μια ενεργητικη νομοθετικη παρεμβαση, η οποια θα διευκολυνει τη συνολικη θεωρηση της αναπηριας (σε αντιθεση με την κατακερματισμενη και αποσπασματικη θεωρηση που επικρατει) σε αρμονια με τις συνταγματικες αρχες και θα διευκολυνει τη μετάβαση στην κοινωνικη θεωρηση της αναπηριας. Προταση 5: Επεξεργασια νομου-πλαισιου για τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια που θα εξειδικευει τις διατάξεις της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια στην ελληνικη εννομη τάξη. • Η ελληνικη νομοθεσια που αφορά την αναπηρια δεν διαρθρωνεται με συστηματικο τροπο αλλά αποτελειται απο σειρά νομων σε επιμερους τομεις η διάσπαρτων και κατακερματισμενων διατάξεων οι οποιες συχνά τροποποιουνται η καταργουνται σιωπηρά. Συνεπως καθισταται ιδιαιτερα δυσχερης αφενος η προσβαση στην ισχυουσα νομοθεσια και αφετερου η αντιμετωπιση του συνολου των νομων και διατάξεων ως μια συστηματικη ενοτητα που διεπεται απο ενιαια λογικη και δεν εχει επικαλυψεις, αντιφάσεις και νομοθετικά κενά. Με δεδομενη την πολυδιάσπαση αυτη, ιδιαιτερα δυσχερης καθισταται επισης η συνολικη αξιολογηση της συμβατοτητας της νομοθεσιας, καθως αυτη διεπεται απο διαφορετικη λογικη ανάλογα με τον εκάστοτε τομεα και σκοπο κάθε παρεμβασης. Προταση 6: Κωδικοποιηση της νομοθεσιας για την αναπηρια σε ολους τους τομεις δημοσιας πολιτικης προκειμενου να διευκολυνεται η προσβαση των ατομων με αναπηρια σε αυτη. • Σημαντικη ιδιαιτεροτητα της ελληνικης εννομης τάξης αποτελει το ελλειμμα που καταγράφεται στην εφαρμογη της νομοθεσιας. Η παρακολουθηση της εκδοσης των προβλεπομενων κανονιστικων πράξεων και η παρακολουθηση της εφαρμογης της νομοθεσιας ευρυτερα ειναι ιδιαιτερα ελλιπης με αποτελεσμα να μην ειναι σαφες αν δικαιωματα που κατοχυρωνονται στη νομοθεσια εφαρμοζονται με τον προβλεπομενο τροπο. Καταγράφεται συνεπως μια αποκλιση ανάμεσα στις νομοθετικες προβλεψεις και στην εφαρμογη τους στην πράξη που μπορει σε πολλες περιπτωσεις να μην διασφαλιζει την αποτελεσματικη προστασια που απαιτει η Συμβαση. Προταση 7: Διαμορφωση μηχανισμων συστηματικης παρακολουθησης της εφαρμογης και της αποτελεσματικοτητας της νομοθεσιας για την αναπηρια. Η παρακολουθηση αυτη μπορει να γινει με την ενεργοποιηση του Παρατηρητηριου για τα Ατομα με Αναπηρια. • Η νομοθετικη πρωτοβουλια αλλά και οι εθνικες πολιτικες που αποτυπωνονται σε αυτη δεν συνοδευονται στις περισσοτερες περιπτωσεις απο επιχειρησιακο σχεδιασμο που να συστηματοποιει τις προβλεπομενες δράσεις και μετρα που αφορουν τα άτομα με αναπηρια σε ενα συνολο με ενιαια λογικη, συνεργειες και μετρησιμα αποτελεσματα. Η ελλειψη αυτου του συνολικου η και τομεακου σχεδιασμου καθιστά ιδιαιτερα δυσχερη την παρακολουθηση της εφαρμογης των προβλεπομενων μετρων και πολιτικων και ιδιαιτερα την αξιολογηση της αποτελεσματικοτητάς τους. • Δεν υφισταται σχεδιασμος σχετικά με την εφαρμογη της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Η διασφάλιση της συμβατοτητας της ελληνικης νομοθεσιας με τις διατάξεις της Συμβασης αποτελει μια συνθετη και πολυεπιπεδη προσπάθεια η οποια θα πρεπει να υλοποιηθει σταδιακά και με τροπο συστηματικο. Ειναι κρισιμο συνεπως, οι αναγκαιες αλλαγες να ενσωματωθουν σε ενα κεντρικο σχεδιασμο σε επιχειρησιακο επιπεδο. Προταση 8: Διαμορφωση εθνικου σχεδιου δράσης για την αναπηρια. 3. Συμβατοτητα με τις επιμερους διατάξεις της Συμβασης Η παρουσιαση του ισχυοντος πλαισιου και η αξιολογηση της συμβατοτητάς τους με τη Συμβαση εγινε αναλυτικά στις προηγουμενες ενοτητες για επιμερους δικαιωματα. Στο σημειο αυτο θα συνοψιστουν οι βασικες κατευθυνσεις αλλαγων που προτεινονται ανά ομάδα δικαιωμάτων που παρουσιάζουν ιδιαιτερη συνάφεια. 3.1. Ισοτητα Το άρθρο 5 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια απαγορευει κάθε μορφης διάκριση στη βάση της αναπηριας. Σχετικες προβλεψεις περιλαμβάνονται σε αρκετά σημεια στην ελληνικη εννομη τάξη. Το ελληνικο Συνταγμα κατοχυρωνει την ισοτητα ολων των Ελληνων πολιτων ενωπιον του νομου (άρθρο 4 παρ.1), την ισοτητα Ελληνων και Ελληνιδων (άρθρο 4 παρ. 2), ενω επιπλεον προτρεπει το νομοθετη να θεσπιζει θετικά μετρα για την προστασια των ατομων με αναπηρια που να εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της χωρας (άρθρο 21 παρ.6). Σε νομοθετικο επιπεδο, η απαγορευση των διακρισεων λογω αναπηριας αφορά αποκλειστικά το χωρο της απασχολησης και της εργασιας και ρυθμιζεται με το νομο 3304/2005 που ενσωματωνει στο ελληνικο δικαιο τις ευρωπαικες οδηγιες περι εφαρμογης της αρχης της ισης μεταχειρισης. Συνεπως, η προστασια κατά των διακρισεων στη βάση της αναπηριας βρισκει νομοθετικη κατοχυρωση αλλά απαιτει βελτιωτικες παρεμβάσεις προκειμενου να ειναι συμβατη με το άρθρο 5 ΣΔΑΑ και να διασφαλιζει αποτελεσματικη προστασια για τα άτομα με αναπηρια. Οι παρεμβάσεις αφορουν ιδιως τη ρητη απαγορευση των πολλαπλων η σωρευτικων διακρισεων, την επεκταση της απαγορευσης των διακρισεων σε ολους τους τομεις δημοσιας πολιτικης και ιδιως σε τομεις με μεγάλη σημασια οπως η κοινωνικη προστασια και η εκπαιδευση, την νομοθετικη εξειδικευση της υποχρεωσης παροχης ευλογων προσαρμογων, την συστηματοποιηση των φορεων και των δράσεων προωθησης της ισης μεταχειρισης και τη βελτιωση της αποτελεσματικοτητας της νομοθεσιας. Προταση 9: Επεκταση της απαγορευσης των διακρισεων λογω αναπηριας σε ολους τους τομεις της δημοσιας ζωης (και οχι μονο στην απασχοληση) με επεκταση του πεδιου εφαρμογης του Νομου 3304/2005 Προταση 10: Επεκταση του πεδιου εφαρμογης του νομου 3304/2005 ωστε να καλυπτει τις περιπτωσεις πολλαπλων η σωρευτικων διακρισεων Προταση 11: Νομοθετικη εξειδικευση της εννοιας των «ευλογων προσαρμογων» ως ουσιωδους τροπου διασφάλισης της ισης μεταχειρισης των ατομων με αναπηρια Συνοδευτικά μετρα: • Μετρα ενημερωσης, ευαισθητοποιησης και διευκολυνσης των ενδιαφερομενων απο διακρισεις, μεσω προσιτων και κατανοητων πληροφοριων, συγκεκριμενων οδηγιων, εστιασμενων εκδηλωσεων και άλλων ανάλογων δράσεων Η ισοτητα ενωπιον του νομου (άρθρο 12 ΣΔΑΑ) κατοχυρωνεται στο ελληνικο Συνταγμα στο άρθρο 4 παρ.1. Σε νομοθετικο επιπεδο, η ικανοτητα δικαιου (ικανοτητα του ατομου να ειναι υποκειμενο δικαιωμάτων και υποχρεωσεων) διακρινεται απο την δικαιοπρακτικη ικανοτητα (ικανοτητα του ατομου να καταρτιζει αυτονομα και στο ονομά του δικαιοπραξιες) και καλυπτει το συνολο των πτυχων της ζωης, εκτος απο τις περιπτωσεις περιορισμενης ικανοτητας η ανικανοτητας που ρυθμιζονται ειδικά απο το νομο. Ανικανα προς δικαιοπραξια ειναι τα άτομα που τελουν σε καθεστως πληρους στερητικης δικαστικης συμπαράστασης και περιορισμενα ικανά ειναι τα άτομα που τελουν σε καθεστως μερικης στερητικης δικαστικης συμπαράστασης και επικουρικης δικαστικης συμπαράστασης. Ο θεσμος της δικαστικης συμπαράστασης ρυθμιζεται στα άρθρα 1666-1688 του Αστικου Κωδικα και σε τετοιο καθεστως τιθενται, μεταξυ άλλων, άτομα που λογω ψυχικης η διανοητικης διαταραχης η σωματικης αναπηριας αδυνατουν εν ολω η εν μερει να φροντιζουν μονα τους για τις υποθεσεις τους. Οι συνεπειες της δικαιοπραξιας απο άτομο που ειναι ανικανο ειναι η ακυροτητα της δηλωσης βουλησης, ενω τα άτομα με περιορισμενη ικανοτητα δικαιοπραξιας μπορουν να επιχειρησουν δικαιοπραξια μονο στις περιπτωσεις που οριζει ο νομος και στις περιπτωσεις που αναφερονται στη δικαστικη αποφαση που θετει το άτομο υπο δικαστικη συμπαράσταση. • Συνεπως, η ισοτητα ενωπιον του νομου και η εγγενης αξιοπρεπεια του ατομου κατοχυρωνονται σε συνταγματικο επιπεδο ως πρωταρχικες αξιες που διεπουν την ελληνικη πολιτεια. Σε νομοθετικο επιπεδο διασφαλιζεται η διάκριση μεταξυ ικανοτητας δικαιου και δικαιοπρακτικης ικανοτητας. Στα σημεια αυτά, η ελληνικη νομοθεσια φαινεται επι της αρχης συμβατη με το άρθρο 12 παρ. 1 και παρ. 2 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Η δικαιοπρακτικη ικανοτητα καλυπτει ολους τους τομεις της ζωης εκτος απο τις περιπτωσεις περιορισμενης ικανοτητας η ανικανοτητας που ρυθμιζονται ειδικά. • Οι περιπτωσεις ανικανοτητας δικαιοπραξιας περιλαμβάνουν ρητη αναφορά σε σωματικη αναπηρια η ψυχικη διαταραχη, γεγονος που αποτελει άμεση διάκριση στη βάση της αναπηριας. Η προβλεψη αυτη ειναι ασυμβατη με τις διατάξεις του άρθρου 12 ΣΔΑΑ και άρθρου 5 ΣΔΑΑ. Προταση 12: Να αφαιρεθει απο το νομοθετικο πλαισιο που αφορά τον περιορισμο της δικαιοπρακτικης ικανοτητας (άρθρα 1666-1688 ΑΚ) οποιαδηποτε ρητη αναφορά στην αναπηρια • Οι ειδικες διατάξεις που ρυθμιζουν το καθεστως ανικανοτητας η περιορισμενης ικανοτητας διεπονται απο προστατευτικη λογικη, η οποια δεν αφορά ολα τα άτομα που μπορει σε διάφορες φάσεις της ζωης τους να ειναι περισσοτερο η λιγοτερο ικανά αλλά ειδικά άτομα με αναπηρια. Συστημα υποστηριξης στα άτομα με αναπηρια (οπως προβλεπεται στο άρθρο 12 παρ. 3 ΣΔΑΑ), προκειμενου να ασκησουν την ικανοτητά τους για δικαιοπραξια δεν εχει αναπτυχθει. Στην ελληνικη εννομη τάξη ο θεσμος της δικαστικης συμπαράστασης (που διαβαθμιζεται σε πληρη η επικουρικη, ολικη η μερικη) και ειδικοτερα η επικουρικη δικαστικη συμπαράσταση, οπου δηλαδη το άτομο με αναπηρια διατηρει την ικανοτητα δικαιοπραξιας η την ασκει απο κοινου με τον συμπαραστάτη του, θα μπορουσε να θεωρηθει μια μορφη υποστηριζομενης ληψης αποφάσεων, υπο την προυποθεση οτι ανταποκρινεται σε πραγματικη ανάγκη του επικουρουμενου ατομου και παρεχεται ως υποστηριξη και οχι υποκατάσταση. Υπο αυτη την εννοια, ο θεσμος της επικουρικης δικαστικης συμπαράστασης θα μπορουσε να αποτελεσει τη βάση για τη μετάβαση σε ενα συστημα υποστηριζομενης ληψης αποφάσεων που θα ειναι πληρως συμβατο με τις διατάξεις της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. • Η διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια κατά την υποστηριζομενη ληψη αποφάσεων πρεπει να ξεκινά απο τη θεληση και τη γνωμη του συμπαραστατουμενου. Υποχρεωση του συμπαραστάτη πρεπει να ειναι να υλοποιησει, στο βαθμο που ειναι δυνατο, τη βουληση του συμπαραστατουμενου η να του παράσχει την απαραιτητη πληροφορηση και υποστηριξη προκειμενου να μπορεσει, στο βαθμο του εφικτου, να διαγνωσει τη βουληση του η να μπορεσει ο συμπαραστατουμενος να αποφασισει στο μεγαλυτερο δυνατο βαθμο. Απαραιτητη ειναι επισης η ενισχυση των εγγυησεων προστασιας των ατομων με αναπηρια κατά τη διαδικασια περιορισμου της δικαιοπρακτικης τους ικανοτητας. Προταση 13: Διαμορφωση συστηματος υποστηριζομενης ληψης αποφάσεων για τα άτομα με αναπηρια σε τρεις φάσεις: • Βραχυπροθεσμα, ενισχυση του θεσμου της επικουρικης δικαστικης συμπαράστασης που προβλεπεται στον Αστικο Κωδικα, ωστε να θετει τη βουληση του υποστηριζομενου ατομου στο κεντρο της ληψης αποφάσεων, να λειτουργει υποστηρικτικά στη βουληση του ατομου και να αποτελεσει θεσμο μετάβασης σε ενα ολοκληρωμενο συστημα υποστηριζομενης ληψης αποφάσεων: * Περιορισμο της στερητικης δικαστικης συμπαράστασης σε εσχατη λυση για ειδικά οριοθετημενες περιπτωσεις οπου η υποκατάσταση στη ληψη αποφάσεων ειναι απολυτως αναγκαια. * Διαμορφωση ασφαλιστικων δικλειδων και μηχανισμων ελεγχου για την αποφυγη της υποκατάστασης στη ληψη αποφάσεων. * Διαμορφωση μηχανισμων προστασιας των ατομων με αναπηρια απο καταστρατηγηση του δικαιωματος τους στη ληψη αποφάσεων. • Μεσοπροθεσμα, σταδιακο εμπλουτισμο του θεσμικου πλαισιου με εργαλεια για την υποστηριζομενη ληψη αποφάσεων, οπως η θεσμοθετηση των εκ των προτερων εντολων , των πληρεξουσιων μακράς διαρκειας, της ψυχιατρικης διαθηκης κ.λπ. • Μακροπροθεσμα, θεσμοθετηση ενος ολοκληρωμενου συστηματος υποστηριζομενης ληψης αποφάσεων, δηλαδη μιας ενοτητας υπηρεσιων, μηχανισμων και εργαλειων που ανάλογα με τις συνθηκες και τις ανάγκες του ατομου του επιτρεπουν να λαμβάνει μονο του γενικες η ειδικες αποφάσεις για τη ζωη του το οποιο θα λειτουργει στο ακολουθο γενικο πλαισιο: * βοηθά το άτομο να πάρει τις δικες του αποφάσεις, * εχει κεντρικο σκοπο να βοηθησει το άτομο να κατανοησει, να εκφράσει και να εφαρμοσει τη βουληση του μεσω ενος κυκλου ατομων η μεμονωμενων ατομων της επιλογης του, * διασφαλιζεται πως η βουληση και οι επιθυμιες του ατομου ειναι η αφετηρια και ο κεντρικος άξονας της παρεχομενης υποστηριξης, * προβλεπονται τα καθηκοντα και οι υποχρεωσεις των ατομων που παρεχουν υποστηριξη και των ατομων που δεχονται την υποστηριξη κρινεται απαραιτητη, * προβλεπονται μηχανισμοι ελεγχου των συστημάτων υποστηριξης, * προβλεπονται μηχανισμοι προστασιας των ατομων που λαμβάνουν υποστηριξη. Σε ο,τι αφορά την προσβαση στη δικαιοσυνη (άρθρο 13 ΣΔΑΑ), το ελληνικο Συνταγμα κατοχυρωνει τη δικαστικη προστασια των ατομικων δικαιωμάτων (άρθρο 20 παρ.1) καθως και το δικαιωμα αναφοράς στις αρχες (άρθρο 10). Οι ειδικες προυποθεσεις προσβασης στη δικαιοσυνη και συμμετοχης σε δικη ρυθμιζονται στους Κωδικα Πολιτικης Δικονομιας, Ποινικης Δικονομιας και Διοικητικης Δικονομιας. Σε αυτους υπάρχουν ειδικες αναφορες που αφορουν διαδικους η μάρτυρες με αναπηρια. Προβλεπονται διευκολυνσεις για την εξεταση κωφων, άλαλων η κωφάλαλων και τη συνεννοηση μαζι τους κατά τη διαδικασια. Στην αστικη δικη μάρτυρες δεν μπορουν να ειναι προσωπα με αισθητηριακες αναπηριες η δυσκολιες επικοινωνιας (άτομα που «δεν ειχαν το αισθητηριο για να το αντιληφθουν η δεν εχουν την ικανοτητα να ανακοινωσουν αυτο που αντιληφθηκαν» η που βρισκονταν «σε κατάσταση ψυχικης η διανοητικης διαταραχης»). Στην Ποινικη Δικονομια γινεται χρηση ορων αναχρονιστικων και προσβλητικων για τα άτομα με διανοητικά προβληματα. Συγκεκριμενα, αναφερεται οτι οποιος διενεργει ανάκριση η και το δικαστηριο μπορει να μην εξετάσει μάρτυρα «που ειναι παράφρονας η βλάκας» η βρισκεται προφανως σε «τετοια διανοητικη κατάσταση, ωστε να μην ειναι σε θεση να παραστησει τα γεγονοτα οπως εχουν συμβει» (άρθρο 210, μάρτυρες διανοητικά ασθενεις). Στη διοικητικη δικη δεν μπορουν να εξεταστουν ως μάρτυρες, μεταξυ άλλων, οσοι, οταν συνεβη το προς αποδειξη πραγματικο γεγονος, «δεν ειχαν το λογικο η το αισθητηριο για να το αντιληφθουν» (άρθρο 183 ΚΔΔ), ενω (άρθρο 184, διεξαγωγη εξετασης) το δικαστηριο μπορει να αποβάλει το μάρτυρα, πριν απο την εξεταση η κατά τη διάρκειά της, αν κρινει οτι η διανοητικη του κατάσταση αποκλειει την ικανοτητά του για μαρτυρια, ενω ο δικαστης, ο ειρηνοδικης η ο συμβολαιογράφος, προβαινει στην εξεταση του, εκθετοντας συγχρονως τις σχετικες με τη διανοητικη αυτη κατάσταση παρατηρησεις του. Το δικαιωμα στη νομικη βοηθεια κατοχυρωνεται νομοθετικά (Νομο 3226/2004) και δικαιουχοι ειναι άτομα που δεν μπορουν να καταφυγουν στη δικαιοσυνη με ιδια μεσα, δηλαδη ειναι συνδεδεμενο άμεσα με εισοδηματικά κριτηρια. Ειδικά για τα άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας, υπάρχει ειδικη προβλεψη για την διευκολυνση της προσβασης στη δικαιοσυνη (άρθρο 2 νομου 2716/1999), που προβλεπει την παροχη εθελοντικης δικηγορικης αρωγης σε θεματα προστασιας των δικαιωμάτων τους απο τους κατά τοπους δικηγορικους συλλογους. Η συγκεκριμενη διάταξη δεν εχει ενεργοποιηθει. Συνεπως, η προσβαση στη δικαιοσυνη αποτελει δικαιωμα που κατοχυρωνεται στο ελληνικο Συνταγμα. Απο την καταγραφη και αξιολογηση της ισχυουσας νομοθεσιας προκυπτει σειρά άμεσων διακρισεων απεναντι στα άτομα με αναπηρια στους ισχυοντες Κωδικες τα οποια πρεπει να απαλειφθουν. Καταγράφονται επισης εμποδια τοσο στην προσβαση στη δικαιοσυνη οσο και στη συμμετοχη στη δικαστικη διαδικασια (απαγορευτικες νομοθετικες διατάξεις, διαδικαστικά εμποδια, εμποδια επικοινωνιας, εμποδια συμπεριφοράς απο τους εμπλεκομενους στο δικαστικο συστημα, αλλά και ελλειψη των απαιτουμενων πορων για την αποτελεσματικη αναζητηση νομικης βοηθειας ως προυποθεσης για την προσβαση στη δικαιοσυνη). Προτεινεται η διασφάλιση επαρκους δυνατοτητας προσβασης στη δικαιοσυνη μεσω ανεξάρτητων υπηρεσιων συνηγοριας και η κατοχυρωση γενικης υποχρεωσης της δικαιοσυνης να παρεχει ευλογες προσαρμογες και διευκολυνσεις για τη συμμετοχη σε αυτη των ατομων με αναπηρια, καθως και η ενισχυση των ειδικων μηχανισμων και διαδικασιων παραπονων που αφορουν ειδικά άτομα με ψυχικη αναπηρια. Προταση 14: Τροποποιηση των ισχυοντων Κωδικων (Κωδικα Πολιτικης Δικονομιας, Ποινικης Δικονομιας και Διοικητικης Δικονομιας) ωστε να διασφαλιζεται η ιση προσβαση στη δικαιοσυνη μεσω: • Ρητη προβλεψη εναλλακτικων τροπων επικοινωνιας των ατομων με αναπηρια με το δικαστικο συστημα και στο πλαισιο της ποινικης, πολιτικης και διοικητικης δικης. • Ρητη προβλεψη γενικης υποχρεωσης της δικαιοσυνης και των δικαστηριων να παρεχουν στα άτομα με αναπηρια ευλογες προσαρμογες και διευκολυνσεις, προκειμενου να εχουν ιση προσβαση στη δικαιοσυνη και να ειναι σε θεση να μετεχουν στη δικαστικη διαδικασια. • Απαλοιφη ολων των ειδικων αναφορων στην αναπηρια ως λογου αποκλεισμου ατομων απο δικαστικη διαδικασια καθως αποτελουν άμεσες διακρισεις λογω της αναπηριας. • Τροποποιηση των διατάξεων που αφορουν την εξαιρεση μαρτυρων στην ποινικη δικη σε ο,τι αφορά την αναχρονιστικη αλλά και προσβλητικη για άτομα με αναπηριες ορολογια (π.χ. η αναφορά σε «παράφρονα» η «βλάκα» στο άρθρο 210 ΚΠοινΔικ που αφορά μάρτυρες διανοητικά ασθενεις) που αποτελει ευθεια διάκριση στη βάση της αναπηριας. Προταση 15: Δημιουργια συστηματος συνηγοριας για τη διευκολυνση της ισης προσβασης στη δικαιοσυνη για τα άτομα με αναπηρια και την άρση των ειδικων εμποδιων που αντιμετωπιζουν: • Το συστημα συνηγοριας πρεπει να διασφαλιζει νομικη βοηθεια, υποστηριξη στην επικοινωνια και εκπροσωπηση των ατομων με αναπηρια, να ειναι ανεξάρτητο και να ειναι προσβάσιμο στο συνολο των ατομων με αναπηρια. • Το συστημα συνηγοριας πρεπει να περιλαμβάνει ειδικη μεριμνα υπηρεσιων συνηγοριας για άτομα που βρισκονται σε ειδικες συνθηκες επισφάλειας και συγκεκριμενα άτομα που νοσηλευονται σε ιδρυματα, σε φορεις παροχης υπηρεσιων κ.λπ. • Ενεργοποιηση της διάταξης του αρ. 2 παρ. 2 του Νομου 2716/1999 που προβλεπει τη συνεργασια των Δικηγορικων Συλλογων της χωρας με φορεις παροχης υπηρεσιων υγειας για την παροχη εθελοντικης δικηγορικης αγωγης σε θεματα προστασιας των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενων . • Τροποποιηση του υφιστάμενου συστηματος παροχης νομικης βοηθειας (Νομος 3226/2004), προκειμενου να διασφαλιστει η ιση προσβαση των ατομων με αναπηρια στη δωρεάν νομικη βοηθεια. • Διασφάλιση των απαραιτητων μηχανισμων καταγγελιων και εκφρασης παραπονων. 3.2. Αυτονομια Η προσβασιμοτητα κατοχυρωνεται στο άρθρο 9 της ΔΣΑΑ και αποτελει βασικη παράμετρο για την αυτονομια των ατομων με αναπηρια. Στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο καταγράφεται μια πληθωρα αποσπασματικων διατάξεων που αφορουν το θεμα της προσβασιμοτητα. Ο νεος Γενικος Οικοδομικος Κανονισμος (Νομος 4067/2012) ρυθμιζει τα θεματα προσβασιμοτητας στο φυσικο και δομημενο περιβάλλον και περιλαμβάνει ρητη αναφορά σε ορους και προυποθεσεις φυσικης προσβασιμοτητας που πρεπει να τηρουνται σε ολα τα νεοδμητα δημοσια κτιρια καθως και κτιρια που εχουν χρηση συνάθροισης κοινου, προσωρινης διαμονης, εκπαιδευσης, υγειας και κοινωνικης προνοιας, δικαιοσυνης και σωφρονισμου, γραφειων και εμποριου, βιομηχανιας και βιοτεχνιας, σε χωρους στάθμευσης αυτοκινητων και πρατηρια καυσιμων, αλλά και υποχρεωση διενεργειας των απαραιτητων διαμορφωσεων σε ηδη υφιστάμενα κτιρια, ωστε οι λειτουργικοι τους χωροι να ειναι προσπελάσιμοι απο άτομα με αναπηρια η εμποδιζομενα άτομα. Επιπλεον, προσβάσιμοι πρεπει να ειναι ολοι οι κοινοχρηστοι χωροι, πλατειες, πεζοδρομια κ.λπ. Στα κτιρια με χρηση κατοικιας πρεπει να εξασφαλιζεται η αυτονομη και ασφαλης οριζοντια και κατακορυφη προσπελαση απο άτομα με αναπηρια και εμποδιζομενα άτομα σε ολους τους εξωτερικους και εσωτερικους κοινοχρηστους χωρους, καθως και συνθηκες ευκολης μετατρεψιμοτητας των κατοικιων σε κατοικιες μελλοντικων χρηστων με αναπηρια, χωρις να θιγεται ο φερων οργανισμος του κτιριου. Στο νεο Οικοδομικο Κανονισμο γινεται ρητη αναφορά στις οδηγιες «Σχεδιάζοντας για ολους», οι οποιες πρεπει να τηρουνται προκειμενου να εκδιδονται άδειες οικοδομησης σε ολα τα νεα κτιρια. Στον τομεα των μεταφορων, τα βασικά δικαιωματα των ατομων με αναπηρια και, αντιστοιχως, οι υποχρεωσεις των παροχων των ανάλογων υπηρεσιων θεσπιζονται με Ευρωπαικους Κανονισμους, που δεσμευουν και την Ελλάδα (αερομεταφορες, σιδηροδρομικες μεταφορες, λεωφορεια και πουλμαν, θαλάσσιες μεταφορες). Στον τομεα της πληροφοριας και των επικοινωνιων, προβλεπεται ρητη γενικη υποχρεωση των φορεων του δημοσιου τομεα για παροχη προσβάσιμης πληροφορησης στα άτομα με αναπηρια και η υποχρεωση σχεδιασμου της επικοινωνιας και της πληροφορησης με τροπο ωστε να λαμβάνονται υποψη και οι ανάγκες των ατομων με αναπηρια (Νομος 3979/2011). Στο νομο 4070/2012 για τις ηλεκτρονικες επικοινωνιες, μεταφορες και δημοσια εργα προβλεπεται ρητά πως στην παροχη τηλεφωνικων υπηρεσιων, πληροφοριων τηλεφωνικων υπηρεσιων, τηλεπικοινωνιων, ηλεκτρονικων επικοινωνιων λαμβάνονται υποψη τα άτομα με αναπηρια, ενω παρεχεται νομοθετικη εξουσιοδοτηση για τον ορισμο ολων των αναγκαιων μετρων για τη διασφάλιση της προσβασης τελικων χρηστων με αναπηρια σε υπηρεσιες εκτακτης ανάγκης. Σε ολη ωστοσο την προαναφερθεισα νομοθεσια δεν καλυπτεται το συνολο των μορφων αναπηριας, καθως η πλειοψηφια των ρυθμισεων προσβασιμοτητας αφορά πρωτιστως άτομα με κινητικες αναπηριες και δευτερευοντως άτομα με αισθητηριακες αναπηριες (προβληματα ορασης η ακοης). • Στον τομεα της φυσικης προσβασιμοτητας καταγράφονται σημαντικες διακρισεις σε βάρος των ατομων με αναπηρια, αρκετες απο τις οποιες απαλειφθηκαν με τις προσφατες καινοτομες ρυθμισεις του Νεου Οικοδομικου Κανονισμου. Προτεινεται η νομοθετικη κατοχυρωση της εννοιας της προσβασιμοτητας και γενικης υποχρεωσης της διοικησης να τη διασφαλιζει με ευλογο τροπο στους δημοσιους χωρους, στην επικοινωνια με τη δημοσια διοικηση, στην προσβαση σε δημοσια πληροφορια και επικοινωνια. Προτεινεται επισης η ρητη κατοχυρωση της υποχρεωσης της διοικησης να επικοινωνει στη νοηματικη γλωσσα, με γραφη Μπράιγ, με ζωντανους ενδιάμεσους και να παρεχει ενημερωτικο υλικο και βασικη πληροφορια σε προσβάσιμες μορφες. • Στους λοιπους τομεις προτεινεται η συστηματοποιηση της νομοθεσιας που αφορά την προσβασιμοτητα των μεσων μεταφοράς και η παρακολουθηση της εφαρμογης της, η εξειδικευση των διατάξεων που αφορουν στην προσβασιμοτητα της πληροφοριας και των επικοινωνιων και η παρακολουθηση της εφαρμογης της νομοθεσιας, η δημιουργια προσβάσιμου ενημερωτικου υλικου και πληροφοριων στη δημοσια διοικηση, η εισαγωγη νομοθετικων ρυθμισεων στη νομοθεσια για την πολιτικη προστασια σχετικά με τις υπηρεσιες εκτάκτου ανάγκης για τα άτομα με αναπηρια. Προταση 16: Ρητη κατοχυρωση του δικαιωματος των ατομων με αναπηρια στην προσβασιμοτητα οχι μονο του φυσικου και δομημενου περιβάλλοντος, αλλά και των πληροφοριων, των επικοινωνιων, των ηλεκτρονικων υπηρεσιων, των υπηρεσιων εκτακτης ανάγκης και των μεταφορων και ρητη κατοχυρωση της γενικης υποχρεωσης της διοικησης να διασφαλιζει την προσβασιμοτητα. Συμπληρωματικά μετρα: • Ειδικη μεριμνα για την ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηριας στο σχεδιασμο για την πολιτικη προστασια και τις υπηρεσιες εκτάκτου ανάγκης και τροποποιηση της ισχυουσας νομοθεσιας για την πολιτικη προστασια. • Ανάπτυξη μηχανισμων παρακολουθησης της εφαρμογης των κανονων προσβασιμοτητας. • Ανάπτυξη μηχανισμων υποβολης καταγγελιων και εκφρασης παραπονων απο τα άτομα με αναπηρια για θεματα προσβασιμοτητας. Ειδικοτερα σχετικά με την προσβασιμοτητα στο φυσικο περιβάλλον, προτεινεται: • Ανάπτυξη μηχανισμων ελεγχου της τηρησης των προδιαγραφων της φυσικης προσβασιμοτητας και της υλοποιησης των απαραιτητων παρεμβάσεων. • Ανάπτυξη μηχανισμου υποβολης καταγγελιων και εκφρασης παραπονων απο τα άτομα με αναπηρια. Η ανεξάρτητη διαβιωση των ατομων με αναπηρια (άρθρο 19 ΣΔΑΑ) αποτελει άλλη σημαντικη εκφανση της αυτονομιας τους. Στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο οι εννοιες, οι υποδομες και οι μεταρρυθμισεις που συνδεονται με την ανεξάρτητη διαβιωση ατομων με αναπηρια, αφορουν τα άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας και εισηχθησαν στο πλαισιο της ψυχιατρικης μεταρρυθμισης, που ειχε αποσκοπουσε στην αποιδρυματοποιηση και στην ανάπτυξη συστηματος κοινοτικων υπηρεσιων ψυχικης υγειας. Με το νομο 2716/1999 δημιουργηθηκαν δομες και υπηρεσιες για ενηλικους, παιδιά και εφηβους με ψυχικες διαταραχες και διαταραχες αυτιστικου τυπου και μαθησιακά προβληματα. Επιπλεον δομες προβλεπονται για την αποκατάσταση και κοινωνικη επανενταξη ατομων με νοητικη υστερηση, κινητικες και αισθητηριακες αναπηριες. Οι οροι, η διαδικασια και η οργάνωση Στεγων Υποστηριζομενης Διαβιωσης Ατομων με αναπηρια ρυθμιζονται με υπουργικες αποφάσεις. Υπηρεσιες υποστηριξης στην κοινοτητα αναπτυχθηκαν, οπως το Προγραμμα «Βοηθεια στο σπιτι», αναπτυχθηκαν μεσω ευρωπαικων προγραμμάτων. Η κυρια μορφη βοηθειας που παρεχεται απο την ελληνικη νομοθεσια στα άτομα με αναπηρια ειναι τα επιδοματα και άλλου ειδους προνοιακες παροχες. • Σε ο,τι αφορά τη δυνατοτητα των ατομων με αναπηρια να απολαμβάνουν του δικαιωματος για ανεξάρτητη διαβιωση στην κοινοτητα το ελληνικο θεσμικο πλαισιο δεν διασφαλιζει την πληρη συμβατοτητα με τη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. Αποκλισεις καταγράφονται τοσο σχετικά με την επάρκεια των δομων και υποδομων (αριθμητικη επάρκεια, γεωγραφικη κατανομη, ανταποκρισιμοτητα σε κάθε μορφης αναπηρια) με αποτελεσμα το ισχυον καθεστως να εχει περιορισμενη κάλυψη και να διεπεται απο οριζοντιες και κάθετες ανισοτητες τοσο στη νομοθετικη του κατοχυρωση οσο και στην εφαρμογη του στην πράξη. • Αποκλιση απο τις διατάξεις της Συμβασης καταγράφεται επισης σε ο,τι αφορά το δικαιωμα που διαθετει το άτομο με αναπηρια να επιλεξει τον τοπο και τον τροπο διαβιωσης του. Η διαδικασια επιλογης απο την πλευρά του ασθενους δεν ρυθμιζεται με σαφηνεια στο νομοθετικο πλαισιο και στην πράξη δεν φαινεται να διασφαλιζεται η ελευθερη επιλογη. • Συστατικο στοιχειο του δικαιωματος στην ανεξάρτητη διαβιωση αποτελει εξάλλου η διαθεσιμοτητα των απαραιτητων υποστηρικτικων υπηρεσιων στο σπιτι, σε καταστηματα και άλλες κοινωνικες υπηρεσιες υποστηριξης, συμπεριλαμβανομενης και της προσωπικης βοηθειας. Η εξατομικευμενη βοηθεια και επιλογη απο το ιδιο το άτομο με αναπηρια του ειδους και του βαθμου της βοηθειας που του παρεχεται δεν κατοχυρωνεται στην ελληνικη νομοθεσια, ενω δεν προβλεπονται συστηματα προσωπικης υποστηριξης. Η βασικη υποστηριξη που παρεχεται στα άτομα με αναπηρια αφορά οικονομικες ενισχυσεις και επιδοματα τα οποια πρεπει σταδιακά να μετεξελιχθουν απο βοηθεια προνοιακης λογικης σε διαφορετικες μορφες υπηρεσιων και προσωπικης υποστηριξης στα άτομα με αναπηρια. Σημαντικες αποκλισεις καταγράφονται επισης στην προσβαση στις υπηρεσιες στην κοινοτητα. Προταση 17: Να ενισχυθει το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στην ανεξάρτητη διαβιωση μεσω της διασφάλισης επαρκων επιλογων και της κατοχυρωσης υποστηρικτικων υπηρεσιων: • οι υποστηρικτικες υπηρεσιες μπορουν να ειναι γενικης φυσεως, να αφορουν σε προσωπικη βοηθεια η να αφορουν άλλους τροπους υποστηριξης της ανεξάρτητης διαβιωσης (οπως ο προσωπικος προυπολογισμος η η αυτοκατευθυνομενη φροντιδα, self directed support) • Να διασφαλιζεται ρητά το δικαιωμα του ατομου με αναπηρια να αποφασιζει το ιδιο για τον τοπο και τον τροπο διαβιωσης του • Να διασφαλιζεται το δικαιωμα του ατομου να επιλεγει το ειδος και το βαθμο της βοηθειας που του παρεχεται. #Κινητικοτητα (άρθρο 20 ΣΔΑΑ) Στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο η κινητικοτητα των ατομων με αναπηρια (άρθρο 20 ΣΔΑΑ) ρυθμιζεται μεσα απο παροχες που αφορουν οχηματα με ατελεια, ειδικες θεσεις στάθμευσης, κάρτες μετακινησης, τελη διοδιων, κυκλοφορια στο δακτυλιο, επιβατηγά δημοσιας χρησεως αυτοκινητα για μεταφορά ατομων με κινητικες αναπηριες, συσκευες και βοηθηματα κινητικοτητας που παρεχονται μεσω του συστηματος υγειας και του ασφαλιστικου συστηματος. • Το ισχυον θεσμικο πλαισιο διεπεται απο μια στενη αντιληψη της κινητικοτητας και διασφαλιζει ορισμενες μονο πτυχες της, χωρις αυτες να ειναι απαραιτητα οι πλεον χρησιμες η οι πλεον σημαντικες για τα άτομα με αναπηρια. Προτεινεται η συμπληρωση της σχετικης νομοθεσιας. Προταση 18: Συμπληρωση και επικαιροποιηση της νομοθεσιας για την κινητικοτητα σε μια συνολικη αντιμετωπιση της κινητικοτητας με βάση τις ανάγκες των ατομων με αναπηρια, τις οικονομικες δυνατοτητες και τη διασφάλιση της αυτονομιας τους στο μεγαλυτερο δυνατο βαθμο. #Αποκατάσταση και επανάκτηση (άρθρο 26 ΣΔΑΑ) Συμφωνα με το ελληνικο Συνταγμα (άρθρο 21 παρ. 3) το κράτος μεριμνά για την υγεια των πολιτων και λαμβάνει ειδικά μετρα για την προστασια της αναπηριας. Επισης, (άρθρο 21 παρ.6) τα άτομα με αναπηρια εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της χωρας. Οι δικαιουχοι, το ειδος, η εκταση, το υψος, ο τροπος και η διαδικασια χορηγησης παροχων προσδιοριζονται στον Ενιαιο Κανονισμο Παροχων Υγειας του ΕΟΠΥΥ και προβλεπουν την αποκατάσταση σε κεντρα αποθεραπειας-αποκατάστασης κλειστης η ημερησιας νοσηλειας, την παροχη υπηρεσιων ημερησιας φροντιδας και κάλυψη αναγκων για φυσικοθεραπεια, λογοθεραπεια, εργοθεραπεια, ψυχοθεραπεια. Υπηρεσιες αποκατάστασης παρεχονται και στα Κεντρα Φυσικης και Ιατρικης Αποκατάστασης, με βάση το Νομο 4025/2011. • Το ελληνικο θεσμικο πλαισιο παρουσιάζει κενά και δεν καλυπτει το συνολο των υποχρεωσεων που απορρεουν απο το άρθρο 26 της Συμβασης, περα απο τα οποια επιπλεον προβληματα μπορει να παρατηρουνται στην πράξη για τα ζητηματα που ηδη ρυθμιζονται. Προτεινομενες αλλαγες περιλαμβάνουν την αναδιάρθρωση των υπηρεσιων αποκατάστασης και επανάκτησης με βάση τις πραγματικες ανάγκες των ατομων με αναπηρια. Προταση 19: Αναθεωρηση της νομοθεσιας και των υπηρεσιων αποκατάστασης και επανάκτησης 3.3. Δικαιωματα στη ζωη, στην ελευθερια, στην ασφάλεια και στην αξιοπρεπεια Το δικαιωμα στη ζωη (άρθρο 10 ΣΔΑΑ) κατοχυρωνεται στο ελληνικο Συνταγμα (άρθρο 5 παρ. 2) και προστατευεται πληρως και με απολυτο τροπο. Ειδικες εκφάνσεις του δικαιωματος στη ζωη ρυθμιζονται απο τον Ποινικο Κωδικα για το θεμα των αμβλωσεων, ενω απο τον Κωδικα Ιατρικης Δεοντολογιας (Νομος 3418/2005) απαγορευονται ρητά πράξεις που μπορει να εχουν ως αποτελεσμα το θάνατο του ασθενους, πράξεις ευθανασιας, η υποβοηθουμενης αυτοκτονιας, ακομη και αν ο ασθενης εχει εκφράσει τη θεληση να τερματισει τη ζωη του. Επισης, δεν υπάρχει ειδικη νομοθεσια για την ευθανασια. • Σε ο,τι αφορά το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στη ζωη το θεσμικο πλαισιο αναγνωριζει και προστατευει το δικαιωμα σε ιση βάση με τους άλλους, χωρις εξαιρεσεις. Το θεσμικο πλαισιο προστατευει επισης τα άτομα με αναπηρια απο την υποβολη τους χωρις τη θεληση τους σε ιατρικες πράξεις οι οποιες μπορει να εχουν ως αποτελεσμα το θάνατο τους και προστατευει τα άτομα με αναπηρια απο διακριτικη εφαρμογη μεθοδων ευθανασιας η υποβοηθουμενης αυτοκτονιας σε ιση βάση με τους άλλους. Η ελευθερια του ατομου (άρθρο 14 ΣΔΑΑ) προστατευεται στο άρθρο 5 παρ.3 του Ελληνικου Συντάγματος, ενω η στερηση της ελευθεριας ειναι νομιμη μονο λογω τελεσης αξιοποινης πράξης (συμφωνα με τις διατάξεις του Αστικου Κωδικα). Ειδικες ρυθμισεις ισχυουν για τα άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας, για τα οποια, σε ορισμενες περιπτωσεις, ειναι δυνατη η στερηση της ελευθεριας τους με την υποβολη τους σε καθεστως ακουσιας νοσηλειας (Αρθρο 1687 ΑΚ, Νομος 2071/1992) σε μονάδα ψυχικης υγειας. Οι προυποθεσεις για την ακουσια νοσηλεια ειναι το άτομο να πάσχει απο ψυχικη διαταραχη, να μην ειναι ικανο να κρινει για το συμφερον της υγειας του και η ελλειψη νοσηλειας να εχει ως συνεπεια ειτε να αποκλειστει η θεραπεια του ειτε να επιδεινωθει η κατάσταση της υγειας του η να ειναι απαραιτητη για να αποτραπουν πράξεις βιας κατά του ιδιου η τριτου. • Σε ο,τι αφορά την ελευθερια και την ασφάλεια του ατομου το θεσμικο πλαισιο διασφαλιζει πως κανενα άτομο δεν μπορει να στερειται την ελευθερια του αυθαιρετα η παράνομα. Ειδικη περιπτωση στερησης της ελευθεριας των ατομων με (ψυχικη) αναπηρια που προβλεπεται στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο αποτελει η δυνατοτητα ακουσιας νοσηλειας, η οποια με τον τροπο που ρυθμιζεται αποκλινει απο τις διατάξεις της Συμβασης ιδιως ως προς το οτι α. θετει ως προυποθεση την ψυχικη διαταραχη για την ακουσια νοσηλεια β. οι αυστηρες διαδικαστικες εγγυησεις που προβλεπονται στο νομο καταστρατηγουνται κατά κορον στην πράξη με αποτελεσμα να προσβάλλεται συστηματικά το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στην ελευθερια και στην ασφάλεια. Ο νομος που ρυθμιζει το θεμα της ακουσιας νοσηλειας προτεινεται να εκσυγχρονιστει και να τροποποιηθει ωστε α. η αναπηρια να μην ειναι προυποθεση για την ακουσια νοσηλεια β. οι νομιμες διαδικασιες να ενισχυθουν με εγγυησεις αλλά και με απο-ιατρικοποιηση μεσω της παρεμβασης στη διαδικασια και άλλων επαγγελματιων (οχι αποκλειστικά ιατρων) αλλά και μηχανισμων συνηγοριας η και αυτοσυνηγοριας γ) να ενισχυθουν οι εγγυησεις ωστε η ακουσια νοσηλεια να αποτελει μετρο εξαιρετικο, δ) να ενισχυθουν οι εγγυησεις καθως και οι μηχανισμοι ελεγχου των σχετικων διαδικασιων και αποφάσεων αλλά και οι μηχανισμοι και οι δράσεις υποστηριξης των ατομων που υποβάλλονται σε ακουσια νοσηλεια. Προταση 20: Τροποποιηση της διαδικασιας για την ακουσια νοσηλεια του ν. 2071/1992 στην κατευθυνση της διασφάλισης των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια και την απομάκρυνση απο την ιατρικη προσεγγιση της αναπηριας: • Να εξαλειφθει κάθε ευθεια αναφορά σε αναπηρια και ψυχικη διαταραχη ως προυποθεση για να τεθει ενα άτομο σε ακουσια νοσηλεια. • Απαλοιφη της επικινδυνοτητας ως προυποθεσης για την υπαγωγη του ατομου σε ακουσια νοσηλεια, καθως αποτελει εννοια γενικη, η οποια δεν μπορει να εκτιμηθει απο τους ψυχιάτρους που καλουνται (με βάση το ισχυον πλαισιο) να αποφανθουν για την αναγκαιοτητα της διαδικασιας. • Ρητη κατοχυρωση της ακουσιας νοσηλειας ως εσχατης λυσης σε εξαιρετικες περιπτωσεις οπου δεν υπάρχουν εναλλακτικες επιλογες. • Προβλεψη συμμετοχης στη διαδικασια άλλων επαγγελματιων, πλην των ψυχιάτρων, προκειμενου να κρινεται αν πράγματι υπάρχει ανάγκη ακουσιας νοσηλειας και αν δεν υπάρχει άλλη επιλογη. • Προβλεψη μηχανισμων συνηγοριας για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατομων υπο καθεστως ακουσιας νοσηλειας. • Διασφάλιση της δυνατοτητας του άμεσα εμπλεκομενου να εκφράζει την άποψη και τη θεση του και να εχει υποχρεωτικά νομικη εκπροσωπηση κατά τη δικαστικη διαδικασια. • Προβλεψη για την παρεμβαση μηχανισμων αυτοσυνηγοριας, προκειμενου να αναζητουνται πιθανες εναλλακτικες και να διασφαλιζεται πως πράγματι η ακουσια νοσηλεια θα εφαρμοζεται μονο σε εξαιρετικες περιπτωσεις, στις οποιες δεν υπάρχει εναλλακτικη επιλογη. • Κατοχυρωση μηχανισμων ελεγχου και επιβολης ποινων σε περιπτωση μη τηρησης των προυποθεσεων του νομου. Συμπληρωματικά μετρα: • Αποτελεσματικος ελεγχος της εφαρμογης της νομοθεσιας και των προβλεπομενων εγγυησεων Η προστασια απο τα βασανιστηρια, τη βια, την εκμετάλλευση και την κακομεταχειριση (άρθρα 15 και 16 ΣΔΑΑ) κατοχυρωνονται στην ελληνικη εννομη τάξη. Συμφωνα με το Συνταγμα (άρθρο 7 παρ. 2) απαγορευονται ρητά και τιμωρουνται βασανιστηρια, σωματικη κάκωση, βλάβη υγειας, άσκηση ψυχολογικης βιας και κάθε προσβολη της ανθρωπινης αξιοπρεπειας. Ειδικοτερα, ειδικη προστασια παρεχεται απο συμπεριφορες που προσβάλλουν τη σωματικη ακεραιοτητα και υγεια, την προσωπικη ελευθερια, τη γενετησια ελευθερια, τη γενετησια αξιοπρεπεια στο πλαισιο της οικογενειας (Νομος 3500/2006 για την ενδοοικογενειακη βια), καθως και σε άτομα με αναπηρια εκτος του πλαισιου της κατοικιας, σε φορεις παροχης κοινωνικης μεριμνας (άρθρο 6 παρ. 4 Ν.3500/2006). Ρητά απαγορευεται για ολους και η σωματικη βια και τιμωρια και στο εκπαιδευτικο πλαισιο (ΠΔ 201/1998, Νομος 3328/2005). • Συνεπως, σε ο,τι αφορά την προστασια απο τη βια, την εκμετάλλευση και την κακομεταχειριση το νομοθετικο πλαισιο απαγορευει ρητά τις πράξεις βιας και κακομεταχειρισης, τη σωματικη τιμωρια και οποια ενεργεια μπορει να οδηγησει στην παραβιαση της σωματικης και ψυχικης ακεραιοτητας των ατομων με αναπηρια. Απαγορευονται επισης πράξεις που μπορει να συνιστουν βασανιστηρια, ταπεινωτικη η απάνθρωπη συμπεριφορά. Το νομοθετικο πλαισιο που αφορά την προστασια στο πλαισιο της οικογενειας αποσκοπει κυριως στην προστασια των γυναικων και εστιάζει πρωτιστως σε περιστατικά βιας. Η σχετικη νομοθεσια πρεπει να αναθεωρηθει υπο το πρισμα της ΣΔΑΑ ωστε να λάβει υποψη τις ανάγκες των ατομων με αναπηρια. Εκτος του πλαισιου της οικογενειας παρεχεται προστασια απο βια και κακομεταχειριση στις μονάδες κοινωνικης φροντιδας. Οι σχετικες διατάξεις πρεπει να επεκταθουν και σε άλλους φορεις παροχης υπηρεσιων σε άτομα με αναπηρια και να συνοδευτουν απο δράσεις εκπαιδευσης των επαγγελματιων και δράσεις ενημερωσης και πληροφορησης των ατομων με αναπηρια. Προτεινεται η ενισχυση των μετρων κοινωνικης προστασιας, υποστηριξης και βοηθειας στα άτομα με αναπηρια, τις οικογενειες τους και τα άτομα που τα φροντιζουν για την προληψη, αναγνωριση και αναφορά περιστατικων βιας, εκμετάλλευσης και κακομεταχειρισης. Δεν προβλεπονται ειδικά μετρα για άτομα με αναπηρια θυματα βιας και την προσβαση τους σε αποτελεσματικη ανάρρωση, αποκατάσταση και προγράμματα κοινωνικης επανενταξης περα απο τα προβλεπομενα απο τις γενικες διατάξεις. Δεν καταγράφονται ειδικά μετρα η δράσεις προσβάσιμης ενημερωσης η πληροφορησης ατομων με αναπηρια θυμάτων βιας η κακομεταχειρισης σχετικά με τα δικαιωματά τους και την προστασια που μπορουν να λάβουν. Απαιτειται ενισχυση των συγκεκριμενων εγγυησεων. Προταση 21: Να συμπληρωθει το υφιστάμενο θεσμικο πλαισιο η να διαμορφωθει ειδικο θεσμικο πλαισιο για την αντιμετωπιση της βιας, της κακομεταχειρισης και της εκμετάλλευσης των ατομων με αναπηρια τοσο στο πλαισιο του οικογενειακου περιβάλλοντος, στην κοινοτητα αλλά και στο πλαισιο των ιδρυμάτων και δομων διαβιωσης και των φορεων που παρεχουν υπηρεσιες σε άτομα με αναπηρια. Συμπληρωματικά μετρα: • Επεκταση μηχανισμων καταγγελιων και υποστηριξης που ηδη λειτουργουν (ιδιως για κακοποιημενες γυναικες) για την κάλυψης των αναγκων των ατομων με αναπηρια. • Προβλεψη ειδικων μετρων για την ανάρρωση, αποκατάσταση και κοινωνικη επανενταξη ατομων με αναπηρια θυμάτων βιας, εκμετάλλευσης και κακομεταχειρισης. • Προγράμματα κατάρτισης και εκπαιδευσης των επαγγελματιων και του προσωπικου που εργάζεται σε φορεις παροχης υπηρεσιων σε άτομα με αναπηρια, προκειμενου να ειναι σε θεση να αποφευγουν η και να αναγνωριζουν περιστατικά που μπορει να συνιστουν πράξεις βιας. • Προγράμματα ενημερωσης και υποστηριξης για τα μελη των οικογενειων των ατομων με αναπηρια, προκειμενου να ειναι σε θεση να αποφευγουν η και να αναγνωριζουν περιστατικά που μπορει να συνιστουν πράξεις βιας. • Να προβλεφθουν ρητά και να εφαρμοστουν μετρα ενημερωσης των ατομων με αναπηρια σχετικά με τα δικαιωματά τους απεναντι σε πράξεις βιας, κακομεταχειρισης η εκμετάλλευσης και την προστασια που μπορει να τους παρασχεθει. Σε ο,τι αφορά στην προστασια της ακεραιοτητας του ατομου (άρθρο 17 ΣΔΑΑ) ο σεβασμος της ζωης, της αξιοπρεπειας, της αξιας του ατομου προστατευονται ρητά απο το ελληνικο θεσμικο πλαισιο. Για τη διενεργεια οποιασδηποτε ιατρικης πράξης απαιτειται η προτερη ενημερωση του ατομου και η συναινεση του (Νομος 1619/1998, κυρωση της Συμβασης του Συμβουλιου της Ευρωπης στον τομεα των ανθρωπινων δικαιωμάτων και της βιοιατρικης). Η συναινεση του ασθενους απαιτειται και απο τον Κωδικα Ιατρικης Δεοντολογιας (Ν.3418/2005) για οποιαδηποτε ιατρικη πράξη, ενω γινεται ειδικοτερη αναφορά σε πράξεις που αποτελουν αντικειμενο ιατρικης ερευνας και «πειραμάτων». Δεν προβλεπονται εξαιρεσεις που να καθιστουν επιτρεπτη την αναγκαστικη στειρωση η τον ευνουχισμο ατομων με αναπηρια. • Συνεπως, το θεσμικο πλαισιο ρυθμιζει σε ισοτιμη βάση τις προυποθεσεις της συναινεσης που απαιτειται για την τελεση οποιασδηποτε ιατρικης πράξης η οποιασδηποτε πράξης που κινειται στο πειραματικο πεδιο των ιατρικων και φαρμακευτικων ερευνων και τιθενται δικλιδες προστασιας. Ειδικά προβληματα εντοπιζονται σε περιπτωσεις δικαστικης συμπαράστασης (που αφορουν πρωτιστως τα άτομα με αναπηρια), οπου αναζητάται η συναινεση του δικαστικου συμπαραστάτη η και ευρυτατου κυκλου προσωπων (οικειων). Προτεινεται η ενεργοποιηση ανεξάρτητων μηχανισμων συνηγοριας προκειμενου να διασφαλιζεται η αμεροληπτη και προς το συμφερον του ασθενους ληψη αποφασης και ο σεβασμος της θελησης του ασθενους. Το θεσμικο πλαισιο προβλεπει οργανα με αρμοδιοτητα τον ελεγχο η την παρεμβαση σε θεματα σχετικά με την προσβολη της ακεραιτοτητας των ατομων, πράξεις βιας η κακομεταχειρισης. Το Σωμα Επιθεωρητων Υπηρεσιων Υγειας και Προνοιας (Ν. 2920/2001) διενεργει επιθεωρησεις, ερευνες και ελεγχους σε ολες τις υπηρεσιες και φορεις που υπάγονται στην αρμοδιοτητα του υπουργειου Υγειας, στις υπηρεσιες υγειας και προνοιας και σε αυτο παραπεμπονται καταγγελιες πολιτων. Η Ειδικη Επιτροπη Ελεγχου Προστασιας των Δικαιωμάτων των Ατομων με Ψυχικες διαταραχες (Νομος 2716/1999) εποπτευει και ελεγχει τις συνθηκες διαβιωσης σε μονάδες ψυχικης υγειας και την προστασια των δικαιωμάτων των ατομων με ψυχικη αναπηρια, δεχεται καταγγελιες και αναφορες και υποβάλει ετησια εκθεση και επιμερους εκθεσεις για διαπιστωση παραβάσεων. Ο Συνηγορος του Πολιτη (Νομος 2477/1997) διαμεσολαβει μεταξυ πολιτων και δημοσιων υπηρεσιων για την προστασια του πολιτη απο την κακοδιοικηση ενω παράλληλα λειτουργει ως αρχη ισης μεταχειρισης (equality body) και δεχεται καταγγελιες για διακρισεις λογω αναπηριας. • Προτεινεται η ενδυνάμωση των μηχανισμων ελεγχου των παραβιάσεων των δικαιωμάτων των ατομων με αναπηρια ειδικά σε θεματα που αφορουν την ακεραιοτητα, τη βια, την κακομεταχειριση καθως και να υλοποιηθουν συστηματικά προγράμματα κατάρτισης και εκπαιδευσης σε θεματα αναπηριας τοσο για τους επαγγελματιες και το προσωπικο που ασχολουνται με άτομα με αναπηρια, οσο και για τις οικογενειες που αντιμετωπιζουν θεμα αναπηριας, αλλά και για το γενικοτερο πληθυσμο. Προταση 22: Κατοχυρωση νομικων εργαλειων οπως οι «οδηγιες εκ των προτερων» που αποτυπωνουν δεσμευτικά την επιθυμια του ατομου σχετικά με τη θεραπεια του και τις παρεμβάσεις που θεωρει επιτρεπτες. Προταση 23: Κατοχυρωση του δικαιωματος του ατομου η επαγγελματιων να προσφευγουν σε ανεξάρτητους μηχανισμους συνηγοριας για τη διασφάλιση της αμεροληπτης και προς το βελτιστο συμφερον του ασθενους αποφαση και το σεβασμο της πραγματικης επιθυμιας του στο μεγιστο δυνατο βαθμο Η προστασια και ασφάλεια των ατομων με αναπηρια σε καταστάσεις κινδυνου και εκτακτων ανθρωπιστικων αναγκων (άρθρο 11 ΣΔΑΑ) δεν ρυθμιζεται ειδικά στην Ελλάδα. Συγκεκριμενα, η νομοθεσια για την πολιτικη προστασια (Ν.3013/2002) η ο επιχειρησιακος σχεδιασμος (Σχεδιο Ξενοκράτης) δεν περιλαμβάνουν ειδικες προβλεψεις για τα άτομα με αναπηρια. • Σε ο,τι αφορά την προστασια των ατομων με αναπηρια σε καταστάσεις κινδυνου το ελληνικο θεσμικο πλαισιο σιωπά. Προτεινεται να επανεξεταστει ο γενικος σχεδιασμος πολιτικης προστασιας υπο την οπτικη της αναπηριας και να ενταχθουν σε αυτον γενικά και ειδικά μετρα για τα άτομα με αναπηρια τοσο για προληπτικη ενημερωση, με την παροχη πληροφοριακου υλικου και την ανάπτυξη μεθοδων ειδοποιησης οσο και για την προστασια σε καταστάσεις εκτακτης ανάγκης αλλά για την αποκατάσταση βλαβων. Προταση 24: Τροποποιηση του Νομου για την Πολιτικη Προστασια (Ν.3013/2002) και του επιχειρησιακου σχεδιου Ξενοκράτης και εισαγωγη ειδικων προβλεψεων για τα άτομα με αναπηρια ιδιως σε σχεση: • Ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηριας στο σχεδιασμο πολιτικης προστασιας, στις υπηρεσιες εκτάκτου ανάγκης και καταστάσεις κινδυνου. • Υποχρεωση προληπτικης ενημερωσης σε μορφη προσιτη και κατανοητη για το συνολο των ατομων με αναπηρια. • Ανάπτυξη μεθοδων ειδοποιησης και ενημερωσης ατομων με αναπηρια ανάλογα με το ειδος της αναπηριας σε εκτακτες καταστάσεις. • Παροχη δυνατοτητας σε άτομα με αναπηριες να επικοινωνησουν σε περιπτωση που βρισκονται σε κατάσταση κινδυνου η ανάγκης με τροπους πλεον των συμβατων, τη χρηση των οποιων δεν επιτρεπει η φυση της αναπηριας τους. 3.4. Κοινωνικά δικαιωματα #Απασχοληση (άρθρο 27 ΣΔΑΑ) Το δικαιωμα στην απασχοληση (άρθρο 27 ΣΔΑΑ) αποτελει κοινωνικο δικαιωμα κατοχυρωμενο στο Ελληνικο Συνταγμα (άρθρο 22 παρ.1). Το άρθρο 21 παρ. 6 κατοχυρωνει, περα απο το γενικο δικαιωμα στην εργασια, το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της χωρας. Στο ελληνικο θεσμικο πλαισιο οι ρυθμισεις για την απασχοληση «ατομων ειδικων κατηγοριων η μειονεκτουντων ομάδων» αφορουν την υποχρεωτικη τοποθετηση ατομων με αναπηρια με ποσοστωση στο δημοσιο τομεα και σε επιχειρησεις του ιδιωτικου τομεα (Νομος 2643/1998). Ειδικοτερα για το δημοσιο τομεα, ειδικες διατάξεις ισχυουν για επιμερους κατηγοριες υπαλληλων οπως οι εκπαιδευτικοι με αναπηρια απο 67% και πάνω (άρθρο 39 παρ. 4 του Ν.3794/2009) που εχοντας συμπληρωσει 12 τουλάχιστον μηνες πραγματικης υπηρεσιας προσωρινου αναπληρωτη η ωρομισθιου εκπαιδευτικου σε δημοσια σχολεια, διοριζονται ανεξάρτητα με συμμετοχη τους σε διαγωνισμο του ΑΣΕΠ και πλεον των οριζομενων απο τις σχετικες διατάξεις ποσοστων. Σε ο,τι αφορά το δημοσιο τομεα, συμφωνα με τον Κωδικα Δημοσιων Υπαλληλων (Νομος 3528/2007), η αναπηρια δεν αποτελει λογο που να δικαιολογει το μη διορισμο ατομου με αναπηρια, καθως η απαιτηση για υγεια συνδεεται άμεσα με την άσκηση των καθηκοντων της θεσης διορισμου. Ωστοσο, αποκλειονται άμεσα απο τη δυνατοτητα να διοριστουν ως υπάλληλοι οσοι τελουν υπο στερητικη η και επικουρικη δικαστικη συμπαράσταση. Επιπλεον, η αναπηρια αναφερεται ρητά στους λογους απολυσης δημοσιου υπαλληλου, καθως η σωματικη η πνευματικη ανικανοτητα ειναι ανάμεσα στους λογους που αναφερονται περιοριστικά. Ωστοσο, ο υπάλληλος δεν απολυεται αν η ανικανοτητα του επιτρεπει την άσκηση άλλων καθηκοντων, ενω προβλεπεται και η δυνατοτητα αναδιορισμου. Επιπλεον, ο Κωδικας προβλεπει διευκολυνσεις για τα άτομα με αναπηρια η τα άτομα των οποιων τα μελη της οικογενειας ειναι ανάπηρα. Ρητη αναφορά στην αναπηρια ως λογου παυσης απο την εργασια περιλαμβάνεται στο Συνταγμα και αφορά τους δικαστικους λειτουργους. Συγκεκριμενα, (88 παρ.4 Σ) «οι δικαστικοι λειτουργοι μπορουν να παυθουν μονο υστερα απο δικαστικη αποφαση εξαιτιας ποινικης καταδικης η για βαρυ πειθαρχικο παράπτωμα η για ασθενεια η αναπηρια η υπηρεσιακη ανεπάρκεια…». Το ελληνικο θεσμικο πλαισιο προβλεπει και θεσμους προστατευομενης απασχολησης: τα Προστατευμενα Εργαστηρια για άτομα με προβληματα ψυχικης υγειας (Νομος 2716/1999), Προστατευομενα Παραγωγικά Εργαστηρια για άτομα με νοητικη υστερηση, αυτισμο, βαριες σωματικες αναπηριες, ψυχοσωματικες αναπηριες και πολλαπλες αναπηριες που εχουν παρακολουθησει κάποιο προγραμμα επαγγελματικης κατάρτισης (Νομος 2646/1998), Κοινωνικους Συνεταιρισμους Περιορισμενης Ευθυνης (Κοι.Σ.Π.Ε.) για άτομα με ψυχοκοινωνικά προβληματα (νομος 2716/1999). Οι διακρισεις λογω αναπηριας στην απασχοληση και στην εργασια απαγορευονται με το Νομο 3304/2005 (ενσωμάτωση της Οδηγιας 2000/78), στον οποιο προβλεπεται και η υποχρεωση των εργοδοτων για τη ληψη μετρων ευλογων προσαρμογων, εφοσον αυτο δεν συνεπάγεται δυσανάλογη δαπάνη. Φορεις επαγγελματικης κατάρτισης για άτομα με αναπηρια (οπως το Δικτυο Κεντρων Εκπαιδευσης Κοινωνικης Υποστηριξης και Κατάρτισης Ατομων με Ειδικες Ανάγκες (Νομος 2646/1998), η Σχολη Επαγγελματικης Κατάρτισης Ατομων με Ειδικες Ανάγκες, υπαγομενη στην Εταιρια «Επαγγελματικη Κατάρτιση ΑΕ») καταργηθηκαν η συγχωνευτηκαν (Νομος 4025/2011 με τον οποιο τα ΚΕΚΕΥΜΑΕΑ εντάχθηκαν στο Εθνικο Συστημα Υγειας ως Κεντρα Φυσικης και Ιατρικης Αποκατάστασης κ.λπ.). Κεντρα Επαγγελματικης Κατάρτισης Ατομων με Αναπηρια λειτουργουν υπο τον ΟΑΕΔ, αλλά και απο ιδιωτικους φορεις. Απο τον ΟΑΕΔ προωθουνται και προγράμματα επιχορηγησης για αυτοαπασχοληση και επιχειρηματικοτητα ατομων με αναπηρια. • Το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στην απασχοληση κατοχυρωνεται συνταγματικά προβλεποντας και θετικά μετρα. Προβλεπονται επισης ειδικά νομοθετικά μετρα που αφορουν την υποχρεωτικη τοποθετηση στο δημοσιο και στον ιδιωτικο τομεα, την προωθηση στην απασχοληση, την προστατευομενη απασχοληση, την προστασια απο τις διακρισεις, την υποχρεωση ευλογων προσαρμογων για τους εργοδοτες αλλά και προγράμματα και μετρα σχετικά με την ανάπτυξη της αυτοαπασχολησης και της επιχειρηματικοτητας. Ωστοσο καταγράφονται μια σειρά απο προβληματα του νομοθετικου πλαισιου και της εφαρμογης του τα οποια δεν διασφαλιζουν την συμβατοτητα με τις προβλεψεις και τη ratio της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια. • Σε πρωτο επιπεδο, η νομοθεσια αναφερεται σε άτομα ειδικων κατηγοριων η και μειονεκτουντων ομάδων και η νομοθεσια που αφορά την υποχρεωτικη τοποθετηση σε φορεις του ιδιωτικου και του δημοσιου τομεα καθως και την προστατευομενη απασχοληση απηχει μια ιατρικη αντιληψη της αναπηριας που βασιζεται αποκλειστικά στη διάγνωση και στην ποσοτικοποιηση της αναπηριας χωρις αναφορά σε άλλα χαρακτηριστικά του ατομου. Επισης, η νομοθεσια που αφορά την απασχοληση διεπεται απο προστατευτικη λογικη και δεν συνδυάζονται ουτε με κατάλληλα υποστηρικτικά μετρα τα οποια θα ενισχυσουν την παραγωγικοτητα των ατομων με αναπηρια ουτε με την αυξηση της δυνατοτητας των εργοδοτων να τα αξιοποιησουν παραγωγικά. • Σε δευτερο επιπεδο, τα εμποδια που καταγράφονται σχετικά με την εισοδο και παραμονη των ατομων με αναπηρια στην αγορά εργασιας ειναι πολλαπλά και λειτουργουν ανασταλτικά στη δημιουργια ενος ανοικτου εργασιακου περιβάλλοντος, ενω δεν προβλεπονται υποχρεωση, μετρα και δράσεις για την απομάκρυνση τους. Προταση 25: Διασφάλιση του δικαιωματος των ατομων με αναπηρια στην απασχοληση μεσω: • Τροποποιησης του νομου 2643/1998 ωστε να αφορά αποκλειστικά την απασχοληση των ατομων με αναπηρια και των επιμερους ατομων με αναπηρια με ομοειδεις ανάγκες και να ανταποκρινεται στις ειδικες συνθηκες τους. • Αποσυνδεση των μετρων για την ενισχυση της απασχολησης των ατομων με αναπηρια απο τη στενά ιατρικη λογικη και την «ποσοτικοποιηση» της αναπηριας και τη διαμορφωση ενος ορθολογικου συστηματος που λαμβάνει υποψη τις δυνατοτητες των ατομων με αναπηρια αλλά και τις ανάγκες των θεσεων εργασιας. • Συνδυασμο των μετρων των ποσοστωσεων, της προστατευομενης απασχολησης, της υποστηριζομενης απασχολησης και των υποστηρικτικων μετρων για την ενταξη στην ανοιχτη αγορά εργασιας σε ενα ευρυτερο πλαισιο για την απασχοληση των ατομων με αναπηρια που αποσκοπει στην ενταξη στην ανοιχτη αγορά. • Διαμορφωση πλαισιου για την αφαιρεση των εμποδιων στην απασχοληση των ατομων με αναπηρια. • Κατοχυρωση υποστηρικτικων μετρων για να ενισχυσουν την ικανοτητα και την παραγωγικοτητα των ατομων με αναπηρια. • Εξειδικευση της υποχρεωσης για ευλογες προσαρμογες στην απασχοληση των ατομων με αναπηρια. • Σε μελλοντικη συνταγματικη αναθεωρηση απάλειψη της αναφοράς στην αναπηρια ως λογου παυσης δικαστικου λειτουργου. Συμπληρωματικά μετρα: • Διαμορφωση συστηματος κινητρων (επιδοτησεις η φοροαπαλλαγες) σε εργοδοτες προκειμενου να απασχολουν, αλλά και να αξιοποιουν ουσιαστικά άτομα με αναπηρια • Ενταξη της διάστασης της αναπηριας σε γενικά προγράμματα επαγγελματικου προσανατολισμου, ενισχυσης της αυτοαπασχολησης και επιχειρηματικοτητας, αποκτησης εργασιακης εμπειριας • Αποσυνδεση των προνοιακων επιδομάτων απο την ενταξη τους στην αγορά εργασιας, ωστε να μην αποτρεπεται η απασχοληση των ατομων με αναπηρια • Ουσιαστικη λειτουργια των ελεγκτικων μηχανισμων (Σωμα Επιθεωρητων Εργασιας) για την προστασια των εργαζομενων με αναπηρια #Εκπαιδευση (άρθρο 24 ΣΔΑΑ) Η παιδεια αποτελει βασικη αποστολη του Κράτους, οπως κατοχυρωνεται στο Συνταγμα (άρθρο 16 παρ.2), στο οποιο κατοχυρωνεται επισης και το δικαιωμα ολων των Ελληνων σε δωρεάν παιδεια σε ολες τις βαθμιδες, η ενισχυση των σπουδαστων που εχουν ανάγκη απο βοηθεια η ειδικη προστασια (άρθρο 16 παρ.4) και η υποχρεωτικη 9ετης φοιτηση (άρθρο 16 παρ.3). Η εκπαιδευση των ατομων με αναπηρια ρυθμιζεται με το Νομο 3699/2008 οπου κατοχυρωνεται ο υποχρεωτικος χαρακτηρας της εκπαιδευσης των ατομων με αναπηρια ειτε με συνεκπαιδευση σε σχολεια του γενικου εκπαιδευτικου συστηματος ειτε σε ειδικά σχολεια. Προκειμενου να καταστει εφικτη η συνεκπαιδευση προβλεπονται υποστηρικτικά μετρα (παράλληλη στηριξη, τμηματα ενταξης, στηριξη απο βοηθητικο προσωπικο για μαθητες που δεν αυτοεξυπηρετουνται). Η αξιολογηση των μαθητων με ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες ανατιθεται στα Κεντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστηριξης Ειδικων Εκπαιδευτικων Αναγκων (ΚΕΔΔΥ), που γνωματευουν για την κάθε περιπτωση και τη στηριξη που πρεπει να παρασχεθει. Προβλεπονται επισης εναλλακτικοι τροποι εξετασης μαθητων με αναπηρια. Αναφορικά με την προσβαση στην τριτοβάθμια εκπαιδευση προβλεπονται κατ΄εξαιρεση διατάξεις για άτομα που πάσχουν απο σοβαρες παθησεις -οι οποιες αναφερονται στο νομο περιοριστικά και αφορουν και περιπτωσεις αναπηριας. Συγκεκριμενα, τα άτομα αυτά εισάγονται χωρις εξετάσεις καθ’ υπερβαση σε ποσοστο 5% του αριθμου των εισακτεων (νομος 3794/2009), αλλά δεν μπορουν να εισαχθουν σε τμηματα οπου λογω της φυσης της επιστημης, ειναι δυσχερης γι’ αυτά η παρακολουθηση. Η εξεταση για εισαγωγη στην τριτοβάθμια εκπαιδευση υποψηφιων με αναπηρια και ειδικες εκπαιδευτικες ανάγκες διενεργειται ανάλογα με τις ικανοτητες τους, μπορει να ειναι γραπτη η προφορικη η συνδυασμος των δυο. Ανάλογες διευκολυνσεις προβλεπονται και για της εξετάσεις στο πλαισιο φοιτησης στην τριτοβάθμια εκπαιδευση (νομος 3549/2007). Αναφορικά με τη δια βιου μάθηση, δεν καταγράφονται ιδιαιτερες δράσεις που να αφορουν τα άτομα με αναπηρια (Νομος 3879/2010) παρά το γεγονος οτι αποσκοπει στην προσβαση των μελων κοινωνικά ευπαθων και ευάλωτων ομάδων σε ολες τις δράσεις κατάρτισης και γενικης εκπαιδευσης ενηλικων. • Σε πρωτο επιπεδο, η ελληνικη νομοθεσια φαινεται να διασφαλιζει, τουλάχιστον σε επιπεδο στοχων και διακηρυξεων τη δεσμευση που αφορά τη συνεκπαιδευση ολων των μαθητων, δηλαδη της κοινης εκπαιδευσης ολων των μαθητων στο γενικο εκπαιδευτικο συστημα, χωρις ωστοσο να αποκλειει την ειδικη αγωγη και χωρις να διασφαλιζεται οτι αυτη παρεχεται στο πλαισιο του γενικου εκπαιδευτικου συστηματος και οχι διαχωρισμενα. Αντιφατικο ωστοσο με το στοχο αυτο ειναι το γεγονος οτι η νομοθεσια χρησιμοποιει τον ορο «ειδικη αγωγη και εκπαιδευση» και ρυθμιζει τα ζητηματα σε ειδικο νομο, ενω φαινεται να αντιμετωπιζει με αμφιβολια τη δυνατοτητα ενταξης των μαθητων με ειδικες ανάγκες στο γενικο εκπαιδευτικο συστημα. Ετσι, αξιολογηση των ρυθμισεων που περιλαμβάνονται στο θεσμικο πλαισιο, με το οποιο πρωτιστως ιδρυονται μια σειρά απο θεσμους και οργανα, δεν αποδεικνυει μια πειστικη λογικη άρσης των εμποδιων που αφορουν στην ενταξη ολων των μαθητων σε μια εκπαιδευση που θα ειναι ανοικτη και προσαρμοσμενη στις ανάγκες ολων. Αντιθετα, η ratio του νομου φαινεται οτι εμμενει στην παροχη υποστηριξης στα άτομα με αναπηρια για την προσαρμογη τους στην γενικη εκπαιδευση, οπως παρεχεται. Προυποθεση της αποτελεσματικης συνεκπαιδευσης, ωστε να μην καταληξει ενας εναλλακτικος δρομος στον κοινωνικο αποκλεισμο, ειναι ο σχεδιασμος και η δημιουργια κατάλληλων δομων και υπηρεσιων για την αντιμετωπιση των ειδικων αναγκων και προβλημάτων των παιδιων. Προτεινεται η τροποποιηση της νομοθεσιας που αφορά την ειδικη αγωγη και εκπαιδευση ωστε να επιβάλλει την ειδικη αγωγη στο πλαισιο του γενικου εκπαιδευτικου προγράμματος και οχι διαχωρισμενα, να υπάρχει σαφεστερη οριοθετηση των προυποθεσεων για υπαγωγη στην ειδικη εκπαιδευση, κατοχυρωση γενικης υποχρεωσης παροχης «ευλογων προσαρμογων» στον τομεα της εκπαιδευσης. Προταση 26: Προωθηση της εκπαιδευσης των ατομων με αναπηρια μεσω: • τροποποιησης του Νομου 3699/2008 ωστε να επιβάλλει ρητά την υποχρεωση παροχης ειδικης αγωγης και εκπαιδευσης για τα άτομα με αναπηρια στο πλαισιο του γενικου εκπαιδευτικου προγράμματος και οχι διαχωρισμενα, • σαφεστερης οριοθετησης των προυποθεσεων για υπαγωγη στην ειδικη εκπαιδευση, • κατοχυρωσης γενικης υποχρεωσης παροχης «ευλογων προσαρμογων» στον τομεα της εκπαιδευσης (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια), • ρητης υποχρεωσης παροχης εκπαιδευτικου υλικου προσαρμοσμενου στις ανάγκες μαθητων με αναπηρια (για παράδειγμα σε Μπράιγ η σε ηχογραφημενα αρχεια για μαθητες με προβληματα ορασης). Σημαντικά προβληματα απορρεουν απο την εφαρμογη της νομοθεσιας στην πράξη. Συγκεκριμενα, οργανωτικά, διοικητικά και χρηματοδοτικά προβληματα σε πολλες περιπτωσεις καθιστουν κενο γράμμα δικαιωματα που κατοχυρωνονται με νομο και τα οποια ειναι συμβατά επι της αρχης με τις διατάξεις της Συμβασης. Προτεινεται η ενεργοποιηση ελεγκτικων μηχανισμων και μηχανισμων παρακολουθησης για την πιστη εφαρμογη της νομοθεσιας, την αξιολογηση της εφαρμογης της και το σχεδιασμο διορθωτικων παρεμβάσεων με βάση τα ευρηματα αυτά. Προταση 27: Ενεργοποιηση μηχανισμων παρακολουθησης της εφαρμογης της νομοθεσιας για την συνεκπαιδευση των ατομων με αναπηρια, την αξιολογηση της και το σχεδιασμο και εφαρμογη διορθωτικων παρεμβάσεων, οπου κρινεται απαραιτητο. Τη λειτουργια αυτη θα μπορουσε να επιτελεσει το Παρατηρητηριο για τα Ατομα με Αναπηρια. Δεν καταγράφεται αλλαγη στον τροπο σχεδιασμου και οργάνωσης της γενικης εκπαιδευσης, ωστε να λαμβάνει υποψη, απο το στάδιο του σχεδιασμου, τις ανάγκες ολων των μαθητων, διατηρωντας συνεπως μια εκπαιδευση η οποια απευθυνεται πρωτιστως στους μαθητες χωρις αναπηρια και στην οποια, οι μαθητες με αναπηρια πρεπει να προσαρμοστουν, εφοσον επιθυμουν να ενταχθουν σε αυτη. Διαπιστωνεται συνεπως, περα απο τις διακηρυκτικες διατάξεις του νομου, μια σημαντικη αποκλιση στη λογικη που τον διεπει απο την παρ. 1 του άρθρου 24 της Συμβασης. Προτεινεται η οριζοντια ενταξη της διάστασης της αναπηριας στο σχεδιασμο της εκπαιδευτικης πολιτικης καθως και στην κατάρτιση σχετικων νομοσχεδιων μεσω της περιληψης της στις εκθεσεις εκτιμησης κανονιστικων επιπτωσεων. Προταση 28: Ειδικη μεριμνα για την ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηριας στο σχεδιασμο της εκπαιδευτικης πολιτικης Ο σχεδιασμος δυσχεραινεται σημαντικά απο την ελλειψη στοιχειων και δεδομενων σχετικά με τους μαθητες άτομα με αναπηρια. Επισης δεν καταγράφονται συστηματικες αξιολογησεις της εφαρμογης της νομοθεσιας και των προβλημάτων που ανακυπτουν στην πράξη. Η Συμβαση απαιτει συστηματικες και οργανωμενες δράσεις ενημερωσης και ευαισθητοποιησης τοσο του ευρυτερου πληθυσμου οσο και των εκπαιδευτικων. Στην κατευθυνση αυτη προτεινεται η αξιοποιηση των χρηματοδοτησεων του ΕΣΠΑ για το συστηματικο σχεδιασμο και υλοποιηση σχετικων δράσεων. Συμπληρωματικο μετρο: • Ενσωμάτωση της οπτικης της αναπηριας στα προγράμματα σπουδων των εκπαιδευτικων και η διαρκης επιμορφωση των εν ενεργεια εκπαιδευτικων #Υγεια (άρθρο 25 ΣΔΑΑ) Η προστασια της υγειας ειναι δικαιωμα που κατοχυρωνεται στο Ελληνικο Συνταγμα (άρθρο 21 παρ. 3). Τα θεματα υγειας ρυθμιζονται μεσω του Εθνικου Συστηματος Υγειας, χωρις να αποκλειονται τα άτομα με αναπηρια, αλλά χωρις να λαμβάνεται ειδικη μεριμνα γι’ αυτά. • Το θεσμικο πλαισιο προβλεπει την προσβαση των ατομων με αναπηρια στις υπηρεσιες υγειας σε ιση βάση με τους υπολοιπους πολιτες. Αποτελει ζητουμενο ωστοσο αν διασφαλιζεται η ιση προσβαση στην πράξη, ιδιως για άτομα με ψυχικη αναπηρια για τα οποια εχουν συστηματικά καταγραφει περιστατικά άνισης μεταχειρισης. Η παροχη εξειδικευμενων υπηρεσιων που απαιτουνται ανάλογα με το ειδος και το βαθμο της αναπηριας διασφαλιζεται στο πλαισιο του εθνικου συστηματος υγειας και του συστηματος ασφάλισης υγειας, με περιορισμενες υπηρεσιες αποκατάστασης και επανενταξης. Το κοστος των υπηρεσιων ειναι χαμηλο η μηδαμινο εφοσον καλυπτεται απο το ΕΣΥ η ασφάλιση υγειας. • Η προστασια των δικαιωμάτων των ασθενων και των ασθενων με αναπηρια θα μπορουσε να ενισχυθει σημαντικά απο θεσμοθετημενους μηχανισμους συνηγοριας η την ενισχυση της λειτουργιας υφιστάμενων μηχανισμων με συναφεις αρμοδιοτητες. Οι υποχρεωσεις των επαγγελματιων, και πρωτιστως των ιατρων, αποτυπωνονται σε κωδικα δεοντολογιας που θετει το συμφερον και την προστασια του ασθενους στο κεντρο της. Οι σχετικες ρυθμισεις πρεπει να αναθεωρηθουν υπο το πρισμα του άρθρου 12 της Συμβασης, ενω θα πρεπει να επανεξεταστουν οι διατάξεις που αφορουν στις περιπτωσεις ατομων με ψυχικη αναπηρια. Προταση 29: Προστασια των δικαιωμάτων των ασθενων με αναπηρια στο συστημα υγειας με την κατοχυρωση μηχανισμων συνηγοριας (Βλ. Προταση 15….). • Οι εκστρατειες για τη δημοσια υγεια πρεπει να σχεδιάζονται για το συνολο του πληθυσμου. Τα περισσοτερα προβληματα και δυσλειτουργιες που εντοπιζονται στο συστημα υγειας ειναι γενικης φυσεως, και σε μεγάλο βαθμο δεν αφορουν ειδικά το θεσμικο πλαισιο η τα άτομα με αναπηρια αν και ειναι σχεδον βεβαιο οτι εχουν σημαντικες επιπτωσεις σε αυτά. Προταση 30: Ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηριας στο σχεδιασμο και την εφαρμογη πολιτικων για την υγεια #Ανεκτο βιοτικο επιπεδο και κοινωνικη προστασια (άρθρο 28 ΣΔΑΑ) Η κοινωνικη προστασια των ατομων με αναπηρια θεμελιωνεται σε συνταγματικο επιπεδο (άρθρο 21 παρ.2, 3, 6), οπως και το γενικο δικαιωμα στην κοινωνικη ασφάλιση (άρθρο 22 παρ.5). Η κοινωνικη προστασια των ατομων με αναπηρια στην πράξη πραγματωνεται μεσα απο προνοιακά επιδοματα που προβλεπονται στο θεσμικο πλαισιο. Επιδοματα αναπηριας ανταποδοτικης φυσεως προβλεπονται για άτομα με αναπηρια που καλυπτονται απο ασφαλιστικους οργανισμους. Λιγοτερες ειναι οι παροχες κοινωνικης φυσεως που εχουν δικαιουχους και άτομα με αναπηρια (επιδομα καυσιμων, επιδομα αεροθεραπειας, κοινωνικο οικιακο τιμολογιο ΔΕΗ, κάρτες μετακινησης κ.λπ.). • Το ελληνικο θεσμικο πλαισιο αναγνωριζει το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στην κοινωνικη προστασια τοσο σε συνταγματικο οσο και σε νομοθετικο επιπεδο. Το δικαιωμα σε ενα ανεκτο βιοτικο επιπεδο δεν κατοχυρωνεται ρητά θεωρειται ωστοσο οτι απορρεει απο την συνδυαστικη ερμηνεια ισχυουσων διατάξεων. Η υλοποιηση του δικαιωματος στην κοινωνικη προστασια πραγματωνεται μεσω προνοιακων προγραμμάτων που παρεχουν οικονομικης φυσης ενισχυσεις στα άτομα με αναπηριες και κατά δευτερο λογο παροχες σε ειδος η υπηρεσιες. Τα προγράμματα αυτά αντιμετωπιζουν αποσπασματικά, κατηγοριακά και χωρις ομοιομορφη λογικη τις επιμερους περιπτωσεις αναπηριας και συνεπως διεπονται απο οριζοντιες ανισοτητες. Η κατηγοριακη λογικη των προγραμμάτων και των ορων και προυποθεσεων που θετουν θα πρεπει να αναθεωρηθει. • Επιπλεον, τα προγράμματα επιδοματικων ενισχυσεων ειναι στενά συνδεδεμενα με το ιατρικο μοντελο της αναπηριας τοσο σε ο,τι αφορά την ιατρικη διάγνωση και ποσοτικοποιηση της αναπηριας οσο και σε ο,τι αφορά τη ratio της βοηθειας που τα διεπει. Οι συντάξεις αναπηριας επισης διεπονται απο διαφοροποιημενη λογικη ανάλογα με το φορεα ασφάλισης και ειναι στενά εξαρτημενες απο τον ιατρικο προσδιορισμο της αναπηριας. • Η θεσμικη κατοχυρωση της κοινωνικης προστασιας για τα άτομα με αναπηρια στην Ελλάδα βασιζεται στις επιδοματικες ενισχυσεις και προβλεπει σε περιορισμενο βαθμο άλλες παροχες και υπηρεσιες που αποσκοπουν να μειωσουν τον κυκλο της εξάρτησης και να υποστηριξουν το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια στην αυτονομια. Οι παροχες αυτες πρεπει να αναθεωρηθουν με εμφαση στις υπηρεσιες που ενισχυουν την αυτονομια και να αντιμετωπιστουν σε ενα ενιαιο πλαισιο με τις υπηρεσιες υγειας και τις δυνατοτητες ανεξάρτητης διαβιωσης στην κοινοτητα, ωστε να διασφαλιζουν αποτελεσματικά ενα ανεκτο βιοτικο επιπεδο και επιπεδο προστασιας καθως και ιση προσβαση σε βασικες υπηρεσιες στις οποιες εχουν προσβαση ολοι οι πολιτες. Επιπλεον, ειναι ζητουμενο σε ποιο βαθμο διασφαλιζεται στην πράξη η ιση προσβαση των ατομων με αναπηρια σε βασικες υπηρεσιες που αφορουν το συνολο του πληθυσμου. Προταση 31: Αναθεωρηση των αποσπασματικων και κατηγοριακων προνοιακων προγραμμάτων για τα άτομα με αναπηρια σε μια δικαιωματικη λογικη συνθετων και εξατομικευμενων παροχων (οικονομικων παροχων αλλά και υποστηρικτικων υπηρεσιων) που θα αποσκοπουν να διευκολυνουν την αυτονομια και την ανεξαρτησια των ατομων με αναπηρια. #Συμμετοχη στην πολιτιστικη ζωη, την ψυχαγωγια, τον ελευθερο χρονο και τον αθλητισμο (άρθρο 30 ΣΔΑΑ) Συμφωνα με το Ελληνικο Συνταγμα, κάθε άτομο εχει το δικαιωμα να αναπτυσσει ελευθερα την προσωπικοτητά του, να συμμετεχει στην κοινωνικη, οικονομικη, πολιτικη ζωη της χωρας (άρθρο 5 παρ.1). Ειδικά τα άτομα με αναπηρια εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της χωρας (άρθρο 21 παρ. 6). Στο Συνταγμα κατοχυρωνονται, επισης η ελευθερια της τεχνης, της επιστημης, της ερευνας, της διδασκαλιας και οριζεται ως υποχρεωση του Κράτους η ανάπτυξη και προαγωγη τους (άρθρο 16), ενω και ο αθλητισμος τελει υπο την προστασια και την εποπτεια του Κράτους (άρθρο 16 παρ.9). Οσον αφορά τον αθλητισμο, στο θεσμικο πλαισιο περιλαμβάνονται ρυθμισεις που αφορουν ειδικά τα άτομα με αναπηρια και προβλεπουν την ιδρυση αθλητικων σωματειων και ομοσπονδιων για άτομα με αναπηρια, την αναγνωριση της Εθνικης Αθλητικης Ομοσπονδιας Ατομων με Αναπηριες και της Αθλητικης Ομοσπονδιας Κωφων (Ν.2725/1999), ενω ρυθμιζεται η οργάνωση Ελληνικης Παραολυμπιακης Επιτροπης (Ν 3812/2009) και κατοχυρωνονται ειδικά προνομοια και οικονομικες επιβραβευσεις για αθλητες με αναπηρια που διακρινονται (Ν.2725/1999 και σχετικες Υπουργικες Αποφάσεις). Η φυσικη προσβασιμοτητα χωρων πολιτισμου, αναψυχης, ψυχαγωγιας κ.λπ. ρυθμιζεται απο τους γενικοτερους κανονες που αφορουν τη φυσικη προσβασιμοτητα (Βλ. σχετικά άρθρο 9 ΣΔΑΑ). Επιμερους ρυθμισεις αφορουν την παροχη Κάρτας Πολιτισμου σε άτομα με αναπηρια 67% και πάνω, την παροχη υπηρεσιων σε άτομα με αναπηρια απο δημοσιες βιβλιοθηκες, προγράμματα κοινωνικου τουρισμου για άτομα με αναπηρια τουλάχιστον 67%, κατασκηνωτικά προγράμματα κ.λπ. • το ελληνικο θεσμικο πλαισιο παρεχει σε συνταγματικο επιπεδο επαρκη κατοχυρωση του δικαιωματος ολων των ατομων και των ατομων με αναπηρια να απολαμβάνουν τη συμμετοχη στον πολιτισμο, στον τουρισμο, στην αναψυχη και στην ψυχαγωγια. Περα απο τις συνταγματικες προβλεψεις καταγράφονται αρκετες νομοθετικες ρυθμισεις οι οποιες ωστοσο ειναι μεμονωμενες, κατακερματισμενες και αναποτελεσματικες στην πράξη. Οι σχετικες διατάξεις και η εφαρμογη τους στην πράξη δεν φαινεται να διασφαλιζουν ουτε την ουσιαστικη απολαυση των προστατευομενων δικαιωμάτων ουτε την απολαυση τους σε ιση βάση με τα άτομα χωρις αναπηρια αλλά ουτε και την απολαυση τους απο ολα τα άτομα με αναπηρια. • Η φυσικη προσβασιμοτητα χωρων πολιτισμου, αναψυχης και ψυχαγωγιας αποτελει τομεα οπου εχουν καταβληθει μεμονωμενες και ad hoc προσπάθειες, χωρις ωστοσο κεντρικο σχεδιασμο και συντονισμο που θα μπορουσε να οδηγησει στη συστηματικη αφαιρεση των υφιστάμενων εμποδιων και σε ενα πολιτιστικο περιβάλλον προσβάσιμο σε ολους. Το θεσμικο πλαισιο θετει ελάχιστες προυποθεσεις οι οποιες σε αρκετες περιπτωσεις δεν τηρουνται. Προτεινεται, σε συνάρτηση με το σεβασμο του δικαιωματος στην προσβασιμοτητα να καταγραφουν ειδικά τα εμποδια που αφορουν τον πολιτισμο, την αναψυχη και τον τουρισμο προκειμενου να αναδειχθουν συγκεκριμενες λυσεις για την αφαιρεση τους. Σε νομοθετικο επιπεδο, οι προδιαγραφες προσβασιμοτητας και οι οδηγιες, προτυπα και κατευθυνσεις σχεδιασμου πρεπει να διευρυνθουν ωστε να περιλάβουν αυστηροτερες προβλεψεις για τους συγκεκριμενους χωρους. • Η νομοθεσια για την πνευματικη ιδιοκτησια περιλαμβάνει διατάξεις για την αναπαραγωγη εργων για άτομα με αναπηρια. Η προβλεψη αυτη αφορά μονο ορισμενες μορφες αναπαραγωγης και οχι ευρεια αναπαραγωγη. Οι σχετικες διατάξεις θα πρεπει να διευρυνθουν. • Η ψυχαγωγια μεσω των μεσων μαζικης ενημερωσης δεν διασφαλιζεται με τροπο που να επιτρεπει την απολαυση του δικαιωματος των ατομων με αναπηρια σε ιση βάση με τους άλλους. Η σχετικη νομοθεσια πρεπει να διευρυνθει και να παρακολουθειται η εφαρμογη της στην πράξη. • Ο αθλητισμος για τα άτομα με αναπηρια αποτελει τομεα που ρυθμιζεται νομοθετικά, με εμφαση σε ο,τι αφορά τις αθλητικες ενωσεις ατομων με αναπηρια και τον πρωταθλητισμο. Ρυθμισεις (η δράσεις) για μαζικο αθλητισμο και δράσεις προαγωγης της άθλησης για άτομα με αναπηρια δεν καταγράφονται. • Συμπερασματικά, οι υποχρεωσεις που απορρεουν απο το άρθρο 30 της Συμβασης αποτελουν αντικειμενο οχι τοσο νομοθετικων ρυθμισεων αλλά σχετικων δράσεων και πολιτικων. Βασικη κατευθυνση και προτεραιοτητα πρεπει να αποτελεσει η διασφάλιση της ισης προσβασης των ατομων με αναπηρια σε δράσεις πολιτισμου, τουρισμου και ψυχαγωγιας σε σχεση με τα άτομα χωρις αναπηρια. Συνεπως, και οι κατευθυνσεις αλλαγων σε νομοθετικο επιπεδο πρεπει να εστιάσουν στην προσβασιμοτητα και στη συμμετοχη σε δράσεις άθλησης, ψυχαγωγιας, αναψυχης, πολιτισμου. Σε δευτερο επιπεδο, πρεπει να σχεδιαστουν ειδικες δράσεις προωθησης των δραστηριοτητων αυτων για τα άτομα με αναπηρια. Συμπληρωματικο μετρο: • Να εντοπιστουν και να καταγραφουν τα εμποδια για τα άτομα με αναπηρια στην συμμετοχη στην αθλητικη και πολιτιστικη ζωη, σε δραστηριοτητες ψυχαγωγιας και ελευθερου χρονου. 3.5. Δικαιωματα συμμετοχης #Συμμετοχη στην πολιτικη και δημοσια ζωη (άρθρο 29 ΣΔΑΑ) Συμφωνα με το Συνταγμα ολα τα άτομα εχουν το δικαιωμα να συμμετεχουν στην κοινωνικη, οικονομικη, πολιτικη ζωη της χωρας (άρθρο 5 παρ.1), ενω ειδικά τα άτομα με αναπηρια εχουν δικαιωμα να απολαμβάνουν μετρων που εξασφαλιζουν την αυτονομια, την επαγγελματικη ενταξη και τη συμμετοχη τους στην κοινωνικη, οικονομικη και πολιτικη ζωη της χωρας (άρθρο 21 παρ. 6). Σε ο,τι αφορά τη συμμετοχη στην πολιτικη ζωη, το δικαιωμα του εκλεγειν και του εκλεγεσθαι ρυθμιζεται ενιαια για το συνολο των πολιτων (Εκλογικος Κωδικας – ΠΔ 96/2007), οπως επισης και για τη συμμετοχη σε πολιτικά κομματα (άρθρο 29 παρ.1 Σ) και το δικαιωμα συμμετοχης σε οργανωσεις, ενωσεις η φορεις (άρθρο 12 παρ.1 Σ). • Τα άτομα με αναπηρια δεν περιοριζονται στην άσκηση των πολιτικων δικαιωμάτων τους σε σχεση με τους υπολοιπους πολιτες. Ωστοσο, δεν προβλεπονται ειδικά προγράμματα ενημερωσης και εκπαιδευσης ουτε για άτομα με αναπηρια γενικά ουτε ειδικοτερα για γυναικες με αναπηρια. • Το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια να μετεχουν στις εκλογικες διαδικασιες ως εκλογεις διασφαλιζεται, εφοσον πληρουν τις προυποθεσεις που τιθενται για το συνολο των Ελληνων πολιτων. Προβλεπονται διευκολυνσεις οι οποιες αποσκοπουν στη διασφάλιση της συμμετοχης των ατομων με αναπηρια στην εκλογικη διαδικασια. Ωστοσο, αυτες λαμβάνουν υποψη μονο τα άτομα με σωματικη αναπηρια και δεν συνεκτιμουν τις ανάγκες που πιθανοτατα εχουν άτομα με άλλη μορφη αναπηριας. Η δυνατοτητα παροχης βοηθειας απο τριτο άτομο επιλογης του ατομου με αναπηρια δεν προβλεπεται στην εκλογικη διαδικασια. • Τα άτομα που εχουν το δικαιωμα του εκλεγειν, με βάση τους συγκεκριμενους περιορισμους που θετει το Συνταγμα, εχουν και το δικαιωμα να θεσουν υποψηφιοτητα σε εκλογες. Ειδικοι περιορισμοι για τα άτομα με αναπηρια δεν τιθενται απο το θεσμικο πλαισιο, οπως δεν προβλεπονται ουτε ειδικες διευκολυνσεις, προκειμενου αυτο να καταστει εφικτο η να αντιμετωπιστουν συγκεκριμενα εμποδια. • Αναφορικά με την άσκηση δημοσιων λειτουργημάτων και ειδικά στην περιπτωση που κάποιο άτομο με αναπηρια εκλεγει στο κοινοβουλιο προβλεπονται διευκολυνσεις για την άσκηση του λειτουργηματος τους. Δεν υπάρχει αντιστοιχη γενικη διάταξη για άλλα αξιωματα. • Το δικαιωμα συμμετοχης σε κομματα, σε μη κυβερνητικες οργανωσεις η άλλες ενωσεις και οργανισμους ρυθμιζεται ομοιομορφα για ολους τους πολιτες. Δεν καταγράφονται ειδικες ρυθμισεις που να αποκλειουν τα άτομα με αναπηρια απο ανάλογες δράσεις ουτε ειδικες προβλεψεις για μετρα ενθάρρυνσης της συμμετοχης των ατομων με αναπηρια σε δημοσιες υποθεσεις, οπως αναφερει η Συμβαση. H συμμετοχη των πολιτων στη ληψη αποφάσεων και στη διαμορφωση των πολιτικων προωθειται τα τελευταια χρονια μεσω παρεμβάσεων ενισχυσης της διαβουλευσης και της πληροφορησης των πολιτων χωρις ωστοσο τη διασφάλιση στην πράξη της προσβασιμοτητας των διαθεσιμων πληροφοριων και ιστοσελιδων. • Οι βασικες κατευθυνσεις αλλαγων που προτεινονται αφορουν τη συμπληρωση του Εκλογικου κωδικα, ωστε η υποχρεωση παροχης βοηθειας να ρυθμιζεται ρητά για το συνολο των ατομων με αναπηρια, να παρεχεται η ευχερεια επιλογης στο άτομο με αναπηρια του προσωπου που θα το υποστηριξει για να εκφράσει την ψηφο του, προβλεψη για εναλλακτικους τροπους άσκησης του δικαιωματος ψηφου, προκειμενου περισσοτερα άτομα με αναπηρια να μπορουν να ασκουν το δικαιωμά τους χωρις να χρειάζονται τη βοηθεια τριτων. Επισης η υποχρεωση διαμορφωσης προσβάσιμης πληροφορησης, ενημερωσης και υλικου για τα άτομα με αναπηρια (σε προσβάσιμες μορφες) αλλά και για κάθε εμπλεκομενο στην εκλογικη διαδικασια. Προταση 32: Τροποποιηση του Εκλογικου Κωδικα, ωστε να προβλεπει ρητά εναλλακτικους τροπους άσκησης του δικαιωματος ψηφου και την υποχρεωση παροχης διευκολυνσεων στα άτομα με αναπηρια για την άσκηση του δικαιωματος ψηφου. Προτεινομενα συνοδευτικά μετρα: • Να σχεδιαστουν και να υλοποιηθουν προγράμματα ενημερωσης για τα άτομα με αναπηρια, σχετικά με τα δικαιωματα συμμετοχης τους στην πολιτικη και δημοσια ζωη της χωρας, προσβάσιμα στο συνολο των ατομων με αναπηρια. • Να καταγραφουν εμπειρικά οι ειδικες ανάγκες που αντιμετωπιζουν τα άτομα με αναπηρια για την άσκηση του δικαιωματος του εκλεγειν, προκειμενου να σχεδιαστουν και να εφαρμοστουν οι απαιτουμενες, ανάλογα με το ειδος της αναπηριας, διευκολυνσεις συμμετοχης τους στη διαδικασια. 3.6. Ατομικά Δικαιωματα #Ελευθερη μετακινηση και ιθαγενεια (άρθρο 18 ΣΔΑΑ) Η ληψη ατομικων διοικητικων μετρων ελευθερης μετακινησης η εγκατάστασης στη χωρα για το συνολο των Ελληνων απαγορευεται απο το Συνταγμα (άρθρο 5 παρ.4). Τα ζητηματα ελληνικης ιθαγενειας, οπως και η διαδικασια πολιτογράφησης ρυθμιζονται απο τον Κωδικα Ελληνικης Ιθαγενειας (Ν.3284/2004) και καλυπτουν το συνολο των ατομων, χωρις ειδικη αναφορά στην αναπηρια. • Η αναπηρια δεν αποτελει λογο διάκρισης και διαφορετικης μεταχειρισης και παρατηρειται, επι της αρχης, συμβατοτητα με το άρθρο 18 της Συμβασης. Τα ζητηματα που ανακυπτουν στην εφαρμογη της νομοθεσιας που αφορά την ελευθερη μετακινηση και την ιθαγενεια δεν αποτελουν ειδικες διακρισεις εναντι των ατομων με αναπηρια αλλά απορρεουν απο τις συνδυαστικες επιπτωσεις ελλειψεων, ασυμβατοτητων και προβλημάτων του γενικου θεσμικου πλαισιου που διεπει την προσβασιμοτητα, την επικοινωνια με τη δημοσια διοικηση, τη δικαιοπρακτικη ικανοτητα και τις ευλογες προσαρμογες. Ειδικες προτάσεις για τα παραπάνω εχουν γινει σε άλλα σημεια του παροντος. #Ελευθερια της εκφρασης και της γνωμης και προσβαση στην πληροφορια (άρθρο 21 ΣΔΑΑ) Η ελευθερια της εκφρασης και η προσβαση στην πληροφορια αποτελει δικαιωμα που κατοχυρωνεται στο ελληνικο Συνταγμα (άρθρο 14 παρ.1, άρθρο 5 Α). Σε ο,τι αφορά την προσβαση στη δημοσια πληροφορια, ο Κωδικας Διοικητικης Διαδικασιας δεν εξαιρει τα άτομα με αναπηρια απο το γενικο δικαιωμα προσβασης στα διοικητικά εγγραφα, ενω οριζεται ρητά (Νομος 3448/2006) πως τα άτομα με αναπηρια πρεπει να διευκολυνονται στην αναζητηση εγγράφων απο υπηρεσιες του δημοσιου τομεα. Με εγκυκλιους αντιμετωπιζεται το θεμα της εξυπηρετησης των ατομων με αναπηρια και της παροχης διευκολυνσεων σε δημοσιες υπηρεσιες. Αναφορικά με την ηλεκτρονικη πληροφορια, οι δημοσιοι φορεις υποχρεωνονται (Ν.3861/2010) να διαθετουν ενημερωμενες ιστοσελιδες το περιεχομενο των οποιων (νομους, κυβερνητικες πράξεις, πράξεις διοικητικων και αυτοδιοικητικων οργάνων) να ειναι προσβάσιμο σε άτομα με αναπηρια . Ειδικά για ηλεκτρονικες υπηρεσιες οριζεται νομοθετικά η υποχρεωση ληψης μετρων προκειμενου τα άτομα με αναπηρια να εχουν προσβαση σε ηλεκτρονικά παρεχομενες υπηρεσιες (Ν.3979/2011). • Η ελευθερια εκφρασης και γνωμης των ατομων με αναπηρια προστατευεται σε ιση βάση και δεν αποκλινει απο τα προβλεπομενα στη ΣΔΑΑ. • Καταγράφονται αρκετες αποκλισεις στη συμβατοτητα του ελληνικου θεσμικου πλαισιου σε σχεση με τις υποχρεωσεις που απορρεουν απο το άρθρο 21 της Συμβασης. Συγκεκριμενα, το θεσμικο πλαισιο δεν αποτυπωνει ρητά και με σαφηνεια την υποχρεωση της δημοσιας διοικησης να επικοινωνει με τα άτομα με αναπηρια με μορφες και τροπους προσβάσιμους σε αυτά ειτε αυτο αφορά την προσβαση σε διοικητικά εγγραφα ειτε σε δημοσια πληροφορια ειτε σε απλη πληροφορια ειτε σε ηλεκτρονικη πληροφορια και υπηρεσιες. Οι παρεμβάσεις που καταγράφονται εχουν αποσπασματικο χαρακτηρα και δεν λαμβάνουν υποψη ολες τις μορφες αναπηριας. Προτεινεται η εισαγωγη στον Κωδικα Διοικητικης Διαδικασιας ρητης γενικης υποχρεωσης για τη δημοσια διοικηση να επικοινωνει με τροπους προσβάσιμους στα άτομα με αναπηρια, να αφαιρει εμποδια στην επικοινωνια και πληροφορηση και να παρεχει ευλογες προσαρμογες για την ενημερωση και πληροφορηση των ατομων με αναπηρια σε ιση βάση με τους λοιπους πολιτες. • Οι δημοσιοι δικτυακοι τοποι και η πληροφορηση που παρεχεται απο αυτους ειναι πρακτικά απροσπελαστοι απο τα άτομα με αναπηριες, παρά τις σχετικες νομοθετικες επιταγες. Οι διεθνεις προδιαγραφες και προτυπα προσβασιμοτητας που αφορουν την προσβαση σε σελιδες του διαδικτυου εχουν εμμεσα μονο υποχρεωτικο χαρακτηρα μεσω των απαιτησεων χρηματοδοτησης και επιλεξιμοτητας συγκεκριμενων υπηρεσιων που θετει το ΕΣΠΑ. Προτεινεται η εξειδικευση και συγκεκριμενοποιηση των ισχυουσων διατάξεων και η επεκταση τους σε ολες τις μορφες δημοσιας πληροφοριας (νομοθεσια, διοικητικά εγγραφα κ.λπ.). Προταση 33: Ρητη κατοχυρωση στον Κωδικα Διοικητικης Διαδικασιας της γενικης υποχρεωσης της δημοσιας διοικησης να επικοινωνει με τροπους προσβάσιμους στα άτομα με αναπηρια, να αφαιρει εμποδια στην επικοινωνια και πληροφορηση και να παρεχει ευλογες προσαρμογες για την ενημερωση και πληροφορηση των ατομων με αναπηρια. • Δεν υπάρχει νομικη υποχρεωση αλλά ουτε και μετρα (περαν των προυποθεσεων χρηματοδοτησης απο το ΕΣΠΑ) για την ενθάρρυνση της προσβασιμοτητας απο ιδιωτικους φορεις που παρεχουν υπηρεσιες στο ευρυ κοινο. • Τα μεσα μαζικης επικοινωνιας παρεχουν περιορισμενες πληροφοριες προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρια, ενω δεν τηρειται πάντα η σχετικη νομοθεσια καθως ακομη και τα δημοσια μεσα ενημερωσης δεν συμμορφωνονται απολυτα με τις νομοθετικες προβλεψεις. Συμπληρωματικά μετρα: • Συστηματικη παρακολουθηση της εφαρμογης της ισχυουσας νομοθεσιας σε ο,τι αφορά τις υποχρεωσεις του δημοσιου τομεα μεσω του Παρατηρητηριου για τα Ατομα με Αναπηρια #Σεβασμος της ιδιωτικης ζωης (άρθρο 22 ΣΔΑΑ) Η ιδιωτικη ζωη τελει υπο συνταγματικη προστασια για το συνολο των Ελληνων. Ειδικά θεματα προστασιας της ιδιωτικης ζωης προβλεπονται στη νομοθεσια με διατάξεις που αφορουν την προστασια προσωπικων δεδομενων (Ν. 2472/1997) και την προστασια των επικοινωνιων (Ν. 3115/2003). • Η ιδιωτικη ζωη των ατομων με αναπηρια προστατευεται σε ιση βάση με τους υπολοιπους. Δεν λαμβάνεται ωστοσο μεριμνα για ειδικες συνθηκες η παραβιάσεις που μπορει να υφιστανται άτομα με αναπηρια για να υπερασπιστουν τα δικαιωματά τους και να ζητησουν εννομη προστασια. Προς αυτη την κατευθυνση προτεινεται να μελετηθουν εστιασμενα και εμπειρικά τα ειδικά προβληματα που υφιστανται τα άτομα με αναπηρια σε ο,τι αφορά την παραβιαση της ιδιωτικης τους ζωης προκειμενου να ενισχυθει η προστασια τους με ειδικες διατάξεις. Προτεινεται η συστηματικη παρακολουθηση της εφαρμογης της νομοθεσιας σε φορεις φιλοξενιας ατομων με αναπηρια καθως και η ειδικη ενημερωση των εργαζομενων σε σχετικες μονάδες και δομες καθως και ενημερωση των ατομων με αναπηρια σχετικά με τα δικαιωματά τους και τις δυνατοτητες παραπονων, καταγγελιων και προσφυγων που διαθετουν. Προταση 34: Διασφάλιση της προστασιας της ιδιωτικης ζωης των ατομων με αναπηρια μεσω της λειτουργιας μηχανισμων συνηγοριας (βλ. προταση 15) ιδιως σε φορεις φιλοξενιας ατομων με αναπηρια. Συμπληρωματικο μετρο: • Σχεδιασμος προγραμμάτων ενημερωσης των εργαζομενων σε μονάδες φιλοξενιας ατομων με αναπηρια, αλλά και των ιδιων των ατομων με αναπηρια σχετικά με τα δικαιωματά τους και τις δυνατοτητες καταγγελιων η εκφρασης παραπονων. #Σεβασμος της κατοικιας και της οικογενειας (άρθρο 23 ΣΔΑΑ) Η οικογενεια, ο γάμος, η μητροτητα και η παιδικη ηλικια τιθεται υπο την προστασια του Κράτους (άρθρο 21 παρ.1 Σ.). Η κατοικια αποτελει «άσυλο» (άρθρο 9 παρ.1Σ.). Η προστασια αυτη αφορά ολους του Ελληνες πολιτες. Σε ο,τι αφορά το γάμο, περιορισμοι στη συναψη του τιθενται απο τον Αστικο Κωδικα και αφορουν άτομα που ειναι ανικανα για δικαιοπραξια, άτομα που δεν εχουν συνειδηση των πράξεων τους η βρισκονται σε ψυχικη η διανοητικη διαταραχη η εχουν περιορισμενη δικαιοπρακτικη ικανοτητα. Τα τελευταια μπορουν να προχωρησουν σε συναψη γάμου μονο με την συναινεση του δικαστικου συμπαραστάτη. Ο καθενας εχει δικαιωμα στην αποκτηση τεκνων και δεν επιτρεπεται αναγκαστικη άμβλωση. Συμφωνα με τον Αστικο Κωδικα, η φροντιδα του παιδιου ειναι ευθυνη των γονεων, οι οποιοι ασκουν τη γονικη μεριμνα. Αυτη αφαιρειται μονο με αποφαση δικαστηριου οταν «δεν ειναι σε θεση να ανταποκριθουν» στις ανάγκες. Για την υποστηριξη της οικογενειας και των παιδιων προβλεπεται κοινωνικη φροντιδα χωρις διακρισεις λογω αναπηριας. Εξειδικευμενες υπηρεσιες παρεχονται απο τα Κεντρα Φυσικης και Ιατρικης Αποκατάστασης (Ν. 4025/2011) τα οποια εχουν αρμοδιοτητες υποστηριξης, ενημερωσης ατομων με αναπηριες και των οικογενειων τους. Εχουν, ακομη, θεσμοθετηθει Κεντρα Δημιουργικης Απασχολησης Παιδιων με Αναπηρια (Υ.Α. 14957/2001). • Η αναφορά στην αδυναμια συναψης γάμου λογω ψυχικης η διανοητικης διαταραχης, η απευθειας συνδεση δηλαδη της δυνατοτητας συναψης γάμου με την αναπηρια, κρινεται ασυμβατη με τη ratio και τις ειδικες διατάξεις της Συμβασης. Η περιγραφη γενικων προυποθεσεων που ισχυουν σε ιση βάση με ολους αρκει για τη ρυθμιση του θεματος χωρις ειδικη αναφορά στην αναπηρια. Ο προβληματισμος που συνδεεται με το ζητημα της δικαιοπρακτικης ικανοτητας (και, κατ’ επεκταση, της ικανοτητας ατομων με αναπηρια να συνάπτουν γάμο η να λαμβάνουν αποφάσεις που αφορουν στην μεριμνα παιδιων και, γενικά, στο οικογενειακο περιβάλλον) αναπτυχθηκε στην ενοτητα που αφορά το άρθρο 12 της Συμβασης. Ζητουμενο ωστοσο αποτελει αν η συναινεση του συμπαραστάτη η η αποφαση του αποτελει διασφάλιση του δικαιωματος των ατομων με αναπηρια να αποφασιζουν για την προσωπικη τους ζωη η υπερμετρο περιορισμο της. Απαιτουνται συνεπως τροποποιησεις η προσθηκες στο θεσμικο πλαισιο και να αναπτυχθουν ανάλογες πολιτικες και δράσεις, προκειμενου να επιτευχθει συμβατοτητα με τις υποχρεωσεις που απορρεουν απο το άρθρο 23 της Συμβασης. Προταση 35: Τροποποιηση των διατάξεων του αστικου κωδικα (άρθρο 1351ΑΚ) για την αποσυνδεση της δυνατοτητας συναψης γάμου απο την αναπηρια (νοητικη και ψυχικη) • Κρινεται αναγκαιο να αναπτυχθουν προγράμματα και δράσεις στοχευμενα στα άτομα με αναπηρια, προκειμενου να παρεχονται σε αυτά ολες οι κατάλληλες πληροφοριες και η απαιτουμενη εκπαιδευση σχετικά με θεματα που αφορουν στον οικογενειακο η αναπαραγωγικο προγραμματισμο. • Προτεινεται να αναπτυχθουν και να εφαρμοστουν συστηματικά και με συνεπεια προγράμματα εκπαιδευσης και κατάρτισης επαγγελματιων και προσωπικου που ασχολειται με παιδιά με αναπηρια, προκειμενου να διασφαλιζεται ο σεβασμος του συμφεροντος του παιδιου. #Γυναικες και παιδιά με αναπηρια (άρθρο 6 και 7 ΣΔΑΑ) • Δεν καταγράφεται ειδικη νομοθεσια που να αφορά στις γυναικες με αναπηρια και στα παιδιά με αναπηρια. Προτεινεται να μελετηθει ειδικά ο βαθμος στον οποιο διασφαλιζεται η ειδικη προστασια τους μεσα απο τις ισχυουσες σε κάθε τομεα διατάξεις. Προτεινεται επισης η οριζοντια ενσωμάτωση της ανάγκης προστασιας των παιδιων και των γυναικων με αναπηρια στο σχεδιασμο των νομοθετικων κειμενων και συγκεκριμενα στην εκτιμηση συνεπειων ρυθμισεων. 4. Υποχρεωσεις παρακολουθησης της Συμβασης #Στατιστικες και συγκεντρωση δεδομενων (Αρθρο 31 ΣΔΑΑ) Στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν στατιστικά δεδομενα για την αναπηρια. Τα διαθεσιμα στοιχεια ειναι ελλιπη, αποσπασματικά και δεν αποτυπωνουν με αξιοπιστια δεδομενα που αφορουν την αναπηρια. Ακομη και οργανισμοι και δημοσιοι φορεις δεν τηρουν αναλυτικά στοιχεια σχετικά με τους δικαιουχους παροχων και υπηρεσιων, ενω δεν υπάρχει εθνικο μητρωο ατομων με αναπηρια. Η προσπάθεια δημιουργιας μητρωου θεσμοθετηθηκε προσφατα (Νομος 3863/2010) και βρισκεται σε εξελιξη. • Κρινεται αναγκαια η συστηματικη συγκεντρωση, τηρηση και επικαιροποιηση στοιχειων που αφορουν τα άτομα με αναπηρια. Η τηρηση αυτων χρειάζεται να γινει υπο το πρισμα της Συμβασης. • Η συγκεντρωση στοιχειων προτεινεται να αφορά ποσοτικά αλλά και ποιοτικά δεδομενα καθως και τα ειδικά εμποδια που αντιμετωπιζουν τα άτομα με αναπηρια σε επιμερους τομεις της ζωης (βλ. σχετικες προτάσεις και σε άλλες ενοτητες). #Διεθνης Συνεργασια (Αρθρο 32 ΣΔΑΑ) Η ελληνικη νομοθεσια για τη διμερη και διεθνη αναπτυξιακη συνεργασια (ν. 2731/1999) δεν περιλαμβάνει ειδικη προβλεψη που να αφορά την αναπηρια. Δεν περιλαμβάνει ωστοσο ειδικη αναφορά στα μετρα που προβλεπονται στο άρθρο 32 της Συμβασης (υποστηριξη της ανάπτυξης ικανοτητων μεσω εκπαιδευτικων προγραμμάτων, ανταλλαγη πληροφοριων η εμπειριων η καλων πρακτικων, κοινη συμμετοχη σε ερευνητικά προγράμματα, διευκολυνση προσβασης στην επιστημονικη γνωση, παροχη τεχνικης και οικονομικης βοηθειας, περιλαμβανομενης και της διευκολυνσης προσβασης και διανομης προσιτων υποβοηθητικων τεχνολογιων καθως και της μεταφοράς τεχνολογιων). Δεν κατοχυρωνεται επισης γενικη υποχρεωση για κάθε προσπάθεια διεθνους συνεργασιας και αναπτυξιακων προγραμμάτων να ειναι προσβάσιμη στα άτομα με αναπηριες. • Προτεινεται η ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηριας στις αναπτυξιακες δραστηριοτητες του ελληνικου κράτους ειτε με πρωτοβουλιες που να αφορουν ειδικά την αναπηρια (η οργανωσεις ατομων με αναπηρια) ειτε με ενταξη της διάστασης της αναπηριας στα αναπτυξιακά προγράμματα. #Εθνικη εφαρμογη και παρακολουθηση (Αρθρο 33 ΣΔΑΑ) Η Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια και το Προαιρετικο Πρωτοκολλο κυρωθηκαν με το νομο 4074/2012 (ΦΕΚ 88 Α/11-04-2012). Η νομοθεσια αυτη δεν προσδιορισε το σημειο αναφοράς στην κυβερνηση για την παρακολουθηση της εφαρμογης της Συμβασης ουτε το συντονιστικο μηχανισμο για τη διευκολυνση των σχετικων δράσεων. Τα προαναφερομενα, συμφωνα με τον κυρωτικο νομο, θα οριστουν με αποφαση του Πρωθυπουργου. • Προτεινεται ο ορισμος πολλαπλων σημειων επαφης στην κυβερνηση και συγκεκριμενα σε επιπεδο Υπουργειου, ωστε οι σχεδιαζομενες δράσεις σε ολους τους τομεις πολιτικης να ενσωματωνουν τη διάσταση της αναπηριας, συμφωνα με τις επιταγες της Συμβασης. Τα σημεια επαφης ανά Υπουργειο, θα μετεχουν στον εθνικο συντονιστικο μηχανισμο, ο οποιος προτεινεται να συντονιζεται απο το Γραφειου του Πρωθυπουργου, η τη Γενικη Γραμματεια της Κυβερνησης η το Υπουργικο Συμβουλιο. Τα σημεια επαφης θα προωθουν σε κυβερνητικο επιπεδο θεματα που άπτονται της εφαρμογης της Συμβασης, θα ενημερωνουν, θα καθοδηγουν, θα συμβουλευουν την κυβερνηση. • Προτεινεται η θεσπιση ανεξάρτητου μηχανισμου για την προωθηση, την προστασια και την παρακολουθηση της εφαρμογης της Συμβασης. Ο ανεξάρτητος μηχανισμος πρεπει να ειναι λειτουργικά ανεξάρτητος, οικονομικά ανεξάρτητος και να διαθετει επαρκεις και καθορισμενους πορους. Προτεινεται η συμμετοχη στο μηχανισμο των φορεων που ασκουν αρμοδιοτητες για την καταπολεμηση των διακρισεων (Συνηγορος του Πολιτη, ΣΕΠΕ) καθως και της Εθνικης Συνομοσπονδιας των Ατομων με Αναπηρια. Αρμοδιοτητα του ανεξάρτητου μηχανισμου ειναι η προαγωγη, η προστασια και η παρακολουθηση της εφαρμογης της Συμβασης (άρθρο 33 παρ.2). • Προτεινεται η συσταση Παρατηρητηριου για τα Ατομα με Αναπηρια (ΕΠΑμεΑ) στην Συνομοσπονδια Ατομων με Αναπηρια για την ανεξάρτητη συλλογη στοιχειων απο την πλευρά της κοινωνιας των πολιτων σχετικά με τη Συμβαση. ~~~~~~~~~~ [Στοιχεια οπισθοφυλλου του βιβλιου]. Λογοτυπα: Ευρωπαικη Ενωση – Ευρωπαικο Κοινωνικο Ταμειο Ε.Π. Διοικητικη Μεταρρυθμιση ΕΣΠΑ 2007-2013 ISBN: 978-618-5124-06-9 ~~~~~~~~~~ [Υποσημειωσεις]. 1. Study on challenges and good practices in the implementation for the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities, European Foundation Center, Οκτωβριος 2010. 2. Αρθρο 26 Vienna Convention on the Law of Treaties, UN Doc A/CONF 39/38; UNTS 1155, 331, available at: http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf 3. Union of the Physically Impaired Against Segregation (UPIAS) 1976 4. Michael Oliver, Understanding Disability, Palgrave, 2009 5. Βλ. European Foundation Centre, Annex II, Guidelines for the UN CRPD Implementation: A tool for assessing progress 6. Gerard Quinn, Key Note Address to German European Union Presidency Ministerial Conference: Empowering Persons with Disabilities, The UN Convention on the Human Rights of Persons with Disabilities: A Trigger for Worldwide Law Reform, Berlin, 11 June 2007, available at: http://www.eu2007.bmas.de/EU2007/Redaktion/Deutsch/PDF/2007-06-12-rede-quinn,property¼pdf,bereich¼eu2007,sprache¼de,rwb¼true.pdf 7. Βλ. Richard Pierre Claude and Burns Weston, Human Rights in the World Community 159 (1992). 8. INTERNATIONAL DISABILITY ALLIANCE, GUIDANCE DOCUMENT, Effective Use of International Human Rights Monitoring Mechanisms to Protect the Rights of Persons with Disabilities, 2010 9. Συμφωνα και με International Disability Alliance GUIDANCE DOCUMENT - Effective Use of International Human Rights Monitoring Mechanisms to Protect the Rights of Persons with Disabilities 10. Βλ. European Foundation Centre, Annex II, Guidelines for the UN CRPD Implementation: A tool for assessing progress. Βλεπε την αποφαση του ΔΕΚ S. Coleman vs Attridge Law 11. Agustina Palacios, Centre for Human Rights at the National University of Mar del Plata (Argentina), Final Consultation, http://www2.ohchr.org/english/issues/disability/docs/FinalConsultationreport.doc, σελ. 7 12. International Disability Alliance’s Forum for the Convention on the Rights of Persons with Disabilities - Contribution to the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights’ thematic study to enhance awareness and understanding of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities, focusing on legal measures key for the ratification and effective implementation of the Convention 13. William Rowland, Οverview of legal measures required domestically for the implementation of the Convention. Consultation Report. http://www2.ohchr.org/english/issues/disability/docs/FinalConsultationreport.doc, σελ. 4 14. Anna Lawson (2008), Disability and Equality Law in Britain: The Role of Reasonable Adjustment, Hart Publishers 32, Anna Lawson, The UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities and European Disability Law: A Catalyst for Cohesion? in O. Arnardottir & G. Quinn, (eds.) The United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities: European and Scandinavian Perspectives 19 (2009) 15. Waddington, Lisa, When it is Reasonable for Europeans to be Confused: Understanding when a Disability Accommodation is „Reasonable‟ from a Comparative Perspective, 29 Comparative Labor Law & Policy Journal 3, April 2008, 101-124. 16. Ερευνα ΕΣΑμεΑ, στο Πλαισιο του Εργου «Προκληση» της Κοινοτικης Πρωτοβουλιας «EQUAL» - http://www.esaea.gr/index.php?module=documents&JAS_DocumentManager_op=viewDocument&JAS_Document_id=106 17. EUROBAROMETER Discrimination in the EU in 2009 http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_317_fact_el_en.pdf 18. Thematic Study by the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights on enhancing awareness and understanding of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities 19. Study on challenges and good practices in the implementation for the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities, European Foundation Center, Οκτωβριος 2010 20. OHCHR, “From Exclusion to Equality. Realizing the rights of persons with disabilities. A Handbook for parliamentarians on the Convention on the Rights of Persons with Disabilities and Optional Protocol” UN Publication, σελ 89-91 21. «Ο θεσμος της Δικαστικης Συμπαράστασης», Γιάννης Αλεξάκης, Κλιμακα http://www.klimaka.org.gr/newsite/blog/symparastas%CE%B9protasis.pdf 22. Προσβασιμοτητα: το κλειδι για την εξάλειψη των διακρισεων. 2005, http://www.esaea.gr/index.php?module=announce&ANN_id=147&ANN_user_op=view&ns_news=1&MMN_position=38:38 23. Στοιχεια απο Accessible Access to Urban Areas –European Disability Forum – June 2000 http://www.handicapincifre.it/allegati/EDF00-18-Accessible%20Access%20to%20Urban%20Areas.rtf 24. ΔΙΑΔΠ/Γ2γ/4391 (17 Φεβρουαριου 1997) με θεμα «Εξυπηρετηση Ατομων με Ειδικες Ανάγκες απο τις δημοσιες υπηρεσιες και τους φορεις του δημοσιου τομεα» 25. COM (2005) 425, Ανακοινωση της Επιτροπης στο Συμβουλιο, στο Ευρωπαικο Κοινοβουλιο, στην Ευρωπαικη Οικονομικη και Κοινωνικη Επιτροπη και στην Επιτροπη Περιφερειων, Ηλεκτρονικη προσβασιμοτητα [SEC(2005)1095], http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2005:0425:FIN:EL:PDF 26. Συνηγορος του Πολιτη, Πορισμα «Η παρακωλυση της άσκησης του δικαιωματος στην κοινη χρηση των πεζοδρομιων» Δεκεμβριος 2006 27. Εκθεση Ε.Σ.Α.μεΑ. για την 3η Δεκεμβρη 2008 με θεμα: «Η Κοινωνια τοποθετειται για την αναπηρια και απαιτει τη ληψη μετρων για την προστασια των ατομων με αναπηρια απο τις διακρισεις και τον αποκλεισμο» http://www.esaea.gr/files/documents/3rdDec_2008.pdf 28. Παρατηρητηριο για την Κοινωνια της Πληροφοριας, Εκτιμηση Ψηφιακου Χάσματος http://www.observatory.gr/files/meletes/AMEA_ap.pdf, Οκτωβριος 2007 29. Υποπρογραμμα «Απασχολησιμοτητα», Μετρο 1.1, Εργο: «Προκληση», υποεργο 1: «Μελετη για την κατάσταση της απασχολησης ΑμεΑ που βιωνουν απλες η πολλαπλες διακρισεις και ανισοτητες» 30. «Επικαιροποιημενη Μελετη Απολογισμου των Αποτελεσμάτων των Αξονων Προτεραιοτητας 1 και 2 του “ΕΠ ΥΓΕΙΑ-ΠΡΟΝΟΙΑ” με εμφαση στην περιοδο 2006-2008» http://www.ygeia-pronoia.gr/news_popup.asp?id=212 31. Deinstitutionalisation and community living – outcomes and costs, Report of a European Study, DECLOC 2007 - http://www.kent.ac.uk/tizard/research/DECL_network/ 32. Ατομα με βαριες αναπηριες και πολλαπλες ανάγκες εξάρτησης: οι αποκλεισμενοι ανάμεσα στους αποκλεισμενους, Κειμενο Αναφοράς για τη μετάβαση απο την ελλειμματικη ιδρυματικη φροντιδα ασυλικου τυπου η απο την ελλειψη φροντιδας και το συνακολουθο αποκλεισμο στην οικογενεια σ΄ ενα Εναλλακτικο Συστημα Υποστηρικτικων Δομων και Υπηρεσιων, 2005 - http://www.esaea.gr/index.php?module=documents&JAS_DocumentManager_op=viewDocument&JAS_Document_id=163 33. Academic Network of European Disability experts (ANED), country report on the implementation of policies supporting independent living for disabled people (2009) 34. Συνηγορος του Πολιτη, Πορισμα Αναφοράς «Εξωση αποθεραπευμενων ψυχικά ασθενων απο προστατευμενο διαμερισμα», 30 Νοεμβριου 2004 35. International Disability Alliance, Guidance Document, Effective use of International Human Rights Monitoring Mechanisms to protect the Rights of Persons with Disabilities, Μάιος 2010 36. Βλ. Σχετικά From Exclusion to Equality. Realizing the rights of persons with disabilities. A Handbook for parliamentarians on the Convention on the Rights of Persons with Disabilities and Optional Protocol” UN Publication 37. Γνωμη Πρωτοβουλιας της ΟΚΕ, «Υγεια» Ιανουάριος 2009 - http://www.oke.gr/opinion/op_211_09.pdf 38. Στοιχεια απο INTERNATIONAL DISABILITY ALLIANCE, GUIDANCE DOCUMENT - Effective Use of International Human Rights Monitoring Mechanisms to Protect the Rights of Persons with Disabilities http://cms.horus.be/files/99909/MediaArchive/last%20minute/CRPD%20Guidance%20Document-English.pdf 39. International Disability Alliance, Guidance Document, Effective use of International Human Rights Monitoring Mechanisms to protect the Rights of Persons with Disabilities, Μάιος 2010 40. International Disability Alliance, Guidance Document, Effective use of International Human Rights Monitoring Mechanisms to protect the Rights of Persons with Disabilities, Μάιος 2010 41. Βλ. Αθανάσιος Γ. Ράικος Γενικη Πολιτειολογια και Συνταγματικο Δικαιο, Νομικη Βιβλιοθηκη, 2011 42. Βλ. ΓνωμΕισΑΠ 12/2006 43. Εθνικη Επιτροπη για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου, Ζητηματα Προστασιας των Δικαιωμάτων των ατομων με ψυχιατρικη εμπειρια στο πλαισιο της ψυχιατρικης μεταρρυθμισης στην Ελλάδα, Μάιος 2011 44. Μιλτος Λειβαδιτης, «Η ακουσια ψυχιατρικη νοσηλεια στην Ελλάδα», Ψυχιατρικη (2010) 45. Thematic legal study on mental health and fundamental rights, 2009, του Fundamental Rights Agency Legal Experts, που για την Ελλάδα διενηργησε το Κεντρο Ευρωπαικου Συνταγματικου Δικαιου 46. Μιλτος Λειβαδιτης, «Η ακουσια ψυχιατρικη νοσηλεια στην Ελλάδα», ο.π. 47. Εθνικη Επιτροπη για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου, Ζητηματα Προστασιας των Δικαιωμάτων των ατομων με ψυχιατρικη εμπειρια στο πλαισιο της ψυχιατρικης μεταρρυθμισης στην Ελλάδα, Μάιος 2011 48. Committee for the Prevention of Torture (CPT) http://www.cpt.coe.int/documents/grc/2006-42-inf-eng.pdf 49. CTP Standards, http://www.cpt.coe.int/en/documents/eng-standards.pdf 50. Ατομα με βαριες αναπηριες και πολλαπλες ανάγκες εξάρτησης: Οι αποκλεισμενοι ανάμεσα στους αποκλεισμενους. Κειμενο αναφοράς για τη μετάβαση απο την Ιδρυματικη Φροντιδα σ’ ενα Εναλλακτικο Συστημα Δομων και Υπηρεσιων, ΕΣΑμεΑ 2004 51. «Δικαιωματα για ολα τα παιδιά: Παρακολουθηση της εφαρμογης της Διεθνους Συμβασης για τα δικαιωματα του Παιδιου για τα Παιδιά με Νοητικες Αναπηριες», Ιανουάριος 2011 52. Greece – ANED country profile, http://www.disability-europe.net/content/aned/media/Greece%20-%20ANED%20country%20profile.pdf 53. Report on the employment of disabled people in European countries, Greece, Academic Network of European Disability experts (ANED), 2009, http://www.disability-europe.net/content/aned/media/EL%20-%20ANED%202009%20Employment%20Report%20Final.pdf 54. Τα στοιχεια ειναι απο την εκθεση για την απασχοληση ατομων με αναπηρια του Ακαδημαικου Δικτυου εμπειρογνωμονων για την αναπηρια (ANED) για το 2009 55. http://www.equal-greece.gr/e_default_2.asp 56. Βλ. και Ειδικη Εκθεση του Συνηγορου του Πολιτη για το νομο 2643/1998, σελ.44, 59 57. Study on Challenges and Good Practices in the Implementation of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities, European Foundation Centre - http://study.efc.be/en/documents/show/&tid=51.html 58. Εθνικη Επιτροπη για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου, Προτάσεις για την εφαρμογη του Ν.3699/2008 59. Ιωάννα Κουβαριτάκη, «Δικαιωματα για ολα τα παιδιά: Παρακολουθηση της εφαρμογης της Διεθνους Συμβασης για τα Δικαιωματα του Παιδιου για τα Παιδιά με νοητικες αναπηριες», Inclusion Europe, Ιανουάριος 2011 60. Βλ. Κωστας Χ. Χρυσογονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιωματα, Νομικη Βιβλιοθηκη, 2006 61. Γνωμη Πρωτοβουλιας της ΟΚΕ, «Υγεια» Ιανουάριος 2009 62. ANED country report on the implementation of policies supporting independent living for disabled people, Greece - http://www.disability-europe.net/content/aned/media/EL-8-ANED_2009_Task_5_request-07_template_-%20approved%20final%2003%20july_to%20publish_in%20layout_to%20EC.pdf 63. Report on the social inclusion and social protection of disabled people in European countries, Greece- http://www.disability-europe.net/content/aned/media/EL%20social%20inclusion%20report.pdf 64. Υποπρογραμμα «Απασχολησιμοτητα», Μετρο 1.1, Εργο: «Προκληση», υποεργο 1: «Μελετη για την κατάσταση της απασχολησης ΑμεΑ που βιωνουν απλες η πολλαπλες διακρισεις και ανισοτητες». Η ερευνα εγινε σε αντιπροσωπευτικο δειγμα 1.386 ατομων με ολες τις μορφες αναπηριας σε ολη την Ελλάδα, ηλικιας 18 ετων και άνω. 65. Βλ. Π.Δ.Δαγτογλου, Ατομικά Δικαιωματα, Αντ.Ν.Σάκκουλα, 1991 66. Βλ. Αθανάσιος Γ.Ράικος, Γενικη Πολιτειολογια και Συνταγματικο Δικαιο, Νομικη Βιβλιοθηκη, 2011 67. http://www.esaea.gr/index.php?module=announce&ANN_id=3757&ANN_user_op=view&ns_news=1&MMN_position=20:20 68. Γνωμοδοτηση Νομικου Συμβουλιου του Κράτους υπ’ αριθμ 434/2009 Ελληνικη ιθαγενεια. Δυνατοτητα αποκτησης της με τη διαδικασια της πολιτογραφησεως απο ψυχικως η νοητικως νοσουντα αλλοδαπο, τειθεμενο υπο πληρη στερητικη δικαστικη συμπαράσταση η μη 69. Βλ. Κωστας Χ. Χρυσογονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιωματα, Νομικη Βιβλιοθηκη, 2006 70. COM (2005) 425, Ανακοινωση της επιτροπης στο συμβουλιο, στο ευρωπαικο κοινοβουλιο, στην ευρωπαικη οικονομικη και κοινωνικη επιτροπη και στην επιτροπη περιφερειων, Ηλεκτρονικη προσβασιμοτητα [SEC(2005)1095] 71. http://www.eaccessibility-progress.eu/country-profiles/greece/ 72. http://www.omke.gr/files/uploads/Diamartyria_gia_tin_katargisi_tou_Programmatos_Diermineias_ENG.pdf 73. Βλ. Π.Δ.Δαγτογλου, Ατομικά Δικαιωματα, Αντ.Ν.Σάκκουλα, 1991 74. «Δικαιωματα για ολα τα παιδιά: Παρακολουθηση της εφαρμογης της Διεθνους Συμβασης για τα Δικαιωματα του Παιδιου για τα Παιδιά με νοητικες αναπηριες» (Inclusion Europe, Πανεπιστημιο Charles της Πράγας/Τμημα Εκπαιδευσης), Ιανουάριος 2011, Ιωάννα Κουβαριτάκη 75. Ατομα με βαριες αναπηριες και πολλαπλες ανάγκες εξάρτησης: οι αποκλεισμενοι ανάμεσα στους αποκλεισμενους, Κειμενο Αναφοράς για τη μετάβαση απο την ελλειμματικη ιδρυματικη φροντιδα ασυλικου τυπου η απο την ελλειψη φροντιδας και το συνακολουθο αποκλεισμο στην οικογενεια σε ενα Εναλλακτικο Συστημα Υποστηρικτικων Δομων και Υπηρεσιων, 2005 76. Βλεπε και International Disability Alliance GUIDANCE DOCUMENT-Effective Use of International Human Rights Monitoring Mechanisms to Protect the Rights of Persons with Disabilities 77. Ετησια Εκθεση του 2009 της Ο.Κ.Ε. για το Νομο 3304/2005 78. Study on the situation of women with disabilities in light of the UN Convention for the Rights of Persons with Disabilities (VC/2007/317) - A Final Report for the DG Employment, Social Affairs and Equal Opportunities of the European Commission 79. Τhe European Parliament (2007) Report on the Situation of Women with Disabilities in the EU 80. Βλ. Σχετικά General Comment No. 9 (2006) The rights of children with disabilities - Comitee on the Rights of the Child 81. Συνοψη διαπιστωσεων του Συνηγορου του Παιδιου για την υλοποιηση των δικαιωμάτων των παιδιων με αναπηριες (Δεκεμβριος 2007) 82. Ιωάννα Κουβαριτάκη, «Δικαιωματα για ολα τα παιδιά: Παρακολουθηση της εφαρμογης της Διεθνους Συμβασης για τα Δικαιωματα του Παιδιου για τα Παιδιά με νοητικες αναπηριες» (Inclusion Europe, Πανεπιστημιο Charles της Πράγας/Τμημα Εκπαιδευσης), Ιανουάριος 2011 83. Συνηγορος του Πολιτη - H προστασια της ιδιωτικης ζωης των παιδιων που ζουν σε ιδρυματα-Νοεμβριος 2011 84. IDA submission to OHCHR thematic consultation on article 32 of the CRPD - http://www2.ohchr.org/english/issues/disability/docs/study/International_Disability_Alliance.doc 85. Guidelines on treaty-specific document to be submitted by states parties under article 35 paragraph 1 of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities, Committee on the Rights of Persons with Disabilities (Second session Geneva, 19–23 October 2009) 86. Thematic study by the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights on the structure and role of national mechanisms for the implementation and monitoring of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities 87. Composition and guarantees of independence and pluralism, Αρχες του Παρισιου, Αρχη 1 B. 88. Thematic study by the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights on the structure and role of national mechanisms for the implementation and monitoring of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities